>zc
Schittering tussen het stof
W21
Reis in 5 clicks
ezoekuur
Ruim helft KLM-passagiers checkt al zelf in
vrijdag 24 december 2004
Efteling in winter
bijna geheel geopend
Tijdens de Winter Efteling is bijna het gehele
attractiepark (met uitzondering van enkele
achtbanen) geopend, en niet een beperkt deel
zoals wij vorige week abusievelijk meldden;
dat betrof een speciaal arrangement. Voor be
zoekers aan de Winter Efteling zijn er boven
dien extra winterse acttracties zoals het Kinder
Winter Wonderland, de ijsbaan met après-slci-
hut en langlaufbaan 't Hijgend Hert. Er zijn
voorts drie Warme Winteravonden waarbij het
park tot elf uur 's avonds is geopend. Het park
is tijdens de Winter Efteling feeëriek verlicht
met lampionnen, vuurkorven en kilometerlan
ge verlichting.
Winter Efteling is open 25 december t/m 9 ja
nuari (m.u.v. 1 januari), 15,16, 22, 23 januari,
dagelijks van 11.00-20.00 uur (31 december tot
18.00 uur; 8,15 en 22 januari tot 23.00 uur).
Entree €23. Meer informatie: tel. 0900-0161,
www.eftelinq.com.
Alleen als het
ijs- en ijskoud is
Het Ecodrome in Zwolle heeft 23 december
een nieuwe 'beleving' geopend: Expeditie Ijs
tijd. Bezoekers gaan letterlijk terug naar deze
belangrijke periode in het ontstaan van de we
reld. Ze ervaren de kou, ontmoeten dieren uit
de ijstijd en zien hoe de mensen toen leefden.
Tevens worden in de kerstvakantie ijzige activi
teiten gehouden voor jong en oud(er). Meer in
formatie: tel. 038-423 70 30,
www.ecodrome.nl.
Kinderen aan de
slag met water
Tijdens de
kerstvakan
tie houdt
het Neder
lands Water-
museum in
Arnhem ver
schillende
activiteiten
voor kinde
ren in de leeftijd van 6 t/m 12 jaar. Van 26 de
cember t/m 9 januari kunnen kinderen een wa-
terbol maken. Dat is een potje met een figuur
tje in water, en als je schudt sneeuwt het. Het
is een inloopactiviteit, aanmelden is niet no
dig. Tussen kerst en nieuwjaar wordt voor kin
deren van 8 t/m 12 jaar een extra activiteit ge
organiseerd: waterspreuken op papier druk
ken. Inschrijven kan op de dag zelfbij de balie.
Meer informatie: tel. 026-445 25 48,
www.watermuseum.nl.
Nordic walking
op de Veluwe
Nordic walking is een prima manier om de de-
cemberkou te verdrijven en van de winterse
Veluwe te genieten. Op 30 december begeleidt
een Veluwe Ranger vooral beginners op een
tocht door het Hoenderloose Bos. De tocht is
van 10.00-12.30 uur, vertrek- en eindpunt is
Buitenhuis Out Fit, Krimweg 22 te Hoenderloo.
Deelname kost €14 inclusief huur wandelstok
ken en consumptie. Reserveren kan via
tel. 055-378 13 18.
Snel en spannend
Sensatiezoekers kunnen begin januari terecht
in skigebied Les Arcs. Test onder begeleiding
van professionals je snelheid op de speedskipis-
te. Snelheden van 150 kilometer per uur zijn
geen uitzondering. Op internet vonden we nog
vier sensationele uitdagingen in de kou. In
Duitsland is het mogelijk een cursus skischans
springen te volgen of het bobsleeën onder de
knie te krijgen. Racen over ijs met een auto
kan in Frankrijk. Vaart maken op een slee kan
goed op de rodelbaan van Lenzerheide in Zwit
serland. Deze is opgenomen in het Guinness
Book of Records als de langste rodelbaan ter
wereld. Speedskipiste: www.frankriikhuis.nl:
skischansspringen: www.wsvQ8lauscha.de:
bobsleeën: www.bobbahn.de: autorijden op
ijs: www.flaine.com: langste rodelbaan:
www.sneeuwsport.info/zwitserland/
lenzerheide.html
jr isschien kwam het door die
/I lichtblauwe luchtpostbrieven
U I op flinterdun papier. Het wa-
X ren een soort formulieren
plakranden die, eenmaal volgekrab-
I, tot een envelop werden samenge-
*n. Zo om de vier weken kwam er
'tonen met berichten uit een ver
helemaal uit Canada.
