Geef wandelaar de ruimte terug
PZC
Bisschop Muskens blijft moeilijk te peilen
De zeldzame olijftal
van een Hamasleide
GroenLinks pleit voor herstel netwerk van onverharde paden
te gast
26 november 1954
vrijdag 26 november 2004
In snel tempo verdwijnen kar
rensporen en wandelpaden.
Daarom is het hoog tijd voor
een offensief ten behoeve van de
wandelaar. Iedereen moet het
recht krijgen om langs een sloot
of kanaal te wandelenzonder
daarbij te worden gehinderd.
Voor dit recht van overpad moet
de boer worden gecompenseerd
door Wijnand Duyvendak
Als er ijs ligt kun je dwars
door het landschap schaat
sen. Je bent er middenin. He
laas ligt er maar zelden ijs en
zonder ijs is het Nederlandse
landschap afgesloten en groten
deels ontoegankelijk. Prikkel
draad, bedrijventerreinen, ver
dwenen spoorwegovergangen,
nieuwe wegen, een opgeheven
dijkpad. Wie wil wandelen
loopt vast.
Een ommetje, een paar uur, een
paar dagen wandelen, het
wordt steeds lastiger. Wandel
paden vormden ons oudste we
gennet. Dat moet in ere worden
hersteld. Het land moet weer te
rug naar de wandelaar. In
Groot-Brittannië is in 2000 een
wandelwet aangenomen. Deze
wet geeft de wandelaar in grote
delen van het land een 'recht op
overpad'. Ik pleit, hierop voort
bordurend, voor het recht om
overal langs het water te wande
len.
Ruilverkaveling
Nederland kende een jaar of
vijftig geleden nog een dicht net
van wandelpaden. Door de ruil
verkaveling werd grond herver
deeld en gingen honderden kilo
meters wandelpad verloren sa
men met bosschages, heggen en
houtwallen. Eerst werden de
wandelpaden niet zo gemist: op
het platteland stapten de jonge
ren op de fiets en de brommer.
Het autoverkeer groeide explo
sief, er werd minder gewandeld.
Dat is gelukkig aan het verande
ren. De behoefte aan recreatief
wandelen is de laatste decennia
snel gegroeid. Er is meer vrije
tijd, wegens de zittende beroe
pen meer noodzaak tot bewe
gen. Mensen uit de stedelijke
omgeving en ook ouderen heb
ben meer behoefte aan rust en
willen af en toe buiten zijn.
Maar de mogelijkheden om te
wandelen nemen af. Wandelpa
den verdwijnen met kilometers
tegelijk. Enkele voorbeelden: de
gemeente Borculo hief zandpa
den en karrensporen op omdat
het onderhoud te duur werd. Va
ker verdwijnt een wandelroute
omdat er een onneembare bar
rière komt: een snelweg, spoor
lijn of bedrijventerrein.
In de Oostelijke Maasvallei
doorsnijdt, een nieuw tracé van
de A73 tussen Venlo en Echt
over een lengte van 35 kilome
ter maar liefst 71 bewandelbare
wegen en paden. Als de weg
klaar is, is er voor de wandelaar
nog één - min of meer - geschik
te oversteek beschikbaar per
twee kilometer. Voor een auto
mobilist is dat geen probleem,
po verdwijnen, komen er nauwe
lijks nieuwe bij. Subsidie voor
de aanleg van paden over boe
renland leverde, in negen jaar
slechts 43 kilometer nieuw wan
delpad op. Verkeersbeleid gaat
over auto's, treinen, en vliegtui
gen. Pas de laatste jaren ook
weer over de fiets, maar daar is
dan ook hard voor geknokt. Nu
de wandelaar nog. Er is een
'Wandeloffensief' nodig om de
wandelpaden terug te krijgen.
Het eerste speerpunt van dit of
fensief is het 'recht op overpad':
langs alle waterwegen breder
dan drie meter krijgt de wande
laar het recht te wandelen. Dit
betekent verplichte openstel
ling van de dijken van de water
schappen, van de paden langs
de kanalen van rijkswaterstaat
en van de schouwpaden langs
bredere sloten en riviertjes op
het boerenland. Particuliere
grondeigenaren krijgen hier
voor financiële compensatie.
