Al mijn boeken gaan over gewone mensen Een dame apart, met dijtjes en hoge hakken Een boek moet een hoog p p-gehalte EIGENLIJK kun je er geen voorstelling van Nieuwe roman Louis de Bernières Luisteren Varkensboek woensdag 17 november 2004 23 maken. Noch foto of schilderij, noch een gesneden beeld voor ons aangezicht: luisteren naar muziek kun je niet afbeelden. Desalniet temin, zou de Zeeuwse Omroep zeggen, bestaan ze, afbeeldingen van luisteraars. Louis de Bernières ien jaar werkte de En gelsman Louis de Ber nières aan zijn nieu we roman Vogels zonder vleu gels. Het resultaat is een werk van 565 pagina's over de confrontatie van gewone mensen met de verwoestende gevolgen van oorlog, nationa lisme en religieus fanatisme. Een gesprek met deze schrij ver die door het enorme suc ces van zijn roman Kapitein Corelli's mandoline in veel de len van de wereld een plaats aan de literaire top wist te veroveren: „Tussen het Wes ten en de moslimwereld be staan veel misverstanden, die te maken hebben met onwe tendheid. Heeft Louis de Bernières (49) de afgelopen tien jaar full time aan Vogels zonder vleu gels gewerkt? „Nee, gelukkig niet", geeft hij aan. „Ik hoefde me niet zo druk te maken, om dat ik door de verkoopcijfers van Kapitein Corelli's mandoli ne voor het eerst in mijn leven geld had. Ik ben verhuisd naar het platteland en heb een aantal jaren besteed aan de inrichting van mijn nieuwe woning." Voelde hij door het succes van zijn vorige roman misschien een grote druk? „Zeker", laat hij we ten. „Ik had soms het gevoel dat iedereen over mijn schouders meekeek." De verhalen in Vogels zonder vleugels spelen zich voor het grootste deel af in een kleine plaats aan de kust van Anatolië, in de nadagen van het Otto maanse rijk. Ze worden naar vo ren gebracht door een groot aan tal personages, zowel Turken als Grieken, Armeniërs, christe nen en moslims. „Al mijn ro mans gaan over gewone mensen die te maken krijgen met de bo ze buitenwereld. Zonder dat ze ergens schuld aan hebben", ver telt De Bernières. „En al mijn romans zijn geschreven vanuit verschillende perspectieven. Vo- foto Roland de Bruin/GPD gels zonder vleugels heeft geen centraal verhaal. Het boek be staat uit verschillende vertellin gen, waarvan de meeste met el kaar te maken hebben. Uiteinde lijk passen ze in elkaar, jilgLeen- puzzel." Hij kwam op het idee voor zijn nieuwe roman toen hij in het zui den van Turkije op vakantie was, in een kleine kustplaats. „Ik ontdekte dat er aan het be gin van de twintigste eeuw een grote Griekse gémeenschap had gewoond. Het was duidelijk dat die mensen toen een pretttig le ven hadden. Dat geven de nog aanwezige resten aan. Huizen met een goed watersysteem en met toiletten." De Grieken hadden de gewoon te om hun doden na vijf jaar op te graven en de beenderen ver volgens te wassen met wijn. „In dat stadje zijn nog steeds twee plekken te zien waar dat gebeur de. De meeste Grieken hebben de beenderen van hun voorvade ren meegenomen, toen ze het land ontvluchtten. Daar wilde ik meer over weten. En toen is het plan voor mijn nieuwe ro man ontstaan." Kookboeken Een groot deel van zijn tijd be steedde hij aan research. „En ik ben naar Gallipoli gegaan, waar de beslissende strijd tussen de Grieken en Turken zich heeft af gespeeld. Verder heb ik met his torici gesproken en reisboeken geraadpleegd. Zelfs kookboeken heb ik doorgenomen, om de juis te atmosfeer te kunnen beschrij ven." En heeft hij ook met getuigen ge sproken? „Ik vond twee mensen die me nog iets over die tijd kon den vertellen. Een vrouw liet me weten dat de katten dagen ach tereen miauwden, nadat de