Riet houdt veel verborgen
,73ïT
Hie bin zeker
ziek gewist ee?
In de Werelt leeft niemandt sonder hater en vyandt
Nieuwe raadkaart
J
dinsdag 1 maart 2005
Ooit was het mijn taak
om de Blanke slikken,
langs de zuidkant van het
eiland Tiengemeten, te in
ventariseren. Het was in de
jaren zeventig en het gebied
bestond destijds groten
deels uit hoogopgaand zeer
vitaal riet. De lengte van de
riethalmen bedroeg naar
schatting tussen de drie en
drie en een halve meter. Zo
dra je vijfentwintig meter
het riet ingelopen was, zag
je niks anders meer dan
riet, riet en nog eens riet.
Een beetje beangstigend was
een tocht door de Blanke
slikken wel. Stel dat je een paar
kilometer van de oever een been
zou breken dan zou je nauwe
lijks op te sporen zijn. Zo'n uit
gestrekt rietveld is een enorm
oerwoud waar je nooit verder
dan vijf meter voor je uit kijken
kunt.
Vitale rietvelden zijn ondertus
sen zeldzaam geworden. Flink
uitgegroeid riet met dikke sten
gels en lange halmen is onder
meer als gevolg van de zure re
gen steeds minder te vinden en
daardoor zijn typerende bewo
ners als de grote karekiet en het
woudaapje vrijwel verdwenen.
Andere vogels zijn minder kri
tisch voor wat betreft de kwali
teit van het riet en die weten
zich prima te handhaven of
gaan zelfs vooruit.
Het riet groeit het langste uit als
het in ondiep zoet water groeit.
Dergelijk waterriet heeft in het
algemeen ook dikkere stengels
dan riet wat op het land of op de
oever groeit. Erg lang riet is ook
te vinden in zoetwatergetijden-
gebied, zoals vroeger in de Bies-
bosch. De stengels konden hier
uitgroeien tot meer dan vier me
ter lang. Met het verdwijnen
van het getij, is ook deze langge
rekte vorm van riet uit de Bies-
bosch verdwenen, maar we vin
den nog wel 'zoetwatergetijden-
riet' langs het Belgische deel
van de Schelde.
In rietvelden leeft een aantal
kleurige en opvallende vogels,
zoals het baardmannetje en de
blauwborst. Hoewel ze zich
vaak erg goed verborgen tussen
het riet ophouden, kost het niet
al te veel moeite om ze op te spo
ren, mits je weet waar en wan
neer te zoeken. Zo kiest de
blauwborst aan het begin van
de broedtijd een opvallend gele
gen zangpost, ergens op een uit
stekende rietstengel. Daar is hij,
net als een andere rietbewoner,
de rietgors, vanaf eind maart
volop te zien en te horen.
Baardmannen laten hun opval
lende geluid dat op een rinke
lend belletje lijkt, regelmatig ho
ren en dat biedt houvast om ze
tussen het riet op te'sporen.
Vaak vang je maar een glimp
De roerdomp laat zich zelden zien.
De PZC sponsort Het
Zeeuwse Landschap. In
'Natuurlijk Zeeland' doen
medewerkers van deze
stichting verslag van wat
er speelt in de Zeeuwse na
tuurgebieden: onverwachte
vondsten en bijzondere ge
dragingen passeren weke
lijks de revue. En natuur
lijk ook de successen en
mislukkingen in het be
heer.
van de beestjes op, maar dank
zij hun opvallend kleurige uiter
lijk is dat voor de herkenning
voldoende.
Er is echter een aantal rietbewo
ners dat zo verborgen leeft dat
een gemiddelde wandelaar ze
nooit te zien krijgt. Ze scharre
len hun kostje op in het oer
woud van riet en er is geen nood
zaak om de dekking te verlaten.
Eén van die sneaky rietveldbe
woners is de roerdomp, een
nachtelijk opererende reiger
met een onvoorstelbaar goede
schutkleur. De vogel sluipt door
Rietgors
het riet op zoek naar prooien, zo
als kikkers, vissen en ook wel
jonge vogels. Als er iemand na
dert, neemt de vogel de zoge
naamde paalhouding aan. Met
gestrekte nek en de snavel recht
naar boven gericht gaat de vo
gel volledig op in zijn omgeving.
Het kan gebeuren dat de vogel
als het ware oplost in zijn omge
ving, terwijl je staat te kijken.
