De wilde ganzen zijn er weer
PZC
Het was
de kunst over het muurtje te lopen zonder vallen
Sinterklaos moe
leuk bluuve
Nieuwe raadkaart
dinsdag 23 november 2004
i f-
Een paartje grauwe ganzen. foto Het Zeeuwse Landschap
Je kunt er niet omheen in
deze tijd van het jaar.
De wilde ganzen die uit het
hoge noorden naar ons kik
kerlandje komen. Enorme
zwermen die soms met tien
duizenden tegelijk op een
bepaalde plaats pleisteren.
Je kunt ze zelfs in de steden
opmerken, waar ze in grote
V-formaties overheen vlie
gen.
In Nederland komen zes ver
schillende soorten wilde gan
zen voor: de kolgans, de grauwe
gans, de rietgans, de kleine riet
gans, de brandgans en de rot
gans. De eerste vier zijn alle
maal grauwbruin van kleur met
een witte onderstaart, en beho
ren tot het geslacht Anser. Ze lij
ken veel op elkaar, maar met eni
ge oefening zijn ze wel uit el
kaar te houden.
De andere twee zijn zwartbont
en behoren tot het geslacht
Branta. De bont getekende
brandgans is met geen enkele an
dere ganzensoort te verwarren.
De rotgans heeft een geheel
zwarte kop en een zwarte hals
met een wit streepje. Van deze
zes soorten ganzen broedt alleen
de grauwe gans in Nederland.
De andere vijf trekken jaarlijks
naar de noordelijke poolstreken
om te broeden. Naast deze zes
dwalen ook kleine aantallen van
de veel zeldzamere ganzensoor-
ten vrijwel elke winter af naar
ons land: de roodhalsgans, de
dwerggans, de sneeuwgans en
de canadese gans. De laatste
soort die in Nederland het hele
jaar te zien is, is de nijlgans. De
voorouders van deze soort zijn
uit gevangenschap ontsnapte
exemplaren.
De voedselterreinen van de
meeste ganzensoorten zijn in de
loop van de eeuwen allemaal in
cultuur gebracht ten behoeve
van de landbouw. Hierdoor is
het voedselaanbod sterk toege
nomen. Natuurlijke vijanden
hebben ze hier nauwelijks. Gan
zen zijn meestal in een groep te
zien. Dat is voor hun veiligheid.
Er is altijd wel een alerte gans
in de groep die bij onraad het
zaakje kan alarmeren. Soms vlie
gen ze al op voor een overvlie
gende blauwe reiger, die waar
schijnlijk aangezien wordt voor
een zeearend. Dat is in hun
broedgebied wel een natuurlijke
vijand.
Doordat de ganzen trekken, kun
nen ze het gehele jaar bij een ta
melijk constante temperatuur
leven. Zowel in de poolzomer
als in de door het zeeklimaat ge
matigde winters in Nederland is
de temperatuur steeds enkele
graden boven nul. Pas als het
echt langdurig gaat vriezen ko
men de ganzen in de problemen.
De donkere nachten brengen
ganzen door op veilige slaap
plaatsen, zoals in natuurgebie
den. Bijvoorbeeld Het Verdron
ken Land van Saeftinge of door
water omgeven zandplaten in de
Ooster- en Westerschelde. Gan
zen fourageren tot maximaal
dertig kilometer van de slaap
plaatsen af.
De trek naar de fourageerplaat-
sen vindt meestal rond of na
zonsopgang plaats. Veel ganzen
vliegen naar graslanden of ak
kers met oogstresten van aardap
pels of bieten. In de weilanden
doen de ganzen niets anders dan
grazen.
Uit een onderzoek is gebleken
dat ganzen, afhankelijk van de
lengte van het gras, zo'n 110 tot
190 happen per minuut nemen.
Dat betekent bijna 60.000 hap
pen per dag! Er wordt beweerd,
dat 5 ganzen per dag evenveel
eten als één koe. Ze hebben een
zeer snelle spijsvertering en poe
pen veel onverteerd voedsel uit.
Waar ganzen gegraasd hebben,
ligt een weiland vol met ganzen-
keutels: kleine, groene sigaar
tjes met een witte punt. Dat wit
is ureum dat ganzen tegelijk
met de mest uitscheiden door
hun cloaca, de opening waar zo
wel het darmkanaal als de urine
wegen hun weg naar buiten vin
den.
