itormvloeden hebben parallel
)e zee speelt prominente rol
ii gedichten van Ben Zwaai
Laatste expositie in Watertoren
19
ynposium over overstromingen door de eeuwen heen
Geen zelfsluitende deuren in hotels
Webcamreclame Terneuzen
Rioolervaring in hal gemeentehuis
Dronken bestuurders aangehouden
zaterdag 27 november 2004
flnusAntonisse
DELBURG - En in alle ge-
wordt de stem van het
met zijn eeuwige rampen
sd en gehoord. Dichter
jrik Marsman verwoordde
reffend. Eeuwenlang heb-
stormvloeden de Zeeuwse
geteisterd.
in de geschiedenis duikt,
de watersnoden volop te-
De een met grotere gevol-
«or mens en land, dan de
r, De Februariramp van
staat als meest recente nog
jn het collectieve geheu-
(grift-
•tijdladder springen er an-
tnt, zoals de stormvloed die
ptember 1014 Vlaanderen
falcheren trof. Daarover
sef een monnik: „Er verhief
ongekend geraas van
ader, terwijl het zeewater
sa en op een ongelooflijke
aanzwol en zich als het wa
de wolken vasthechtte,
de zuchtende bewoners, on-
e indruk van de plotselinge
van een zo grote overstro-
,in de gaten kregen dat al-
de chaos van de oertijd te
el, sloegen ze in doods-
de vlucht, maar vele
nden zijn er omgekomen."
nd
1134 en 1530 treden er
saste 45 stormvloeden op,
bi] delen van Zeeland over-
Eén ervan is de
Elisabethsvloed van 19 no-
1404, zeshonderd jaar
ien, waarbij Vlaanderen en
ss-Vlaanderen het zeer
te verduren kregen. Bier-
kwam op een eiland te lig-
dorpen verdronken,
ideze vloed werd gisteren in
dburg een symposium ge-
Medewerkers van de Stich-
üultureel Erfgoed Zeeland
Z) en de universiteiten van
ten Wageningen, gingen in
it ontstaan en de gevolgen
deze overstroming (en ande
stormvloeden). Daarbij
snook aan de orde hoe de
iirrampen het landschap
Zeeuws-Vlaanderen teken-
■HHHi
U»WjyVNDEREN
1 Biervliet
2 IJzendijke
3 Gaternesse
4 Schoondijke
Gedeeltelijke afbeelding van een schilderij van Pieter Pourbus uit 1571 (stadsarchief Brugge), waarbij het stadje Biervliet na de eerste
Elisabethsvloed van 1404 op een eiland ligt.
den. Was de eerste Elisabeths
vloed een natuurramp of (mede)
gevolg van menselijk falen? T.
Soens (Universiteit Gent) neig
de naar het laatste. Hij maakte
duidelijk dat de waterstaat in
de Vlaamse kustvlakte er belab
berd voorstond. Dijkbeheer en
afwatering waren zeer versnip
perd, over honderden water
schappen en polders. Vlaande
ren was moeizaam herstellend
van een langdurige burgeroor
log (1379-1385) en herhaalde En
gelse invallen.
Herdijking
Pas na de stormvloed werden in
de getroffen gebieden grote in
spanningen geleverd tot herstel
en herdijking. Daar waar grond
eigenaren het geld ervoor niet
konden opbrengen, kwam hun
grond in handen van externe in-
vesteeerder en volgens Soens
wijst alles erop dat dit vooral
ten koste ging van de kleine bóe
ren-eigenaren.
Wat dat betreft is er een opmer
kelijke parallel tussen de vloed
in 1404 en die van 1953. Ook in
het Zeeland van vóór de Ramp
was er zeer versnipperd beheer.
Door crisistijd en Tweede We
reldoorlog ontstond achterstal
lig onderhoud. En pas na de wa
tersnood werd met het Delta
plan het kustbeheer krachtig
aangepakt.
Provinciaal archeoloog R. van
Dierendonck (SCEZ) kwam met
archeologische gegevens van ver
dronken dorpen in
West-Zeeuws-Vlaanderen. Hij
merkte op dat tussen Braakman
en Zwin zich in de bodem nog
de overblijfselen bevinden van
15 verdronken kerkdorpen en
stadjes. Voor de kust, in het
mondingsgebied van de Wester-
schelde, sluimeren nog eens ze
ven dorpen in het slik. Slechts
van zes dorpen zijn tot nu toe ar
cheologische resten gevonden.
Enkele dorpen waren al verdwe
nen voor de Elisabethsvloed,
vooral tijdens overstromingen
in 1375/76: Pakinghe of
Sint-Laureinskerke, de Piet, Bo-
terzande en Scheneveld, aldus
Van Dierendonck. Van de Elisa
bethsvloed zijn geen archeologi
sche maar alleen historische ge
gevens over verdronken dorpen
bekend. Door de vloed verdwe
nen Hughevliet, Wevelswaele en
Oostmanskerke onder water.
