S ierkool als wintervulling
Wonen in de
Haagse stijl
Bad en bed
Lood
Douche
LAI-prijs
Kasten
DEN HAAG
AMSTERDAM
ROTTERDAM
Kast naar een ontwerp van Henk Wouda.
foto Gemeentemuseum Den Haag
Voor mij ligt een catalogus
van groentezaden. Ik vind
het fascinerende lectuur. Alleen
al de namen: Savooiekool
'Zwijndrechtse Putjes', 'Bloe-
mendaalse Gele' of 'Winterko
ning 2'. Plaatjes staan er niet
bij, dus hoe die Zwijndrechtse
putjes eruit zien wordt geheel
aan mijn fantasie overgelaten.
Of Chinese kool 'Zelfsluitende
Granaat'; hier wordt een plant
aardige implosie in woorden ge
vangen. Ach wat is de groente
teelt toch een poëtische bezig
heid. Al mijn vrienden wens ik
een tuin toe vol 'Herfstreuzen',
'Rentegevers, 'Westlandse Dub
bele', 'Roem van Enkhuizen' en
'Wonder Der Vier Jaargetijden'.
Als er dan al een Nederlandse
cultuur bestaat, dan is die vast
te vinden in de moestuin.
Jammer alleen, dat niemand
daar meer ruimte voor heeft. On
ze tuinen zijn eenvoudigweg te
klein om een aparte moestuin te
kunnen bevatten en onze tijd is
te gering om er een te kunnen
onderhouden. Dat hindert niet,
want zo langzamerhand begint
men de schoonheid van groente-
gewassen in te zien en hier en
daar wordt voorzichtig geëxperi
menteerd met combinaties van
petunia's en artisjokken en van
verbena en asperges. Ook de
sierkool die je in dit jaargetijde
bij plantenstalletjes op markten
kunt kopen, wijst je op het feit
dat kool nog meer toepassingen
heeft dan alleen maar stampen.
Eigenlijk vind ik sierkool over
bodig, omdat veel koolsoorten
die voor de pan bedoeld zijn
minstens zo mooi zijn als de sier
kool. En voor wie wil experimen
teren met combinaties van deco
ratieve groenten en eenjarige
bloemen als petunia's, cosmea's
en zinnia's is sierkool niet zo
handig, want sierkool ontwik
kelt zijn mooiste kleuren pas in
de late herfst en in de vroege
winter en dat is de tijd waarop
eenjarige bloemen al weer afta
kelen, of zelfs al bevroren zijn.
En bovendien: met gewone
groente eet je van twee walle
tjes: eerst geniet je van hun kleu
ren en daarna, aan het einde
van het seizoen nog eens van
hun smaak.
Favorieten onder de decoratieve
groentegewassen zijn de rood-
bladigen: roodbladige boeren
kool, roodbladige spruitkool en
roodbladige snijbiet. 'Redbor' is
de naam van een boerenkoolva
riëteit met donkerrood, ge
kroesd blad dat uit de verte aan
gestolde lava doet denken. Deze
rode boerenkool gaat snel over
heersen, dus plant hem liever
als solitair dan in rotten van
tien. Aan het einde van het sei
zoen, als u hem oogst voor de
stamppot, wordt hij in de pan
weer gewoon groen.
'Rubine' is de paarsrode spruit
kool die zo mooi kleurt bij oran
je zinnia's of afrikanen. Ook dit
is een plant die op de voorgrond
treedt en die de neiging heeft
om alle aandacht naar zich toe
te trekken. Combineer hem eens
met het fel blauwgrijze blad van
Eucalyptus gunnii. Eventueel
kan er nog zomerprei 'Zwitserse
Reuzen' aan de combinatie wor
den toegevoegd om het overheer
sende paarsrood van de spruit
kool af te zwakken.
