Kleedt ze uit
en sluit hun tent
Vooral vrouwen profiteren van de zwarte economie
Illegale bankiers sluizen
miljoenen euro's weg
zaterdag 23 oktober 2004
Illegale bankiers pom
pen via dekmantelbe
drijven in Nederland hon
derden miljoenen euro's
de wereld rond. Per bel
winkel, reisbureau of vi
deotheek wordt per dag
soms voor tonnen het land
in- en uitgesluisd. Ideaal
voor mensensmokkelaars,
drugshandelaars en terro
risten. Politie en justitie
maken zich zorgen. „Dit
kan zo niet door blijven
woekeren.
In het winkelgebied van de
Amsterdamse Bijlmer peilt
een Surinaamse man de blanke
vrouw die goedkoop geld wil stu
ren naar Suriname. „Kan ik je
vertrouwen?" vraagt hij. „Of
ben je van de politie?" Pas als
zij vertelt dat haar vriend in Pa
ramaribo met een Surinaams
klinkende naam zit te springen
om contanten, zegt hij: „Kom
maar mee."
De ondex-grondse bankier blijkt
vlakbij gevestigd in een Suri
naams reisbureau, annex video
theek. cd- en dvd-winkel. Niks
verraadt dat hier mensen (meest
immigranten en Nederlanders
van allochtone komaf) tussen de
bakken vol cd's en dvd's duizen
den euro's kunnen versturen
naar Suriname en de Antillen.
Overboekingen zijn er goedko
per dan bij officiële banken en
postkantoren; naar papieren
wordt niet gevraagd.
Geregistreerde banken en trans
actiekantoren rekenen vijf a
tien procent provisie voor offi
ciële money-transfers. Voor risi
covolle bestemmingen geldt
soms wel dertig procent provi
sie. De ondergrondse bankiers
doen precies hetzelfde, alleen il
legaal en veel goedkoper. Ze re
kenen doorgaans maar één of
twee procent.
De illegale bankiers voldoen
aan een legitieme behoefte van
veel immigranten, zo wordt ook
erkend in kringen van politie en
justitie. Heel wat immigranten
zouden hun familie niet kunnen
ondersteunen, of slechts tegen
hele hoge kosten, zonder onder
grondse bankiers. Die hebben
zelfs contacten in roerige landen
als Irak, Somalië en Afghanis
tan, waar gewoon geldverkeer
moeilijk of onmogelijk is.
Het gros van de naar schatting
tientallen tot honderden onder
grondse bankiers opereert van
uit achterstandswijken, vooral
in de grote steden. In buitenland
se kranten adverteren ze open
lijk. Bij gebrek aan een vergun
ning van De Nederlandse Bank
(DNB) gebeurt het bankieren
zelf niet al te openlijk, maar ach
ter de facade van reisbureaus,
im- en exportbedrijven, belwin
kels en wasserettes. Stuk voor
stuk ondernemingen waarin
veel contant geld omgaat. Die
cash is makkelijk aan te vullen
en te mengen met de bankiers-
omzet, die daardoor minder snel
opvalt. In sommige gevallen
komt er bij de dekmantelbedrij
ven eigenlijk alleen geld binnen
door het bankieren.
Zo pakte de politie vorig jaar de
eigenaar van een videotheek in
Amsterdam op. De 39-jarige Pa
kistaan reed in een Mercedes
van 43 duizend euro, terwijl de
inkomsten uit videoverhuur vol
gens justitie nihil waren. Ook de
140 duizend euro aan contanten
in zijn videotheek moesten zijn
verdiend met ondergronds ban
kieren: zo'n acht procent provi
sie per transactie. Pure winst.
Zo'n hoge provisie wordt wel va
ker berekend wanneer er sprake
is van crimineel geld
„Het probleem is dat de illegale
kantoortjes allerlei strenge ei
sen aan hun laars lappen, waar
aan concurrenten met een ver
gunning wel moeten voldoen",
zegt Harald Koppe, directeur
van het Meldpunt Ongebruikelij
ke Transacties (MOT) van het
ministerie van Justitie. „Ze heb
ben geen veiligheidsmensen in
dienst, betalen geen belasting,
doen niet aan opleidingen, vluch
troutes of zwangerschapsverlof.
Het zijn gewoon financiële
zwartwerkers."