Voor Sint-Nicolaas in Vame be
tekende 1404 de definitieve nek
slag, evenals waarschijnlijk
voor Oud-IJzendijke. Van deze
plaatsen is alleen de plaats
waar het centrum van Sint-Nico-
laas in Vame (kerk en kerkhof)
bekend.
Beperkt beeld
Van Dierendonck constateerde
dat maar een beperkt beeld be
staat van de aard en omvang
van de archeologische neerslag
van de verdronken dorpen. Hij
bepleitte de bekende locaties in
elk geval te beschermen voor
toekomstig wetenschappelijk on
derzoek.
A. Lehouck (Universiteit Wage
ningen) ging in op het onder
zoeksproject Verdwenen Cul
tuurlandschappen in het grens
gebied van Vlaanderen en Neder
land. Hij gaf aan dat vrijwel on
mogelijk is een betrouwbaar
beeld te maken van het land
schap zoals dat er ten tijde van
de Elisabethsvloed uitzag.
Het continue gebruik van we
gen, het wijzigen van de pers-
ceelsindeling, de strijd tegen het
water en de voortdurende land
schappelijke veranderingen,
zijn daar debet aan. Door de be
schikbare snippers (archeologi
sche) informatie te bundelen,
kan er toch nog één en ander in
kaart worden gebracht.
SLUIS - In opdracht van de gemeenteraad onderzoekt
het college van B en W in Sluis of het binnen bestaande
regelgeving mogelijk is ontheffing te verlenen van de ver
plichting om iedere hotelkamer te voorzien van zelfslui
tende deuren.
Voorzieningen als deurdrangers creëeren volgens de frac
tie van WD-Gemeentebelangen en vijf hotelhouders in
Cadzand-Bad schijnveiligheid, omdat het voor kinderen
en minder validen dan bijna onmogelijk wordt om de ka
mer eenvoudig te verlaten. Ook de toegankelijkheid
wordt hierdoor ernstig beperkt. Verder vinden zij dat er
in het algemeen voldoende brandveiligheidsmaatregelen
in hotelaccommodaties zijn genomen. Ook zou uit de prak
tijk blijken dat hotelgasten hun kamers altijd sluiten.
TERNEUZEN - In navolging van andere Zeeuwse ge
meenten moet Terneuzen reclame maken door webcam-
beelden op verschillende televisiezenders.
Een webcam op het stadhuis maakt prachtige beelden
van voorbijvarende schepen op de Westerschelde. De sche
pen kunnen van Vlissingen tot De Griete worden gevolgd
en kijkers werpen tegelijkertijd een blik op de skyline
van Terneuzen. „Op die manier bereiken we anderhalf,
miljoen kijkers per week. Als we onder de beelden van.
het zicht op de Schelde plaatselijke evenementen en at-'
tracties aankondigen, vangen we twee vliegen in één
klap", betoogt G. van Boom van de Temeuzense Onafhan
kelijke Partij (TOP). Het raadslid raamt de kosten van de>
televisiereclame op verloren uren op 40.000 euro. „Dat be
drag kunnen we betalen uit de VVV-subsidie van 80.000
euro per jaar, dan zien we als gemeente daar ook nog iets.
van terug.
ZIERIKZEE - De hal van het gemeentehuis in Zierikzee
wordt tijdelijk omgebouwd tot open rioolruimte. De actie
maakt deel uit van een reizende expositie over de wer
king van het afvoerstelsel.
Bezoekers worden van maandag 29 november tot en met'
dinsdag 14 december in staat gesteld zelf het riool te in
specteren met een speciale camera. Ook is er een compu
teranimatie aan de hand waarvan het publiek kan stoeien
met de werking van het riool. De bedoeling daarvan is dat
een einde wordt gemaakt aan een niet werkende overstort
in een woonwijk. Speciale aandacht is er voor de afvoer
binnenshuis.
De tentoonstelling is naar Zierikzee gehaald in verband
met de besluitvorming over een nieuw gemeentelijk riole
ringsplan. Dat plan wordt maandag in de commissie open
bare ruimte wordt besproken. Begin 2005 volgt de defini
tieve besluitvorming.
MIDDELBURG - Bij verkeerscontroles heeft de politie
donderdagavond en gistermorgen vroeg vijf dronken be-;
stuurders aangehouden.
