De schepen van het schor
c
Een jaertje vrie
is glad nog nie
zo gek bekeke
Achter de bakkerij stond het varkenshok
Nieuwe raadkaart
dinsdag 18 januari 2005
Koeien in Saeftinghe.
foto Het Zeeuwse Landschap
Wie door de schorren
van Saeftinghe loopt,
kan plots oog in oog komen
te staan met de koeien. De
koe is één van de grootste
zoogdieren in Saeftinghe.
Zoals de kameel wel het
schip van de woestijn heet,
zou je deze vrij door de na
tuur schrijdende dieren wel
schepen van het schor kun
nen noemen. Ze kunnen op
hun dooie gemak door wa
ter en schorren waden. En
soms springen ze óver de
geultjes.
Een groot gedeelte van Saef
tinghe wordt in het voor
jaar, de zomer en een deel van
het najaar door koeien be
graasd. Deze begrazing is nodig
om de verscheidenheid aan leef
gemeenschappen van planten en
dieren te handhaven. Dat begra
zing inderdaad nut heeft, is vo
rig jaar april proefondervinde
lijk vastgesteld. Er werden na
melijk op twee plaatsen in Saef
tinghe plantensoorten geteld.
Het eerste gebied werd niet be
graasd en telde ongeveer vier
soorten per vijfentwintig vier
kante meter. Het tweede gebied
werd wel begraasd en telde ge
middeld vijftien soorten per vijf
entwintig vierkante meter. Dat
niet alle gebieden in Saeftinghe
door de koeien begraasd wor
den, heeft als voordeel dat er
verschillende leefgebieden blij
ven, zodat ook vogels die in het
riet broeden en leven, een be
staan hebben.
Na jarenlang Saeftinghe alleen
met schapen beweid te hebben,
werd in 1953 begonnen met
koeien. Het vee was afkomstig
uit de Melselepolder die met de
watersnoodramp onder water
was komen te staan. In het be
gin werd afwachtend gerea
geerd op het feit dat de koeien
in de schorren hun eigen boon
tjes moesten doppen. Ze trok
ken niet, zoals de schapen, rond
met een herder. Maar al snel
bleek dat de koeien zich prima
konden redden.
Oerrunderen
Koeien stammen af van oerrun
deren. Tot vijfhonderd jaar gele
den leefden deze in Europa en
Azië. De oerrunderen waren
De PZC sponsort Het
Zeeuwse Landschap. In
'Natuurlijk Zeeland' doen
medewerkers van deze
stichting verslag van wat
er speelt in de Zeeuwse na
tuurgebieden: onverwachte
vondsten en bijzondere ge
dragingen passeren weke
lijks de revue. En natuur
lijk ook de successen en
mislukkingen in het be
heer.
veel groter dan onze koeien nu.
De stieren waren zwart en soms
wel twee meter hoog; de vrouw
tjes waren iets kleiner en bruin.
Oerrunderen hadden lange ho
rens om zich te kunnen verdedi
gen tegen jagers en wolven.
De mens begon al achtduizend
jaar geleden met het temmen
van het oerrund. Het rund werd
gebruikt voor het vlees en de
vacht en ook als trekdier. Lang
zaam ontstond 'de huiskoe' en
deze werd kleiner omdat ze min
der te eten kreeg bij de mensen.
De koeien werden zelfs kleiner
gekweekt, zodat ze minder voer
nodig hadden. Ook veranderde
de kleur van de koe; ze kreeg al
lerlei kleuren en patronen. De
mens begon verschillende soor
ten koeien te kweken, soorten
om mee te werken en soorten
speciaal voor de slacht. Ook
doordat mensen rondtrokken
met hun vee, ontstonden ver
schillende soorten: in koude stre
ken koeien met een dikkere
vacht en in gebieden met meer
voedsel grotere koeien. Deze
koeien vermengden zich en zo
ontstonden verschillende ras
sen. Mensen ontdekten pas later
dat je koeien ook kunt melken.
