De tijd verglijdt toch
Ook de niet-gedraaide films zeggen veel
Lentebeelden in hoge
staat van opwinding
Het kan
weer
vreemd
gaan
Kubrick
in Berlijn
Japanse
erotiek in
de Kunsthal
Zelden waren de films van Stanley Ku
brick dadelijk een succes, vooraan
staande critici vonden ze (en hem) koud, pes
simistisch en afstandelijk. Maar menigeen
herzag zijn mening na een tijdje, want zijn
films geven zich niet zomaar prijs. Net zo
min als de maker. Daarom is de tentoonstel
ling 'Stanley Kubrick' in Berlijn zo interes
sant.
In de jaren negentig liep er een man in Lon
den rond die zich voorstelde als Stanley Ku
brick, de in Britse afzondering levende Ame
rikaanse filmmaker. Verschillende mensen -
zelfs een Hollywood-producent die Kubrick
wel eens ontmoet had - namen hem mee uit
dineren. Uiteindelijk werd de man ontmas
kerd als een failliete fantast, een homosek
sueel die op deze wijze jonge jongens het
hof maakte. Vorig jaar is er een film over ge
maakt, Colour m.e Kubrick, met John Malko-
vich als de bedrieger.
De regisseur vond het hele geval 'afschuwe
lijk', memoreert zijn zwager en producent
Jan Harlan. Maar het was misschien wel on
vermijdelijk, want Kubrick meëd de publici
teit waar hij maar kon. Terwijl hij toch een
beroemdheid was, door mijlpalen als Dr.
Strangelove, Lolita, A Clockwork Orange
en The Shining. En beroemdheden worden
tegenwoordig als publiek bezit gezien. Dus
als er niks was, werd er wat verzonnen. „Ie
mand schrijft iets volkomen idioots, maar
dat komt in een archief en dat wordt her
haald tot iedereen het gelooft", klaagde Ku
brick in een van zijn zeldzame interviews.
Zo ontstonden de mythen.
Kubrick hield niet van vliegen (deels waar,
al had hij een vliegbrevet). Hij was een neu
root die zijn chauffeur nooit harder liet rij
den dan vijftig (onzin). In de auto droeg hij
een valhelm (meer onzin). Hij nam scènes
vijftig keer opnieuw op (soms wel - wat een
traag soort acteren tot gevolg heeft dat heel
og één keer samen
op het toneel, meldt
de aankondiging
van Het kan weer vreemd
gaan, het toneelstuk met Pleu-
ni Touw en Hugo Metsers dat
deze week in Temeuzen is te
zien. Dat klinkt als een af
scheid. „Nou, dat gaat wel
erg ver", zegt de inmiddels
66-jarige Touw. „Maar ik
denk wel dat dit de laatste
keer is dat we samen langs al
le theaters in de provincie toe
ren."
Het beroemdste echtpaar
van het Nederlandse to
neel heeft in het verleden vaker
samen het podium gedeeld,
maar de laatste jaren was hét er
nauwelijks meer van gekomen.
„We treden zelf niet meer op als
producent en laten het initiatief
dus aan anderen over. Je wacht
af voor welke rollen je gevraagd
wordt", aldus Hugo Metsers.
Toch stond er een producent op
die de echtelieden wist te verlei
den tot samenspel. „Voor de ze
vende keer", weet Pleuni Touw.
„We wilden heel graag nog een
keer.samen op het toneel staan,
maar het viel niet mee om een
geschikt stuk te vinden. We heb
ben op veel 'nee' gezegd. Je hebt
natuurlijk ook een zekere leef
tijd."
De zoektocht eindigde toen ze
zich herinnerden in 1990 in
New York de tekst van 'Same ti
me, another year' van Bernard
Slade te hebben gekocht. Het is
het vervolg op de relatiekome
die 'Same time, next year' die
Touw en Metsers bijna twintig
jaar geleden speelden onder de
titel Hel kan vreemd gaan.
Hugo Metsers: „We waren des
tijds te jong voor het stuk. We
dachten: het blijft op de plank
tot we oud zijn. Nou, dat zijn we
nu." Het door Gerard Cox in
Het kan weer vreemd gaan ver
taalde toneelstuk is minder
kluchterig dan de titel sugge
reert. Touw en Metsers spelen
een man en een vrouw, die alle
bei getrouwd zijn, maar eens
per jaar een weekeinde met el
kaar doorbrengen. Dat doen ze
al meer dan 25 jaar lang. In de
bij vlagen ontroerende voorstel
ling ziet het publiek hoe ze wor
stelen met de dood van een part
ner, rebellerende kinderen, ziek
te, ouderdom en met elkaar.