Snijbiet 'Rhubarb Chard' is een
mirakel, met zijn glimmende, ge
kroesde en gerimpelde blad dat
donkerrood is, met felrode blad-
nerven. Dit is de mooiste van al
le snijbieten, maar de eerlijk
heid gebiedt me te zeggen dat de
groengele 'Lucullus' beter van
smaak is.
Zoals ik zei komt de sierkool
zaterdag 11 december 2004
Waarom zouden bad- en slaap
kamer gescheiden ruimtes zijn?
E15, Dornbracht, Alapa geven
het antwoord op die waag met
New Places. Dit systeem bestaat
uit elementen waarmee beide
ruimtes kunnen samensmelten.
E15 is verantwoordelijk voor de
meubels, Dornbracht voor de
kranen en Alape voor de wasta
fels. Alle onderdelen zijn ver
krijgbaar bij een aantal design
meubelzaken.
Informatie:
www.new-places.com
Ontwerp van Bas van Pelt, studeerkamer, 1927.
foto Gemeentemuseum Den Haag
Den Haag was tussen de twee wereldoorlogen een cen
trum van verfijnde interieurkunst. Meubelmaker Pan
der timmerde flink aan de weg, ook vele zelfstandige ont
werpers en architecten droegen bij aan het ontstaan van
een mondaine, aan de art deco verwante stijl.
Ooit was het de grootste meu
belmaker van Nederland.
De Haagse firma Pander met
vestigingen door het hele land
meubileerde bijna overal. Van
middenstandswoning tot minis
terskamer. Bijna, want voor
mensen met een kleine beurs
was de Pander-kwaliteit niet te
betalen. Het zal een van de rede
nen zijn dat het meubelimpe
rium in 1985 failliet ging. Het
tijdperk van woonboulevards en
Ikea-vestigingen was aangebro
ken.
Hoe anders stonden de zaken er
een eeuw eerder voor. De nog
jonge firma volgde de internatio
nale ontwikkelingen op de voet
en introduceerde iets dat tot op
de dag van vandaag het beeld in
de Ikea-hallen bepaalt. Kijkend
door de grote etalageruiten was
het niet goed te zien, 'doch als
wij den drempel van een der in
gangen overschrijden, worden
ons al de heerlijkheden van de
nieuwe zalen ontsloten. De clou
is en blijft de reeks vertrekken,
die kant en klaar voor eene rijke
beurs gemaakt, waaraan niets
ontbreekt en waaruit men
slechts te kiezen heeft.' In dit
krantenbericht uit 1892 gaat het
nog over vertrekken die waren
gemeubileerd in de toen in
zwang zijnde neo-stijlen. Maar
al snel deed bij Pander de art
nouveau zijn intrede en, iets la
ter in de 20ste eeuw, een moder
nere interieurstijl, die elemen
ten uit de art deco, de architec
tuur van Frank Lloyd Wright
en, voorzichtig, de stijl in zich
verenigde. Pander trok toonaan
gevende ontwerpers aan als
Henk Wouda, Cor Alons en Jan
Brunott, die vanaf 1917 deze mo
dern-mondaine stijl ontwikkel
den. De invloed van deze ont-
werpkunst was groot. Architec
ten als Dudok en Wils betrok
ken de Pander-mensen bij hun
opdrachten.
Volgens 'design-historicus' Ti-
mo de Rijk is het merkwaardig
dat de museale meubelcollecties
in Nederland vergeven zijn van
de Rietveld-stoelen en buismeu
belen van W.H. Gispen en Mart
Stam, terwijl er van de Pan
der-mensen en een aantal ver
wante kunstenaars maar weinig
te vinden is. De Rijk schreef een
boek over wat hij de 'Haagse
stijl' heeft gedoopt. Onder de ti
tel "Wonen in Haagse Stijl - Art
Deco in Nederland' is in het Ge
meentemuseum Den Haag een
overzichtstentoonstelling te
zien van de interieurkunst van
het interbellum. Naast losse
meubelstukken, tapijten en kera
miek zijn voor het eerst een aan
tal complete ameublementen te
zien van Henk Wouda, Jan Wils,
Jan Lecointre, Bas van Pelt en
Fer Semey. Het overgrote deel
van de objecten is afkomstig
van particuliere verzamelaars.
