De Engelandvaarders
worden toch herdrukt?
Zeeuwse boekenweek laat vele gezichten zien
Henk
van Os
Uitdagende test voor
oplettende lezertjes
Magazine wijst de weg
et is in de mode te
klagen over een
schrijnend gebrek
aan kennis van de Nederland
se geschiedenis. Henk van Os
doet daar in zijn Boekenweek
essay Moederlandse Geschie
denis niet aan mee en moti
veert bevlogen waarom hij
dat niet nodig vindt: „Ik heb
net het Boekenweekmagazi
ne gelezen en was verbluft
over het rijke aanbod over
ons verleden. Ik ontdekte een
nieuw jaartallenboek en zag
dat Norels Engelandvaarders
wordt herdrukt. Dat soort
boeken waren mijn ingang
tot de geschiedenis, als jonge
tje verslond ik ze. Dat is toch
fantastisch?"
Anekdotes over hoe 'men' te
genwoordig de weg kwijt is
in de chronologie, ook Van Os
kent ze uiteraard. In zijn essay
noemt hij studenten die dachten
dat de Verlichting de Reforma
tie heeft voortgebracht en dat
Napoleon in 1600 bij Nieuw-
poort werd verslagen. „Die had
den zó'n slechte vooropleiding
dat ik ze eigenlijk geen universi
taire kunstgeschiedenis kon do
ceren. Maar daar staat tegen
over dat ik nog steeds studenten
heb die juist waanzinnig veel be
heersen en bovendien heel snel
iets weten op te zoeken." Van
Os (1938) voelt zich ook gesterkt
door wat veel deelnemers aan
de Grote Geschiedenis Quiz aan
feiten bleken te kennen. Bijvoor
beeld dat niet alleen Pim For-
tuyn een pamflet met de titel
'Aan het Volk van Nederland'
schreef, maar ook patriottenlei-
der Joan Derk van der Capellen
toen hij in 1781 opriep tot een
opstand tegen de stadhouder.
Van Os bekent: „Daarvan had
ik zelf geen idee. Ik heb de nei
ging alleen te onthouden wat ik
nodig heb en kan diep onder de
indruk raken van de onbaat
zuchtigheid van 'oeverloze' fei
tenkennis."
Toen de CPNB hem vroeg het
Boekenweekessay te schrijven,
hield hij eerst 'verbluft' de boot
af. „Ik schreef al regelmatig es
says voor De Groene Amster
dammer, maar dat zijn meestal
lezingen die ik bewerk tot onge
veer de helft van wat ik nu
moest leveren. Ik aarzelde: zou
ik dat wel kunnën, een essay
van 15.000 woorden? De Boeken
week bleek bovendien over va
derlandse geschiedenis te gaan.
Dat moet ik niet willen, dacht
ik, dan gaan er tientallen vóór
mij."
Kathedraal
De (kunst)historische passie van
Beeldenstorm-presentator Van
Os, tegenwoordig 'universiteits
hoogleraar' Kunst en Samenle
ving aan de Universiteit van Am
sterdam, lag dertig jaar lang bui
ten onze grenzen. Zijn fascina
tie voor Italiaanse kunst en cul
tuur begon in 1958, toen hij als
student in een bus naar Siena
hobbelde ter voorbereiding van
een referaat over de 15de eeuw-
se schilder Sassetta. Na elf jaar
promoveerde hij op iconologi
sche problemen in de Sienese
schilderkunst tussen 1300 en
1450.
Zijn benoeming tot directeur
van het Rijksmuseum in 1989
markeerde de geleidelijke om
slag in zijn denken van 'vader
landse' naar 'moederlandse' ge
schiedenis, van feitenkennis 'op
afstand' naar voelen, zich eigen
maken, 'thuis komen': „Er is bij
mij iets essentieels gebeurd toen
ik na mijn onderdompeling in
de geschiedenis van Siena weer
terug kwam bij de Nederlandse
geschiedenis. Daar wilde ik over
vertellen, maar dan moest ik het
wel nogal persoonlijk houden.
Tijdens het schrijven was mijn
belangrijkste zorg dat het niet
zó persoonlijk werd dat de alge
mene dimensie helemaal zou ver
dwijnen."
