Zwingeul komt
een beetje terug Tied,°m de geite
PZC
De mannen van
de sluis gaven hun leven
J wee s te verpinne
Nieuwe raadkaart
ONDERWEG
dinsdag 5 oktober 2004
De PZC sponsort Het
Zeeuiose Landschap. In
'Natuurlijk Zeeland' doen
medeiverkers van deze
stichting verslag van wat
er speelt in de Zeeuwse na
tuurgebiedenonverwachte
vondsten en bijzondere ge
dragingen passeren weke
lijks de revue. En natuur
lijk ook de successen en
mislukkingen in het be
heer.
De Sophiapolder, tussen Oostburg en Draaibrug.
foto Fred Schenk/Het Zeeuwse Landschap
Rondtoerend door het
mooie West-Zeeuws-
Vlaamse landschap vraag je
je vaak af hoe het er hier
eeuwen geleden uitzag. Bij
voorbeeld in de tijd dat Het
Zwin nog een belangrijke
vaarroute was, met aan het
water de grote stad Sluis.
Het Zeeuws-Vlaamse land
schap zag er toen natuurlijk
heel anders uit dan vandaag
de dag.
Als je goed kijkt en de kaart
bestudeert, zie je nog veel
resten van het oude landschap.
Het wordt ook nu nog doorsne
den door duidelijk herkenbare
kreekrestanten van het vroegere
getij dengebied. De kreekbeddin
gen zijn opgevuld met zandig
materiaal. Geulen die vroeger
breed waren, zie je nog als klei
nere, smalle geulen geflankeerd
door oeverwallen terug. En je
ziet de oude dijken die vroeger
het water tegen moesten houden
op plaatsen waar je nu in de ver
ste verte geen diep of gevaarlijk
water meer kunt bespeuren,
hooguit een sloot of kreek.
Ook het gebied tussen Oostburg
en Draaibrug zit nog vol verbor
gen historie. Naast de hoofdweg
(N58) tussen Oostburg en Draai
brug ligt de Sophiapolder. Er
gens onderweg grote bergen
zand zien liggen? Juist, om dit
gebied gaat het. Voorde automo
bilisten: dit gebied ligt ter hoog
te van de flitspaal tussen Oost
burg en Draaibrug. Voor de fiet
sers zijn de omliggende polders
rond de Sophiapolder een gelief
de omgeving. Op een zomerse
dag zie je daar heel wat mensen
genieten van het landschap.
Nu, ter geruststelling, al die ber
gen zand zullen aan het eind
van het jaar wel zo'n beetje ver
dwenen zijn. De herinrichting
van het gebied vordert gestaag.
Toch vraag je je af wat is daar
nu allemaal aan de hand? Wat
doen die bergen zand daar en
waarom al dat water? De Sop
hiapolder, die 329 hectare groot
is, is gelegen op de restanten
van de voormalige, nu dichtge
slibde getijdegeul, de Passageu-
le. Deze geul stroomde door
West-Vlaanderen van Cadzand
tot aan de Braakman met veel
zijtakken. De oorspronkelijke
naam van de Passageule was het
Coxysche gat (Zwarte gat).
Langs het Coxysche gat werd
kalkrijk zand en jonge zeeklei
afgezet en door deze snelle ver
zanding kreeg de resterende
kreek de naam Passageule. Na
een reeks afdammingen van het
oostelijke deel van de Passageu
le in 1786 en 1788 slibde de
doodlopende inham ten westen
Nu de herfst zijn intrede
doet, is het bos met de ver
kleurde bladeren op zijn
mooist. Staatsbosbeheer houdt
zaterdag 9 oktober een padden
stoelenexcursie in boswachterij
Westenschouwen. Om 13.30 uur
vertrekt de gids vanuit de excur-
van de Bakkersdam snel dicht.