Karei Smet is één van de boeren
die koeien heeft rondlopen in
Saeftinghe. Dat gebeurt al sinds
1955. Smet pachtte eerst grond;
later sloot hij een overeenkomst
met Het Zeeuwse Landschap,
eigenaar van Saeftinghe. Zijn
koeien mogen gratis in de schor
ren lopen. Als tegenprestatie zor
gen ze voor de begrazing. Smet
heeft zo'n honderd Belgische
wit-blauwe rondlopen in Saef
tinghe. Omdat zijn koeien in het
gebied lopen waar excursies ge
houden worden, is er geen stier
bij.
Kalveren
De koeien komen de tweede
helft van april in de schorren en
zijn dan ongeveer twee maan
den drachtig. In november gaan
ze er weer uit. Een koe is net als
een mens negen maanden drach
tig. Ze zijn dus net op tijd uit
Saeftinghe om veilig te kunnen
kalveren. De koeien zijn tweeën
eenhalf tot drie jaar oud als ze
in de schorren mogen. Ze komen
soms wel vijf jaar terug, totdat
ze niet meer geschikt zijn om te
kalveren. Daarna worden ze ver
kocht aan iemand'die ze vet
mest voor de slacht.
De koeien in Saeftinghe worden
twee keer per dag geteld, 's och
tends en 's avonds. Een koe is
een kostbaar beest, ze kost onge
veer tweeduizend euro. Logisch
dus dat er gezocht wordt als er
eentje kwijt is.
Kitty Galle
Kitty Galle is medewerkster ex
terne betrekkingen bij Het
Zeeuwse Landschap.
Overleste was ik op een ver-
jaerdag bie m'n tante
Truus en daer aon ze't over een
buurmeisje dat een jaertje vrie
af oa genome. Mee een mooi
woord noeme ze dat ook wè een
'sabbatsjaar'. Ze was negentie-
ne en nae d'r vwo-examen
wouw ze even biekomme, even
de tied neme om op aesem te
kommen en d'r eige te bezinnen
op d'r toekomst. Ma de anwezi-
ge dames konne d'r nie vee be
grip voo opbrienge: „Zo joeng
en dan a een jaertje vrie af wil
le, tegenwoordig wete ze nie mi
wat of wérken is. Daer zou je
vroeger es mee moete kommen
,,'k Vind ook nie slim van
d'r", zei tante Grie: „Zö kom je
toch een jaer achter op de rest.
En nae zö'n jaer bï'j glad uut je
rutme. Je za zie, dan komt d'r
niks mi van een studie terecht."
Toch, a'j 't mien vraegt, ao ze 't
glad nog nie zö gek bekeke. Je
kan tegenwoordig nie vergelie-
ke mee vroeger. Lag et vroeger a
bienae in je wiege vast wat of je
laeter zou worre - vee te kiezen
ao'j vaek nie - noe kan zowat
aolles. Je kan't zö gek nie be-
dienke. A'j j'n eige d'r es in ver
diept 'oevee studies an d'r bin,
dan duuzel je gewoon. En dan
kan't best wel es moeilijk weze
om te kiezen. Een keuze die a
warschijnlijk wè de rest van je
leven za gae bepaele. Da'j dan
es een poosje stilstaet om daer
goed over nae te dienken - in
plaets van ma wat te gae gedoe
omda'j toch wat moet - kan dan
best es verstandig weze.
Vergeliek et ma mee een reis
naer een plekke d'r a'j nog nooit
gewist bin. A'j onderweg nie ze
ker bin welke afslag a'j moe ne
me, ka'j twi dingen doe. Je kan
op de hoeie gok deu rie (mee de
kans da'j glad de verkeerde
kant op gaet en de pad kwietrae-
kt) of je kan een rustig plekje op-
zoeke langs de kant van de weg
en es even op de kaorte Meke
waer of je precies bin en oe a'j 't
beste verder kan gae. Tien tegen
eên da'j dan de goeie weg kiest
en uutkomt op joe bestemming.
En wat is een jaer noe op een
mènsenleven?