Terroristen
Veel ernstiger vindt Koppe het
dat georganiseerde criminelen
en terroristen de illegale bancai
re netwerken gebruiken. Ook de
vliegtuigkapers die op 11 sep
tember 2001 in Amerika het
World Trade Center en het Pen
tagon aanvielen, zouden hun
plannen hebben gefinancierd
via hawala, zoals informeel ban
kieren in het Hindi heet.
Waar officiële banken in landen
als Nederland gedwongen zijn
ongebruikelijke transacties te
melden, doen veel illegale con
currenten er juist alles aan om
de kapitalen van hun cliënt,
fout geld of niet, niet traceer
baar te maken.
Als belangrijk internationaal fi
nancieel knooppunt speelt ook
Nederland daarin een rol. zo is
de afgelopen jaren keer op keer
gebleken. Uit politiedossiers
blijkt dat ook mensensmokkel
aars, netwerken van oplichters
en drugsbendes hun winsten uit
Nederland wegsluizen via verbo
den, informele geldcircuits.
Veelal gaat het daarbij om ton
nen tot miljoenen euro's, zo
blijkt ook een lopend onderzoek
van de FIOD-ECD naar illegale
overboekingen door 35 Somali
sche stichtingen in Nederland.
Die hebben samen tussen 2000
en 2003 voor zéstig miljoen euro
naar het buitenland overge
boekt, zonder vergunning. On
der meer winsten uit heling van
grote aantallen telefoonkaarten
zouden zo zijn weggesluisd.
De klanten van de Amsterdamse
'videotheek-bankier' zaten niet
alleen in de misdaad, te weten
grootschalige drugshandel. De
videotheekbaas zou ook vijfent
wintigduizend euro hebben ont
vangen van een terreurverdach
te. Die Pakistaan is in maart
2003 aangehouden in Spanje we
gens de financiering van een
aanslag op een synagoge in Tu
nesië. Bij de door Al Qaeda op
geëiste zelfmoordaanslag vielen
in april 2002 negentien doden.
Voor politie en justitie is het ont
rafelen van ondergrondse trans
acties ontzettend ingewikkeld.
Contacten met bankiers in ande
re landen verlopen vaak in code
taal via fax, e-mail en telefoon.
Als een begunstigde in bijvoor
beeld Suriname of Turkije het
geld komt ophalen dat in Neder
land is gestort, doet hij dat met
een voor niet ingewijden onbe
grijpelijke reeks cijfers en let
ters. Grote bedragen worden
ook nog eens verdeeld over tal
van personen.
Cruciaal is de verrekening van
schulden tussen illegale ban
kiers onderling. Dat is voor bui
tenstaanders al helemaal een on
overzichtelijk bord spaghetti.
MOT-directeur Koppe signa
leert een groeimarkt voor het
wegpompen van zwart geld en
misdaadwinsten. „Met de komst
van de euro hoeft er veel minder
geld gewisseld te worden. Dus is
een nieuwe groeimarkt aange
boord: de immigranten en al
lochtonen die geld naar huis stu
ren. Criminelen en terroristen
liften mee op deze groeiende in-
V'
Een geldwisselbureau in Mogadishu. Somalië, waar mensen hun dollars of euro's die ze van familieleden in Europa of Amerika hebben
gekregen inwisselen voor Somali Shillingen. foto Sven Torfinn/GPD
ternationale geldstromen voor
'familie-onderhoud'. Het geeft
ze een legitiem alibi."
Koppe wijst op het massale mis
bruik van legale overboekingen
naar het buitenland. Het sys
teem van geldoverboekingen is
al jaren zo lek als een mandje,
en het wordt alsmaar erger. Cij
fers van het MOT bevestigen
dat.
Alleen al in de eerste negen
maanden van dit jaar hebben de
officiële transactiekantoren bij
het MOT 88 duizend ongebruike
lijke overboekingen gemeld.
Ruim een kwart daarvan, 23 dui
zend, is als verdacht bestem
peld. n die laatste categorie gaat
het volgens Koppe al gauw om
een bedrag van 46 miljoen euro,
waaraan meer dan een luchtje
zit: het zijn betalingen voor bol
letjesslikkers uit Zuid-Amerika,
heroïnetransporten uit Afghanis
tan, maar ook weggesluisde win
sten van Nigeriaanse oplichters,
mensensmokkelaars en vrouwen
handelaren. Hun namen duiken
op in bestanden van het MOT.
Er zou veel te weinig gebeuren
met alle verdachte meldingen
bij het MOT. Procureur-gene
raal Dato Steenhuis uitte daar
over eerder dit jaar zijn zorgen.