Grie ken waren vertrokken. Een der gelijk detail vind ik altijd bruik baar. De mensen die ik sprak hebben goede herinneringen aan het verleden bewaard. In het stadje hebben de Grieken en Turken geen strijd gevoerd. De 'problemen werden veroorzaakt door de buitenwereld. Nog steeds verlangt de bevolking te rug naar de periode van voor de Eerste Wereldoorlog. Het moet een mooie tijd zijn geweest." De slag bij Gallipoli neemt in de roman een centrale plaats in. „Het was de eerste keer dat het Ottomaanse rijk erin slaagde het Franse en Engelse leger te verslaan. Die gebeurtenis heeft de nationale trots van de Tur ken enorm versterkt. En daarna werden de Grieken teruggesla- mijn bedenkingen. Zo kon hij keihard optreden tegen mensen die tegen hem rebelleerden. Maar de mythe rond zijn per soon berust volgens mij op de waarheid. Hij heeft de contou ren geschapen voor een nieuw land. Atatürk was een auto craat, maar in sommige opzich ten liberaler dan de westerse lei ders die hij probeerde te imite ren." Gewelddadig Vogels zonder vleugels bevat een flinke hoeveelheid geweld dadige passages. Was De Berniè res vooraf van plan om zoveel bloed te laten vloeien? „Nee", geeft hij onmiddellijk te ken- gen. Die overwinning was te vens het begin van het Turkije zoals we dat nu kennen. Voor de Turken verreweg de meest be langrijke gebeurtenis van de twintigste eeuw." Vogels zonder vleugels is ook het verhaal van het militaire ge nie Mustafa Kemal, beter be kend als Atatürk, die de regio naar eigen inzichten probeerde te vormen. „De afgelopen jaren zijn gelukkig twee biografieën over hem verschenen die de moeite van het lezen waard zijn. Ook heb ik allerlei kranten en documenten uit de tijd van Atatürk gelezen." Hoe meer De Bernières zich in het leven van Atatürk ging ver diepen, hoe meer hij hem ging bewonderen. „Al heb ik ook nen. „En ik heb er nu eigenlijk ook schoon genoeg van te moe ten schrijven over al dat geweld. Maar ja, als je over geschiedenis schrijft, is er eigenlijk geen ont komen aan." Wat wil De Bemieres zijn lezers vertellen? Dat de mensen tot de meest afschuwelijke handelin gen in staat zijn? „Ik wil ze eigen lijk vooral laten weten dat ze zélf tot die handelingen in staat zijn. De personages in mijn ro mans zijn gewone mensen. Ze zijn niet goed of slecht. Maar af hankelijk van de omstandighe den kunnen ze zich als beesten gedragen. Er zijn veel psycholo gische experimenten uitgevoerd die laten zien dat iedereen tot de vreselijkste dingen in staat is. Dat maakt blijkbaar deel uit van het leven. Om die reden is het be langrijk dat een samenleving re gels en wetten heeft." Holocaust In Vogels zonder vleugels komt ook naar voren hoe de Russen de moslimbevolking afslachtte. Tevens wordt een vergelijking gemaakt met de holocaust van de joodse bevolking tijdens de Tweede Wereldoorlog. Waarom? „Omdat de meeste mensen in het Westen geen weet hebben van dit stuk geschiedenis. En verder geloof ik ook dat de jo den niet het alleenrecht hebben op een tragedie." „De moslimbevolking heeft in het gebied in en rond Armenië op een verschrikkelijke manier geleden, vanaf het begin van de negentiende eeuw tot aan het be gin van de Eerste Wereldoorlog. De Russen wilden het hele ge bied christelijk maken. Met als resultaat dat honderdduizenden vluchtelingen de grens van Tur kije overstaken. Turkije heeft in de negentiende eeuw een vluch telingenprobleem gekend van een grootte waar wij ons nu niets meer bij voor kunnen stel len. En het irriteert mij dat men in het Westen nauwelijks iets van deze gebeurtenissen weet. Terwijl ze in de moslimwereld alom bekend zijn." „Ik