EU-landbouwsubsidies mogen
gebruikt worden voor platte
landsontwikkeling en kunnen
hier zeer nuttig aan worden be
steed. CDA, WD en LPF zou
den him verzet hiertegen moe
ten staken.
Voorstellen
Tweede speerpunt is het 'recht
op oversteek': als bij de aanleg
van nieuwe (spoor)wegen een
wandelpad wordt doorkruist,
moeten wandelaars nog steeds
kunnen oversteken. De kosten
van een veilig kruispunt moeten
worden opgenomen in de pro
jectkosten.
GroenLinks zal deze voorstel
len inbrengen bij de begroting
Verkeer en Waterstaat. Laten
we de wandelaar weer de ruim
te geven. GPD
Wijnand Duyvendak is Tweede Ka
merlid van GroenLinks.
voor de wandelaar betekent dit
het einde van een route.
Er dreigt in dit gebied nog meer
wandelplezier verloren te gaan
door de aanleg van de A74, de
N280 en de N293. Bovendien
(dreigen achttien spoorwegover
gangen te worden gesloten op
de spoorlijn Venlo-Echt. Venlo
en Roermond kom je als wande
laar niet meer uit zonder auto.
Sluipenderwijs verdwijnt over
al in het land het eens dichte
net van verkeersluwe wegge
tjes. De laatste vier jaar zijn
bijna driehonderd overwegen
gesloten, waaronder veel in
zand- en wandelpaden met voor
namelijk recreatief gebruik.
Een klein jaar geleden vroeg de
Tweede Kamer op initiatief van
GroenLinks om spoorwegover
gangen niet zomaar af te sluiten
en te zoeken naar alternatieven.
Maar in Steenwijk, Zwolle, De
venter en Vught zijn toch weer
overwegen gesloten. Eind okto
ber heeft minister Peijs op
nieuw beloofd dat deze praktijk
nu echt voorbij zal zijn.
Terwijl wandelpaden in ras tem
door Harald Doornbos
Aanslag, vergelding, aan
slag, vergelding. Terwijl
de eindeloze spiraal van ge
weld tussen Israël en de Pa-
lestijnen al jaren voortduurt,
suggereert de leider van de
terreurbeweging Hamas in Li
banon nu voor het eerst dat
zijn organisatie niet meer uit
is op de totale vernietiging
van Israël. „Wij kunnen in
vrede naast elkaar wonen."
Op de benedenverdieping
van een hoog gebouw, mid
den in een volkswijk van Bei
roet, bevindt zich het hoofd
kwartier van de radicale isla
mitische Palestijnse verzets
organisatie Harnas. De leider
van Hamas in Libanon heet
Osama Hamdan, een 39-jari-
ge Palestijn. Om hem te kun
nen spreken word je eerst uit
voerig gecontroleerd door Ha-
mas-medewerkers. In een
kantoortje is het wachten ge
blazen. Natuurlijk is Ham
dan niet op tijd; sinds Israël
in maart van dit jaar de spiri
tueel leider van Harnas,
Sheik Jassin, opblies, komt
geen enkele Hamasleider nog
op tijd voor een afspraak.
Wanneer Hamdan uiteinde
lijk anderhalf uur later bin
nenkomt, schudt hij vriende
lijk de hand en neemt plaats
in een stoel. „Nee", zegt hij,
„wij zijn helemaal geen terro
risten, wij vechten alleen
maar voor de bevrijding van
ons land, Palestina. Er komt
een einde aan het geweld als
Israël de bezetting opheft."
Crisis
De Palestijnse strijd bevindt
zich op dit moment in een die
pe crisis. Niet alleen heeft de
dood van PLO-leider Jasser
Arafat tot een machtsva
cuüm geleid aan de Palestijn
se zijde, ook de door Amerika
geleide oorlog tegen het inter
nationaal terrorisme begint
voelbaar te worden voor Ha
rnas. De Amerikanen hebben
de organisatie op de lijst van
terroristische organisaties ge
zet en Israël lijkt van de!
sinds de aanslagen van
september 2001 meer spe
ruimte te krijgen om meli
weid af te rekenen met islaj
tische extremisten.