In 1807 werd de inpoldering van
de Passageule door generaal
Van Damme voltooid en kreeg
het gebied de naam Sophiapol
der, genoemd naar zijn echtgeno
te Sophia 't Kindt.
De aanleiding voor de herinrich
ting van dit gebied is eigenlijk
heel praktisch. Door de aanwe
zigheid van geschikt zand voor
bouw en wegenbouw hebben en
kele eigenaren het plan opgevat
dit zand te winnen. Omdat de
provincie bevoegd is om voor
waarden te stellen aan de afwer
king van een ontgronding is
toen besloten tot het maken van
een natuurontwikkelingsplan
voor de Sophiapolder. Door
sieschuur in de boswachterij.
Kosten: €2,- Aanmelden via
WV Haamstede:
0900-2020233.
Voor de laatste keer dit jaar is
er op zondag 10 oktober een ex
cursie met Natuurmonumenten
door het Slotbos van Slot Haam
stede en de Zeepeduinen.
Het thema van de wandeltocht
is 'bessen en paddestoelen'. Ver
trek om 10.00 uur bij het toe
gangshek van Slot Haamstede.
Kosten: volwassenen €7,-, kinde
ren €2,- en leden Natuurmonu-
werk met werk te maken kan dit
gebied wat uitgebreider aange
legd en kwalitatief beter uitge
voerd worden. Het zand zal ook
gebruikt gaan worden voor de
aanpassing van de N58. De klei
die werd opgegraven, is ge
bruikt om de omliggende land
bouwgronden te egaliseren.
Het streven is om tot een recon
structie te komen van de zwin
geul. Hier vormen historische,
geologische en ecologische refe
renties een leidraad. Voor de So
phiapolder is gekozen voor de
visualisering van de voormalige
Passageule-kreek na aanleg van
de Bakkersdam in 1786 en vóór
de inpoldering in 1800. In deze
periode liep de kreek dood op de
menten €4,-. Aanmelden via
WV Haamstede: 0900-2020233.
Enkele jaren geleden zijn bij de
Zoete Vaart in Hulst ongeveer
duizend populieren gekapt. Het
dode hout wordt levend gehou
den door paddestoelen. Daarom
houdt Natuurbeschermingsvere
niging De Steltkluut op zondag
10 oktober een paddestoelenex
cursie in de Zoete Vaart.
Vertrek om 13.30 uur vanaf de
parking van het zwembad Rey-
naertland, Kreekzoom 1.
Bakkersdam en slibde langzaam
dicht. Het gebied van 78 hectare
zal in drie delen ingericht wor
den. Het eerste, meest westelij
ke deel, is nu ingericht. Dit deel
is zichtbaar voor wie over de
N58 rijdt. Nu ziet alles er nogal
kaal en een beetje 'nieuw' uit. In
de toekomst zal dit land be
graasd worden en ingericht als
een pias-dras weiland. Al veel
(water)vogels hebben het gebied
ondertussen ontdekt. Na het
broedseizoen zaten er zo'n 3.000
tot 4.000 kieviten. Veel eenden
streken neer, onder meer smien
ten, slobeenden, talingen, kra
keenden en uiteraard ook gan
zen. Dit gebied dient dan ook
als overloopterrein om de omlig
gende landbouwgronden te kun
nen ontzien.
De plannen voor het middelste
en het oostelijk deel van de Sop
hiapolder zijn op papier al ont
wikkeld en het verdere project
bevindt zich in onderhandelings
fase. Als alles ingericht is, loopt
het hele gebied tot aan het bos
van de Plate. Dit is niet alleen
aantrekkelijk voor natuurlief
hebbers maar ook voor historici
die zich verdiepen in de geschie
denis van de streek.
Joke Sanderse
Joke Sanderse is medewerkster
externe betrekkingen bij Het
Zeeuwse Landschap.