Drie automobobilisten werden op de Rotterdamsekaai in<
Middelburg aangehouden. Eén bestuurder werd betrapt'
in de Spuistraat in Vlissingen, één op het Oranjeplein in
Oost-Souburg. Vier kregen een boete en een rijverbod. De
ander kreeg een dagvaarding.
lier Ben Zwaai leest voor uit eigen werk in De Drukkerij Middelburg.
foto Willem Mieras
[Ernst Jan Rozendaal
fELBURG - Plaatsbepalin-
■tbreken vaak in de poëzie
"ie Amsterdamse dichter
Zwaai. Daardoor kunnen
van de gedichten in zijn
W Vers Vee als Zeeuwse ge-
«n worden beschouwd. Wa-
1,1 zee spelen daarin name-
prominente rol. „De zee
'Het mooiste wat er is."
d presenteerde zijn bundel
"en in De Drukkerij in Mid-
ftg.
het honderdtiende deel
Zeeuwse Slibreeks. „In
1 gedichten spelen land
men vaak een belangrijke
lender dat ik precies aan
sar het is", aldus Zwaai,
uitgerekend in twee re
mlichten verwijs ik naar
en naar een Westkap-
me'sje. Die gedichten staan
'bundel Een drifter, die dit
b'j Querido is verschenen,
'ik het aanbod kreeg om in
de Slibreeks te publiceren, had
ik ze net voor die bundel be
stemd."
Het contact met hoofdredacteur
A. de Bruyne van de Slibreeks
werd gelegd via de Middelburg
se dichter F. van Dixhoorn. Vo
rig jaar las Zwaai voor op een
door 'Dix' georganiseerde poë-
zieavond Tijdens de presentatie
haalde hij herinneringen op aan
een eerdere Zeeuwse voorlees
avond. In 1985 verzorgde hij
met Van Dixhoorn en Martin
Reints een literaire avond in ho
tel Brittannia in Vlissingen.
„Drie dichters lazen voor twee
personen", aldus Zwaai. „Toen
is mijn liefde voor Zeeland blij
vend gevestigd."
Regisseur
Zwaai is regisseur bij het bewe
gingstheater Bewth. Vanaf de ja
ren zestig heeft hij met dit gezel
schap regelmatig Zeeland be
zocht. Samen met de uit Goes af
komstige fotograaf Roeland Fos-
sen bracht hij vorig jaar het
boek Bewth, 15 onvoltooiden in
foto uit. Daarin is het bewe
gingstheater gecombineerd met
architectuur. Twee hoofdstuk
ken zijn gewijd aan Zeeuwse
kerken: de Sint Baafs in Aarden
burg en de Grote of Sint Nico-
laaskerk in Brouwershaven. Fos-
sen was met Zwaai meegeko
men naar de presentatie van het
nieuwe Slibreeksdeeltje. Zelf
heeft hij deel eenentwintig op
zijn naam staan.
Zwaai beschouwt het als een eer
dat zijn bundel verschijnt in een
reeks waaraan in de loop der ja
ren tal van bekende schrijvers
en kunstenaars hebben meege
werkt. „Alleen al omdat Van
Schagen in de Slibreeks heeft ge
publiceerd, wilde ik er graag
aan meewerken."
Spaarzaam
Voordat Zwaai uit zijn bundel
ging voorlezen, werd hij geïntro
duceerd door De Bruyne. Vol
gens hem is de Amsterdamse
dichter spaarzaam met woor
den, het tegenovergestelde van
iemand die tegen je aan staat te
kletsen. Hij verzint graag nieu
we woorden en negeert af en toe
de regels van de grammatica,
waardoor nieuwe verbanden tus
sen woorden ontstaan. Daarop
begon Zwaai zijn voordracht
met het laatste gedicht uit Vers
Vee: laat mij van veraf turen
naar deze wiegende kusten en
de door branding belopen sloe
pen wat zijn toch grazen en be
boteren fundamenten van het
zomersmaldeel dat de baaien be-
bibbert de blootmanekes heb
ben hun huid welbesmeurd
met raamboter die het zicht
bloeien laat ten uiterste be
spannen in hun volle vertoon
masten betuide schepen hun
strek vooruit gaan zij dagen
leggen zij af een raad komt op
bij zon.
Publicatie: B. Zwaai, Vers Vee,
uitgave Stichting Kunstuitleen
Zeeland, Slibreeks 110, prijs 9
euro.
door Ernst Jan Rozendaal
OOST-SOUBURG - Niet toevallig heet de
laatste expositie in De Watertoren in
Oost-Souburg 'Andere plaatsen'. Behalve
een omschrijving van de werken die daar te
zien zijn, is het ook een verwijzing naar een
discussie die nog moet worden gevoerd. Wel
ke plek moet hedendaagse kunst straks in
Vlissingen krijgen?
De expositie 'Andere plaatsen' begint mor
gen met een housewarming party van David
Still die in De Watertoren gaat wonen. Dat
wil zeggen, virtueel. Wie daar meer van wil
weten, kan een kijkje nemen op de site
http://davidstill.org. Het feest is allerminst
virtueel.