Volgens Hamdan zetten
Amerikanen Israël niet ia
onder druk om tot een opl
sing te komen. „Ik heb eelt
de hoop dat de Amerika:
diep in hun hart begrijp
dat wij slechts voor vrijh
vechten."
Maar zelfs zonder directe!
moeienis van de VS, heeft
Israëlische regering onderl;
ding van premier Sharon t
sloten om zich volgend jj
terug te trekken uit de G
zastrook. Daar moet Han
toch blij mee zijn? „O ja, i«
re keer wanneer de Israelii
zich terugtrekken uit eenj
bied dat niet van hen is,
dat goed. Een paar jaar gel
den trokken ze zich terugi
Zuid-Libanon, hopelijk bi
nenkort inderdaad uit Gai
Als ze zich ook nog ooiti
de Westelijke Jordaanoee
terugtrekken, wie weet
er dan niet allemaal mogeï
is. Dan kunnen we wellii
in vrede leven."
Twee staten
Deze woorden zijn nies
voor Hamas. Want de orgaa
satie, die een islamitisch P
lestina voorstaat, heeft
haar handvest staan dat l
raël vernietigd dient te w
den. „Ik zal het begr
'twee-staten oplossing' ni
noemen", zegt Hamda
„Maar ik weet wel dat als:
raël doorgaat met het ba
wen van muren, zodat wiji
woners worden van één grif
gevangenis, het lijden aanb-
de kanten zal voortduren."
Vooralsnog wordt de striji
bijl echter niet be,:
Hamdan: „Hoeveel mureni
Israëliërs ook bouwen, i
kunnen er altijd overheen,!!
derdoor of dwars doorhes
Bovendien hebben wij rake
ten die we er overheen kn
nen schieten. Wij zijn enbli
ven uiterst creatief." GPD
MISDADIGERS - Twee Duit
se regeringspartijen willen dat
alle Duitse oorlogsmisdadigers
worden vrijgelaten voordat en
kele verdragen met het buiten
land worden ondertekend.
Knokploegen van de Duitse
partij zijn in Berlijn enkele be
zoekers te lijf gegaan toen die
niet snel genoeg opstonden
toen het Duitse volkslied werd
gespeld. De Berlijnse afdeling
van de partij geldt als verza
melplaats voor vroegere natio-
naal-socialisten.
SCHADE - De Schouwse
kring van de Zeeuwse Land-
bouwmaatschappij heeft ge
praat over de problemen i
boeren na de Ramp. De gi
den schade wordt geschat
37 miljoen gulden. Omdat
nog veel zout in de grondi
luidt het advikes, niet voor!
gustus volgend jaar gras it
INFILTRATIE - MinisterS;
heeft de Indonesische overt*
gewaarschuwd, geen infilte
ten naar Nieuw-Guinea teii
ren. Wij zullen harde en
klappen uitdelen aan l
de integriteit van ons grondj
bied willen aantasten, zei
minister gisteravond
Tweede Kamer.
Hoofdredactie:
A. L. Oosthoek
D Bosscher (adjunct)
A. L. Kroon (adjunct)
Centrale redactie:
Stationspark 28
Postbus 31
4460 AA Goes
Tel: (0113)315500
Fax:(0113)315669
E-mail: redactie@pzc.nl
Lezersredacteur: A. J. Snel
Stationspark 28
Postbus 31
4460 AA Goes
Tel: (0113)315660
Fax:(0113)315669
E-mail: lezersredacteur@pzc.nl
Middelburg:
Buitenruststraat18
Postbus 8070
4330 EB Middelburg
Tel: (0118)493000
Fax:(0118)493009
E-mail: redwalch@pzc.nl
Goes: Slationspark 28
Postbus 31
4460 AA Goes
Tel. (0113)315670
Fax. (0113)315669
E-mail: redgoes@pzc.nl
Terneuzen:
Willem Alexanderlaan 45
Postbus 145
4530 AC Terneuzen
Tel. (0115)645769
Fax. (0115)645742
E-mail: redtern@pzc.nl
Hulst: Baudeloo 16
Postbus 62
4560 AB Hulst
Tel: (0114)372776
Fax:(0114)372771
E-mail: redhulst@pzc.nl
Zierikzee: Grachtweg 23a
4300 AB Zierikzee
Tel: (0111)454651
Fax:(0111)454657
E-mail: redzzee@pzc.nl
Opening kantoren:
Maandag t/m vrijdag
van 8.00 tot 17.00 uur
Zierikzee en Hulst:
8.30 tot 17.00 uur
Bezorgklachten:
0800-0231231
op maandag t/m vrijdag
gedurende de openingstijden;
zaterdags tot 12.00 uur.
