Met virtuele camera door darm
Brace beter dan tape bij
gescheurde enkelbanden
Geweld in huis
Middeleeuws DNA
kan rol spelen
in strijd tegen aids
Nieuwste CT-scanners stoppen menselijk lichaam in de computer
Depressies na hartaanval
Risico extreem te vroeg geborene
Stamcellen apen tegen Parkinson
Intelligentie telt bij zelfmoord
Geur hangt af van situatie
Hoge bloeddruk wordt
tegen het jaar 2025
wereldwijde epidemie
door Marieke van Schie
Het is zondagmorgen. De
bel gaat. Het is mevrouw
Schouten met haar zoon. Hij
zegt: „Mijn moeder is mishan
deld. Ik hoop dat u het ons
niet kwalijk neemt, maar zij
wil niet naar een vreemde
dokter." Ik loop met hen
naar de praktijkruimte. De
zoon blijft bescheiden achter.
Zij heeft haar nachtjapon nog
aan, zit onder het bloed. Haar
gelaat is gelukkig niet bescha
digd. Ik vraag of ik even ver
der mag kijken. Ik zie bijt-
wonden en forse bloeduitstor
tingen. Zij huilt wat als zij
zegt: „Mijn man is de laatste
tijd helemaal in de war. Het
begon met de feestdagen. Hij
viel me zo maar aan, midden
in de nacht. Die eerste keer
kon ik hem nog tot bedaren
brengen. Ik wilde wachten tot
na nieuwjaar, maar u bleek
vakantie te hebben."
„Vannacht droomde mijn
man kennelijk weer vreselij
ke dingen. Plotseling kneep
hij mijn keel dicht, gelukkig
kon ik ontkomen. Mijn hele
huis ligt overhoop. Hij gooide
alles door de kamer. Ik heb
mijn zoon kunnen bereiken.
Wat moet ik beginnen?"
Oorlog
Ik schrik. Voel boosheid en
verdriet. Mevrouw Schouten
is een aardige rustige dame,
die al langer tobt met de
waandenkbeelden van haai
man. Hij heeft geleden onder
oorlogservaringen, is er nooit
voor behandeld. Het Riagg is
eens langs geweest op mijn
verzoek. Meneer Schouten
barricadeerde in die tijd alle
uitgangen van zijn huis, uit
angst dat de vijand hem zou
overmeesteren. Toen de psy
chiater bij hem kwam, was er
niets aan de hand.
„Ik ben niet gek", zei hij me.
„Ze gaan maar naar mensen
die echt iets mankeren." Voor
een dwangbehandeling was
toen geen indicatie, maar nu
denk ik spijtig: „Waarom heb
ik niet eerder ingegrepen?"
Alsof zij mijn gedachten
raadt zegt mevrouw Schou
ten: „Ik weet, dat u zorgen
had. Maar ik wilde zelf niet
dat hij opgenomen werd. We
zijn al zolang samen. Ik hoop
te het te kunnen redden.
Maai' nu ben ik zo bang dat
maandag 17 januari 2005
1 door Harrie Verrijt
BEST - Medische onderzoeken
zijn zelden aangenaam. Neem
I het darmonderzoek met een en-
doscoop. Via de anus wordt de
endoscoop, een camera met een
lampje aan een flexibele slang,
in de met lucht opgepompte en
tevoren leeg gemaakte darmen
gebracht. De internist zoekt zo
naar gezwellen tussen de
plooien van de darmen.
1 Sinds kort kan onderzoek naar
de na longkanker dodelijkste
vorm van kanker heel wat een
voudiger. Dat is te danken aan
de geavanceerde software van
Philips die de beelden van de
nieuwste röntgenapparatuur, de
zogenoemde Computed Tomo
grafie (CT) scanners, bewerkt.
„De internist kan met een muis
klik de computer het beeld van
de hele darm laten selecteren",
zegt Leon de Vries, hoofd van de
afdeling CT Clinical Science
van Philips in Best. „Je kimt
1 bijna dezelfde beelden genere-
1 ren als met een gewone endo
scoop. Er gaat dan een virtuele
camera door je virtuele darmen.