„Het gaat over de emoties waar
mee mensen te maken krijgen
als ze in de derde fase van hun
leven komen", vindt Pleuni
Touw. „Dat verglijden van de
tijd is een mooi gegeven. Ik ben
zelf ook op een leeftijd gekomen
dat leeftijd er niet meer toe
doet. Vroeger moest ik er vaak
goed uitzien voor een rol. Dat
juk heb ik van me afgeschud.
Dat geeft ook een bepaald soort
rust in je leven. Ik word lekker
oud. Nee hoor, ik zou de tijd
niet willen terugdraaien."
Ambities
Hun kinderen zijn inmiddels al
lemaal de dertig gepasseerd.
Metsers somt op: „De kleinkin
deren zijn drie, vijf, zes en ze
ven. We zijn dus onmiskenbaar
in de laatste fase van ons leven
beland. Nee, dat betekent niet
dat ik het hoofd in de schoot
leg. Ik heb nog genoeg ambities.
Zo wil ik graag het eerste vriend
je of vriendinnetje van mijn
kleinkinderen zien. De ambities
liggen niet altijd meer op thea-
tergebied. Ik kan er ook erg
naar uitzien om na afloop van
deze tournee naar ons huisje in
Spanje af te reizen. Daarom zeg
ik vaker 'nee' tegen rollen. Ik
heb bijvoorbeeld een rol in een
musical afgeslagen, omdat ik er
geen zin in heb om een uur op
het toneel te staan en verder de
hele avond in de kleedkamer te
zitten. Ik denk dat ik afhouden-
derben dan Pleun. Zij is fanatie
ker."
Touw haalt haar schouders op.
„Ach, dat weet ik niet. Ook ik
neem gas terug. Ik wil niet meer
zes keer per week op het toneel
staan. Gelukkig verkeer ik in de
positie dat ik aanbiedingen kan
afslaan. De periode dat we om
den brode alles moesten aanne
men, ligt goddank achter ons. Ik
ben er ook niet meer constant
mee bezig. Thuis praten we over
van alles, behalve over toneel."
„En toch", valt Metsers in, „kan
ik me geen betere collega wen
sen dan Pleun. Ik zou dit toneel
stuk niet graag met iemand an
ders spelen. Het is een heel intie
me voorstelling. Wij hebben aan
één oogopslag genoeg om elkaar
te begrijpen. Dat neemt niet
weg dat het er bij de repetities
soms heftig aan toe gaat. Als je
zo vertrouwd bent met elkaar,
ben je sneller geïrriteerd of onge
duldig dan met een vreemde.
We hebben allebei ook een to
taal verschillende werkwijze.
Pleuni pluist het script uit en
verdiept zich grondig in elke scè
ne. Ik ben meer het type dat ge
woon aan de slag gaat. Spelen
derwijs ontdek ik dan wel het
karakter van het personage dat
ik speel."
„Dat kan ik nu eenmaal niet",
verzucht zijn echtgenote. „Ik
schuifgeen zaken voor me uit.
Als problemen niet opgelost
zijn, kan ik niet verder. Ik moet
weten welke kleur elke scène
heeft."
Theo de With
Voorstelling: Het kan weer vreemd
gaan, met Pleuni Touw en Hugo Met
sers - vrijdag 11 feb. in het Schélde-
theater Temeuzen, 20.00 uur; woens
dag 9 maart Stadsschouioburg Mid
delburg, 20 uur; voorts: di. 1 maart
Rotterdamse Schouwburg, 20.15 uur;
di. 19 april Stadsschouwburg De
Maagd Bergen op Zoom, 20.15 uur;
za. 30 april Zuidplein Rotterdam,
20.00 uur.
woensdag 9 februari 2005
eerste uit deze dynastie vy
ge militaire adel die door de-
zer werd benoemd tot sla
De Tokugawa's bestuurde;'
land als een gecentraliseerd;
litiestaat vanuit de nieus
stichte hoofdstad Edo, te
de goddelijke keizers zoals r. Y
heen hun schaduwbestaan'^
ven leiden in Kioto.