't Gesprek op die verjaerdag
schoot wee deu m'n 'oöd, toen a
t'r vorige weke een brieve en
een folder in de busse viel van
de Sociale Verzekeringsbank.
Of m'a nae oan gedocht over de
schoolkeuze voo ons kind van
amper tweê, want - zö stond er -
daer wier et zachtjes an toch wè
tied voo.
't Kind is net uut de luiers en
kan amper löpe en praete, moe'j
as ou'ers a gae gekieze nae wel
ke schole 't schaepje moet. Open
baar lager onderwijs, christelijk
of islamitisch; algemeen christe
lijk, katholiek of reformato
risch; Vrije School of Montesso-
ri, Jenaplan, Iederwijs of Dal
ton. En daer moe'j nie te lang
mee wachte, want stel je voo,
dat je kind toch nie terecht kan
bie de kleutergroep van je keu
ze. Nou, dan kan 't z'n verdere
toekomst wè op z'n buuk schrie-
ve - a'j die folder moe gelöve.
Sommige scholen kunne zelfs
een test van je kind vraege,
want ze kunne natuurlijk nie
zöma Jan en Aolleman toelaete.
Da'j daer ook even rekening
mee 'oud.
Ruumte
Nou, beste lui van de Sociale
Verzekeringsbank, m'èn nog aol-
le tied en die neme m'ook. Me
zun d'r es gedege over naedien-
ke en op ons dooie gemak. Me
wete best dat goed onderwijs be-
langriek is voo onze kleinen, ma
lae me onze guus ook een bitje
ruumte geve om te lanterfanten
en de kans om gewoon kind te
wezen. Et de tied gunne om et es
een jaertje voo 't gat te schop
pen en d'r achter te kommen dat
er meer in de wèreld is dan
hoeie rapporten en prestaties op
school. De rust om d'r achter te
kommen wie an ze bin en wat ze
mee hun leve wille doe. Dat
scheelt alleen a een 'oöp an
WAO-premie, voo ao die opgejo-
ge en over 't paerd getilde guus
die an op d'r dertigste glad opge
brand thuuszitte. En of je noe
succesvol wordt of nie, gelukkig
of nie, 'angt toch echt nie af van
een kleuterklas of basisschool
alleên.
M'èn d'r dan ook aolle vertrou
wen in dat ons kind laeter goed
terecht komt. Net as in dat buur
meisje van m'n tante Truus, dat
een jaertje vrie af eit genome.
Ook dat komt 'r wè.
Marjolein de Visser
Agenda
In het Kerkje van Ellesdiek (El-
lewoutsdijk) wordt zondag een
oecumenische bijeenkomst in
het Zeeuws gehouden. Thema is
deze keer 'Overkant'. Medewer
king wordt verleend door ds.
Wim Jansen. Aanvang 14.30
In de vele antwoorden op de
raadkaart van vorige week
springen twee 'herkenningspun
ten' er uit: de rooms-katholieke
lagere school met beeld van de
heilige Aloysius (links), nu in ge
bruik als verenigingsgebouw, en
op de achtergrond de toren van
de hervormde kerk, nu gekocht
door een kunstenaar. Het gaat
om de tegenwoordige Hoofd
straat van Ovezande, destijds -
omstreeks 1935 - Kerkstraat ge
heten.
J. Menheere uit Oost-Souburg
schrijft dat rechts de winkel van
Siene Vreeke staat, in snoep en
levensmiddelen. „Op zondag na
de hoogmis liep de kamer daar
vol met boerinnen die bij haar
koffie dronken en hun bood
schappen deden. Dat was altijd
een leuk gezicht met al die vrou
wen in klederdracht. De man
van Siene, Piet Goense, was de
dorpskapper. Bloempot op je
hoofd en knippen. Daarnaast is
het snoepwinkeltje van Doortje
Boonman en na de Dreef de bak
kerij van Willem Remijn. Deze
is later raadslid geworden van
de gemeente Borsele."