Deze camera kun je alle kanten
heen richten. Mocht er een groot
gezwel in de weg zitten, dan ga
j.e daar gewoon dwars doorheen
om te kijken of er nog meer aan
1 gaat komen. Bij een echte endo
scopic is dit natuurlijk niet mo-
1 gelijk."
In de computer kan wat in het
echt absoluut dodelijk zou zijn,
laat De Vries zien. De software
klapt de darm in zijn volle leng
te open en laat er een camera
overheen gaan. De darmwand
wordt daarbij enigszins gebo
gen, zodat de plooien open gaan
staan. Kleine gezwellen kunnen
1 zich daar niet meer tussen ver-
stoppen.
Het is allemaal mogelijk dankzij
de stormachtige ontwikkeling
die de CT-scanner de laatste ja
ren heeft doorgemaakt. Onder
meer Siemens en Philips troef
den elkaar herhaaldelijk af in
het aantal röntgenfoto's van
1 '.doorsneden van het lichaam
/(plakjes) dat per halve seconde
wordt gemaakt. Er lijkt nu even
een wapenstilstand bij de bereik
te 64 te zijn gesloten, maar De
Vries maakt duidelijk dat Phi
lips achter de schermen zoekt
naar verdere vergroting van het
aantal foto's.
Een CT-scanner heeft het uiter
lijk van een reusachtige donut.
De röntgenlamp draait in deze
grote ring twee keer per seconde
rondom de patiënt heen, die
door deze ring wordt geschoven.
Tegenover de lamp draait in de
ring een detector mee die de
röntgenstralen detecteert, nadat
ze door het lichaam zijn gegaan.
De scanner levert digitale infor
matie aan de computer die hier
uit foto's samenstelt van door
sneden van het lichaam.
„De kunst is om zo'n doorsnede
zo dun mogelijk te maken", zegt
De Vries. „Want dat bepaalt de
resolutie. We zijn nu zover dat
we een resolutie hebben bereikt
van minder dan 0,37 millimeter.
Dat kan omdat we bij iedere ro
tatie 64 foto's tegelijk maken.
Zo kunnen we de patiënt ook
veel sneller door de ring laten
gaan. Dat is nodig omdat tij
dens een opname zo min moge
lijk bewogen moet worden.
Even de adem inhouden kan
wel, maar het moet niet te lang
duren. Het hart kunnen we nu
in één rotatie, dat is dus een hal
ve seconde, in zijn geheel scan
nen."
Screening
De Vries denkt dat de CT-scan
ner in de toekomst niet alleen
als hulpmiddel bij diagnose,
maar ook bij screening kan wor
den gebruikt. „Als mensen bo
ven de 55 iedere twee jaar wor
den gecontroleerd op darmpolie-
pen, dan kan het aantal doden
door darmkanker met 70 pro
cent worden teruggebracht. Die
controle kan op verschillende
manieren. Een bezwaar van
CT-scanners was de dosis rönt
genstraling. Die stellen we nu
beter af op de patiënt. Eerst
wordt een heel lichte, globale
scan gemaakt om de plaats te be
palen van de te scannen orga
nen en tegelijk de omvang van
de patiënt te meten. Vervolgens
kan precies dat deel van het
lichaam gescand worden dat no
dig is met een minimale dosis
röntgenstraling. De gemiddelde
straling per patiënt hebben we
zo met 30 tot 40 procent terugge
bracht."
Een tweede bezwaar bij darmon
derzoek is dat de darmen ook
bij gebruik van de CT-scanner
leeg en opgepompt moeten zijn
en dat het controleren door de
radioloog nog veel tijd vergt.
„Er wordt nu gewerkt aan soft
ware waarmee de inhoud van de
darmen eruit gefilterd kan wor
den. De software breiden we ver
der uit met mogelijkheden om
automatisch poliepen te ontdek
ken, als hulpmiddel voor de ra
dioloog. Voor longen is die voor
ziening al ver ontwikkeld."