Het aantal opsporingsonderzoe
ken naar verdachte transacties
is volgens de OM-topman zo ge
ring dat de indruk wordt ge
wekt dat witwassers en onder
grondse bankiers amper gehin
derd hun gang kunnen gaan.
In Amsterdam en Rotterdam
wordt daarom nu zwaarder inge
zet op verdachte geldverkeer. In
de Bijlmer zorgen Nigerianen en
andere West-Afrikanen voor
een hausse aan verdachte trans
acties: 4500 stuks in de eerste ne
gen maanden van 2004.
houden. Dat kan schoenendozen
vol aan bewijzen opleveren."
Volgens het WODC, het onder
zoeksinstituut van het ministe
rie van Justitie, hebben de toe
zichthoudende instanties, De Ne
derlandse Bank en het ministe
rie van Financiën, vrijwel geen
zicht op het ondergronds bankie
ren in Nederland. Bij de centra
le bank wordt dat zuinigjes be-
Koppe bespeurt een kentering:
„Deze meldingen analyseren we
nu nog veel intensiever. Zo zien
we de Icing-pins, de centrale fi
guren die steeds weer terugke
ren in transacties. We hebben
nu meer zaken, meer mensen
worden vastgezet of het land uit
gezet."
Schoenendozen
Zo moeilijk is financieel recher
cheren helemaal niet, meent
Koppe. Telefoons tappen, ver
dachten observeren, spullen in
beslag nemen. Het kan allemaal.
„Ook ondergrondse bankiers be
waren hun transacties. Het is te
veel en te ingewikkeld om te ont-
vestigd. De toezichthouder op
het betalingsverkeer heeft wel
een expertisecentrum voor mis
standen in de financiële sector
en trekt ook enkele keren per
jaar de vergunning in van geldt
ransactiekantoren. Dat betreft
dan het zichtbare deel van de ijs
berg. Wat er onder het waterop
pervlak schuilt, weet eigenlijk
niemand precies. De Nederland
se Vereniging van Banken
(NVB) heeft ook al amper zicht
op het fenomeen. „We weten dat
het bestaat en dat het in strijd
met de wet is", zegt voorzitter
Hein Block.
Binnen het Korps Landelijke Po
litie Diensten (KLPD) wordt de
omzet van de illegale bankiers
sector in Nederland nog voor
zichtig geraamd op 'al gauw
tientallen miljoenen euro's' per
jaar. Directeur Koppe van het
MOT vindt dat wel aan de erg
lage kant. „Het gaat om een veel
voud daarvan, honderden miljoe
nen euro's. In één lijn van Neder
land naar Pakistan ging het al
les bij elkaar alleen al om dik
honderd miljoen euro."
Koppe vindt dat politiekorpsen,
in navolging van die in Amster
dam en Rotterdam, meer men
sen en middelen vrij moeten ma
ken voor verdachte transacties
en ondergronds bankieren. Hij
pleit voor inzet van alle mogelij
ke middelen.
„Dus niet alleen financiële wet
ten inzetten, pak ze overal waar
het kan. Sluit hun tent, kleedt
ze financieel uit en gebruik de
vreemdelingenwet. Zijn ze ille
gaal hier of op een toeristenvi
sum, zet ze het land uit. Hebben
ze wel een verblijfsvergunning
in, trek die in en zet ze op het
vliegtuig." Iedereen moet netjes
een vergunning aanvragen, zich
aan de regels houden en onge
bruikelijke transacties keurig
melden. Voor de rest geldt maar
één alternatief, vindt Koppe.
„De knoet erover."
Mayke Calis
en Ferdi Schrooten
Het behoort tot de laatste taboes van de
ze tijd: zwart werk. De bouw, de hore
ca en de land- en tuinbouw zijn de sectoren
waarin de meeste zwartwerkers actief zijn.
„Van de 1,8 miljard euro die jaarlijks zwart
wordt verdiend in de bouwsector, wordt de
helft verdiend in de doe-het-zelf sfeer. De
Gamma's van deze wereld varen er wel
bij."
'Voor al uw behang- en schilderwerk, der
tig jaar ervaring, vanaf 3 euro.' Zomaar een
advertentie op een website. Wie internet af
struint, komt genoeg zwartwerkers tegen
die voor een schappelijke prijs je hele huis
verbouwen of in de weekenduren je dakje
dekken. Ook als je op zoek bent naar een
baantje, is er volop zwartwerk te vinden.