De student Van Os die in 1958
aan de voet van de kerk van de
San Domenico in Siena de hevig
ste historische sensatie voelde
die hij ooit had gekend, schrijft
over die ervaring 'als de dag van
gisteren'. Als kleine jongen las
zijn vader hem op kerstavond
'De Kathedraal' van Aart van
der Leeuw voor. Dat verhaal
gaat over middeleeuwse bou
wers, 'povere zondaars', die ge
zamenlijk werken 'aan vensters
die stralen als het oog van God',
aan een 'ten hemel stijgend
wonder' dat 'bij allen een vonk
uit de ziel heeft geslagen'. Zo
wordt, aldus Van der Leeuw, 'de
kathedraal opgetrokken door
een broederschap van heiligen'.
Tijdens het gesprek zegt Van
Os: „Geluksmomenten van histo
rische sensaties zijn altijd een
malig, niet hedonistisch en
hoogst individueel. Je begrijpt
ineens wat je altijd had willen
begrijpen, of krijgt een houvast
dat je altijd had willen hebben,
ook als je niet wist wat het was.
Ik ben opgevoed met het idee
van een samenhang in het leven
onder het geloof en daar horen
beelden bij, daar hoort de bouw
van zo'n kathedraal bij die bo
ven de stad uitrijst. En zie, hij
bestaat! Voor mij omvat de his
torische sensatie ook altijd een
esthetisch element; denk aan
Siena, maar die ervaring had ik
later ook in Dordrecht en Wil
lemstad."
Politici
Kan een museum toch iets 'mee
delen' over zo'n individueel ge
luksmoment van historische sen
satie? Volgens Van Os krijgt het
Rijksmuseum met zijn 'gemeng
de collectie' kunst én geschiede
nis de komende jaren 'de fantas
tische kans' te bewijzen dat dit
inderdaad mogelijk is: „Je kunt
een historische sensatie niet de
len, maar je kunt hem wél facili-
teren en ook verknollen. Hoe
veel geschiedenis moet erin, of
hoeveel schilderijen of kunstnij
verheid? Ik zou graag wat meer
aandacht willen voor de mensen
die bezig zijn met de herinrich
ting, want dat is ongelooflijk be
langrijk voor ze."
Is het niet makkelijker in plaats
daarvan een Nationaal Museum
voor Geschiedenis op te richten,
zoals de afgelopen tijd onder
meer is bepleit door SP-fractie-
leider Jan Marijnissen? Van Os
vindt dat een heilloze gedachte:
„Ik was heel erg geschokt dat
mensen het Rijksmuseum zelfs
niet noemden in deze discussie.
Maak toch gebruik van de mu
sea en oudheidkamers in het
land die er al zijn, in plaats van
het zoveelste museum te willen.
Voor politici als Marijnissen
(„Overigens vind ik dat een fan
tastische politicus hoor") ziet
Van Os een veel belangrijker
taak weggelegd. Laten ze ervoor
zorgen dat geschiedenisonder
wijs weer 'veel meer wordt ge
richt op het bijbrengen van ele
mentaire historische overzich
ten dan doorgaans het geval is'.
Van Os. „Kijkervaringen, histo
rische sensaties, het is alles
goed en wel, maar eerst moet de
les geleerd worden."
Frangoise Ledeboer
Henk van Os: Moederlandse geschie
denis - Boekenweekessay (Slichting
CPNB), 63 pag., 2,50 euro. Verkrijg
baar vanaf 9 maart. Zie verder:
ivww.boekenweek.nl.
Henk van Os geeft vrijdag 11 maart
een lezing in de Zeeuwse Bibliotheek
in Middelburg (20 uur).
Er komt tijdens de Boeken
week van 9 tot en met 19
maart zo'n stortvloed aan boe
ken over de vaderlandse geschie
denis uit, dat het menig lezer zal
gaan duizelen als hij of zij in de
boekwinkels het enorme aanbod
ziet. Wie eerst eens in alle rust
wil bekijken wat er voor nieuws
of als langverwachte herdruk
verschijnt, doet er goed aan het
Boekenweekmagazine 2005
voor de adviesprijs van 1 euro
aan te schaffen. Daarmee is
thuis op de bank alvast een eer
ste schifting te maken. Boven
dien bevat het blad tal van leu
ke extraatjes.
Zo vertellen acht zeer uiteenlo
pende schrijvers over hun favo
riete geschiedenisboek.
Abdelkader Benali bekent dat
hij als kind gefascineerd was
door Napoleon. Wat heet: 'Ik
wilde Napoleon zijn!' De Neder
landse geschiedenis leerde hij
kennen door de boekenreeks
'Van nul tot nu', die hij via een
ingenieus spaarsysteem in de
kinderboekhandel kon aanschaf
fen. „Geschiedenis in plaatjes,
net als Asterix: niets leent zich
beter voor die opeenvolging van
conflicten, beschavingen en
soms lachtwekkende figuren",
aldus de auteur.