„Op dit moment is er een grote
proef aan de gang waar dit soort
software gebruikt wordt voor
het ontdekken van longtumo
ren. Een grote groep mensen (ro
kers van boven de 50) wordt pe
riodiek gescand, waarbij de soft
ware de radioloog ondersteunt
door het opsporen van gezwelle
tjes en belangrijke gegevens le
vert zoals de omvang en soms
doorbloeding van het gezwel.
Bij de volgende scan zoekt de
software automatisch naar de
eerder opgemerkte gezwelletjes
om te kijken hoeveel deze ge
groeid zijn en hoe ze zich ont
wikkelen."
Behalve voor darmen en longen
kan de CT-scanner nog voor
veel meer doeleinden ingezet
worden. De Vries noemt de her
senen, waarbij de plek van een
herseninfarct of -bloeding heel
snel wordt vastgesteld. Of bij
pijn op de borst waarbij met een
scan kan worden gezien of het
gaat om een longembolie, proble
men met de aorta of met hartfa
len. „Dat is inmiddels met zo'n
tweeduizend patiënten in een
proef gedaan en dat blijkt heel
goed te werken." De Vries
noemt ook nog bloedvaten in de
benen, de lever en de mogelijk
heid bij zware ongelukken in
een keer het hele lichaam te con
troleren op botbreuken, bloedin
gen en andere interne verwon
dingen.
Het gebruik van de nieuwe
Leon de Vries van Philips bij een nieuwe CT-scanner.
GRONINGEN - Mensen die na een hartaanval d
worden, lopen tweemaal zoveel risico opnieuw ha
men te krijgen of op korte termijn te overlijd
niet-depressieve hartpatiënten.
Dit constateert J. van Melle (Rijksuniversiteit Gronira
in het vakblad Psychosomatic Medicine op grond vani
analyse van 22 eerder verrichte onderzoeken over 4
derwerp. Ongeveer een op de vijf mensen kampt nji
hartaanval met een depressie. GPD
CT-scantechnologie voor darm-
screening is niet helemaal onom
streden, zo maakt De Vries dui
delijk. „Op medische .congres
sen zijn er kampen van voor- en
tegenstanders om grote groepen
patiënten met behulp van CT te
beoordelen. De uitkomsten zijn
op zich vergelijkbaar of zelfs be
ter dan met echte endoscopie.
90 tot 95 pi'ocent van de gezwel
len wordt opgemerkt, dat is be-
foto Vincent Wilke/GPD
ter dan bij een gewone endosco
pie. De aard van het gezwel
wordt in 85 tot 90 procent van
de gevallen goed beoordeeld,
dat is iets minder goed dan bij
gewone endoscopie." GPD
NOTTINGHAM - Van de kinderen die geboren worde
een zwangerschap van 25 weken of minder heeft 80;;
cent van de overlevenden op zesjarige leeftijd nisg
minder ernstige lichamelijke en/of geestelijke lianfc
Ook de overlevingskansen houden niet over
van de kinderen die na 22 weken worden geboren, üj
cent van de '23-wekers', 26 procent van de '24-v 1
44 procent van de '25-wekers'.
Dit meldt N. Marlow (University of Nottingham);Jij
medisch tijdschrift New England Journal of Medicit!
grond van een onderzoek onder extreem te
kinderen. GPD
KYOTO - Het is Japanse onderzoekers gelukt stanitd
uit apen uit te laten groeien tot dopamine-makendel
sencellen, de cellen die bij de ziekte van Parkinsons
den aangetast.
Na transplantatie in apen bij wie op kunstmatige®
de ziekte van Parkinson was opgewekt, bleken de;
kweekte cellen zonder schadelijke bijwerkingen dezia
verschijnselen te doen afnemen, schrijft Y. Takagi (uié
siteit Kyoto) in het wetenschappelijk tijdschrift Jon
of Clinical Investigation. GPD
BRISTOL - Onder mannen met een lage intelliga
komt twee- tot driemaal vaker zelfmoord voor dan oa
mannen met een hoge intelligentie.
Dit concludeert D. Gunnell (universiteit Bristol) in
British Medical Journal op grond van een onderzoek
der 987.308 Zweedse mannen die tijdens hun milits
dienstkeuring een IQ-test hadden gedaan.