Daè kom een tente op 't
durp, een eêle groaten. In
's-Heerenhoek weten ze dan ge
noeg. Een tent betekent feest en
in dit geval het oktoberfeest op
8 en 9 oktober georganiseerd
door carnavalsvereniging De
Koenkelpot. Het is de inleiding
op het 44-jarig bestaan van de
vereniging, dat officieel begint
op 11 november, de elfde van de
elfde. In de carnavalscultuur
speelt het getal elf als zottenge-
tal een hoofdrol en is een 44-ja-
rig bestaan een belangrijke ge
beurtenis.
Carnaval is een volksfeest en de
taal van het volk is (of is het
was?) dialect. Vandaar dat in al
lerlei carnavalsuitingen dialect
wordt gebruikt. Zo ook bij De
Koekelpot, die ter gelegenheid
van haar jubileum een cd uit
brengt met tien feestelijke num
mers. Voorzover ze tekst heb
ben, zijn ze - op één na -, in dia
lect geschreven. En een cd in dia
lect is een niet alledaags gebeu
ren. De cd heet Bal in de Zak,
verwijzend naar het nummer
met die titel en tegelijk aandui
dend dat het in de Zak van
Zuid-Beveland feest is. De dub
belzinnigheid hoort erbij. Het is
een nummer van feestband De
Deurdouwers en het lied vertelt
over een fietstocht door de Zak
langs bekende plekjes en cafés.
Me bin 's mirregs vrie, op de
fiets een eindje karre
Me bin wè sportief, mè liefst nie
te varre
Deur Knap'of, lekker in 't zuch-
je
Rie me deur, me bin zöö bie 't
Kuchje
Refrein:
Bal in de zak, bal in de zak
De pannen van 't dek en het stof
uut de spinne
Bal in de Zak, bal in de Zak
't is tied a me de geite wee's ver
pinne.
Wee op de fiets, je sliengert een
bitje
Toch knap je wee op en je rie
deur naè 't Plitje
A gauw bin je elder mee die
wind in je smoel
Me rieë naè Goes, mae wè deur
de Poel
An 't ende van de mirreg, gauw
vrom naèr uus
De wind in je rik, dan bin me
gauw thuus
Naè de nieuwe boulevard, die is
t'r mae pas
A'k dienke an de bierdulve geef
ik meêr gas
Veilig an'ekomme me weinig
geduld
Eêst mae 's even 't vocht an'
evuld
Iedereên ier gae glad uut z'n
dak
Dan ka je wè raaie: 't is bal in
de Zak.
Knap'of is een gehucht tussen
Lewedorp en 's-Heerenhoek, 't
Kuchje was de naam van een ca
fetaria in Lewedorp, dat nu 't
Kraaijehoekje heet en met 't Plit
je wordt een hofstee aangeduid
vlakbij vliegveld Midden-Zee
land. Met 'boulevard' wordt de
vernieuwde dorpskom bedoeld,
die ten tijde van het carnaval
omgedoopt wordt tot 'bierdul
ve'. De geite verpinne staat voor
het verzetten van de zinnen. Het
stof uut de spinne is 'alles uit de
kast'.
Van De Deurdouwers staan nog
twee andere nummers op de cd.
Drie nummers worden verzorgd'
door blaaskapel De Koenkelpot.
Het is aanstekelijke muziek,
waar het enthousiasme en het
plezier in doorklinkt. Zelf zong
ik twee nummers voor Bal in de
Zak, waarvan een bestaand lied
('Hé Jan, raaekt de kachel mae 's
an') en een nieuw met als titel 4
het leven.
Ook de unieke groep De Wit-
kammetjes, bestaande uit vijf
broers, ontbreekt niet op de cd.
Van hen zijn twee nummers op
genomen. Typische 'Witkamhu
mor' in beide liedjes. Het ene
imiteert dorpsroddel, waarin
het gaat van kwaad tot erger:
'Ken je het verhaal van Pier Pe
toet, die kreeg een aemer op z'n
voet...' De buurvrouw meent dat
hij van de trap is gevallen en
'mie een poat as een olifant
lopt'. De volgende vertelt dat
Pier 'onder een olifant kwam en
glad verlamd is'. Het refrein:
'Misschien, misschien, mis
schien is 't wè gin waer, me zü
wè zie, 't is aol mae praot van
joe en mien.'