denk dat tussen het Westen en de moslims veel misverstan den bestaan, die terug te voeren zijn op onwetendheid. Wij ken nen eikaars geschiedenis nauwe lijks. Volgens mij kan er meer begrip komen als we ons voor de geschiedenis van de ander gaan interesseren. Dat zou denk ik al een stap in de goede richting zijn." Jacob Moerman Louis de Bernières'Vogels zonder vleugels'. Uitgeverij De Arbeiders pers. Amsterdam. Prijs: 29,95 (geb.) en 25,00. Lezen is ook geen geschikt onderwerp. Een schilderij met een leze res zal de uiterste datumgrens niet moeiteloos passeren. Toch zijn er tijdloze schilderijen gemaakt van iemand die volledig in een boek opgaat. In het Parijse Musée d'Orsay hangt er zo een: La Lisieuse van de schilder Fantin-Latour. Als je binnenkomt op driekwart links in een nis. De Vlaamse schrijver Eriek Verpale heeft deze in diepe con centratie verzonken lezeres afgebeeld op het omslag van zijn boek Alles in het klein, een kroniek van zijn leven in Zelzate. Lezen kan, maar luisteren? Van de Haagse schilder Westerik hangt heel soms in Boymans-van Beuningen het grote doek: Grammofoonspeler uit 1971. Het is een lap van naar schatting anderhalve meter bij ruim een meter. Brui nen, oker, omber, lever, koffie, roest. Je kijkt van boven af op een eenvoudige zeer ouderwetse draaitafel, een pick-up. Staande op een bijna abstracte tafel. Een man ligt met zijn hoofd achter de spe ler op zijn arm. Voorover gebogen. Zijn armen omhelzen nagenoeg het apparaat, waarop een draaiende grammofoonplaat. Geen ogen, de man kruipt volledig in zijn rechterarm weg. De man is grijs blauw. De grammofoonplaat is glanzend zwart, het etiket is diep rood. Als je het schilderij in werkelijkheid goed bekijkt, kun je le zen dat op het ronde etiket van de plaat staat: Preludium en Fuga. Bach zo goed als zeker. Bij Westerik gaat de man op in de mu ziek. De man is verloren, zijn geest is vol, vervuld. In opperste overgave heeft hij zich van de wereld afgewend. Tege lijkertijd suggereert de houding nog meer. De man lijdt misschien? Pijn, ver driet en de muziek verlicht hem? Of raakt Bachs fuga hem zo dat hij zich ontredderd voelt. Ontheemd, van deze wereld weg en tegelijkertijd getroost? Kan het ook anders? Op de grote overzichtstentoonstelling van het werk van Fernand Khnopff (1858-1921) in Brussel begin dit jaar hing een intrigerend schilderij met hetzelfde onderwerp: Luisterend naar muziek van Schumann. Een interieur, bijna in de stijl van een genrestukje. Haard in het midden op de achtergrond, klok en nog zo het een en ander boven de schoorsteenmantel voor een spiegel. Een vrouw in een zetel voor de haard. In het zwart gekleed. Het perspectief is min of meer van boven af: je kijkt half op de vrouw, zij bijna en profil. Nog een stoel rechts naast de schoorsteen. Roodbruin is het tapijt, evenals de stoe len. Het gezicht van de vrouw verbergt de schilder achter haar hand. Waarop ze steunt. Licht gebogen. Ook van de wereld verlost. Links op de achtergrond naast de schoorsteen zien we nog net een halve piano, met de rechterhand van de pianist. Bij Khnopff is even opvallend als bij Westerik dat de vrouw zich af sluit, afwendt. Ook zij heeft geen gezicht. Omdat de kijker zich niet kan richten op iets, maakt de schilder zichtbaar dat ze geen oog heeft voor onze wereld. Ze is alleen oor, is binnenoor. Merkwaardig is dat Khnopff maar een klein stukje piano met een losse rechter hand gebruikt om de vrouw echt te laten luisteren. Bij Westerik moet je op het etiket van de plaat zoeken naar de mu ziek. Khnopff geeft in de titel zelfs de componist. Alsof je naar Mo zart of Brahms anders