Links is het oude meestershuis
te zien, tegenwoordig bewoond
door Hans Rentmeester, meldt
T.A.L. den Toonder uit Ovezan
de. Daarnaast de Sint-Aloysius-
school. Deze inzender noemt als
bewoners van de winkel van
Vreeke Bertie en Corrie Goense,
vroeger werkzaam in de daar
achter gelegen supermarkt.
„Het huis wat voor de kerk
staat is inmiddels gesloopt en er
staat nu een woning waar ikzelf
woon."
P. T. Janssens-de Mey uit Goes
heeft een foto van de plechtige
inwijding van de school op 23
oktober 1913. „Alle leerlingen,
onderwijzend personeel en de
pastoor staan erop. Van de meis
jes 61 in Zeeuwse klederdracht
en 12 in burgerdracht." Voordat
de school er kwam, stond er de
boerderij van Jacob Rentmees
ter, weet C. F. Stevense uit Mid
delburg, die aangeeft dat de ar
chitect van de school L. K. Mud-
de was en de bouwer het bedrijf
van weduwe Chamuleau te Kwa-
dendamme, voor een bedrag van
21.000 gulden. Het beeld boven
de ingang vervaardigde J. P.
Maas voor 300 gulden.
R. Steenbakker uit Lewedorp
heeft vaak om twaalf uur de
klok van de kerk geluid. „In de
woning voor de toren woonde
Jan Abrahamse, de wagenma
ker." A. C. de Jonge uit Sirjans-
land herinnert zich als boven
meester C. de Waal, anderen
noemen ook de namen Huige en
Hoondert. De bakkerij van Re-
mijn is nu supermarkt van
Baayens, geeft M. van Antwer
pen uit 's-Gravenpolder aan.
Het laatste huis links was vol
gens W. Verbeek uit Ovezande
vroeger café. „Mijn vader z'n
ouders hebben dat nog gerund.
Ik werk nu 25 jaar bij de plaatse
lijke aannemer en aan al de ge
bouwen die er nu nog staan heb
ik wel iets vernieuwd of ge
maakt." In het winkeltje van
Doortje Boonman mochten de
kinderen op woensdagmiddag
naar de televisie kijken, schrijft
T. van Luijk-Remijn uit Goes.
Ze weet alles van de bakkerij
van W. Remijn en R. Spelier, die
daar na hun huwelijk in 1948
kwamen wonen en werken.
„Daarvoor woonden Adriaan Re
mijn en Tine Rijk er. Adriaan
overleed in 1935 en Willem ging
verder in de bakkerij. Ik ben één
van de negen kinderen. In de ja
ren vijftig was achter de bakke
rij nog een mestvaalt met var
kenskot en kippenren."
Ze vertelt dat de varkens het
oude brood te eten kregen en als
het zover was, kwam dorpssla
ger J. Rijk aan huis slachten.
„Mijn vader liet de beer bij de
zeug komen en we hadden regel
matig wel tien kleine biggen.
Dus 's nachts tijdens het bakken
het varken helpen met de ge
boorte. Zo was er nog wat
extra's te verdienen, want die
biggen werden natuurlijk wel
verkocht. Dat is later ondenk
baar geworden, door alle re
gels." Ten onrechte werden nog
genoemd Kruiningen, Domburg
en Aagtekerke.
Rinus Antonisse
De waardebonnen gaan naar:
A. Vermeule-de Jonge, Ovezan
de, M.C. Saaman, Kruiningen
en M. J. Padmoes, Goes.
Opnieuw uit de collectie van Hans Lindenbergh
een dorpsbeeld, met natuurlijk de vraag: om welk
dorp gaat het? Nadere bijzonderheden over de af
gebeelde plek zijn welkom.
Oplossingen kunnen tot en met uiterlijk zaterdag
22 januari worden gezonden naar: Redactie PZC
Buitengebied, postbus 31,4460 AA Goes; fax
0113-315669; e-mail redactie@pzc.nl. Er zijn drie
waardebonnen beschikbaar voor inzenders van
een goede oplossing.