Keerpunt
Voor Simone van der Vlugt bete
kende Kruistocht in spijker
broek van Thea Beekman een
keerpunt. „Ik dacht dat geschie
denis stoffig was, dat het over
jaartallen ging, maar het bleek
over echte mensen te gaan."
Adriaan van Dis koestert Vader
land in de verte van Annie Ro
mein Verschoor, een geromanti
seerde biografie van Hugo de
Groot. Toen hij daarin last;
De Groot als 6-jarig ventje'
versjes in het Latijn schreef,!
greep Van Dis dat hij op si
beter zijn best moest doen- „A
nie Romein-Verschoor gaf
een duw naar de literatuur."
Spiegel
Elders vertelt auteur Maan
Asscher over 'zeven dingen
spiegel van onze geschieden!
Daaronder ook het Kalasj:
kov-tapijt, dat onder zijn k
reau ligt, een handgemaakt
pijt dat behalve de kaart vanf
ghanistan en afbeeldingen n
tanks en handgraten ooke
enorm Kalasjnikov-gewr
toont. „Zo houd ik het besef:
vend", aldus Asscher, „datr
huiselijke vrede zoniet eemi
sie, dan toch een zorgvuldig
koesteren luxe is."
Het Boekenweekmagazine ga
daarnaast een spoedcin
'doe-het-zelf- geschiedenis'of
wel hoe doe je een stamboom."
derzoek van je familie, verteil:
het kort nog even hoe de (t
stand tegen de Spanjaardeno:
al weer verliep, hoe zeeheld:
en zeeschuimers in de zevend
de eeuw de status van sport-"
muziekidolen van nu hadden,;
dat Suriname ook wel degel;
tót de vaderlandse geschieden
behoort.
Tenslotte vermeldt het naast:
le informatie over boeken vo
volwassenen, een lange lijstn-
kinderboeken die aan onze hut
rie zijn gewijd. In de overvlo
aan titels is het Boekenweel®
gazine een steun en toeveria
voor de lezer die specifiek K
dit of dat boek over dit of fi
tijdperk of onderwerp zoé
GPD
zaterdag 5 maart 2005
Eén aanwijzing gaf hijzelf ca
deau, toen hij het eerste
exemplaar van de inmiddels tot
traditie verheven Boekenweek
test in ontvangst nam. Tekenaar
Joost Swarte, die dit jaar de test
van illustraties voorzag, 'zei dat
hij in één van zijn tekeningen
als het ware 'Slager Hyacinth
die vleeswaren snijdt' had afge
beeld. En ja hoor: één van zijn
tekeningen is een regelrecht 'ci
taat' van Rembrandts Anatomi
sche les onder leiding van profes
sor Txdp. Maar bij welk van de
elf boekfragmenten over de va
derlandse geschiedenis hoort de
ze tekening? Natuurlijk, Rem
brandt, dat was de Gouden
Eeuw, maar daar schreef zowel
Nelleke Noordervliet Neder
land in de Gouden Eeuio) over
als Simon Schrama (Overvloed
en onbehagen).
Wat is het juiste antwoord? Dat
wordt lezen en vergelijken en
dat is precies de opgave voor de
deelnemers aan de Boekenweek
test, die hem tijdens de Boeken
week van 9 tot en met 19 maart
gratis bij één van de ruim dui
zend deelnemende bibliotheken
in Nederland kunnen verkrij
gen.
De Boekenweektest is net als in
voorgaande jaren weer een waar
kleinood geworden. Bij de elf
fragmenten uit uiteenlopende
boeken als Geivassen vlees van
Thomas Rosenboom, Hoe God
verdween uit Jorwerd van Geert
Mak, De verweesde samenle
ving van Pim Fortuyn en Een
zaam maar niet alleen van Wil-
helmina moeten de passende il
lustraties van Swarte worden 5
zocht. De winnaars maken fc:
op een complete set van dei
boeken die in de Boekenweb
test worden geciteerd of opfj
van de twintig Boekenbom
ter waarde van 20 euro.