Abonnementen:
0800-0231231
autom, afschrijving acceptgiro
per maand: 19,95 n.v.t
per kwartaal- 58,00 60,25 j
per jaar: €222.50 226,50
Voor toezending per post geldt een
toeslag.
E-mail- lezersservice@pzc.nl
Beëindiging van abonnementen
uitsluitend schriftelijk, 1 maand voorhs
einde van de betaalperiode.
PZC, t.a.v. lezersservice,
Postbus 314460 AA Goes
Losse nummers per stuk:
maandag t/m vrijdag: 1,25
zaterdag: 1,75
Alle bedragen zijn inclusief 6% BTW
Bankrelaties:
ABN AMRO 47.70.65.597
Postbank 35.93.00
Advertenties:
Alle advertentie-orders worden uitgevcst
overeenkomstig de Algemene
Voorwaarden van Wegener NV er
de Regelen voor het Advertentiewezcn
Overlijdensadvertenties:
maandag t/m vrijdag:
tijdens kantooruren
zondag: van 16.00 tot 18.00 uur
Tel. (0113)315555
Fax. (0113)315549
Personeelsadvertenties:
Tel: (0113)315540
Fax:(0113)315549
Rubrieksadvertenties (kleintjes):
Tel. (0113)315550
Fax. (0113)315549
Voor gewone advertenties:
Noord- en Midden-Zeeland
Tel. (0113)315520
Fax. (0113)315529
Zeeuws-Vlaanderen
Tel: (0114)372770
Fax:(0114)372771
Business to Business/Onroerendgo«
Tel: (076)5312277
Fax:(076)5312274
w.pzc.nl/adverteren
Auteursrechten voorbehouden
Uitgeverij Provinciale Zeeuwse Courant BV is een onderde
aan ons verstrekte gegevens hebben wij opgenomen in oe,. a™-
(abonnementen)administratie en om u te (laten) informeren ovor voor u relevante dienstenen^;
ducten van de titels en de werkmaatschappijen van Wegener of door ons zorgvuldig gesolK»
de dorden. Als u op deze informatie geen prijs stolt dan kunt u dit schriftelijk melden bij: PZC.-
e, Postbus 31, 4460 AA Goes.
Behoort tot W0G6N0R
door Jan Reijnders
Hoewel hij voor de laatste actieve le
vensfase een transformatie tot
monnik - in bijvoorbeeld Huijbergen
of Zundert - nadrukkelijk openhoudt,
heeft bisschop Tiny Muskens van Bre
da reeds nu 'een boeiend leven gehad'.
Dat concludeert hij althans in het slot
woord van zijn die biografie die van
daag verschijnt. De lezer van het onder
houdend en vlot geschreven boek kan
nauwelijks tot een andere bevinding
komen: Muskens heeft het leven ge
leefd, intens, met volle teugen, handig
gebruik makend van de bewegingsvrij
heid die het celibaat hem biedt.
Of, zoals hij zelf zegt: „Ik heb het celi
baat leren waarderen als een levens
staat waarin ik ruimte schep voor God
en voor de mensen die op mijn weg ko
men. Ik ken. geen mooier beroep dan
dat van priester. Je leert kijken en luis
teren naar de samenleving, naar kunst,
taal, geschiedenis, cultuur en indivi
duele mensen met hun levensverhalen.
Bovendien had ik praktisch gesproken
nooit zoveel en zolang kunnen reizen
en nooit zoveel ondernemingen kun
nen volbrengen als ik getrouwd was ge
weest."
In maar liefst vierhonderd pagina's,
verluchtigd met enkele tientallen fo
to's, tekent schrijver Arjan Broers het
levensverhaal van Tiny Muskens (68)
op. Wees niet bang is de titel. En bange
lijk is Muskens inderdaad niet uitgeval
len. Hij bereist de wereld tot in de on
herbergzaamste uithoeken, hij zwemt
brede rivieren over en - misschien het
meest onverschrokken gezien zijn func
tie - hij neemt weinig blad voor de
mond.