Wat zowel in het boek als op de
tentoonstelling opvalt, is de
zorg waarmee deze ontwerpers
Willy Sluiter, reclameplaat uit 1930 van Pander met meubelen van
Wouda. foto Gemeentemuseum Den Haag
te werk gingen. Een hoogtepunt
was in dat opzicht de samenwer
king tussen Wouda en Dudok
bij de Villa Sevensteijn
(1920-1921) in het Haagse villa
park Zorgvliet. Het boek bevat
een serie schitterende foto's van
het huis - een kubistische com
positie in baksteen - in zijn oor
spronkelijke staat. Wouda deed
de complete aankleding: meube
len, tapijten, lampen en betim
meringen.
Volgens De Rijk is hier de Haag
se stijl geboren, omdat voor het
eerst een poging is gedaan com
pleet met oude voorbelden te
breken. De voornaamste inspira
tiebron was de kunst van de
Amerikaanse architect Frank
Lloyd Wright, wiens werk door
Berlage in Nederland werd geïn
troduceerd. Wouda deed meer
dan zo maar wat meubilair neer
zetten. Een deel van de kasten
en ook een aantal banken maak
ten integraal onderdeel uit van
het interieur. Deze manier van
vormgeven sloot naadloos aan
op de architectuur van Dudok,
die net als Wright brak met de
traditionele indeling van een
gang en een kamer-en-suite. De
ruimten liepen in elkaar over en
kenden verschillende niveaus.
Dat Sevensteijn een mooi huis
werd, is nu ook weer niet zo uit
zonderlijk want geld speelde
voor de opdrachtgevers geen
rol. Maar Wouda en de zijnen
werkten ook voor de kleinere
beurs. Dat blijkt bijvoorbeeld
uit een modelwoning van de Pa
paverhof (1924) in Den Haag.
Dit was een complex midden
standswoningen van de hand
van architect Jan Wils.
Wils combineerde op geheel ei
Ameublement van Fer Semey.
gen wijze invloeden van Wright
en de stijl. Zelfs de grootinquisi
teur van de laatste beweging,
Theo van Doesburg, was er en
thousiast over. Wouda richtte
een van de huisjes compleet in.
Het sobere, rechthoekige houten
meubilair sloot fraai aan bij het
strakke lijnenspel van Wils' ar
chitectuur.
Het was dus niet alleen Wright,
die de Pander-ontwerpers beïn
vloedde. De Haagse stijl speelde
mee, wat zich bijvoorbeeld uitte
in asymetrisch ontworpen
haardpartijen. Want als er iets
was waar deze kunstenaars een
hekel aan hadden was het wel
de 'burgerlijke' marmeren
schouw.
De Rijk maakt in zijn boek veel
werk van de oorsprongen van de
Haagse stijl. Daarin spelen ele
menten van de Engelse arts and
Crafts-beweging een rol, die
zich richtte tegen machinaal ge
fabriceerde meubels. Ook de les
sen van de oude meester Berlage
en zijn pleidooi voor een eerlij
ke vormgeving klonken door.
Pander was niet het enige 'po
dium' waarop de Haagse stijl
triomfen vierde. De Rijk behan
delt in zijn boek ook vormge
vers die zich zelfstandig in de
stad vestigden, zoals Cornelis
van der Sluys, Frits Spanjaard,
Cor Alons, Klaas van Santen en
Bas van Pelt. Alleen het aantal
al maakt duidelijk dat er in het
Den Haag van het interbellum
een grote markt was voor bin
foto Erik en Petra Hesmerg
nenhuisarchitectuur en woning
inrichting. De stad telde dan
ook een aanzienlijk groter aan
tal welgestelden dan Amster
dam en Rotterdam en bovendien
was er Wassenaar, dat in deze
periode sterk groeide.