De vazallen van deze dictate;
le shoguns konden er niet ond
uit geld te steken in gebouï,
tempels en andere publieke? E
ken van de nieuwe stad. Et)
middenstandersuit hetn
land zochten in het spoor vaa- f
ze bouwwoede hun geluk itj
stadse leven. Het resul ii
mocht er wezen: de stadgr® ij
in zo'n opzienbarend tempo; 1
er rond 1700 een miljoeni# a
sen woonden. Volgens dëexpo ji
tie bevonden de middenslag tg
van Edo zich in een lastigep; i
tie: ze behoorden in de j
klassenmaatschappij van Ja; I
tot de laagste stand, maar; ji
ren door hun zakelijke inilis itt
ven de edellieden vaak in ven 10
gen voorbij gestreefd. Ze; m
strekten zelfs leningen as t
adel, maar mochten niet dei a
men aan het culturele en sec e
leven van de aristocratie. G j
wonder dat ze hun eigen we g
van amusement ontwik!» n
met restaurants, theehÉ i
theaters, muziek en dans. u
vanzelfsprekend hoorde j jj
ook 'eigen' seksueel vertier!: u
De bordeelwijk Yoshiwara© w
de in november 1618 met ris
keuring van het Tok
wa-shogunaat en groeide als H
uit zijn jas. Maar ook na de; t
huizing naar de rand va ji
stad bleven de activiteit®: n
perkt tot een klein terrein: jc
326 bij 218 meter. Omdeori l|
handhaven was de wijken
ringd door muren en een gr« in
en de klanten moesten zich: jr
den bij de Grote Poort ent i
kunnen identificeren. p
De prostituees mochten heil li
rein zonder schriftelijke i:
stemming van hun bordeel ix
der niet verlaten. Hun bi! ia
zing was zeer krap: een bros iai
1642 maakt bijvoorbeeld(ai:
ding van 987 courtisanes er hij
bordelen. Tijdens een te m
aan het eind van de 18de f
werden er 2500 permanent'
woners geteld, maar datsvasir ei
clusief 'overig personeel' alsvrh
kei- en restaurantbediendeo o'
bordelen waren opgedeeld 1<
rangen, zodat er voor elke be i
vermaak was te vinden.
hoog tot laag kwam de Jap: j
standenmaatschappij er zich
reageren. Buiten de GrotePs0
moest iedereen weer terug (9
het gareel van de shoguns, s 'f;
dan waren er voor thuis tem W
ste de erotische houtsnede i
schilderingen die nu in ri
Kunsthal zijn te zien. 11
Frangoise Lettes
Expositie: Lenlelust. Erotischeh
sieën in Edo Japan - Kunsthal fe
dam, t/m 17 april. Geopend ie
za. 10 tot 17 uur, zon- en feestca
11 tot 17 uur. Catalogus: 49,55.
Stanley Kubrick
herkenbaar is). Hij controleerde alles, zelfs
de bioscopen waarin zijn films vertoond
werden (klopt ook). De zotste: de maanlan
ding is nooit echt gebeurd. Wat we zagen
zijn fake beelden, in opdracht van de Ameri
kaanse regering gemaakt door Kubrick (wat
denkt u zelf?).
In 1999 overleed hij, kort na het voltooien
van Eyes Wide Shut, over huwelijkstrouw
en seksuele fantasieën. En daarna gebeurde
er iets opmerkelijks. Zijn films werden op
dvd uitgebracht, krijgen ineens weer alle
aandacht en de erven Kubrick geven steeds
meer openheid van zaken. Zijn weduwe,
Christiane Kubrick, liet aan het Duitse
weekblad 'Der Spiegel' het graf zien, dat
haar man op hun Britse landgoed kreeg.
Haar broer Harlan maakte een documentai
re over hem. Allerlei medewerkers vertel
den wat een aardige, zij het schuwe man hij
eigenlijk was. Nu is er een grote tentoonstel
ling rond zijn films in het Berlijnse Mar-
tin-Gropius-Bau te zien, die werd geopend
door zijn weduwe en Harlan.
„Hij was geen verzamelaar", zegt de wèdu-
we. „Hij gooide gewoon nooit iets weg."
Thuis in Engeland stonden containers vol
spullen van 2001, dozen vol brieven en knip
sels, talloze foto's, archiefkasten vol kaart
jes, scripts met aantekeningen - zelfs een he
le bibliotheek over Napoleon, over wie Ku
brick eind jaren zestig een film had willen
maken. Een archivaris van het Duitse film
museum uit Frankfort had er acht maanden
voor nodig alles voor deze tentoonstelling
uit te zoeken.