Mensen met een lage intelligentie hebben waarseliiji
meer moeite tegenslagen of psychische problemen ij
leven te verwerken, oppert Gunnell als verklaring. GK
PROVIDENCE - Of we een geur prettig of juist viesi
den, wordt voor een groot deel bepaald door de o:
digheden waarin we die geur ruiken.
Dit concludeert R. Herz (Brown University, Provide
in het vakblad International Journal of Comparative?
chology uit proeven waarbij mensen bij eenzelfde g
een leuk of frustrerend moeilijk computersp'el mos
uitvoeren.
Spelers van het leuke spel vonden de geur later k
speler van het moeilijke spel vonden de geur later ons
genaam. GPD
van onze redactie gezondheid
EINDHOVEN - Resten van hon
derden eeuwenoude graven on
der het Catharinaplein in het
centrum van Eindhoven kunnen
mogelijk bijdragen aan de strijd
tegen aids. Dat hoopt het Eind-
hovense gemeentebestuur, dat
het plein hiertoe wil laten uit
graven.
Onderzoek van het DNA van de
middeleeuwse doden kan wel
licht uitsluitsel geven over de
vraag waarom een deel van de
West-Europeanen geen aids
krijgt, terwijl zij wel besmet
zijn met het hiv.
De oorzaak hiervan ligt moge
lijk in de pestepidemieën die Eu
ropa in en na de Middeleeuwen
troffen. De overlevenden heb
ben in die periode een afweer
middel opgebouwd dat nu het
hiv we'erstaat, zo wordt in we
tenschappelijke kringen ver
moed.
Een team van het Leids Univer
sitair Centrum, onder leiding
van DN A-deskundige P.l
Knijff, wil hiernaar in E'
ven onderzoek doen. „Dit
zeldzame plek voor Nederl
omdat is aangetoond dat:
nog middeleeuws
DNA in de grond zit", aide
Eindhovense wet'
Schreurs.
Hierdoor is het mogeli
DNA van voor, tijdens ei
pestepidemieën naast ell
leggen. Vermoedelijk liggei
der het Catharinaplein zo'w
honderd mensen begraven/
gebeurde vanaf het i
van de stad in de derik
eeuw tot in de negenti;
eeuw.
Om' bij de stoffelijke overa
ten te kunnen komen, dien;
plein volledig te worden i
graven te worden.
Het stadsbestuur wil dit w
ten doen, maar er is nog niet
doende geld voor, wantdeo)
tie zal ongeveer 2,5 miljoen:
kosten.
Daarvan is tot nu toe ai
miljoen beschikbaar. GPD
van onze redactie gezondheid
LONDEN - Eenderde van al
le volwassenen op de wereld
zal in 2025 lijden aan hoge
bloeddruk. Dat voorspellen
onderzoekers van de Ameri
kaanse Tulane University in
New Orleans in het Britse me
dische tijdschrift The Lancet,
dat vandaag verschijnt.
Al bijna een miljard mensen
hadden een hoge bloeddruk,
oftewel hypertensie, in 2000.
Over twintig jaar zal dat aan
tal zijn gestegen tot 1,56 mil
jard, eenderde vanhet in
2025 verwachte aantal vol
wassen wereldburgers.
De grootste stijging zal zich
voordoen in ontwikkelingslan
den, waar het aantal gevallen
van hypertensie met 80 pro
cent zal toenemen. In de rijke
landen verwachten de wel»
schappers een stijging van?
procent. De wetenschap]#
wijten het verschil tussenc
beide percentages aan hel»
dat rijke landen veel gel)
geven aan campagnes diet-)
gezonde levenswijze stil
ren, wat arme landen
kunnen doen. Bovendien!*
schouwen ontwikkeling»
den besmettelijke ziekten
hun grootste probleem en
ben ze geen oog voor dep')
ven tie van chronische aan»*
ningen.