De site regeltante.nl bemiddelt zelfs tussen
mensen die zonder belasting of premies te
betalen willen bijverdienen en mensen die
op zoek zijn naar een zwarte werkster of
een oppas.
Zwartwerken mag niet, maar iedereen kent
wel voorbeelden van zwartwerk uit zijn ei
gen omgeving. Regioplan, een instituut
voor sociaal-wetenschappelijk onderzoek,
deed voor de Europese Unie onderzoek
naar de zwarte economie. Het concludeerde
dat het zinloos is om heel rigide om te gaan
met het verschijnsel zwart werk. Directie
lid Piet Renooy van Regioplan vergelijkt de
zwarte economie graag met een voetbalwed
strijd: „De overheid moet als scheidsrech
ter de wedstrijd aanvoelen. Als de wed
strijd even uit de hand dreigt te lopen, moet
zij de touwtjes een beetje strakker aantrek
ken en ingrijpen."
Misverstand
Om enig zicht te kunnen krijgen op zwart
werk in Nederland, moet allereerst een mis
verstand van tafel. Vaak wordt de zwarte
economie verward met de illegale econo
mie. Er is echter een groot verschil. De ille
gale economie betreft activiteiten die op
zichzelf al strafbaar zijn, zoals drugs- en/of
wapenhandel.
De zwarte economie daarentegen draait om
normale, legitieme activiteiten, zoals
schoonmaken of serveren. Het onderscheid
met de witte economie is dat bij zwartwerk
geen loonbelasting en premies worden be
taald.
Volgens Regioplan heeft ongeveer zestig
procent van de Nederlandse bevolking ooit
op een of ander manier met zwartwerk te
maken (gehad). Daaruit mag niet meteen
worden afgeleid dat de samenleving een
enorme stroom inkomsten misloopt. Sommi
ge economen beweren zelfs dat zwartwerk
via een omweg extra belastingopbrengsten
genereert voor de schatkist. Want, zo luidt
him redenering, juist dankzij de zwarte
werkster en de zwarte oppas, konden meer
jonge ouders, vooral vrouwen, hun rentree
maken op de reguliere arbeidsmarkt.
Dat het inderdaad vooral vrouwen zijn die
profiteren van zwartwerk, verbaast
Mascha Joustra helemaal niets. Mascha is
getrouwd en heeft een dochter. Zij schrijft
op part-timebasis voor jongerenbladen. Ze
kan werk en privé combineren, dankzij het
feit dat een werkster het huishouden doet,
zwart betaald wel te verstaan.
Legalisering
„Ik moet er niet aan denken dat de schoon
maakster ermee stopt", zegt ze. „Dan zou
ik keuzen moeten maken die ik niet wil ma
ken. Dankzij de werkster kan ik én tijd aan
mijn dochter besteden, én mijn werkzaam
heden als schrijfster aanhouden."
Dit soort constateringen klinkt Arnold
Heertje, hoogleraar in de economie, als mu
ziek in de oren. Als pleitbezorger voor lega
lisering van zwartwerk, haalt Heertje dit
soort voorbeelden graag aan om zijn argu
menten kracht bij te zetten. Hij noemt
zwartwerk de smeerolie van de economie.
Kan het reguliere circuit een bepaalde klus
niet klaren voor een door de samenleving
gewenste prijs, dan moet je volgens Heertje
als samenleving ook accepteren dat een
zwartwerker die klus opknapt.
Zo is een zwart betaalde oppas in die filoso
fie zeer functioneel voor een arbeidsmarkt
die redelijk hoge eisen stelt aan zijn werkne
mers. Zeker voor jonge tweeverdieners die
onvoldoende geld hebben om kind(eren) on
der te brengen bij een kinderdagverblijf of
andere dure vormen van buitenschoolse op
vang. Of simpelweg niet uit de voeten kun
nen met de vaste openings- en sluitingstij
den van die opvangcentra.
Exacte cijfers over de omvang van de zwar
te economie zijn er niet. Het zwart verdien
de geld - vaak cash onder de tafel uitbe
taald - wordt immers nergens opgegeven.
Toch zijn er redelijk betrouwbare schattin
gen te maken. De omvang van het zwart ver
diende geld bedraagt vermoedelijk onge
veer twee procent van het bruto binnen
lands product (bbp), het geld dat we met
zijn allen bij elkaar verdienen.