Roerdompen laten zich eigenlijk
alleen geregeld zien als ze hon
ger lijden tijdens vorstperioden.
Ook als een rietveld net ge
maaid is, lopen de vogels vaak
een paar dagen verdwaasd rond
omdat ze ineens hun dekking
kwijt zijn.
Net zo verborgen als de roer
domp leven verschillende ral
len. De waterral lijkt op een mi
ni-uitgave van het waterhoen
tje, maar onderscheidt zich - af
gezien van het formaat - onder
meer door een lange, kromgebo
gen snavel. Echt zeldzaam is de
vogel niet, want als je, vooral in
de avonduren, wat uitgestrekt
ere rietvelden passeert, is vrij
wel altijd het doordringende ge
luid te horen. De roep wordt om-
foto's Het Zeeuwse Landschap
schreven als een scherp tuuk-
tuuk-tuuk, maar tijdens het
baltsseizoen maakt de waterral
een reeks bizarre geluiden, die
nog het meest doen denken aan
het gegil van varkens die ge
voerd worden. Het heeft de wa
terral de streeknaam kreekver
ken bezorgd. Veel zeldzamer
dan de waterral is het nauw ver
wante porseleinhoen, die overi
gens eerder een voorkeur voor
zeggevelden dan voor rietvelden
heeft.
Karekiet
Het zijn voorbeelden van vogels
die je zelden of nooit te zien
krijgt. Maar ook rietvogels die
minder verborgen leven, zorgen
soms voor verrassingen. Wie op
een late mei-avond langs een
rietveld loopt, staat versteld van
het enorme aantal kleine kare-
kieten dat daar leeft. Het komt
voor dat op iedere hectare riet
meerdere paartjes broeden.
Daarnaast is er altijd kans op
wat minder gewone rietbewo
ners als sprinkhaanzangers,
snorren of zelfs een graszanger,
die - zijn naam ten spijt - ook
graag in rietvelden verblijft.
Rietmoerassen blijven je altijd
weer verrassen.
Chiel Jacobusse
Chiel Jacobusse is hoofd exter
ne betrekkingen van Het Zeeuw
se Landschap.
Met z'n vijven staan ze vra
gend naar hem te kijken
als hij binnenstapt. Waor of tie
de vorige kêêr geweest was? Het
is dinsdagmiddag, het wekelijks
middagje biljarten. En vorige
week was er een mannetje te
weinig. Ze hadden nog even op
hem gewacht, maar na een kwar
tiertje waren ze toch begonnen.
Maar het spel was niet compleet
geweest. Steeds moest Wannes
even aan de kant zitten. Z'n
maot was t'r nii en eigenlijk was
't 'n verloren middag gewist, 't
Spil kon mao nii op gank kom-
Wannes had kort na vieren z'n
keu in 't rek gezet, 'k Gaon d'r
mao mee stoppen, had ie tegen
de anderen gezegd. Tc Kan m'n
draoi nii vinden vandaoge. De
anderen hadden nog gezegd, dat
het wel meeviel en dat ze nog
even zouden doorgaan, maar
toen Wannes z'n jekker 'aod an-
geschoten, waren ze d'r ook
vlug mee gestopt. De keus in het
rek, 't zeil over de biljart en de
leste man 'ao 't licht uutgedaon.
En met een alli ee, tot de volgen
de weeke dan mao, waren ze ge
scheiden bij de voordeur. De
één op de fiets, de andere te voet
en de rest in de auto.
Hie bin zeker ziek gewist eel,
vroegen ze zaterdag aan me
toen 'k in de supermarkt liep.
Nu is het zo, dat ik meestal op
dezelfde tijd in de winkel ben en
dan zie ik ook meestal dezelfde
mensen. De week daarvoor was
ik inderdaad ziek geweest. Wie
niet? Ook m'n overbuurman, 'k
Wil d'r niks kwaads van zeggen.
Messchiens eit tie miin wel ange-
stoken, dacht ik, toen ik griepe
rig in bed lag. Mao kan ook om
gekeerd ee. Of 'k 'èn op de bóót
opgelóöpen. Wan dao zat een
dag of tiene een vintje te oesten
en te proesten. Mao joengers. 'k
dochten nog: E ze bie judder op
dat oenderdurp géén veearts't
Zou kunnen dan 'k 't toen te
pakken gekregen Maar je
weet het nooit, 't Kan daarom
ook best toen in de winkel ge
weest zijn. Toen ik moest wach
ten bij de kassa. Of op het 't
gemeente'uus. Toen ik om m'n
identiteitskaart moest. Ik was
toen veel te vroeg. De deuren wa
ren nog gesloten. En tochten
dao. 'k Voelende 't zömao nejen
tussen vlêês en vel. Als ik daar
aan terug denk, dan bibber ik
nog. Toen ei je 't te pakken ge
kregen, hoor ik telkens een stem
in m'n hoofd zeggen. Toen, en
nii toen a je mee de buurman in
d'n 'ofstoeng tepraoten over
dien rooien katte. Trouwens bii
't stad'uus is t'r altiid een kou-
we wind, ee?