In Zeeland zijn de ganzen op
veel plaatsen goed te bekijken.
Met name vanuit de auto, die
dan eigenlijk een mooie schuil
hut is. Met een verrekijker en
een eenvoudig vogelboekje kun
je ze snel van elkaar onderschei
den. Ook maakt elke soort zijn
eigen geluid. Na wat oefening
hou je ze dan zo uit elkaar.
De stichting Het Zeeuwse Land
schap organiseert deze winter
weer een aantal ganzenkijkex-
cursies in de Yerseke Moer. Het
zijn excursies onder leiding van
een gids door het gebied. De gan
zen worden bekeken vanaf de
openbare weg, om zo min moge
lijk verstoring teweeg te bren
gen. Omdat ze in combinatie
zijn met een erwtensoepmaal
tijd noemen we deze excursies:
snertexcursies.
De snertexcursies zijn in samen
werking met De Sequoiahof in
Vlake. Het arrangement omvat:
ontvangst met koffie en een bo
lus, ganzenkijkexcursie onder
leiding van een gids van Het
Zeeuwse Landschap en als af
sluiting een kop Zeeuwse snert
met boerenbrood en spek. Deze
excursies worden gehouden op
de zaterdagen 18 december, 15
januari, 12 februari en 5 maart
en starten om 10.00 uur bij de
Sequoiahof. De Sequoiahof van
de familie De Koeijer ligt aan de
Kanaalweg 79, in Vlake, tele
foon 0113-382548. Aanmelden
verplicht tot drie dagen voor de
excursie bij De Sequoiahof. De
excursie gaat door als er mini
maal acht aanmeldingen zijn.
De kosten bedragen voor dona
teurs van de Stichting Het
Zeeuwse Landschap €12,50 en
voor niet-donateurs €15,- per
persoon.
Jos Neve
Jos Neve is medewerker externe
betrekkingen bij Het Zeeuwse
Landschap.
De PZC sponsort Het
Zeeuwse Landschap. In
Natuurlijk Zeeland' doen
medewerkers van deze
stichting verslag van wat
er speelt in de Zeeuwse na
tuurgebieden: onverwachte
vondsten en bijzondere ge
dragingen passeren weke
lijks de revue. En natuur
lijk ook de successen en
mislukkingen in het be
heer.
Kinderen kijken naar de aankomst van Sinterklaas in Vlissingen.
foto Ruben Oreel
In september laege d'r a suke-
laodeletters en spikkeloasstik-
ken in de wienkel, ma noe is un
dan toch echt wee in Nederland.
Zaeterdag 13 november is zun
angekomme mee de stoomboot,
dit jaer in Alkmaar.
Voo de teevee loopt dat natuur
lijk ao gesmeerd. Bram van der
Vlugt ka'j iedere keer wee deu
een ringetje 'aele, en ook z'n Pie
ten zitte smetteloos in d'r pak.
De mooi versierde boot is stipt
op tied en d'r staet een keurige
koetse klaer. De guus zinge d'r
liedjes en kriege d'r 'andjes vol-
gedouwd mee pepernoten. Hart
stikke leuk natuurlijk, ma - lae
m'eerlijk weze - wè een bitje
saoi. Gelukkig gaet 'r ook wel es
wat mis, zödan me af en toe ook
nog een bitje kunne lache...
Zö herinner ik me een intocht
van Sinterklaos op Erremuu, 't
zad erregens in de jaeren zeven
tig gewist weze. Sinterklaos en
z'n pieten kwaeme an via 't Ka-
naol (de Ame), mee een echte
stoomboot - in ieder geval, daer
leek et op in mien kinderöge. Op
de Zuudwaalle stond een êle
mênigte, groot en klein, op zun
te wachten en muziekvereniging
Arne's Genoegen speelde 't êne
nae 't aore Sinterklaosliedje. De
middenstand aod 'n mooi wit
paerd geregeld voo die beste
man, een schimmel, precies zö
at 't 'oort.