Voor wie de films kent, is het een ware
vreugde. Een stukje van de Korova Melkbar
uit A Clockwork Orange is hier ingericht, er
staan maquettes van de War Room uit Dr.
Strangelove en het doolhof uit The Shining.
Een brief van Vladimir Nabokov uit de tijd
van Lolita is ingelijst. Daar glimt een ruim
tehelm uit 2001 of hij gisteren is gemaakt.
De speciale lichtgevoelige lens die Kubrick
liet maken om in Barry Lyndon bij enkel
kaarslicht te kunnen filmen. En voor wie de
films niet kent sluit de tentoonstelling aan
bij het vandaag geopende Filmfestival van
Berlijn, waar ze te zien zijn.
Zelfs Kubricks dochters - bij de opening
aanwezig - zien sommige zaken voor het
eerst, want alles stond thuis in dozen en con
tainers. „Gek om het hier nu zo in een mu
seum te zien", zegt dochter Katherine.
„Vooral met zijn handschrift er op." Want
overal liggen de scripts met aantekeningen,
en de proef-polaroids, waar Kubrick van al
les bij schreef. Weduwe Christiane Kubrick
ziet op een schermpje het slot uit Paths Of
Glory, een film over de Eerste Wereldoorlog
met Kirk Douglas. In Frankrijk was hij,
door zijn vermeende anti-oorlogsstandpunt,
tot in de jaren zeventig verboden. In die laat
ste scène luistert een groep Franse soldaten
naar een Duits zangeresje, dat 'Der treue
Husar' zingt, een sentimenteel soldatenlied.
Dat zangeresje is Christiane Kubrick, die
zich destijds Susanne Christian noemde.
„Ach, het doet nu aan als iets van vijfhon
derd jaar geleden." Het zou haar laatste rol
zijn, want veel liever wilde ze schilderen,
wat ze na haar huwelijk met Kubrick ook
ging doen. Haar werk is te zien in A Clock
work Orange en vooral in Eyes Wide Shut.
Trots
Niet alleen de films die hij gemaakt heeft
worden toegelicht, ook een paar die hij niet
maakte. Napoleon is er zo een. Kubrick ver
zamelde en las honderden boeken over Na
poleon, liet tienduizenden locatiefoto's ma
ken, polste acteur Oskar Werner (die wel
wilde) voor de hoofdrol en Audrey Hepburn
(die niet wilde) voor een rol als Josephine.
Hun brieven liggen in een vitrine. Maar
toen kwam Waterloo uit, een flop met Rod
Steiger als Napoleon. MGM zag geen heil in
nog zo'n Napoleonfilm.
Waarom heeft Kubrick het tiert jaar latei-
niet nog eens met Napoleon geprobeerd,
vraag je je af als je de energie ziet, die hij er
in heeft gestoken. „Toen had je al die zoveel-
delige historische series gehad op de BBC",
legt Jan Harlan uit. „Hij had er geen zin in
om zoiets te maken, maar hij had op basis
van zijn script zo een film van zes, zeven
uur kunnen maken. Hij keek niet op die se
ries neer, hij was bijvoorbeeld diep onder de
indruk van Heimat, maar televisie was niet
zijn medium."
Iets soortgelijks gebeurde begin jaren ne:-1
tig, toen Kubrick een film over de Twfe f.
Wereldoorlog voorbereidde, Aryan Pep
Eén kast vol dozen met onderzoeksmaï
aal staat in het museum. In het boek
time lies van Louis Begleydat er de k
voor was, krabbelde Kubrick een lijs
Meryl Streep, Mia Farrow, Annette Beni: j
Ellen Barkin, als mogelijke actrices. Mi
hij koos voor de Nederlandse Johanna j
Steege, van wie hij verschillende kostuuE
to's maakte. Toen kwam Schindler's 1
uit, van Steven Spielberg. Kort na Kubrü
dood zou Spielberg als hommage A.l
seren, rtaar een idee van Kubrick.
Het is een overweldigende tentoonstelt
die hongerig maakt naar meer. Naar den
dwenen slotscène van Dr. Slrangelotf
voorbeeld, een Koude-Oorldgkomedief
oorspronkelijk eindigde met een groot tar
gevecht. Of een klein stukje uit de west
One-eyed Jacks, die hoofdrolspeler Mar.
Brando uiteindelijk zelf regisseerde off
het tussen hem en Kubrick niet boterde!
scènes die Kubrick na de première no.ff
2001 heeft gehaald. Of de iets langere Aff'
kaanse versie van The Shining naast det
tere Europese. Daar is bewust niet voor?
kozen, zegt Harlan: de films zijn zoals-
brick ze wilde.