Bovendien is Wees niet bang een voort
durend terugkerende bijbelse aanspo
ring. Broers vertelt van Muskens' 'die
pe liefde voor en trouw aan de kerk',
maar ook hoe hij 'kan drammen als
een tank, door bij een Romeinse kerke
lijke instantie naar binnen te stappen,
zijn bisschopskruis op de borst als een
imponerend herkenningsteken, en ge
woon door te blijven lopen en te blij
ven vragen tot hij krijgt wat hij wil'.
Broers heeft anderhalf jaar intensief
met de bisschop opgetrokken om hem
zijn hele verhaal te laten doen. Hij
heeft hem leren kennen als een 'gemoe
delijke man die massief kan zwijgen en
uit zijn ogen kan kijken alsof hij eeu
wen ver weg is'. Muskens heeft een op
vallend goed geheugen, dat stevig
wordt ondersteund door tweeduizend
bladzijden dagboekaantekeningen.
Toch heeft ook de 34-jarige Broers Ti
ny Muskens niet echt leren kennen, be
kent hij. „We hebben alles gedaan sa
men, maar eerlijk gezegd: ik snap hem
nog steeds niet. Velen voelen zich ook
ongemakkelijk bi] hem. Niet uit ont
zag, maar omdat hij zo moeilijk te pei
iemand plompverloren in zijn stoel
neerzijgen. Muskens is door zijn origi
nele pleidooi voor de armoedebestrij
ding, met als ultieme, bijbels verant
woorde handreiking het stelen van een
brood, een gewild gesprekspartner ge
worden van spraakmakend Nederland.
'Hij geeft in drie maanden tijd meer
dan honderd interviews, ook aan inter
nationale media. Hij kruist de degens
met politieke coryfeeën als Kok, Mel-
kert en Bolkestein, die hij maar als kor
zelige types ervoer.
Fortuyn
Op zekere dag had hij een columnist
van Elsevier te gast: Pim Fortuyn.
„Fortuyn kwam binnen met een kistje
sigaren in zijn hand, wat ik erg attent
vond. Vervolgens ging hij in mijn stoel
zitten, stak een sigaar op en stak ket-
tingrokend van wal. Aan het einde van
het gesprek doofde hij een laatste si
gaar, klapte het kistje dicht en vertrok
weer, met de resterende sigaren. Ik
had geen moment het gevoel dat ik con
tact met hem kreeg." Anno 2004 moet
hij nog altijd weinig van de zo jammer
lijk omgebrachte Rotterdamse 'praal
hans' hebben. Maar Fortuyn had in elk
geval nog iets te zeggen. Muskens was
in de omstandigheden ook vele niets
zeggende types te ontmoeten. „Als ik
ooit de minister van Buitenlandse Za
ken mocht adviseren, zou ik pleiten
voor een cursus creatief spreken in het
openbaar voor alle Nederlandse diplo
maten. Al degenen die ik in de loop dei-
jaren in Rome en Jakarta gesproken
heb, zouden bij mijn leraar welspre
kendheid op het seminarie gezakt zijn.
Die geijkte zinnetjes, zoals je die ook
uit de mond van politici wel hoort, ma
ken ons in uitdrukkingsvaardigheid
tot de arme tak van de westerse cul
tuur." Muskens meent dat te mogen
zeggen, hij is per slot een zeer belezen
en erudiet man. Hij is vertrouwd met
de wereldliteratuur en kan helemaal
opgaan in theologische geschriften, fi
losofie en psalmboeken. „Ik beleef de
angst, de teleurstelling en de godverla
tenheid in die psalmen heel sterk,
maar ook de lofzangen over de goed
heid van God, tegen wie een mens ook
mag klagen en treuren. De grondtoon
van de psalmen is er een van vertrou
wen in God, ook in de donkerste
uren."
