Iedereen kan
zijn eigen
Hirst maken
22 Schelmse roman van Gerrit Krol
23 Janis lan blijft bescheiden
27 Middelburgs Kamerkoor 50 jaar
Expositie
omstreden
kunstenaar in
Middelburg
Painting-By-Numbers
actie bijlagen: 0113-315680
ipzc.nl
j-redactie@pzc.nl
tbus 31,4460 AA Goes
ertentie-exploitatie:
ird-en Midden-Zeeland: 0113-315520;
s-Vlaanderen: 0114-372770;
aal: 020-4562500.
jensdag 6 oktober 2004
Damien Hirst (Bristol, 1965) is de superster van de hedendaagse kunst. Hij is
even omstreden als succesvol. Zijn fans, die grif betalen voor werken die Hirst
niet zelf maakt, noemen hem een genie. Zijn tegenstanders - behalve de complete
Britse schandaalpers ook een aantal gerenommeerde kunstcritici - vinden hem een
oplichter. In Nederland is zelden kunst van Hirst te zien, maar morgen begint in Mid
delburg een expositie van werken die in oplage zijn gemaakt.
Damien Hirst: With dead head
Hirst is de bekendste van de
Young British Artists
(YBA) die in de jaren negentig
furore maakten. De meesten van
hen studeerden aan het Gold
smiths College in Londen. In
één klap kregen ze de schijnwer
pers op zich gericht toen Hirst
in 1988 de expositie Freeze orga
niseerde. Hij had geen zin te
wachten op een galerie die hun
werk wilde exposeren. Met hulp
van sponsors huurde hij een pak
huis. Zelf liet Hirst nauwelijks
iets zien op die tentoonstelling.
Kunstenaars als Mat Collishaw,
Ian Davenport, Anya Gallaccio,
Gary Hume, Sarah Lucas en Fio
na Rae leverden een grotere bij
drage. Toch was zijn naam ge
vestigd. En ook was de eerste
verwarring gezaaid. Want was
Hirst nu een kunstenaar of een
tentoonstellingsmaker? „Na
Freeze vroeg iedereen me welke
kant ik op zou gaan", vertelde
Hirst later in een interview. „Ik
vroeg: 'Hoezo?' Nu vragen men
sen me: 'Wat doe je nu? Ga je vi
deoclips maken, films of blijf je
toch kunstenaar?' Ik zie het ver
schil niet, ik doe het gewoon al
lemaal, ik beschouw het alle
maal als kunst."
Behalve schilderijen, beelden en
installaties heeft Hirst onder
meer een videoclip gemaakt
voor de Britse band Blur, illus
traties voor een cd van Dave Ste
wart en, als lid van de popgroep
Fat Les, de single 'Vandaloo',
die op nummer twee belandde
in de Britse hitparade. Het op
merkelijke is dat hij zijn pop
sterachtige status heeft verwor
ven met het maken van kunst.
Wat ook het oordeel mag zijn
over de kwaliteit van zijn werk,
het moet hem worden nagege
ven dat hij - in ieder geval in En
geland - een compleet nieuw pu
bliek naar galeries en musea
heeft weten te trekken.
Haai
Dat komt omdat zijn werk van
meet af aan nieuws was. Freeze
is een legendarische tentoonstel
ling geworden, omdat reclamegi
gant Charles Saatchi zich naar
aanleiding daarvan over de
YBA ontfermde. Ineens waren
de jonge Britse kunstenaars hip.
Ineens was hun vaak confronte
rende en shockerende werk veel
geld waard. Saatchi financierde
in 1991 ook Hirsts bekendste
werk: zijn haai op sterk water.
Via de telefoon bestelde hij in
Australië een vijf meter grote tij-
gerhaai. Het kadaver liet hij
overkomen en hij exposeerde
het in The Saatchi Gallery, in
een aquarium gevuld met for
maldehyde. Hij gaf het werk een
prachtige titel: The physical im
possibility of death in the mind
Beautiful galactic exploding screen print
Home sweet home
of someone living. „Ik ben altijd
gefascineerd geweest door plaat
jes van en verhalen over
haaien", aldus Hirst in een van
de interviews met Gordon Burn
die zijn gebundeld in het prach
tige boek On the way to work.