Onwillekeurig dringt zich toch al de
op, wat Kubrick zelf van deze expositie?
vonden zou hebben. „Hij was hier nooit2;
ter de tafel bij zo'n persconferentie gaar:
ten", weet Jan Harlan stellig. Maar zijn*
duwe zegt: „Hij was er heel trots op;
weest. Als er zo'n tentoonstelling over f
andere regisseur was geweest, was hijtf-
delijk heen gegaan, want hij was een f
filmliefhebber."
AsingWaL-
Expositie rond de films van Stanley Kubrt*
het Berlijnse Martin-Gropius-Bau, tot 11 opr>-
Pleuni Touw en Hugo Metsers in Het kan weer vreemd gaan.
Tekening van Suzuki Harunobu (1724-1770)
foto Joris van Bennekom/GPD
De expositie Lentelust. Ero
tische fantasieën in Edo Ja
pan in de Kunsthal Rotterdam
geeft een overzicht van eroti
sche kunst uit de periode
1600-1920. 'Sex in Edo Japan.
Nu open!' roepen de adverten
ties. Komt dat zien, komt dat
zien, deze wereldprimeur was
vanwege de 'expliciete' afbeel
dingen nergens anders te realise
ren. Als publiciteitsstunt leuk
bedacht, maar deze expositie
houdt het zo netjes dat zelfs de
kinderen mee kunnen.
Gastconservator Chris Uhlen-
beck, eigenaar van Hotei Japane
se Prints en publicist Japanse
kunst, selecteerde uit museale
en particuliere collecties ruim
200 houtsneden en schilderin
gen. Er zijn weinig woorden no
dig om te beschrijven wat daar
op gebeurt: er wordt de liefde be
dreven tot in de hoogste staat
van opwinding. En dat bij dag
en bij nacht, op de veranda en
bij de waterput, alleen of in ge
zelschap, extatisch of verveeld,
half aangekleed of naakt, enzo
voort. Met zicht op alle details
van zowel de mannelijke als
vrouwelijke geslachtsdelen,
waarbij die van de mannen hiel
en daar zijn uitvergroot tot kari
katurale proporties.
Ondanks deze niets verbloemen
de thematiek zijn de 'shunga'
(letterlijk 'lentebeelden') op de
ze expositie nergens plat porno
grafisch broeierig. Al heeft
Uhlenbeck natuurlijk een repu
tatie hoog te houden, het verrast
bij dit onderwerp toch hoeveel
bijzondere bruiklenen hij wist
te regelen waarbij de esthetiek
van de cöitus voorop staat.
De kleuren zijn prachtig en de
lijnvoering is tot in de minutieu
ze details subtiel. De composi
ties zijn opvallend sterk omdat
er ook zoveel extra's te genieten
valt aan de weergave van de kle
ding, de inrichting van de hui
zen, zomaar een regenbui of een
rondscharrelend kind dat tus
sentijds om aandacht vraagt. De
namen van de kunstenaars gaan
voor westerse oren het ene oor
in en het andere uit, maar Kawa-
nabe Kyosai (1831-1889) ver
dient een aparte vermelding om
dat hij er zo opvallend origineel
uitspringt met schilderingen vol
humor.
Een soortgelijke tentoonstelling
over Nederland samenstellen,
zou moeilijk en waarschijnlijk
zelfs onmogelijk zijn geweest.
Zoals Amsterdam al eeuwen ge
leden zijn rosse buurt had, had
Edo (het huidige Tokio) zijn bor
deelwijk Yoshiwara. Maar wa
ren de Wallen een duiventil in
een samenleving waarin het al
tijd mogelijk was de sociale lad
der te beklimmen, was Yoswiha-
ra een bewaakte enclave in een
starre standenmaatschappij.
Hollandse kunstenaars hadden
wel wat beters te doen dan eroti
sche kunst produceren omdat
daarmee in zo'n tolerant kli
maat toch geen droog brood viel
te verdienen. Uit Japan zijn ech
ter al erotische schilderingen uit
de twaalfde eeuw bekend. Het
motto oefening baart kunst ver
klaart dan ook het hoge niveau
van veel latere werken in dit
genre.
Het begin van de tentoonstel
ling loopt parallel met de
machtsovername in Japan door
Tokugawa Ieyasu in 1603, de