Wannes is ook in de winkel. Hij
stapt op me af. Olik op de bil
jartclub wil komen? Op dies en-
dagmiddag. Eigenlijk moet ik
dan direct nêê zeggen. Ik weet
van mezelf, dat ik onhandig
ben. De achterdeur, die al een
paar weken niet goed sluit, is
nog steeds niet gemaakt en het
nieuwe gootje voor het schuur
tje ligt al wekenlang te wachten
om vastgemaakt te worden. Ik
hou even de boot af en Wannes
zegt, dat ik er nog maar 's over
moet nadenken. Da's ommerst
vee gezonder dan 'êêle daogen
da geschriif en da gewriif en da
geneus in die boeken. Je kom
nog 's in beweegienk.
Ik kijk 'm aan. Intussen is de rij
aan de kassa wat kleiner gewor
den. In beweegienk?, vraag ik.
Wannes, 'k moen m'n 'of nog
sputten, joengen.
Het meisje aan de kassa slaat de
boodschappen van Wannes aan.
En of tie nog spaart voo de bad'
anddoekenMet een vragend ge
zicht kijkt hij haar aan, terwijl
ze op de stapels badhanddoeken
wijst, die achter d'r kassa uitge
stald liggen. Hij schudt van nee.
De cassière prijst haar waren
vakkundig aan en zegt dat er bij
haar thuis nogal een badhand-
doekje per dag doorgaat. Wud-
der binn'n mee ons vuuven, zegt
de vrouw. Wa dienkje? Da's iel-
ke dag vuuf baddoeken. Wannes
pakt zijn boodschappen in en ik
hoor 'm net nog zo iets mompe
len van: A dan gao je toch sao-
men onder de douche.
Rinus Willemsen
Agenda:
In het Kerkje van Ellesdiek (El-
lewoutsdijk) wordt zondag een
meezingmiddag in dialect gehou
den. Medewerking wordt ver
leend door het Westkappels
Kwartet en duo EEG. Aanvang
14.30 uur.
Op 12 maart vindt in centrum
De Reehorst te Ede de achtste
Nederlandse dialectendag
plaats. Het thema is Proeven
van dialect: regionale ingrediën
ten in de taalkeuken van het Ne
derlands. Tijdens de bijeen
komst wordt ook het jaarlijkse
Dialectenboek gepresenteerd,
waarin een bijdrage van de
Zeeuwse consulent streektalen
V. de Tier over de Zeeuwse keu
ken, ofwel jikkemienen, poste-
kop en vosse soppen.
4* y
Het gebouw dat zo opval
lend op dé raadkaart van
vorige week aanwezig is, be
staat allang niet meer. Er is al
leen een gevelsteen van be
waard gebleven, die nu in een
ander huis is gemetseld. Toch ge
niet het ruim zestig jaar na de
sloop nog altijd bekendheid.
Misschien wel door de bestem
ming die het destijds had en ze
ker door de opmerkelijke naam.
De Wereld bij Nieuwerkerk in
Duiveland. Halte Stoomtram
RTM. Dat staat op de voorzijde
van de prentbriefkaart, uitgege
ven circa 1900.
Herberg De Wereld stond op de
hoek van de provinciale weg
(Straatpad), nu Ooststraat, en
de Bloksweg, nu Rijksweg,
meldt P. Flikweert uit Nieuwer
kerk. „Komende vanuit de rich
ting Bruinisse passeert men na
de villa Zonnehoek de huidige
Ooststraat. Op dat moment
kruist men de plek waar deze fo
to is genomen. De herberg is in
1942 afgebroken voor de aanleg
van de rijksweg, door aanvanke
lijk aannemer Van Dijck Petiet
uit Bergen op Zoom."