luistert dan naar Schumann. Eigenlijk zou je graag willen weten naar welk pianostuk van Schu mann die vrouw luistert. Met zeer hoge tonen, dat is zeker. Lo van Driel Ton Spruijt is een taalverza- melaar. Enkele jaren gele den stelde hij het boekje Total Dutch samen, waarin hij meer dan duizend woorden en uit drukkingen bijeenbracht met Dutch erin. Daarna kwam hij met Johannes, het groot Jannen- boek, met daarin zo'n twaalfhon derd taaluitingen die allemaal verband houden met de naam Jo hannes of afgeleiden daarvan. En nu heeft hij het Woorden boek van de stoelgang samenge steld, met daarin wederom een duizelingwekkend aantal woor den en uitdrukkingen. Een boek met, zoals Spruijt het zelf uit drukt, 'een poep- en piesgehalte van honderd procent'. Zijn inleiding is nog best leuk. Hij vertelt onder meer hoe tot aan het midden van de negen tiende eeuw heel vrijelijk met p&p-gerelateerde uitlatingen werd omgegaan. Het was dan ook eeuwenlang de gewoonste zaak om zowel binnenshuis als buitenshuis te poepen en te pie- sen waar men maar wilde, zo laat Spruijt ons weten. Dichters als Jacob Cats, G. A. Bredero en Guido Gezelle publi ceerden veelvuldig 'pennen vruchten met een bepaald lucht je'. En Constantijn Huijgens dichtte: 'Op het secreet Het gaat wat slordig; maar Al even wel is 't waar: Als ik hier ben gezeten Heb ik de schijt van 't eten.' De ommezwaai naar kuis ere taal kwam, toen huizen en gebouwen specifieke toiletruim tes kregen en ook openbare toi letten werden geplaatst. Spruijt verzamelde honderden en nog eens honderden benamin gen voor het 'gemak' en alles wat daar bij hoort, en talloze spreek woorden, gezegdes, uitdrukkin gen, stopwoorden en bij- en scheldnamen rondom de dagelijk se behoefte. Ze staan allemaal ge rubriceerd in hoofdstukjes als 'trefplaatsen', 'mikpunten', 'ont luchtingen', 'vers van de pers' en 'wateroverlast'. Maar na een pa gina of twintig bekruipt je het ge voel dat deze overdaad aan p&p vooral schaadt. Het is typisch zo'n werkje dat je in een opwelling in de boekwin kel koopt in de veronderstelling dat het een leuk cadeautje voor deze of gene zou zijn, maar bij nader inzien is het meer 'een wind in een doekje'. Aly Knol Ton Spruijt - Woordenboek van de stoelgang Uitgeverij L.J.Veen. 224 pag. 14,95. Vanaf 20 november ver krijgbaar. |Jd is het meest ontroerende dier dat er M-bestaat. De snuit. De oogharen. De feLchtkokers op een schip. De ze- P'hoefjes. De altijd vrolijke glimlach. De Fn van Evelyn Waugh. De buik, bijna te p flnom over te spreken. Dat geldt trou pei voor de hele anatomie van het dier. L %c°ntact tot kurkentrekker. Het lie- Leve vayken. Rudy Kousbroek kwam L eze lyrische beschrijving van het var- L;enkrijgt een terechte plek in Het ^rnoek van Anno Fokkinga. b °JLer varkens zijn er genoeg, en je L Ze 'bi3na) allemaal in Het Varkens- ui Van Anno Fokkinga. Hij heeft er tien- verzameld van Hugo Claus, W.F. Her- ®ai Lieske, Bertus Aafjes, Mensje L n' Weemoedt. Te veel om op H gotische is wel die van Anton Ij. I 1) spreekt over de achterham jju!' e|J ^ame apart, met dijtjes en hoge de rijmelarij van oud-land- pSt8r Geml Braks wordt aan§e" "Eerst was er niets, toen was er Bra- i °en kwamen de varkens en de rest De meest erotische beschrijving van het varken komt van Anton Koolhaas foto GPD was mest." Volgens oud-president Harry Truman zou zelfs iemand die niets weet over varkens nooit president van Amerika mogen worden. In bijna vierhonderd pagina's krijgt de le zer alles voorgeschoteld over wat er over het varken te weten valt. Van de opbouw van de krulstaart tot aan de manier waarop vetgemeste varkens worden