Voor De Stad Gods van Augustinus,
niet het vlotste boek van 1105 pagi
na's, draait de bisschop zijn hand niet
om. „Augustinus trof me als een enigs
zins ijdele man, die graag etaleerde
wat hij allemaal wist. Misschien lijk ik
in dat etaleren van kennis wel op Au
gustinus. Ik denk dat het mijn boeren
afkomst is. Boeren denken in land en
koeien: hoe meer, hoe beter. Die trots
zit in mijn genen." GPD
Wees niet bang, uitgegeven bij Valkhof
Pers, kost 22,50 euro.
len is. Hij lijkt dan wel die gemoedelij
ke Brabander, maar hij heeft de groot
ste moeite om niets te doen of gewoon
iets voor de lol. Zijn hele wezen is op
werken ingesteld. Een enkel borreltje,
dat gaat er af en toe nog wel in. Hij
houdt van lezen en zonder sigaren is
hij moeilijk voorstelbaar. Dat onder
het motto: een Brabantse pastoor zon
der sigaar is geen gezicht."
Suikerzakje
Broers vertelt - en dit allemaal in zijn
nawoord - hoe Muskens worstelt met
zijn verlamde hand, hoe hij geholpen
moet worden om een suikerzakje te
openen of een appeltje te schillen, hoe
zacht zijn stem is en hoe hard hij kan
lachen. De eerste honderd pagina's in
het boek handelen over Muskens'
jeugd in zijn geboortedorp Elshout,
waar hij voor (veel) later al een graf
voor zichzelf heeft gereserveerd, en
over zijn jaren op klein- en groot-semi
narie. Een volledig door de indrukwek
kende katholieke kalender gedomineer
de jeugd in een 'hyperreligieuze' omge
ving, met ongemerkt obsessieve trek
jes. De vroomheid overwoekerde alle
belevenissen en emoties en zeker die
van de seksualiteit. We lezen hoe Mus
kens na zijn eerste natte droom, 'over
stuur en in tranen', naar zijn biechtva
der snelt om te vragen wat hij nou aan
zijn fiets heeft hangen. De goede man
spreekt van een 'gewoon vei-schijnsel'
maar voegt daar tegen de jonge Tiny
wel de vermaning aan toe 'zich te leren
beheersen'.In de jaren zestig en zeven
tig woonde en werkte Muskens langdu
rig in Indonesië, het land dat volgens
hem een dictator nodig heeft 'die per
soonlijk gezag heeft en het goed met
het volk meent'. Eentje die het beter
aan kan dan Soekarno en meer in huis
heeft dan Soeharto,
Muskens, de Brabantse boerenzoon,
laaft zich aan de verfijnde Javaanse
cultuur met haar vormelijke regels van
omgang en wellevendheid. „Heel wat
Javanen gaven toe, vaak na enig aan
dringen, hoe lomp en onbeschaafd ze
ons Nederlanders vonden. Onze ma
nier van lopen, van begroeten, gaan zit
ten: in de ogen van Javanen getuigt het
allemaal van een grote onbeschaafd
heid en onbehouwenheid. Ze vonden
dat de Nederlanders technisch en orga
nisatorisch veel gepresteerd hebben in
Indië, maar dat ze er psychologisch vol
ledig naast zaten.
In 1977 strijkt Muskens neer in Rome,
'de navel van de rooms-katholieke we
reldkerk'. „Op zekere dag, ik was toen
al vele jaren in Rome, ging tijdens een
les de deur van het lokaal open en ver
scheen een frêle, kromgetrokken oude
zuster in een Indiaas gewaad. Ik wist
dat Moeder Teresa het instituut zou be
zoeken, maar niet dat ze zomaar de les
zou binnenstappen. Ze kwam direct
naar voren om op mijn stoel plaats te
nemen en over de voortreffelijkheid
van haar eigen orde te vertellen. Ook
sprak ze over haar ambitie om aan el
ke priester één zuster te verbinden om
voor hem te bidden. De paus had er al
één, zei ze erbij. Ook benadrukte ze
dat er absoluut geen contact mocht
zijn tussen een priester en de hem toe
gewezen zuster. 'No correspondence',
ze zei het wel een keer of vier."
Enkele decennia later - Muskens zit
dan al weer in Breda - zou er nog eens
Bisschop Tiny Muskens van Breda: „Als ik ooit de minister van Buitenlandse Zaken mocht adviseren, zou ik pleiten voor een
cursus creatief spreken in het openbaar voor alle Nederlandse diplomaten," foto Johan van Gur/GPDp