Flikweert geeft de vierregelige
tekst van de gevelsteen: 'In de
Werelt leeft niemandt/ sonder
hater en vyandt/ Is Godt voor
ons/wie can tegen ons.' Erboven
een bol met kruis; het is een
rijksappel, het wereldlijk gezag
verbeeldend. Na de sloop van de
herberg werd de steen enige tijd
opgeslagen in de werkplaats
van timmerman J. Lemson, om
daarna een plaats te krijgen in
de gevel van het pand Oost
straat 51. Volgens W. Stoutjes-
dijk uit Nieuwerkerk staat deze
villa ongeveer twintig meter van
de plaats waar De Wereld stond.
Tramhalte
Inzender Flikweert herinnert
zich de herberg nog. „Ik was al
tijd gefascineerd door de in mijn
ogen grote reclameborden. Het
café was tevens tramhalte, zoals
het bordje tussen de ramen aan
geeft. Rotterdamsche Tramweg
Maatschappij Bestelkantoor.
Daarboven staat 'Onderscheide
ne dranken' en 'Rijtuigen te
huur'. Voor de herberg zien we
een perron dat ook voor het la
den van vee werd gebruikt. Ach
ter het café staan een paar tram
wagons die voor het transport
van bieten werden gebruikt. Er
lag daarvoor een groot opslagter
rein. Daar stonden ook enkele
houten loodsen voor het sorte
ren van uien en een weegburg.
Verderop was het eigenlijke wit
te stationsgebouw, waar Nortier
de scepter zwaaide."
Stoutjesdijk noemt als laatste
bewoners de familie C. Suther
land, die van de herberg een ver-
voers- en taxibedrijf maakte.
„Hun chauffeur was Piet Olree.
Die reed met de vrachtwagen en
wij als schooljongens mochten 's
zaterdags meerijden de polder
in. Dan moest hij melk ophalen
bij de boeren en afleveren op de
melkfabriek De Duif, die hier in
de buurt stond."
J.K. Schiettekatte uit Nieuwer
kerk schrijft dat de familie
Sutherland in 1934 de garage
vestigde. Deze inzender merkt
op dat in de buurt van De We
reld vroeger vermoedelijk een
brouwerij stond. Klopt, weet
J.W. Stolk uit Nieuwerkerk. De
brouwerij was daar vanwege
een zoetwaterbron. „Sporen van
deze bron zijn nog te zien in een
sloot, waar zuiver water naar bo
ven komt."
Station
C.F. Stevense uit Middelburg
schrijft dat Johannes Lemson en
J. Broodman de exploitanten wa
ren. „De personen voor de her
berg zijn waarschijnlijk kaste
lein Lemson en zijn vrouw Cor
nelia Lievense met kinderen."
De tramlijn werd in 1900 dooi
de RTM in gebruik genomen.
Tot 1915 reed die dwars door
het dorp, over de gedempte kerk-
gracht. Naast de halte bij De We
reld was er ook een aan de Zuid-
ring; beide werden in 1915 opge
heven na bouw van een nieuw
station aan de Rollek]ootsche-
dijk. Aan de Bloksweg stond be
halve de zuivelfabriek ook her
berg Het Wapen van Duiveland.
Uitbater K. Deurloo waarschuw
de boeren met paard en wagen
wanneer de tram in aantocht
was. C. van Driel uit Nieuwer
kerk stelt dat de aanleg van de
rijksweg wel een verbetering
was, maar betreurt het dat De
Wereld als historisch gebouw is
verdwenen. Het was heel oud,
meldt C.P. Fase uit Sint-Anna-
land. In de tweede helft van de
16de eeuw speelt het een rol in
een rederijkersstuk.
Rinus Antonisse
De winnaars van de waardebon
nen zijn: J. Stouten, Oosterland,
J. W. Stolk, Nieuwerkerk en C.
van Driel, Nieuwerkerk.
Opnieuw een ongeveer honderd jaar oude prent
briefkaart uit de collectie van Hans Lindenbergh.
Het is een typerend dorpsbeeld en de vraag is na
tuurlijk: om welk dorp gaat het. Een toelichting
op de situatie toen en nu is welkom.
Oplossingen kunnen tot en met uiterlijk zaterdag
5 maart worden gezonden naar: Redactie PZC Bui
tengebied, postbus 31, 4460 AA Goes; fax
0113-315669; e-mail redactie@pzc.nl.
Onder de inzenders van goede oplossingen wor
den drie waardebonnen verdeeld.
,De Wereld" bij Nieuwerkerk in Duiveland
HaKe Stoomtram R. T. M.