In de loop van de jaren dertig
gingen al deze vormgevers hun
eigen richting, waarmee er ei
genlijk een einde kwam aan de
Haagse stijl. Pander koos voor
nieuwe mensen en een nieuwe
stijl. De Belgische ontwerper
Fer Semeys werd de grote man.
Hij introduceerde een op Frank
rijk gerichte luxueuze interieur
stijl, waarin licht gelakt hout in
ronde vormen domineerde. Het
was een stijl die ook veel werd
toegepast in interieurs van grote
passagierschepen als de Nieuw
Amsterdam. Ook werd op kleine
schaal en heel voorzichtig een
enkele stalen stoel tot de collec
tie toegelaten.
De Haagse stijl verdween en uit
eindelijk Pander dus ook. Maar
iets van de rijke vormgeverstra
ditie heeft in de stad weten te
overleven. De ooit door Bas van
Pelt en Klaas van Santen ge
stichte zaken bestaan nog altijd.
Herman Rosenberg
'Wonen in Haagse Stijl', t/m 6
maart 2005 in het Gemeentemu
seum Den Haag. Publicatie: 'De
Haagse Stijl' door Timo de Rijk;
prijs: 39,50 euro.
Kastenproducent Lundia brengt
een nieuw kastensysteem op de
markt dat vooral bedoeld is
voor toepassing in berging, bij
keuken of garage. Het systeem,
verkrijgbaar onder de naam
Lundia-FIX, is gemaakt van
plaatmateriaal dat bestaat uit
samengeperste grove houtve
zels. De kast is met zijn schap
pen en zijstukken gemakkelijk
zelf in elkaar te zetten.
Informatie: www.lundia.nl
pas op kleur tegen het einde van
het jaar, als het tijd is om de
meeste andere kool te oogsten.
Toch heeft ook sierkool zijn mo
gelijkheden. Je zou hem kunnen
combineren met winterviolen of
- als hij het tot het voorjaar uit
houdt - met oranje vroege tul
pen. Of je kunt hem gebruiken
als wintervulling voor een
bloembak die anders maanden
lang leeg zou staan.
Romke van de Kaa
Loden waterleidingen vormen
een belasting voor mens en mi
lieu. Het ministerie van VROM
verleende tot 1 januari 2005 dan
ook subsidie om ze te vervan
gen. Omdat nog lang niet alle lei
dingen vervangen zijn, heeft het
ministerie besloten de regeling
met een jaar te verlengen. Aan
vragen moeten voor 30 septem
ber 2005 binnen zijn.
Meer informatie: www.vrom.nl
Volgens Duscholux wint de
deur- en drempelloze 'inloop
douche' aan populariteit. De sa-
nitairproducent komt aan die
ontwikkeling tegemoet met de
introductie van vrijstaande
douchepanelen. De panelen, die
verkrijgbaar zijn onder de naam
Urban, bieden de consument de
mogelijkheid om een douche op
maat te creëren. Naast vijf rech
te zijn twee gebogen panelen
verkrijgbaar. Ze zijn leverbaar
vanaf 918 euro.
Informatie: www.duscholux.nl
Het Amsterdamse architectenbu
reau Concrete heeft voor de
tweede keer de Lensvelt de Ar
chitect Interieurprijs (LAI) ge
wonnen. Het bureau won de
prijs met de inrichting van de
Supperclub Cruise. Met de in
richting van de vier etages tel
lende boot sloot Concrete aan
bij de huisstijl van de Supper
club.
In La Salie Neige kan bijvoor
beeld worden gedineerd op een
groot wit bed dat kan worden
omgebouwd tot dansvloer. In
2002 won Concrete de prijs voor
de inrichting van de Laires-
seapotheek in Amsterdam. De
LAI wordt jaarlijks uitgereikt
door projectinrichter Lensvelt
in Breda en het architectuurtijd
schrift De Architect.