amoeder schreef met een school-
öidindie na de oorlog was geëmi-
to. Ze woonde en werkte nu in een
®die thuis eerbiedig 'Montriejol' ge-
tol werd. Al vroeg had ik een vaag
togen om daarheen te gaan. Dat ik
to zelf zou komen, leek me als kind
^rstelbaar. Het moest minstens een
tol reizen zijn. En terug nog langer,
tootte had die vriendin van mijn moe-
jtooit meer een voet op vaderlandse
toi gezet.
tobleek Canada in slechts zes uur te
to§en- Ik ging erheen. Na een week
r°nto kocht ik een kaartje voor de
®naar Québec.
toet wel in Montréal overstappen,'
enteneer achter het loket. 'Maar
tobt u ruim de tijd voor, bijna een
Door DIRK MULDER
Mijn hart sloeg een slag over. Montriejol!
Eindelijk zou ik de stad van mijn kinder
dromen bezoeken.
Het duurde even voor de realiteit zich
aan mij opdrong. Bezoeken was een
groot woord. Praktisch gezien zou ik
daar een uur op het station doorbren
gen. Ik werd die avond in Québec ver
wacht en was gebonden aan een stralc
reisschema. Het was te laat om de plan
nen te veranderen. Misschien kon ik de
overstaptijd beter gebruiken om rustig
een hapje te eten op het station.
Maar toen de trein La Gare Centrale van
Montréal binnenreed begon het toch te
kriebelen. In bijna een uur kon je heel
wat zien. Ik nam een voor mijn doen
avontuurlijk besluit, stond als eerste op
het perron, sleurde mijn koffer naar een
bagagekluis en rende naar buiten om de
stadslucht op te snuiven.
Na het keurig geordende, betrouwbare
Toronto deed Montréal een beetje wild
aan. Je zag hier een ander soort mensen
op straat, het kakelde en leefde, het
rook er naar zonde, warmbloedigheid,
drank en sigaretten.
In steeds grotere cirkels liep ik rond het
station, terwijl ik om de haverklap op
mijn horloge keek want ik mocht de aan
sluiting niet missen en het zou me niets
verbazen als de tijd hier sneller ging.
Twee minuten voor vertrek draafde ik
hijgend het perron op. De trein naar Qué
bec stond al te wachten. Ilc had nog hele
maal geen zin om te vertrekken.
Langer dan dat ene uurtje ben ik nooit
in Montréal geweest. Maar sindsdien heb
ik soms zo'n heimwee naar een stad die
ik nauwelijks ken. Het schijnt er ook zo
mooi te kunnen sneeuwen rond deze
tijd van het jaar, met grote vlokken die
blauwig oplichten in het lantaarnschijn
sel, als snippers van een luchtpostbrief.
Een witte kerst in Montriejol, ilc hoop
het ooit nog eens mee te maken.
KLM voert het reizen met een elektronisch
ticket met ingang van 1 januari standaard
in op alle vluchten vanuit Nederland. Reizi
gers die toch de voorkeur geven aan een pa
pieren vervoersbewijs betalen een toeslag
van dertig euro per ticket. De toeslag geldt
uiteraard niet voor bestemmingen waar
voor geen e-ticket beschikbaar is. Met deze
maatregel bespaart de KLM miljoenen eu
ro's per jaar.
KLM merkt dat al steeds meer passagiers op
Schiphol elektronisch inchecken. Onlangs
werd zelfs een record geboekt, toen in een
week tijd 54 procent, dus ruim de helft, zelf
incheckte. Een jaar eerder lag dat percenta
ge nog op 13.