Omdat alle onderzoeken naar de zwarte eco-
Ongeveer zestig procent van de Nederlandse bevolking heeft op een of ander manier met zwartwerk te maken.
foto Hollandse Hoogte/GPD
De omvang van het zwart
werk in Nederland is al
meer dan tien jaar tamelijk sta
biel. Schattingen gemeten naai
de omvang van het bruto binnen
lands product - het geld dat wij
in Nederland met zijn allen jaar
lijks verdienen - lopen uiteen
van 1,3 tot 4,4 procent. Dan heb
ben we het over een bedrag van
6 tot 20 miljard euro op jaarba-
Bijklussen
Het laatste grote onderzoek
naar de omvang van zwartwerk
in Nederland dateert van begin
jaren negentig.
Uit dat onderzoek bleek dat on
geveer de helft van de mensen
met een vaste baan wel eens
zwart bijverdiende.
Bij uitkeringsgerechtigden lag
dat percentage beduidend lager.
Het ministerie van Sociale Za
ken en Werkgelegenheid publi
ceerde juni vorig jaar recentere
cijfers over zwart werk verricht
door uitkeringsgerechtigden.
Daaruit kwam het volgende
beeld naar voren:
Van de mensen met een uitke
ring wegens arbeidsongeschikt
heid (WAO) verrichtte 6 tot 8
procent (wel eens) zwartwerk;
Van de mensen met een
WW-uitkering verrichtte 7 tot
11 procent (wel eens) zwar
werk;
Van de mensen met een bij
standsuitkering verrichtte 12
tot 13 procent (wel eens) zwart
werk.
nomie gebaseerd zijn op schattingen, moet
volgens Renooy niet zozeer naar getallen
als wel naar trends worden gekeken. Wie
naar de trends kijkt, zegt hij, zal bij voor
beeld ontdekken dat slechts een beperkt
aantal uitkeringsgerechtigden zwartwerk
verricht, en dat Nederlanders minder zwart
werken dan de meeste andere Europeanen.
Met Groot-Brittannië en Oostenrijk be
hoort Nederland tot die landen in Europa
waar het minst zwart wordt gewerkt. Neem
daarentegen Griekenland; in dat Zuid-Eu-
ropese land is de zwarte economie goed!
voor naar schatting 30 procent van heil
tionaal inkomen.
De vele busjes met illegale arbeiden a
zwartwerkers die op en neer rijden vaj
naar het Westland om daar in de kassa
werken, zeggen volgens onderzoekers^
zo veel over de omvang van dezwarteej
nomie in Nederland.
Ook het bedrag van naar schatting 1.8j
jard euro dat jaarlijks in de bouwzwaq
wordt verdiend, lijkt niet allesbepalend
voor het totaalbeeld. Ook al zijn de boa
en land- en tuinbouw samen metdehoj
bij uitstek de sectoren van de econofijj
waarin zwartwerkers het meest actie»
„Van die 1,8 miljard in de bouw word»
helft in de doe-het-zelf sfeer verdiend
zegt Renooy. „De Gamma's vandezewj
reld varen daar wel bij." Hierdoorwonj
de detailhandel extra werkgelegenheid!
creëerd, beklemtoont hij. Zo ontvang»
fiscus dus via een omweg toch nogbelaj
tinggeld.
Beunhazen
Legalisering van zwartwerk - zoals Arp
Heertje bepleit - gaat deze ondeizoeisl
ter te ver. De jacht op beunhazen en®?
bazen in de bouw en in de land-ent®
bouw is nodig en nuttig om de scheven
houdingen in die sectoren recht te trea
en uitbuiting van werknemers te voorkj
men. „1
Met de onderzoeksresultaten van#0
Regioplan in de hand. twijfelt Renooys
ter hardop of het wel zinvol is a'sef?
heid op zwartwerkers jaagt met deW
ling langs die weg extra belasting# j
sten te genereren.
Juist in die landen waar de loonkosten
tief hoog zijn, worden opvallend netje j
mies afgedragen voor verrichte arbö j-
in Scandinavische landen wordt rela
weinig zwart gewerkt. Niet de hoge
kosten veroorzaken een run op zwaro|
meent Renooy, veel doorslaggeven I J
mate van vertrouwen die burgers he
hun overheid. J
Het Europees onderzoek van Reg1#]
laat zien dat in landen waar het ve
wen in de overheid laag is, LJ
wordt zwartgewerkt. Renooy »"a
zou je je ook aan de spelregels hou
op voorhand geen vertrouwen heb'
scheidsrechter?"
Gert van