Sterfgevallen
Hoge bloeddruk is de
rijkste oorzaak van cardio)'
culaire aandoeningen 8
aanvallen en beroertes),®
de oorzaak zijn van 30 f)
cent van alle sterfgevaM
de wereld. ANP/AFPIP
hij me iets aandoet. En hij
weigert uw medicijnen in te
nemen. Daarom is hij zo ang
stig en achterdochtig. Van
nacht heb ik bij mijn kinde
ren geslapen, vandaag blijf ik
ook maar bij ze. Mijn medicij
nen liggen nog thuis, kan ik
een doosje pillen extra krij
gen?"
Er staan haar nog veel moeilij
ke uurtjes te wachten. Eerst
naar de politie. Morgen, be
loof ik, schakel ik de psychia
ter in. Die moet beoordelen of
haar man, eventueel met
dwang, opgenomen kan wor
den in het psychiatrisch zie
kenhuis.
Dat is emotioneel heel ingrij
pend. Zij heeft jarenlang alle
misstanden met de mantel
der liefde bedekt. Ze zijn
bijna vijftig jaar samen, en
nu moet zij het uit handen ge
ven. Al maanden komt er nau
welijks iemand bij hen thuis.
De kinderen zorgen goed voor
hun moeder, hielden een oog
je in het zeil. Met hun vader
is het contact steeds minder
geworden. Ook ik was niet
welkom, Mevrouw Schouten
kwam liever even langs op de
praktijk. Verdrietig, dat het
zo loopt, maar er was op dat
moment geen andere keus. De
trauma's van de oorlog heb
ben in het gezin van de fami
lie Schouten diepe sporen ach
ter gelaten, De agressie op de
televisie en de artikelen in de
kranten hebben de herinnerin
gen bovengehaald. De angst,
die altijd sluimerde, is tot een
waangedachte geworden.
„Uw man is ziek, hij weet
niet meer wat hij doet", zeg
ik. „Ja, dat weet ik wel, maar
hij valt mij aan. Terwijl ik zo
van hem gehouden heb! Nu
ben ik bang van mijn eigen
man," Morgen zie ik haar te
rug en hoop ik voor beiden
een oplossing te kunnen vin
den. GPD
Marieke van Schie is huisarts
Gips ivas vele jaren de remedie
tegen gescheurde enkelbanden.
Totdat in de jaren tachtig tape
bandage de standaardbehande
ling werd. En nu is er weer iets
beters. De Amsterdamse ortho
pedisch chirurg-in-opleiding Gi-
no Kerkhoffs stelt in zijn proef
schrift waarop hij binnenkort
promoveert, dat een soepele bra
ce die kan worden vastgemaakt
met veters of klittenband, de
voorkeur verdient.
door Harm Harkema
DEN HAAG - Driehonderddui
zend keer per jaar meldt zich bij
eerste hulp of huisarts iemand
met een verzwikte enkel. Vaak
zijn het sporters, vooral basket-,
volley- en voetballers.
Indien de arts vaststelt dat er
niets gebroken is, blijven er nog
twee mogelijkheden over: een of
meer van de in totaal drie enkel
banden is opgerekt of geheel of
gedeeltelijk gescheurd. Vanwe
ge de onvermijdelijke pijn en
zwelling is het voor de arts in
dit prille stadium niet mogelijk
om de diagnose te stellen, ook
niet met een röntgenfoto.
De patiënt wordt daarom met
de enkel in een drukverband
naar huis gestuurd met de bood
schap om over vier of vijf dagen,
wanneer pijn en zwelling zijn af
genomen, terug te komen. Die
dagen dienen vooral zittend of
liggend te worden doorge
bracht, met het been omhoog.
De enkel dient in geen geval be
last te worden. Wie toch in en
om huis blijft rondscharrelen,
loopt het grote risico te gaan be
horen tot de veertig procent die
nooit helemaal verlost raakt van
zijn enkelklachten.
Ontstekingsremmers om pijn en
zwelling te verminderen hebben
weinig zin. Ze helpen net zo min
als het enzympreparaat Phlogen-
zym, waarnaar Gino Kerkhoffs
onderzoek heeft verricht.
