PZC
vorstelijk
Sesamstraat is een bedreigde diersoort
RUDEN RIEMENS
Bert Plagman
zaterdag 5 maart 2005
FOTOGRAFIE
Poehéé! Al 25 jaar kruipt
Bert Plagman in de huid
van Tommie uit Sesamstraat.
Interviews geeft hij nooit,
maar nu het beroemdste kin
derprogramma van Nederland
wordt bedreigd maakt hij een
uitzondering. „Zo'n lief dorpje
in die grimmige Hilversumse
mediawereld."
Plagman: „Ik ben als jood gebo
ren, maar net als mijn moeder
wil ik dat eigenlijk niet weten. Zij uit
angst, ik uit schaamte, plaatsvervan
gende schaamte. Dat heeft te maken
met Israël. Van jongs af heb ik veel
meer sympathie gevoeld voor de Pa
lestijnse zaak.
Mijn moeder liet me katholiek dopen.
Ze heeft Auschwitz overleefd. Hoe,
dat weet ik niet en dat heb ik ook
nooit willen weten; ze was een mooie
vrouw. Ze is lichamelijk en geestelijk
verwoest uit de oorlog gekomen en
heeft daarna haar joodse identiteit
afgezworen. Ze is in 1969 gestorven
in het gekkenhuis.
Ze hebben mijn moeder bij me wegge
haald toen ik een jaar of twee was. Ik
werd bij kennissen ondergebracht,
later in een kindertehuis en uiteinde
lijk belandde ik bij een calvinistisch
pleeggezin op de Veluwe. Ik was hun
22e en laatste pleegkind. Tot mijn pu
berteit heb ik het daar eigenlijk best
De werkelijkheid slaat de fantasie
als ik vertel hoe ik de geschiedenis
van mijn moeder en die van mijzelf
pas de laatste jaren heb kunnen re
construeren. Mijn dochter Hansje
kreeg zes jaar geleden verkering met
Bas en de vader van Bas bleek direc
teur van het St. Anna in Venray, het
instituut waar mijn moeder tot haar
dood is opgenomen geweest.
Hij liet me haar dossier zien, waaruit
ik concludeerde dat die onmogelijke
meneer Plagman met wie ze kort ge
trouwd is geweest en die ik nooit heb
gezien waarschijnlijk mijn vader niet
is. Het ligt meer voor de hand dat
mijn verwekker een zekere Wissing
is, de sigarenfabrikant bij wie mijn
moeder heeft gewerkt. Ook die heb ik
nooit ontmoet.
Die vader kan me gestolen worden.
Wie zich niet om zijn kind bekom
mert moet een lui zijn. Wat me weer
wel interesseert is waarom mijn opa
en oma, rijke planters in Indië, in
1939 hun toen 18-jarige joodse doch
ter alleen naar Europa stuurden om
in Leiden te gaan studeren. Why?
Naïviteit? Inschattingsfoutje? Was
mijn moeder, opgevoed als een prin
ses met baboes, toen al in de war en
was ze het zwarte schaap? Ze hebben
zich nooit meer om hun dochter be
kommerd. Nooit meer. Dat is bizar.
Tot mijn twaalfde stuurden mijn
grootouders me elk jaar een cheque
van twaalf Australische ponden,
want in 1950 waren ze geëmigreerd.
Weggejaagd liever. Opeens hield die
jaarlijkse donatie op, en net als mijn
moeder heb ik nooit meer iets van ze
gehoord.
Door dat dossier van mijn moeder
kwam ik op het idee ook mijn eigen
dossier bij de voogdijvereniging eens
op te vragen. Toen is het in mijn kop
gaan schuiven. Ik heb mijn joods zijn
- dat kun je gerust stellen - verloo
chend, maar ik wil er nu wel alles
van weten.
Oerknal
Wat me in het scheppingsverhaal in
de thora opviel was dat lidwoordje:
In een begin schiep God hemel en aar
de, terwijl de bijbel het over: In het
begin heeft. Indachtig de theorie dat
het heelal na de oerknal uitdijt en uit
dijt, en daarna zal inkrimpen tot een
nieuwe oerknal het proces zal herha
len, vind ik dat een in plaats van het
thrilling mooi...