Elektronisch inchecken lean met behulp
van incheckautomaten op de luchthaven of
via de website van KLM. Begin dit jaar zijn
in vertrekhal 2 op Schiphol speciale baga-
ge-afgiftepunten in gebruik genomen, en te
vens werd het aantal incheckautomaten
aanzienlijk uitgebreid. Later dit jaar zijn de
balierijen 11 en 12 in vertrekhal 2 vervan
gen door incheckautomaten en bagage-af-
giftepunten.
Passagiers die met een elektronisch ticket
reizen kunnen vanaf 30 uur voor vertrek
ook via internet inchecken, zelf een stoel
Incheckzuilen vervangen baliemedewerkers op Schiphol.
kiezen en hun instapkaart uitprinten.
Vanaf februari is het mogelijk in het vlieg
tuig te sms-en en e-mailen. Dan is de eerste
KLM Boeing 777 voorzien van deze service,
in zowel de business class als economy
class. Alle tien Boeings zijn in mei aange
past. Ook de zes Airbus 330's die vanaf au
gustus 2005 aan de KLM-vloot worden toege
voegd, krijgen deze nieuwe service.
Foto ROLAND DE BRUIN/GPD
De nieuwe sms- en e-mail-faciliteit is via het
interactieve entertainmentsysteem vanuit
iedere stoel in het toestel beschikbaar. Be
richten kunnen tijdens de vlucht worden
verstuurd naar mobiele telefoonnummers
of e-mail adressen over de gehele wereld.
Ook kan de passagierantwoord ontvangen.
Het tarief per verzonden of ontvangen be
richt wordt $2,50.
Sofia telt anderhalf miljoen
inwoners, een vijfde deel Wt Jh
van alle Bulgaren. Om het ^jj/f
land binnen te komen is een geldig
paspoort voldoende, en officieel
zijn een reisongevallen- en ziekte
kostenverzekering verplicht. Het
openbaar vervoer is er zeer goed
koop, een stadsrit per taxi kost circa
twee euro. In Sofia kan op veel
plaatsen worden gepind, geld wisse
len op straat is onverstandig. De
munteenheid is de Bulgaarse Lev,
circa een halve euro. Diverse touroperators bieden stedentrips en winter
sportreizen naar Sofia en Bulgarije aan. Vliegen kan onder meer met Luft
hansa ën Austrian Airlines, telkens met een tussenstop, of met Bulgaria
Air. Zie ook www.bulqariie.nl en www.terrabulqaria.nl.
ja is een oude stad, waar in de
jge eeuw onder het rode
Kind veel schoonheid is
ggedrukt of geheel verdwenen,
dl blijft er genoeg over aan
latten uit een rijk en
liltinationaal verleden. De
ensen zijn stug maar
I iendelijk, en wie goed rondkijkt
tdat de Bulgaarse hoofdstad
1 opmaakt voor een inhaalslag.
,TH0M OLINK
)e weg met gaten slingert
over de hellingen en in de
diepte schittert telkens het
koepelgoud van de Alexan-
■üevski-kathedraal. Het lijkt zo als-
Sofia, wachtend op de avond, een
Emend baken heeft ontstoken. Als
an is verdwenen nemen duizenden
iijes de taak over. We zijn dan al in
ïonovo, kalm dorp op de flanken
ihet gebergte, waarvan de hoogste
[Vitosha naamgever is. Deze waker
ïde hoofdstad van Bulgarije steekt
üdan twee kilometer in de wolken.
Inters ziet het er zwart van de
ions heen en onder ons klinkt het
imer en gezaag van de buren die
a een nerinkje als boer erbij heb-
iKippen, geiten en een enkele koe
side overgebleven stilte. We heb-
;eerst een paar dagen beneden in
Merige stad gezeten, hier buiten in
eonovo keert rust terug.