Ma helaas - 't liep nie êlemael
zö as gepland. Deu ao die mén
sen en de muziek was 't aerme
Marjolein de Visser
beêstje een bitje zenuwachtig ge-
worre. En je raedt et a: toen d'r
ook nog es zö'n vreemd uutge-
doste veint op z'n rugge sprong,
sloeg deze Erremuuse Amerigo
op hol.
't Paerd was nie mi te stoppen
en mee een angstige Sinterklaos
in 't zadel stoov'un mee een
bloedgang langs de muziek en
de ménsen, de Westdiekstraete
uut. 't Jaer daerop én zun ma op
een luie stoel gezet, achter op
een vrachtwaegen.
Jaeren laeter moest ik een keer
voo Zwarte Piet spele op een ba
sisschool, erregens in de Zak
van Zuud-Beveland. 'k Viel in
voo m'n oudste zuster, die een
dag eerder d'r been gebroken
ao. De bovenmeester was daer
Sinterklaos en - de beste man
kon t'ook nie èllepe - die ao nog
a een groot 'oöd. De mijter die
at un op moest, was een bitje an
de krappe kant voo zun en zo
doende stond die een bitje wan
kel op z'n witte pruuke.
Zö as ieder jaer, wiere d'r op die
school uut iedere klasse een
paer guus nae voren gerope. Die
moeste dan, eên voo eên, op z'n
schoot komme zitte, terwijl Sin
terklaos wat uut z'n gróte boek
voolas.
Noe was er een veintje, van een
jaer of zevene, die a nog al es
stout was. Een klein ettertje, in
d'ógen van z'n juffrouw, en die
moest de les mar es worre gele-
ze. Eênmael op schoot van Sin
terklaos - streng toegesproke,
mee een waslieste van keren dat
un stout was gewist dat jaer -
wier dat kind nie verlege, ma
eerder baldadig. En uut gekkig
heid trok un ineens an de Sint
z'n baerd, die toch a nie stevig
vastzat an z'n musse. Mijter,
baerd en pruuke kwaeme nae be-
nee en iedereen zag dat Sinter
klaos de bovenmeêster was.
De kleinste guus waere d'r wè
een bitje van ondersteboven, ma
zélf dee ik 't bienae in m'n
broek van 't lachen, 't Veintje
kreeg een flinke uutbrander,
mar in m'n 'arte gaf ik um groot
geliek.
Sinterklaos moe leuk bluuve,
voo iedereên.
En leuk bluuft et natuurlijk, dat
sinterklaosfeêst. Alleên a die
voorpret, bie 't zetten van een
schoentje of 't schrieven van ge
dichten. Laet die kerstman ma
gauw in Amerika bluuve.
Ganzen kijken in de Yerseke Moer. foto Willem Mieras
Het gebouw dat op de raad
kaart van vorige week op
vallend aanwezig is - de her
vormde kerk in Kerkwerve - da
teert uit 1900. „Op de foto is
zelfs een auto te zien. De kaart
is dus nog niet ze erg oud", ver
onderstelt C. F. Stevense uit
Middelburg. Daar denkt M. Bol
le uit Kerkwerwe wat anders
over. „Zo te zien heel wat jaar
tjes geleden, want de elektrici
teitsdraden lopen nog boven de
grond. De bomen rondom de
Ring zijn inmiddels verdwenen.
En ook het gebouwtje achter de
kerk, was dit nog de oude
school? Is nu veranderd in een
nieuw gebouw, het Kerkerf."
C. Smalheer, ook uit Kerkwer
ve, meldt dat de grote glas-in-
lood ramen in het kerkgebouw
momenteel worden gerepareerd.
„De Ring is enkele jaren geleden
heringericht, maar het muurtje
rond de kerk is zo gebleven."
Volgens H. Kooiker-den Boer
uit Kapelle is er iets met dat
muurtje. „Wie opgroeide in het
dorp, zal zich ongetwijfeld het
muurtje herinneren. Het was ge
metseld van grove brokken
steen. Op sommige plekken sta
ken er scherpe punten omhoog
en hier en daar was er een stuk
uitgevallen. Voor kinderen was
het de kunst om over het muur
tje de hele ring rond te lopen,
zonder er af te vallen."