In het andere nummer wordt de
draak gestoken met Zeeuwse
producten, zoals 'vlegelbroad,
bessewien, jam van beiers (a je
't zure wigdienkt, dan ou je 't
zoete over)', Het slot:
En noe gae me dan voe oans zelf
begunne Wan rieke worre dat
mö me toch ok kunne Schaepe-
keutelolie brienge m'op de mart
't Is nog wè nie goed, mae het
lopt a lekker ard Ei j't in je rik
of in je kop of kont Neemt het
dan mae in of striekt het er mae
rond Soms wilt het wè elpe,
mae meêstal elpt het nie Mae
je mö mae dienke: je elpt oans
d'r aoltied bie.
Engel Reinhoudt
De cd Bal in de Zak wordt vrij
dag om 20.30 uur gepresenteerd
in een tent bij de kerk in 's-Hee
renhoek.
Dolle Dinsdag, 5 september
1944, staat bij veel
Zeeuws-Vlamingen nog in het
geheugen gegrift. Op die dag
werden vijf medewerkers van
Rijkswaterstaat doodgeschoten
door de Duitsers bij het sluizen-
complex in Terneuzen. De ma
nier waarop de mannen werden
vermoord, roept tot op de dag
van vandaag verontwaardiging
op, getuige de inzendingen op
de raadkaart van afgelopen
week. Zo schrijft A. Bliek uit
Vlissingen over onder meer de
'laffe moord op een aantal sluis-
mannen' en ze werden 'als hon
den neergeschoten'.
Bliek vertelt over Dolle Dinsdag
onder andere: „Als 77-jarige Ter-
neuzenaar kan ik me deze dag
herinneren als de dag van gis
ter. Plet parkeerterrein aan de
Arsenaalstraat stond vol auto's
zich afspeelde. Zij legde een ro
zet uit haar corsage op die plek
en sprak volgens Aloys Sponse-
lee uit Sas van Gent de volgende
woorden: 'Hier moet een monu
ment voor de gevallenen ko
men'.
Sponselee schrijft verder dat er
onder de bevolking van Terneu
zen werd gecollecteerd voor het
monument. „Met dit monument,
een posthume hulde aan hen die
hun hoogste goed, hun leven, ga
ven voor andermans vrijheid,
wilde de bevolking van Terneu
zen laten zien dat ze hen niet
zouden vergeten."
De Krijger-De Graeve om
schrijft het monument: „De voet
bestaat uit breuksteen, afkom
stig van de oorlogsvernielingen
aan de sluis en symboliseert het
door de bezetter verdrukte en
verbrijzelde Nederlandse volk.
De bronzen vuist met zwaard en
gebroken keten verbeeldt dat
die eenheid en vrijheid weer mo
gelijk geworden zijn door 'Hen
die vielen voor onze vrijheid'.
Die tekst staat in een rechthoeki
ge steen, ingemetseld in het voet
stuk.
De foto is volgens P.PI. de Kra
mer uit Terneuzen „genomen
niet lang na de oprichting van
dit gedenkteken, aangezien de
omgeving nog zeer kaal is. Nu is
deze gedenkplaats omzoomd
met bomen."
Annemarie Zevenbergen
De winnaars van de waardebon
nen zijn: A.A. Harms uit Terneu
zen, I. Pauw uit Terneuzen en N.
Hamelink uit Zaamslag.
sluis hebben doodsangsten uitge
staan, wetend wat er kort gele
den vlak in hun buurt was ge
beurd."