■naar Georgi Zamfirovi brengt ap-
ien iets te drinken en lacht, als al-
Hij heeft genoeg van Europa ge-
lom te weten hoe hij zijn leven en
ilwil runnen. We vertellen over
gebeurtenis van die middag, toen
kriskras met piepende trams door
itad trokken. Zonder richting of
(alleen maar om te kijken en te
len. Duidelijk staat aangegeven dat
taartjes a ruim tien cent door de au-
sat moeten worden gehaald. Auto-
if?Nee, een houder met twee stalen
ten waarop je een dreun moet ge-
We hadden wel een kaartje ge
it, maar niet 'afgestempeld". In de
ttvan het station, dat tot modern
it verbouwd, ineens controle, zon-
glimlach. Geen pardon, de tram
boete van een tientje, niks toerist,
ïgi lacht weer en haalt zijn schou-
iop. Iedereen weet dat met de val
ihetcommunisme een leger aan on-
itlijke manschappen zonder werk
ra te zitten. Je komt ze overal te-
wij in de tram.
orlopend doopritueel
bpen de kerk van Sint Nedelya bin-
i aangetrokken door het schemer
uren meerstemmige gezang. Hon-
to mensen staan er, in hun zon-
kleren. De stem van de prelaat
pijl tussen wierook en onophoude-
iitslicht naar de koepel. Wanneer
n zijn gewend gloeien de kleu-
'op en zien we een lange rij van
temet hun jongsten. Een doorlo-
Woopritueel, vol overgave en over-
tog. nooit aangetast door syste-
Mnveranderlijk.
schuim eraf. Maar de ober is vriende
lijk en de zon kleurt vaalrood door de
deken van uitlaatgassen.
Onze genegenheid voor de stad is niet
te verklaren uit de optelsom van plus
sen en minnen.
De diepe historie en de kunst blijven
trekken, we gaan de volgende dag weer
naar Boyana. Voor een meer dan dui
zend jaar oud kerkje, weggestopt in
fors stijgende bergen. Veel is vergaan,
veel is bijna onzichtbaar maar de schit
terende fresco's uit 1259 van een onbe
kende Bulgaarse schilder zijn uniek.
De kerkelijke conventies lapte deze
kunstenaar aan zijn laars, de gezichten
van weldoeners en vijanden zijn her
kenbaar en herleidbaar, lachen of druk
ken een andere gemoedstoestand uit,
uniek. Deze intieme donkere schatka
mer uit de Unesco-monumentenlijst
trekt veel bezoekers, die mondjesmaat
en stapvoets naar binnen mogen in.
Vrede op loopafstand
Op de weg naar het plein rondom de
Nevski-kathedraal lopen we tegen een
demonstratie voor meer fietspaden op,
nuttig, want wielrijders zijn de zigeu
ners van de straat. 'Uit Nederland? Dan
zijn we jaloers.' Even stoppen bij de
grote Sophia-synagoge (wonderlijk
mooi, derde in grootte in Europa) en de
Banyabashi-moskee, alles bij elkaar,
vrede op loopafstand. Schijn bedriegt,
in de schaduw van de Nevski staan lan
ge rijen stallen vol oorlogsherinnerin
gen, Tweede Wereldoorlog, heel veel
Duits spul, eikenloof, SS-bliksem-
schichten en andere troep. Als troost
bijna staan aan de overkant van de
straat vriendelijke kantverkopers.
De kathedraal kan van binnen minder
boeien dan als gebouw op afstand. Kof
fie is er enkele straten verder in een ul
tramodern pand met hardblauwe stoe
len, sfeer is besteld.
Het Nationale Theater wordt ver
bouwd. Na dat harde blauw verlangen
we naar rood pluche en ach, de deur
staat al op een kier. We sluipen naaf
binnen en raken in gesprek met jonge
kunstenaars, over van alles, stuurloos
maar heel intens. Als we onze verba
zing uitspreken over de stallen met na-
zimemorabilia zegt een van hen: 'Wilt
u een kop koffie?' We roeren zachtjes
in de stilte van het lege theater en de
zelfde man zegt: 'Dit land heeft vele
verkeerde keuzes gemaakt in het verle
den. Maar als we over een paar jaar bij
Europa horen hebben wij 's morgens
als eersten de zon.'
Sofia gezien vanuit de omringende bergen.
De tram schuurt achter ons langs en
verdwijnt in de drukste winkelstraat
van deze bijna drieduizend jaar oude
stad. Dat is Vitosha Boulevard, winkels,
winkels, veel trams en verkeer en op
stoppingen en salons met heerlijk ijs,
opgemaakt als kleurige kroonjuwelen.