„Ze zijn zo enorm griezelig. Ik
bedacht dat als ik nu eens een
echte haai in een galerie zou
kunnen krijgen. Ik wilde er niet
een schilderen, en ik wilde ook
niet een hele mooie dia of foto
laten zien. Ik dacht, als ik hem
nou eens echt in vloeistof kon
laten zien, groot genoeg om men
sen bang te maken, dat je voelt
dat je in één ruimte bent met
een grote haai, dat je het gevoel
hebt dat-ie je op zou kunnen
eten, dat zou goed werken."
De Britse tabloids vielen over
hem heen. En twee jaar later op
nieuw, toen hij op de Biennale
in Venetië het werk Mother and
child divided tentoonstelde, een
koe en kalf die de geboorte van
de laatste niet hadden over
leefd. Velen verafschuwden
Hirsts gebruik van kadavers en
dat hij via zijn titel een link leg
de naar een oeroud christelijk
thema in de kunstgeschiedenis -
de madonna en het kind - maak
te het alleen nog maar erger.
Hirsts bijdrage aan de Biennale
in 1993 betekende zijn interna
tionale doorbraak. Velen raak
ten ervan overtuigd dat hij meer
wilde dan alleen shockeren. Het
belangrijkste thema van Da
mien Hirst is leven en dood.
Zijn bijnaam is Mister Death.
Zijn haai, zijn koeien op sterk
water - vaak doorgezaagd - zijn
schilderijen waarop vlinders in
foto's Lex de Meester
Painting-By-Numbers
de olieverf zitten geplakt; het
zijn niet alleen gruwelijke maar
ook wonderschone beelden. Ei
genlijk doet Hirst daarmee wei
nig anders dan natuurkundigen
eeuwenlang hebben gedaan. Al
leen presenteert hij zijn geprepa
reerde beesten in een galerie en
noemt ze kunst. „Ik denk dat ik
geobsedeerd ben door de dood",
zei Hirst tegen Bum. „Maar ik
denk dat het eerder een eerbe
toon is aan het leven dan iets zie
kelijks. Het een bestaat niet zon
der het ander."
Dood is verval. Hirst is geïnte
resseerd in de schoonheid van
verval. Bum beschijft hoe de col
lages die hij in de jaren tachtig
maakte Hirst attendeerden op
zijn sterfelijkheid. „Op een dag
kreeg ik een angstaanjagende
ingeving. Daardoor veranderde
alles. Ik keek naar mijn colla
ges, al die verrotte stukjes hout,
die vergane, weggegooide rot
zooi die ik van de vloer had ge
raapt, allemaal bijna dood, en
ik voelde bij die ordeningen die
ik daarvan had gemaakt, met
stukjes plastic en vuile tissues
die bijna uit elkaar vielen: 'Dit
is wat er met mij gebeurt.' Dat
veranderde alles."
Vrijwel elk werk van Hirst refe
reert aan ziekte en dood, hoe
mooi ze vaak ook zijn. Zoals
zijn pillenschilderijen. Als kind
moest zijn maag een keer wor
den leeggepompt, omdat hij pil
len uit het medicijnkastje van
zijn moeder aanzag voor snoep
jes. Dat leidde tot het besef dat
wat geneest ook kan doden.
Hirst heeft dat uitgewerkt in
zijn pillen- of stippenschilde-
rijen. Het zijn regelmatige orde
ningen van gekleurde stippen,
de titels refereren aan medicij
nen of drugs. Bekend zijn ook
de medicijnkastjes of zelfs com
plete apotheken die hij als in
stallaties heeft tentoongesteld.
Op 18 oktober wordt bij veiling
huis Sotheby's in Londen de
complete inventaris van het res
taurant Pharmacy te koop aan
geboden. Dit in 1997 in de Lon-
dense wijk Notting Hill geo
pende restaurant was vanaf dag
één een verzamelplaats voor de
internationale society. Het com
plete restaurant was door Hirst
ingericht, vol verwijzingen naar
apotheken en pillen, maar bij
voorbeeld ook met een aantal
vlinderschilderijen. De totale op
brengst van de veiling - noodza
kelijk omdat het chique restau
rant toch op de fles is gegaan -
wordt geschat op meer dan vijf
miljoen euro.