Mevrouw L.D. d'Hert schrijft:
„Slechts een van hen, de heer
Goedhart, wist met veel moeite
en ontberingen aan deze moord
partij te ontkomen. De vijf gefu
silleerde mannen zijn in een ge
zamenlijk graf op de Algemene
Begraafplaats in Terneuzen be
graven. Op dit graf is ook een ge
denksteen geplaatst." Th. de
Krijger-De Graeve uit Philippi
ne: „Op het gedenkteken wor
den de daden van de vijf gevalle
nen gesymboliseerd door een
mannenfiguur die een schild bo
ven een sluiswerk houdt."
Vrijwel alle inzenders refereren
aan het bezoek van koningin
Wilhelmina op 24 maart 1945
aan de plaats waar het drama
Uit de collectie van Hans Lindenbergh opnieuw
een foto die met de oorlog te maken heeft. Voor de
ze raadkaart moet, uitgaande van de raadkaart
van vorige week, de Westerschelde overgestoken
worden. De vraag luidt als volgt: waar is deze foto
genomen. Eventuele bijzonderheden en persoonlij
ke herinneringen zijn zoals gebruikelijk van harte
welkom. Oplossingen kunnen uiterlijk tot en met
zaterdag 9 oktober gezonden worden naar:
Redactie PZC Buitengebied, Postbus 31, 4460 AA
Goes; fax: 0113-315669; e-mail: redactie@pzc.nl
Onder de inzenders van een goede oplossing wor
den drie waardebonnen verloot.
die door de Duitsers in brand
waren gestoken. Het was een le
ven van al de ontploffende muni
tie in de brandende auto's. Toen
we probeerden die te blussen
werden we beschoten door de
Duitsers en moesten we alles
achterlaten."
Bronsgieter
De talrijke inzenders hadden
geen moeite met de kaart en her
kenden het herdenkingsmonu
ment voor de vijf 'mannen van
de sluis', zoals ze genoemd wer
den, bij de toenmalige West-
sluis, (nu de middensluis) in Ter
neuzen. Het monument werd
ontworpen door K.J. Tuineman
en gemaakt door bronsgieter Pie-
ter Starreveld.
Oud-medewerker van Rijkswa
terstaat Oene Ribbens beschrijft
wat er die dag bij de sluizen ge
beurde: „Hoofdingenieur P.T.,
Hoolsema van Rijkswaterstaat
en zijn collega ingenieur Groene-
wegen wilden controleren hoe
het zat met de springladingen,
aangebracht door de Duitsers,
voor bruggen en sluisdeuren. Bij
de Oostsluis waren ze al wegge
haald en voorbereidingen waren
getroffen bij de Westsluis om
ook daar de springladingen on
klaar te maken. Een kleine co
lonne Duitsers in volle gevechts
bepakking naderde vanuit
Gent. Hoolsema probeerde de
Duitsers af te leiden van de man
nen die onder de brug bezig wa
ren. Een Duitse luitenant-arts
kreeg in de gaten dat er wat aan
de hand was en begon in het wil
de weg te schieten. Hoolsema
werd in het gezicht getroffen.
De anderen sloegen op de
vlucht." Uit de brief van Rib
bens komt naar voren dat vier
mannen, M. Groenewege, I. De
Bert, S.C.P. Verbrugge en M.
Nieuwenhuize, in koelen bloede
ter plekke werden neergescho
ten. De lichamen van twee van
hen werden in het sluiswater ge
gooid. Hoolsema werd meegeno
men voor verhoor en daarna ver
moord. Zijn lichaam mocht pas
later op de dag, met behulp van
het Rode Kruis, geborgen wor
den. Het Rode Kruis en mede
werkers van Rijkswaterstaat
konden pas de volgende dag
dreggen naar de lichamen van
Verbrugge en Nieuwenhuize.
Ribbens: „Het terrein rond de
Westsluis was met prikkeldraad
afgezet. Niemand kwam erdoor,
zelfs medewerkers van Rijkswa
terstaat niet. Mensen van kan
toor en medewerkers van de