geofferd in Tai wan. Van de voeding (Russische varkens vinden maden gekweekt op varkensmest in hun trog) tot recepten (gebakken varkens testikels en gegrilde baarmoeder), en van de voortplanting tot de inzet van de wroe ter bij natuurbeheer. De leesbaarheid wordt bevorderd doordat op elke pagina een afgesloten onderwerp wordt behandeld door de bioloog, in het da gelijks leven docent aan het Agrarisch Op- leidings Centrum Friesland. Schilderes Marleen Felius heeft speciaal voor het boek bijna 200 aquarellen gemaakt van verschil lende varkensrassen. Verder zijn er talloze illustraties van kun stenaars opgenomen die geïnspireerd zijn door knor. Schilderijen, tekeningen, beel den en etsen van onder meer Picasso, Jan Steen, Rembrandt en Jeff Koons. De min der bekende Belgische kunstenaar Wim Del- voye maakt met tatoeages het varken tot een levend kunstwerk. Het meest complete varkensboek is een ge not om te lezen en het won terecht de Eure ka prijs voor beste populair wetenschappe lijk boek. De jury oordeelde dat elke blad zijde een feest is. Je blijft passages aanha len en citeren. Het barst van de leuke we tenswaardigheden. Een willekeurige greep. Uitgelegd wordt waar het spaarvarken vandaan komt. De ar men betaalden vroeger de dokter en de be lasting met hammen en worst van het zwijn dat in de winter werd geslacht. Wat over bleef was voor hen zelf. Die spaarpotfunc tie geldt nog steeds voor de varkenshouder. Die wil zoveel mogelijk verdienen aan zijn knorrepot via vlees en biggen. Omgerekend geeft een varken trouwens meer melk dan een koe. Het vruchtbaarste varken komt uit China. In de jaren tachtig schonk het dier van boer Tao Yiaoqui in zestien worpen het leven aan liefst 372 biggen. Het zwaarste varken kwam lange tijd uit Tennessse en woog 1157 kilo. Op weg naar de wereldtentoon stelling in Chicago (1933) brak het zijn poot en werd daarna opgezet. Nieuwe recordhouder is een varken dat in 1991 in Thailand in de tempel werd geof ferd met een respectabel gewicht van 1499 kilo. Wist u trouwens dat het resultaat van het offerdier gunstiger uitpakt wanneer de staart rechtsdraaiend is? Het varken wordt niet alleen wereldwijd - meer dan 300 ras sen - gefokt voor consumptie. Het heeft ook een sociale betekenis. Er worden menselij ke trekjes aan toegedicht. Tot in de late Middeleeuwen werd het dier voor de rechter gesleept. Meestal stond het varken terecht voor verminking of opeten van baby's. Het schuldige varken werd op gehangen aan de galg of met een zwaard te rechtgesteld. In de religie sneelt. hpt. varkpn ppn hplancrrii- ke rol. „Een schone vrouw zonder verstand is als een gouden ring in een varkenssnuit, zo lezen we in de bijbel. De christenen heb ben weinig waardering voor het varken. De joden en islamieten haten zelfs deze onrei ne afvalbak die alles opvreet wat voor zijn neus komt. Zendelingen hadden onverwachte proble men met zieltjes winnen in een land als Nieuw-Guinea, omdat de Papoea's geen schapen kennen. Het varken daarentegen staat bij hen hoog in het vaandel. Daarom zingen nu nog steeds bekeerde Papoeakinde ren: „Wij zijn de varkentjes van de Heer." Het respect voor het varken gaat erg ver. De eerstgeborene bij sommige Papoeastammen wordt gedood en gevoerd aan drachtige zeu gen. Van de zeug die het eerst bij het kind is wordt een big weggehaald die door de vrouw wordt gezoogd. Dit biggetje krijgt hoog aanzien in het dorp en mag later niet worden opgegeten. Peter de Jaeger Anno Fokkinga, Het Varkensboek. Uitg. Thoth. 384 pagina's en 350 kleurenillustraties. Prijs

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 2004 | | pagina 23