Rustig blijven zitten voor de
buis of met een boek is dus het
devies. Totdat na een dag of vijf
de pijn en zwelling zijn vermin
derd en de dokter eindelijk iets
zinnigs over de gekwetse lid
maat kan zeggen.
Constateert hij dat er slechts
sprake is geweest van oprekking
van de band(en), dan mag de pa
tiënt lopend de spreekkamer ver-
Een brace is beter dan tape.
laten. Hij dient zich zoveel mo
gelijk weer normaal te gaan be
wegen, en ook zo mogelijk weer
te gaan sporten, zonder daarbij
de enkel te forceren.
Veel vaker echter is er sprake
van een ernstiger kwetsuur: in
driekwart van de gevallen name
lijk blijkt het om geheel of ge
deeltelijk gescheurde enkelban
den te gaan.
Lange tijd werden enkels met ge
scheurde banden een week of
zes in het gips gezet. Geen enke
le beweging was mogelijk en die
immobiliteit, waarbij het enkel
gewricht door stijfheid werd be
vangen, bleek bij nader inzien
het herstel eerder te vertragen
dan te versnellen.
Begin jaren tachtig werd vanuit
foto Frank Muller/GPD
de Universiteit van Maastricht
(door PSV-clubarts Van den
Hoogenband en diens collega
Van Moppes) de zogeheten Cou-
mans-tapebandage geïntrodu
ceerd en al gauw werd dat in Eu
ropa de standaardbehandeling
voor gescheurde enkelbanden
van zowel topsporters als de ge
wone man en vrouw.
Tapebandage is een zwachtel
met aan een kant een plaldaag
die vervolgens op en om onder
been, enkel en voet wordt ge
plakt en gewonden. Voor- en
achterwaartse bewegingen van
het enkelgewricht blijven zo
doende mogelijk - het maken
van dergelijke bewegingen
wordt door de arts ook aange
moedigd -, terwijl de enkel ge
noeg steun heeft om te voorko
men dat hij weer zijwaarts om
klapt.
De patiënt dient zo snel moge
lijk weer te gaan lopen, zelfs al
zijn de banden geheel afge
scheurd. Voorzichtigheid blijft"
wel geboden. Om de twee weken
wordt de bandage ververst, en
na een week of zes kan het leven
doorgaans weer bandagevrij
worden voortgezet. De Ruud
van Nistelrooijs onder ons zijn
daarna nog een poosje in de
weer voordat ze weer kunnen
presteren waarvoor ze worden
betaald.
Tapebandage is prachtig, maar
er zijn tegenwoordig, naast de
aloude elastische steunkous vele
andere vormen van steun voor
verzwakte ledematen beschik
baar. Niet zelden zijn ze samen
gesteld uit zowel stugge als soe
pele delen, en al dan niet voor
zien van veters, ritsen of klitten
band. Samen luisteren al die
steunvormen - er zijn er zo'n
driehonderd van - naar de En
gelstalige naam 'brace' (letter
lijk vertaald: steun).
Beter
Gino Kerkhoffs heeft nu uitgevo
geld dat een soepele brace die
kan worden vastgemaakt met
klittenband of veters, medisch
gezien niet onder doet voor de
tapebandage als het gaat om ge
scheurde enkelbanden. „Op ba
sis van mijn proefschrift kom je
tot de conclusie dat een soepele
enkelbrace die je vast kunt ma
ken, beter is, omdat je dan geen
last hebt van de huidirritaties
van de tape."
Bovendien: wie geen topsporter
is maar een van de vele anonie
me patiënten van orthopeed of
huisarts, krijgt doorgaans pas
na twee weken een nieuwe tape
bandage.
Verversing van tape, met al dat
plaksel, is namelijk een heel kar
wei. Kerkhoffs: „Na die twee we
ken is de tape behoorlijk uitge
rekt en biedt lang niet meer de
stevigheid die er aan het begin
welwas."
Een soepele brace met veters of
klittenband heeft die nadelen
niet. Je haalt hem er even af en
plaatst hem even eenvoudig
weer om de enkel en bovendien
kun je met veters of klittenband
gemakkelijk de stevigheid even
tjes bijstellen. GPD