Harm van den Berg zingt speciaal gecompo
neerde liederen en DJ Paul Devens draait
daarna muziek. Het is tevens een feestelijke
opening van de groepsexpositie waaraan de
kunstenaars Bob Gramsma, Kie Ellens, Ben
Sleeuwenhoek, Erik Olofsen, Krien Clevis
en Jacco Olivier deelnemen. Allemaal tonen
ze denkbeeldige werelden of situaties die af
wijken van wat we gewend zijn
Het werk van Ellens is als rode draad van
de expositie te beschouwen. Zijn tekenin
gen zijn terug te vinden op alle verdiepin
gen van De Watertoren. Ze zijn geplaatst op
plekken waar het publiek niet snel tekenin
gen zal verwachten. Ze hangen in de hoeken
tegen het plafond of juist tegen de vloer van
elke verdieping, zodanig dat het lijkt of ze
doorsneden worden: de onderkant van de te
kening hangt bijvoorbeeld op de eerste ver
dieping en de bovenste op de tweede. Alleen
bij het bestijgen van de trap kan de bezoe
ker de tekeningen in een oogopslag hele
maal zien. De enige andere manier om er
naar te kijken, is door de tekening in het
hoofd compleet te maken.
De titel 'Andere plaatsen' past goed bij deze
kunst. Het werk is daadwerkelijk op andere
plaatsen te zien, danwel het moet figuurlijk
op een andere plaats - in het hoofd van de
beschouwer - worden afgemaakt.
Ellens laat - in verschillende vormen - ook
een aantal huisjes zien. Hij is bezig met een
project in New Mexico. Zijn plan is een
bronzen beeld van een huis te plaatsen op
een afgelegen plek in Luna County. „Mis
schien staat het er wel twaalf jaar zonder
dat iemand het ziet", legt hij uit. „Het kan
ook dat iemand het eerder tegenkomt en ge
woon meeneemt. Het huisje, dat Never en
ough heet, is een soort safe haven. Mijn ver
beelding van een veilige plek. Dat heeft te
maken met mijn idee van verlangen. In te
genstelling tot de meeste kunstenaars vind
ik het niet interessant een verlangen uit te
beelden dat niet kan worden vervuld. Ik wil
een verlangen uitbeelden dat vervuld is of
dat kan worden vervuld. Dat vraagt om een
veel actievere opstelling van degene die ver
langt. Om dat actieve gaat het mij."
Ellens benadrukt dat zijn werk met een
knipoog mag worden bekeken. „Er zit altijd
een beetje humor en zelfspot in."
Het concept 'Andere plaatsen' wordt door
Installatie 'Floating garden' van Ben Sleeuwenhoek.
foto Mechteld Jansen
de andere deelnemers op verschillende ma
nieren uitgewerkt. Krien Clevis toont in het
waterreservoir een mooie installatie van een
entwintig foto's van bollen waann een licht
bron zichtbaar is. Ze hangen in een cirkel in
de ronde ruimte - die in kleur mooi aansluit
op het werk - en zijn verbonden met een pro
jectie op het plafond. De toeschouwer
waant zich in de ruimte die hi] op de foto's
ziet afgebeeld.
Indrukwekkend is ook de projectie van de
Zwitser Bob Gramsma. Op een schotelanten
ne, die zo onderdeel zou kunnen zijn van
het Watertoreninterieur, laat hij een film
zien van licht dat op het water schittert. Al
leen toont hij het beeld omgekeerd, zodat
het een prachtige avondhemel lijkt met op
flikkerende sterren.
Middelburger Ben Sleeuwenhoek laat de
prachtige installatie 'Floating garden' zien,
bestaande uit grote keramische tonnen en
vaten. Daar omheen hangen schilderijen en
inkjetprints. De installatie is een ruimtelij
ke variant op zijn schilderijen en in de ink
jetprints heeft hij een vorm gevonden tus
sen schilderij en keramiek. Onderwerp is de.
spanmng tussen waarneming en werkelijk
heid.
De expositie wordt 6 februari afgesloten
met een forum waarbij het begrip 'Andere
plaatsen' verwijst naar de toekomst. Riek
Bakker, Wim van Krimpen en Wietze Patijn
gaan dan discussiëren over plekken en ma
nieren om in Vlissingen hedendaagse kunst
te laten zien. De bedoeling is dat De Water
toren het domein wordt van beeldend kun
stenaar Jan van Munster, die een vervolg
wil geven op het voormalige project Plus
Mm in Renesse.
Expositie: Andere plaatsen van 28 nov t/m 6
feb in De Watertoren in Oost-Souburg, open do
t/m zo van 12-17 uur. Feestelijke opening mor
genavond om 17 uur.