Ik hoor ook een erudiete rabbijn als
Raphaël Evers beweren dat de we
reld 5000 jaar geleden geschapen is,
want dat we dat precies kunnen uitre
kenen omdat in de thora staat... enzo
voort, enzovoort. Kom nou! Ik voel
me niet aangetrokken tot welke ge
loofsrichting ook. Om met Groucho
Marx te spreken: 'Ik zou nooit lid wil
len worden van een club die mij als
lid accepteert.' Geloof is wat mij be
treft vormgegeven doodsangst. Dan
spreekt de dualistische leer van de
katharen me meer aan: 'We zijn on
derworpen aan het slechte, tenzij..'.
Tenzij we ons best doen. In ieder
mens schuilt licht en duisternis, waar
heid en leugen. Je moet leren omgaan
met goed en kwaad. Jonge kinderen
zijn daar uiteraard het meest bevatte
Bert Plagman kruipt al jaren in de huid van Tommie; hier samen met Pino, Purk en Ienie Mienie.
foto Leendert Jansen/GPD
lijk voor. Ik werk graag met kleuters.
Of ze wit zijn of zwart, in Kosovo wo
nen of in Nederland, kleuters zijn
overal hetzelfde. Ras, kleur, geloof,
het interesseert ze allemaal geen bal;
ze huichelen niet, ze zijn helder -
zelfs in hun raffinement -, ze hebben
geen verborgen agenda's. Die zuiver
heid van kinderen fascineert me
enorm."
„Poppenspelen en camera's zijn mijn
grote liefdes en dat bracht me in
1977 bij Sesamstraat. Ton Hasebos
was de baas. Na tien minuten was ik
aangenomen, waarschijnlijk omdat
ik zo begeesterd was. Ik heb de eerste
jaren Pino gespeeld, maar sinds 1980
ben ik Tommie. Dat wil zeggen kop,
linkerhand en stem; de rechterhand
doet Daphne Zandberg.
Tommie is een jaar of vijf. Een dro
mer, een zoeker, een anarchistje. Kan
nog net niet lezen, in tegenstelling
tot Ieniemienie die een jaartje ouder
is. Hij slikt niets voor zoete koek. We
werken bij Sesamstraat met dikke ka-
rakterboeken, wat met veertig schrij
vers en acht regisseurs ook wel nodig
is, maar de poppenspelers van Pino,
Ieniemienie en Tommie zelf zorgen
voor de continuïteit van de karak
ters.
Ik ben daar een zeikerd in. Ik vind
bijvoorbeeld dat Pino zich de laatste
tijd te vaak op Tommies terrein be
geeft. Pino wordt wat te wijs voor
zo'n onbevangen peuter. Er vallen
mij wel meer veranderingen op.
Sinds de dood van Lex is meneer
Aart wat liever geworden en Sien zit
op dit moment tussen moeder en oma
in. Lot is die moederrol aan het over
nemen. Dat is allemaal niet erg, die
ontwikkeling houdt de zaak juist
fris, maar ik wil het in ons team wel
graag uitgesproken hebben. Dat ver
schaft helderheid.
We zien elkaar van oktober tot april
één week per maand in de studio en
doen dan zeven scènes op een dag.
Dus in zes werkweken wordt de Ne
derlandse inbreng van Sesamstraat
voor een heel jaar opgenomen, want
elke aflevering wordt drie keer her
haald.
Sesamstraat is een van de langstlo-
pende programma's op de Nederland
se buis. We zijn de oudste coprodu
cent van Sesame Workshop, het Ame
rikaanse moederbedrijf en de cast is
opvallend trouwhartig.
Dat het bij ons geen duiventil is, kan
ik wel verklaren. Meewerken aan Se
samstraat houdt je fris omdat het
maar zes werkweken per jaar is en
we niet steeds opnieuw het wiel hoe
ven uit te vinden. Tommie ontwik
kelt zich door. Heel vroeger werkte
ik met een slechte pop; nu kan ik me
geen betere wensen en kan Tommie
dankzij nieuwe technieken fietsen,
en nog sturen ook."