Hier herinnert ook J. Gom-
mers-de Bil uit Goes aan, erbij
aantekenend dat er door de
jeugd menige schaafwond opge
lopen is. Ze geeft aan dat de
oude kerk in de vijftiende eeuw
werd gebouwd en sinds 1895
niet meer in gebruik was (in
1899 gesloopt). „De van het jaar
1700 daterende kansel werd in
de nieuwe kerk geplaatst. Ook
de oude klok werd terug gehan
gen, maar die is door de Duit
sers weggehaald en nooit meer
teruggevonden. In 1950 werd er
een nieuwe klok opgehangen.
De bomen rondom de kerk zijn
in de winter van 1933/1934 ge
rooid vanwege de iepziekte."
H. A. Kesteloo uit Brouwersha
ven stuurt een recente prent
briefkaart (in kleur) van de
kerk, die nu gebruikt wordt
door de protestantse gemeente
Kerkwerve. Er zijn vele familie
leden in de kerk gedoopt, én de
inzender zelf. „Onlangs is er een
dankdienst gehouden vanwege
het 50-jarig huwelijk van mijn
ouders, Jan en Gré Kesteloo-Ber-
revoets. Zij zijn al meer dan 20
jaar koster in het 1.04 jaar oude
kerkje. We kerken er iedere zon
dag met veel plezier." Tijdens
de watersnoodramp van 1953
heeft de vader van M. Schot-de
Jonge uit Kapelle een theekastje
met wat spulletjes in de kerk in
veiligheid gebracht. „De kerk is
vroeger op een terp gebouwd en
dus hoger gelegen. Hierdoor
heeft het water niet zo hoog in
de kerk gestaan. Ons theekastje
stond, toen we terug konden
naar Kerkwerve, nog in de kerk.
Ik vermoed dat er meer mensen
spullen in de kerk hebben ge
bracht. Tot een paar jaar na de
watersnood stond de openbare
school nog aan de kerk vastge-
bouwd, deze is afgebroken en er
is een nieuwe consistorie aange
bouwd."
Achter de school bevond zich
een bergplaats voor de brand
spuit en de lijkkoets, weet
J. S. M. Hanse uit Kerkwerve.
De auto staat volgens deze inzen
der voor de smidse van Keste
loo. „Bedrijven op het dorp wa
ren in de tijd dat de foto geno
men is ook autobedrijf Lemson,
metselaar Lemson annex
PTT-kantoor, wagenmaker Hen-
drikse, winkeliers Landman, Ha-
gesteyn en Van de Bos, Bekend
was ook onderwijzeres mejuf
frouw Schuiling, die veertig jaar
aan de openbare school verbon
den was."
Inzenders Stevense en C. P. Fase
uit Sint-Annaland wijzen op het
ontstaan van de dorpsnaam. Er
werd een kunstmatige woon-
hoogte (werf) opgeworpen, waar
op de kerk is neergezet. „De pa
rochie werd gesticht in 1200. De
oude kerk, gebouwd in 1400,
was niet gewijd aan de heilige
Willibrordus, maar de bescherm
heilige was Sint-Pancratius",
aldus Stevense. Het gebouw
raakte bij de inval van Spanjaar
den in 1575 (onder Mondragon)
zwaar beschadigd en ook een
brand in 1731 veroorzaakte veel
schade. „Aan de Ring stond ook
herberg de Driespong van de fa
milie Klaasse-Kosten en het in
1909 gebouwde gemeentehuis.
Bij de opening werd een gedenk
steen onthuld met opschrift:
Wat in zichzelf verdeeld is, zal
niet bestaan."
Genoemd werd ook de gerefor
meerde kerk in 's Gravenpolder
en de protestantse kerk in
Schoondijke.
Rinus Antonisse
De waardebonnen zijn voor:
M. Zweedijk, Goes, J. van der
Have, Kerkwerve en C. A. de
Wit, Ouwerkerk.
Veel bomen en weer een kerkgebouw op de nieu
we raadkaart uit Hans Lindenberghs collectie. In
welk dorp is de foto genomen? Meer bijzonderhe
den over de situatie toen en nu zijn van harte wel
kom.
Oplossingen kunnen tot en met uiterlijk zaterdag
27 november worden gezonden aan:
Redactie PZC Buitengebied, postbus 31,4460 AA
Goes; faxnummer 0113-315669;
e-mail redactie@pzc.nl.
Onder inzenders van goede oplossingen worden
drie waardebonnen verloot.