Na enkele honderden meters glimt het
gouden hoofd van de heilige Sofia hoog
tegen de wol
ken, zij gaf de
stad zijn naam.
Koffie drinken
is een genot
voor of in dé
overdekte
markt aan Pi-
rotska, waar on
der de glazen
C daken gezellig
f geroezemoes
blijft hangen,
^jl Wanneer we
'■p eens buiten op
m het terras zitten
éu H zien we even
een typische
scène uit een land dat lang trouw aan
Rusland was. Een zwart leren jasje
heeft zijn peperdure BMW met geblin
deerde ramen uitdagend op de tram
rails gezet en drinkt een pils. Een poli
tieman zegt hem onmiddellijk weg te
gaan, alles is geblokkeerd. Het hele ter
ras kijkt naar deze korte worsteling om
de macht. De patser verliest, iemand
applaudisseert, krijgt bijval.
Dan op naar het Nationaal Historisch
Museum in de voorstad Boyana. Daar
worden onder meer de gouden schat
ten van de Thraciërs, eerste bewoners,
bewaard. Ooit brachten deze voorwer
pen ook Nederland in vervoering. De
taxichauffeur denkt dat de hemel zich
plotseling voor hem heeft geopend en
rekent drie keer te veel. Een kleine
scheldpartij en de zaak is geregeld; an
derhalve euro en omdat hij er zeven
vroeg, krijgt hij een halve euro fooi. La
ter blijkt dat hij een uitzondering is.
We lopen door het oude donkere mu
seum, vergapen ons en zien kans een
kop koffie in een plastic beker te ko
pen. Teruglopend door het grote mu
seumpark valt het besluit met een bus
je terug te gaan. Na lang wachten stuit
eren we veertig minuten door de bui
tenwijken van Sofia, uiteindelijk zijn
onze nieren een half uur eerder in het
hotel dan wij. Op de hoek van de straat,
tegenover een van de vele casino's in
Sofia, drinken we even later we een
biertje, de auto's rijden bijna het
Ietsje verder in het hart van Sofia drin
ken we dan koffie, een verdieping bene
den straatniveau. Voor ons ligt de Ro
tunda van Saint George, het oudste
bouwwerk van Sofia, uit een tijd dat de
Romeinen nog overal de baas waren.
Nederlandse toeristen een tafel verder
op spreken vol bewondering over de
schilderijen binnen, sommige uit de
tiende eeuw. Weer boven, terug in alle
dag lopen we het grote warenhuis bin
nen, Tsum, veel luxe, veel leeg, weinig
mensen. Als we even op een bank zit
ten en een foto maken van de tweede
verdieping snelt de bewaking toe; 'Ne!'
Het 'waarom niet' hadden we gelukkig
al op het vliegveld achtergelaten.
Na de frivole moderniteiten van Tsum
op zoek naar waarachtigheid en we be
landen in een kleine winkel, Traditzia,
naast de Engelse ambassade aan de Le-
vski boulevard. Geen toeval, de Britse
ambassadeur was initiatiefnemer van
deze coöperatieve onderneming. De
naam vertelt het verhaal al. Waarlijk
Bulgaarse gebruiks- en kunstvoorwer
pen, gemaakt door achtergestelde groe
peringen. Isabella Oronova van Tradit
zia raakt niet uitgepraat als we zigeu
ners noemen: 'Het probleem wordt al
leen maar groter met deelneming in de
EU aan de horizon.'
Sofia biedt veel,
maar je moet er
even naar zoeken
We volgen meestal een vaste route van
hotel naar de binnenstad, een wandel
en tramtocht die veel vertelt over deze
stad en de anderhalf miljoen inwoners.
Van Lozenetz wandelen we meestal
eerst langs het monstrum dat NDK
heet, het Nationale Cultuurpaleis. Ont
zagwekkend groot en net zo lelijk. Er
voor ligt een wandelpromenade, een
'boulevard of broken dreams' De water
partijen hier op het Bulagaria Plein
staan immers al jaren droog en het on
kruid jubelt onder de zon. Het enorme
monument van de Communistische
Partij is zwaar beschadigd door de men
sen en is meer dan ooit teken van verga
ne macht.
"ft