Joost Swarte (Heemstede 19;;
die geldt als een van de gron
leggers van de undergroui
strip in ons land, maakte elf fa
telijke tekeningen in zwart,;
en lichtblauw. Iemand led-
een klap op zijn bek, er wok
mensen met om de nek gebj
den gewichten in het water
gooid en het Vrijheidsbei
houdt een gloeilamp in de he:
Wie de tekeningen aan de at
terkant tegen het licht hoe;
krijgt van Swarte een bo:
dan verspringen de kleuren:
eens. GPD
Henk van Os: „Geluksmomenten van historische sensaties zijn altijd eenmalig." foto Phil Nijhuis/GPD
van de laae landen
spiegel van de lege lam
boekenweek over onze geschiedenis
De Boekenweek is aanleiding voor een
groot aantal activiteiten in Zeeland.
Zo komen onder anderen Carolijn Visser,
Jan Siebelink, Sandra Roelofs, Henk van
Os, Marjan Berk, Arjan Erkel en Nelleke
Noordervliet naar de provincie. Een chrono
logisch overzicht.
Bij De Drukkerij in Middelburg wordt
woensdag 9 maart om 16.00 uur het eerste
exemplaar van Kees Slagers boek De
Zeeuwse geschiedenis in meer dan 100 ver
halen overhandigd aan Commissaris van de
Koningin Wim van Gelder. Om 17.00 en
19.30 uur speelt orkest 't Uitnemend Kabi
net zeventiende-eeuwse muziek in de
Zeeuwse Bibliotheek in Middelburg. Judith
Koelemeijer is 's avonds te gast bij boekhan
del De Koperen Tuin in Goes (19.30 uur).
Zij is journaliste bij de Volkskrant, maar
kreeg vooral bekendheid met Het zwijgen
van Maria Zachea (2001), een indringend
portret van haar familie. In de Nieuwe Kerk
in Zierikzee (20.00 uur) praat Koos Postema
over zijn bock Terug in de tijd, waarin hij in
zestig schetsen en portretten gebeurtenissen
en personen uit de Nederlandse geschiede
nis belicht. Stichting Historische Spelen
Schouwen-Duiveland zorgt voor muziek en
zang en laiat de kostuumgeschiedenis zien.
In het gemeentehuis van Kapelle is donder
dag 10 maart een literaire avond- (19.30 uur)
mpt schrijfster Caroliin Visser rlie uit Zee-
■A;
Carolijn Visser
land afkomstig is. Zij reist al jarenlang over
de wereld en verwerkt haar ervaringen in
boeken over onder meer China, Vietnam, Ni
caragua en Estland. Vorig jaar werden reis
verhalen en reportages van haar gebundeld
in Vroeger was de toekomst beter. De Heem
kundekring Tholen geeft in het kader van
de Boekenweek dezelfde avond een presen
tatie over het ontstaan van Tholen (biblio
theek Tholen, 20.00 uur). Bezoekers kunnen
aansluitend hun kennis van de geschiedenis
testen. Schrijver Jan Siebelink is in de bibli
otheek in Oostburg (20.00 uur). Hij heeft in
dertig jaar een groot oeuvre opgebouwd.
Eind januari kwam zijn jongste roman uit:
Knielen op een bed violen. De Georgische
presidentsvrouw Sandra Roelofs, oorspron
kelijk uit Terneuzen, geeft dezelfde avond
(20.15 uur) een lezing in Porgy en Bess in
Terneuzen over haar boek De first lady van
Georgië.
De volgende dag, vrijdag 11 maart, is Roe
lofs in Middelburg, om 16.00 uur in De
Drukkerij. Henk van Os, die het boeken
weekessay Moederlandse geschiedenis
schreef, is 's avonds in de aula van de
Zeeuwse Bibliotheek (20.00 uur). Van Os is
hoogleraar kunst en samenleving aan de
Universiteit van Amsterdam, maar vooral
bekend als presentator van de televisiepro
gramma's Museumschatten en Beelden
storm. Gemeentearchivaris Frank de Klerk
spreekt om 20.30 uur in de Goese biblio
theek over de stad in de zestiende eeuw.
In De Drukkerij zijn zaterdag 12 maart drie
Boekenweek-activiteiten. Historicus Ivo
van Loo toont van 11.00 tot 16.00 uur zijn
verzameling historische kleding. Maarten
Prak, hoogleraar sociale en economische ge
schiedenis aan de Universiteit Utrecht en
schrijver van Gouden Eeuw - Het raadsel
van de republiek, geeft om 12.00 uur een le
zing. Albert Clement, Margreeth de Jong en
Tassilo Erhardt, alle drie docenten van de
Roosevelt Academy, spelen vanaf 15.00 uur
op klavecimbel en viool barokmuziek van
onder anderen Christiaan Ernst Graaf.