Prijzen
Dat zegt iets over de prijzen van
Hirsts werk. Zijn pillenschilde
rijen kosten, afhankelijk van
het formaat, enkele tonnen in eu
ro's, evenals zijn spin paintings,
ronde draaischijven waarop hij
verf heeft uitgegoten. Voor een
galerie in Middelburg is het on
mogelijk zulk werk tentoon te
stellen. Dat de Revolution 1053
Gallery van de Middelburgse
kunstenaar William Verstraeten
louter multiples (werk in op
lage) laat zien, is al bijzonder ge
noeg. Niet alleen omdat het
werk van Hirst vrijwel nooit in
Nederland wordt getoond, maar
ook omdat deze prints van pil
lenschilderijen en spin pain
tings duurder zijn dan de unica
die doorgaans in Zeeuwse gale
ries worden getoond. Dat Hirst
deze werken niet zelf heeft ge
maakt, doet niet terzake. Hij
heeft ze bedacht. Zelfs zijn schil
derijen worden door assistenten
gemaakt. Dat is iets waar zijn
tegenstanders van gruwen. Een
bekende mop in Londen is: Hoe
veel jonge Britse kunstenaars
heb je nodig om een gloeilamp
te vervangen? Geeneen. Zij la
ten het door een assistent doen,
terwijl ze zichzelf bezatten in
een kroeg in Soho. Hoe raak de
ze grap is, blijkt uit een inter
view met Damien Hirst in het
blad Idler. „Toen ik mijn eerste
werk verkocht, betaalde ik een
ander om nog zo'n werk te ma
ken, zodat ik de kroeg in kon.
Mijn idee was om een eindeloze
reeks stippenschilderijen te ma
ken, maar de gedachte dat ik de
rest van mijn leven zelf stippen
zou schilderen vond ik compleet
belachelijk. Ik had het helemaal
in mijn hoofd, waar het om ging
was om het werkelijk geschil
derd te krijgen. Ik heb alle kleu
ren een nummer gegeven en ik
heb aangegeven waar de rondjes
geschilderd moesten worden. Ik
heb ze dus zelf niet geschilderd
en sommige mensen vinden dat
een probleem. Maar architecten
bouwen ook niet de huizen die
ze ontwerpen. Veel mensen den
ken dat ik niets deed omdat ik
altijd in de kroeg hing, maar ik
heb altijd voor elkaar gekregen
dat mijn werk werd uitge
voerd."
Licht Hirst zijn publiek op of
niet? Zelfs de print van Valium,
te zien in de Middelburgse gale
rie, is ijzersterk. Maar wat te
denken van de doe-het-zelf sets
(Painting-By-Numbers) die wor
den aangeboden? Voor achtdui
zend euro kan iedereen zijn ei
gen Hirst maken. Het doek is al
gesigneerd. Als je dat zorgvul
dig doet, wat is dan het verschil
met een in de fabriek gemaakt
schilderij dat 200.000 euro kost?
Het zijn deze fratsen die Hirst
onuitstaanbaar en onweerstaan
baar maken. Je kunt je opge
licht voelen, tegelijkertijd is het
moeilijk te ontkennen dat met
zo'n project indringende vragen
worden gesteld over wat echt en
onecht is in de kunst.
Al jaren voorspellen kunstken
ners dat de hype van Hirst ten
einde is. Toch blijven de prijzen
van zijn werk stijgen. Misschien
moet de conclusie wel zijn dat
een ballon die nooit wordt door
geprikt wel degelijk een hoog
vlieger is.
Ernst Jan Rozendaal
Expositie: Editions van Damien
Hirst, van 8 oktober t/m 21 novem
ber in Revolution 1053 Gallery, He
renstraat 6b in Middelburg, open din
t/m za van 13-17.30 uur.
Gebruikte literatuur: Damien Hirst:
'I want to spend the rest of my life
everywhere, with everyone, one to
one, always, forever, now', Damien
Hirst en Gordon Bum: 'On the way
to work', 'Damien Hirst's Pharma
cy', catalogus Sotheby's voor veiling
18 oktober en www.idler.co.uk.