Bontjas
Zo'n pop luistert nauw. In het begin
was Tommie gemaakt van een stuk
bontjas van de vrouw van Ton Hase
bos die dat trouwens helemaal niet
leuk vond. Nu ben ik aan mijn vierde
set Tommies toe, want er ligt altijd
een reserve-Tommie achter de coulis
sen voor als er iets misgaat. Deze pop
pen zijn verzekerd voor elk 30.000
dollar. Ze zijn ontworpen door Ker-
mit Love, de befaamde poppenmaker
die ook werkte voor Jim Henson van
de Muppetshow. Niet alleen de kwali
teit van het stukje bont en het ultra-
lichte gewicht maken het zo duur,
dat doet vooral de vakkennis. Een
goedgemaakte pop is nog niet per de
finitie fotogeniek. Want we praten
over televisie en daar gelden andere
wetten dan in het theater. Tommie
moet elke close-up kunnen overle
ven.
Ik moet de expressie in Tommie leg
gen en dat lukt alleen met een pop
die van zichzelf geen expressie heeft.
Flexibiliteit van met name het bekme-
chanisme is belangrijk. De plaatsing
van de ogen is zelfs een major opera
tion. Een goeie tv-pop kijkt een beet
je scheel. Het lijkt dan alsof hij zijn
blik naar een bepaalde richting
stuurt. Met een slechte pop voor de
camera is het alsof je met een botte
zaag door een dikke balk probeert te
komen. Met Tommie heb ik een vlijm
scherpe zaag in handen.
Sesamstraat is een educatief pro
gramma, maar we hebben in de loop
der jaren geleerd dat je geen beleren
de toon moet aanslaan. Kinderen ste
ken alleen iets op als ze worden ver
maakt. Kleuters zijn net sponsen. Ze
absorberen alles wat ze zien, ruiken
en horen.
Er is een experiment geweest met
twee groepen kinderen. De ene groep
werd op stoeltjes gezet; ze moesten
keurig netjes blijven zitten en goed
kijken en luisteren naar een tv-pro-
gramma. De andere groep werd in
een ruimte met speelgoed geplaatst,
met daarin quasi-toevallig een tv die
aanstond. Tegen die kinderen werd
niets gezegd. Het bleek dat kindere
van de tweede groep meer van hel
tv-programma hadden opgepikt da
kinderen van de eerste groep.
Ik maak me woedend om lessen in
voorbereidend schrijven en voorbei?
dend lezen in de groepen 1 en 2. Op
die leeftijd behoort de sociaal-emot
nele ontwikkeling voorop te staan,
De cognitieve ontwikkeling volgt va
zelf. Een kind van vijf moet rennen
springen, spelen en hoeft al heleraa
nog niet binnen de lijntjes te kleure
Donder op.
Ik zit vaak achterin een schoolklas,
of maak videobeelden. Of ik probee
plannetjes uit. Je moet in mijn vak
voeling blijven houden met de bele
vingswereld van een kind. Tommie
neem ik nooit mee, welnee. Je roagi
illusie niet verstoren. Eén keer ba
herkend aan mijn stem. Dat was op
een kinderfeestje van mijn zoon.fr
blind meisje zei toen: 'Hé, ik hoor
Tommie.'"
Grimmig
„Sesamstraat is een lief dorpje in
grimmige Hilversumse mediawerel
Ik ben o, zo bang dat Sesamstraat
zijn langste tijd heeft gehad. Er
wordt gemorreld; die haaienmentaï
teit zint me niks. Er is een aardver
schuiving op komst. Met Z@ppelin
hebben we sinds een aantal jaren ei
delijk consensus wat betreft kinder
programma's, maar de NCRV en de
KRO hebben alweer boze plannen.
Er wordt in Hilversum gedacht aan
leef tij dgerelateerde programmed
dat wil zeggen van half vier tot vijl
uur voor kleuters, van vijf tot zeven
voor kinderen van de lagere school
en van zeven tot acht voor jongeren
Ik heb nog geen enkel steekhoudea
argument voor dat stompzinnige id
gehoord, dus ik houd mijn hart vast
Het zou betekenen dat Sesamstraat
naar half vier 's middags verhuist
Een kind zit dan nog op de bagage
drager van zijn moeder of gaat bui
ten spelen. Dag Sesamstraat. Sesas
straat is een bedreigde diersoort,*
nog niet eens zo erg is voor ons, het
veel erger voor de kleuters. Dieko-i
men er op tv, in de literatuur en het
theater toch al bekaaid vanaf. 0ni$
ressante doelgroep voor merchandi
sing. Altijd die vervloekte commer
ciële motieven."
Martin Donk'