Pol van de Vijver vertelt zondag 13 maart
vaïïaf 14.00 uur in de bibliotheek in Oost
burg verhalen over de geschiedenis van het
Zeeuws-Vlaamse land.
Paul Stockman uit Hulst, kenner van de his
torische verdedigingswerken in Zeeland,
houdt dinsdag 15 maart (19.30 uur) in de bi
bliotheek in Hulst een lezing over het ont
staan van de grenzen in Oost-Zeeuws-Vlaan-
deren tijdens de Tachtigjarige Oorlog. San
dra Roelofs is dezelfde avond in de Nieuwe
Kerk in Zierikzee (20.00 uur). Liesbeth
Franken zingt bij die gelegenheid Georgi
sche liederen, begeleid door Mar van der
Veer op piano.
Steffie van den Oord is woensdag 16 maart
in de bibliotheek in Goes (20.00 uur), om te
praten over haar boek Liefde in oorlogstijd,
dat eind vorig jaar verscheen. Twintig man
nen en vrouwen vertellen daarin over hoe
zij in de Tweede Wereldoorlog hun grote
liefde ontmoetten, of juist verloren. Ook ter
sprake komt Eeuwelingen (2002), waarin ze
het levensverhaal van 22 honderdplussers
optekende.
Schrijfster Marjan Berk komt donderdag 17
maart naar het Zwin College voor een le
zing (19.30 uur). De Middelburgse histori
cus Tobias van Gent vertelt tegelijkertijd in
De Drukkerij in Middelburg over de beken
de schoolplaten van Johan Herman Isings,
die vroeger veel bij geschiedenislessen wer
den gebruikt. Arjan Erkel, die als medewer
ker van Artsen zonder Grenzen in Dagestan
werd ontvoerd en pas na twintig maanden
werd vrijgelaten, geeft om 20.00 uur een le
zing in de bibliotheek in Terneuzen. Erkel,
wiens ouders in Westdorpe wonen, praat
over angst en eenzaamheid maar ook over
positief denken en overleven. A. Th. van
Deursen, emeritus hoogleraar nieuwste ge
schiedenis, is óm'20.15 uur in Porgy en Bess
in Terneuzen, voor een lezing over zijn boek
De last van veel geluk, dat gaat over de pe
riode 1555-1702, de glorietijd der Nederlan
den.
Ons Boeregoed geeft zaterdag 19 maart om
10.30 uur een klederdrachtenshow in de
Zeeuwse Bibliotheek. Jan Blokker jr. en Bas
Blokker spreken om 11.00 uur in De Drukke
rij over het boek Het vooroudergevoel, dat
ze samen met hun vader Jan Blokker sr.
schreven. Daarin schetsen zij de vaderland
se geschiedenis aan de hand van de prenten
van Isings.
In de nasleep van de Boekenweek komt Nel
leke Noordervliet dinsdag 22 maart naar
Zeeuwse Bibliotheek in Middelburg (20'
uur). Haar romans hebben vaak een histcc
sche inslag. In 2003 publiceerde zij Neil
land in de Gouden Eeuw. Onlangs vé
scheen van haar Altijd roomboter, waar
zij het leven van haar overgrootmoec
schetst in een mengeling van fictie, essayi
geschiedschrijving.
Exposities:
Tijdens de Boekenweek zijn her en der0:
exposities ingericht die aansluiten op 2
historische thema. In De Drukkerij in 16
delburg zijn bijvoorbeeld de schoolpa
van Isings te zien. In boekhandel 't Spui
Vlissingen worden eveneens geschiedkuw
ge schoolwandplaten geëxposeerd.
dan van Herman te Cate uit het einde
de negentiende eeuw. De Zeeuwse Bibs
theek heeft boekentafels over de geschil
nis van Walcheren en toont dagelijks wis
lende collecties over de subthema's van'
Boekenweek. De Goese bibliotheek hs
een tentoonstelling over de schrijver Job»
nes van Melle (1887-1953). In de bibliothê
van Axel is, in samenwerking met I
schoolmuseum, een expositie over de klas
het verleden. De vitrinekast in de bite
theek van Hulst is ingericht met prentbrt
kaarten die een beeld geven van Hulst in;
periode 1900-1980. De bibliotheek in
van Gent heeft een tafel met historische*
mans en studieboeken.
BOEKENWCÏKTEdUlO:;
JOOcFT
A/AKTE
TEKENT
ONZE
GEtfCHiEDENU"
