Radioactieve cirkel gesloten
^ernafval
ft 240.000 JAAKi
PZC
Waar de zon echt de zee in zakt
Misschien wel
de veiligste plek
van Nederland
Artistieke passie van drie vrouwen
16
Koelen, opbergen en niet meer naar omkijken
Soefi-eredienst
kunst
donderdag 30 september 2004
door Ben Jansen
BORSSELE - Met de terugkeer van de
eerste lading kernafval uit de kernener
giecentrale Borssele is gisteren een cir
kel gesloten. Voorlopig dan, want ter
wijl de hoogradioactieve restproducten
van het splijtingsproces honderd jaar
liggen af te koelen in de oranje bunker
van de Covra, heeft de Nederlandse sa
menleving de tijd om na te denken over
de vraag wat er vervolgens met het af
val moet gebeuren. Diep onder de
grond in zoutkoepels of stabiele kleila
gen? Of misschien hebben knappe kop
pen tegen het begin van de volgende
eeuw wel een technologie bedacht om
stoffen die duizenden jaren gevaarlijke
straling blijven uitzenden, eerder on
schadelijk te maken. Dan pas is de
splijtstofkringloop helemaal gesloten.
Onderdeel van die splijtstofkringloop
is opwerking van gebruikte splijtstof
staven. Die van Borssele gaan naar de
Franse onderneming Cogema, die met
een gigantisch complex bij La Hague
het schilderachtige landschap van het
schiereiland Cotentin ligt te ontsieren.
Die van de opgedoekte kerncentrale Do-
dewaard zijn inmiddels afgevoerd naar
BNFL in het Britse Sellafield.
De opwekking van elektriciteit met be
hulp van kernsplijting is welbe
schouwd een niet bijster efficiënt pro
ces. Een splijtstofelement is na vier of
.vijf jaar aan vervanging toe. Van de oor
spronkelijke hoeveelheid uranium is
nog 95 procent bruikbaar en 1 procent
omgezet in splijtbaar plutonium. Pure
verspilling om die niet terug te winnen
en opnieuw als splijtstof te gebruiken,
zeggen aanhangers van de splijtstof
kringloop, waartoe ook EPZ, de exploi
tant van de kerncentrale behoort.
Afval
In een opwerkingsfabriek worden de ge
bruikte splijtstofelementen (metalen
hulzen met uranium) in stukjes ge
knipt. In salpeterzuur lost de bestraal
de splijtstof op en door middel van che
mische processen worden herbruikbaar
uranium en plutonium gescheiden van
isotopen als strontium, cesium en euro
pium. die als afval worden beschouwd.
Vermengd met vloeibaar glas worden
deze stoffen opgesloten in glaskristal
len, zodat ze nooit meer in het milieu te
recht kunnen komen. Afkoelen, opber
gen en je hebt er geen omkijken meer
naar, zeggen de pleitbezorgers van de
-i
Greenpeace protesteert bij Covra tegen kernenergie.
splijtstofkringloop. Daar valt tegenin
te brengen dat het maar de vraag is of
onze achterachterkleinkinderen daar
ook zo over denken.
Dat is hét grote twistpunt tussen de
voor- en tegenstanders van kernener
gie. De voorstanders vinden dat diep in
de ondergrond opgeborgen kernafval
geen probleem meer vormt. De tegen
standers zijn van oordeel dat toekomsti
ge generaties niet met de onverkwikke
lijke resten van hun voorouders mogen
worden opgezadeld, hoe diep die ook
onder de grond mogen zitten.
De tegenstanders vinden opwerken ook
nodeloos duur. Uranium wordt overal
op de wereld gevonden en is te koop
voor 20 euro per kilo. Er zijn geen
OPEC-achtige kartels die de prijs
kunstmatig hoog houden. Dus waarom
zou je al die moeite doen om nog bruik
baar uranium uit bestraalde splijtstof
elementen te halen? Dat is op zichzelf
al prijzig. Bovendien komen er de kos
ten van het transport nog bij.
Nadeel van opwerken is bovendien, be
weren de tegenstanders, dat het een
proces is waarbij bedenkelijk grote hoe
veelheden radioactieve stoffen worden
geloosd. Zo bracht Greenpeace in de zo
mer van 1997 met enige bombarie radio
actieve watermonsters uit de zee bij La
Hague naar de kerncentrale Borssele
om EPZ als het ware te dwingen haar
eigen afval terug te nemen.
Onzin, zeiden de voorstanders. Ze be
schuldigden Greenpeace ervan de mon-
sterapparatuur in de lozingspijp van
Cogema te hebben geplaatst. Die pijp
mondt juist uit op een plek met veel
stroming, zodat het gezuiverde afvalwa
ter optimaal met zeewater wordt ver
mengd. Cogema verzekert dat ze te
allen tijde ruimschoots binnen de lo
zingsnormen van de Franse overheid
blijft. En nog een argument: van alle ra
dioactieve stoffen die in de zee worden
aangetroffen, valt maar een zeer gering
deel tot Cogema te herleiden. Radioac
tief materiaal uit de olie- en gaswin
ning vormt daarvan een veelvoud.
Kinderleukemie
In de tijd dat Greenpeace zijn monsters
aan land bracht, ontstond ook enige on
rust over een toename van kinderleuke
mie in de omgeving van Cogema. We
tenschappers hebben daar een niet zo
voor de hand liggende, maar lastig te
weerleggen verklaring voor gevonden.
Niet de nucleaire activiteiten van de op
werkingsfabriek zijn de oorzaak, maar
puur en alleen de komst van Cogema
met zijn 5000 werknemers. In gebieden
waar grote aantallen nieuwe inwoners
zich tussen een tot dan toe tamelijk geï
soleerde plattelandsbevolking hebben
gevestigd, is vaker een toename van leu
kemie bij kinderen geconstateerd. Dat
foto Willem Mieras
was bijvoorbeeld het geval bij de op
bouw van de invasielegers in Zuid-En-
geland. Na enige jaren van de onver
klaarbare toename zakte het aantal
ziektegevallen weer terug.
Tegenstanders van kernenergie pleiten
er al een jaar of tien voor gebruikte
splijtstofstaven uit de Borsselse kern
centrale niet langer te laten opwerken,
maar regelrecht op te slaan. Verre van
ideaal, want ook dan blijft de niet meer
toepasbare nucleaire brandstof vele
duizenden jaren gevaarlijke straling af
geven. Maar als moet worden gekozen
uit twee kwaden, geniet directe opslag
de voorkeur boven het in hun ogen zeer
milieu-onvriendelijke opwerken. Het
nadeel van deze oplossing is dat er een
prijzige aanpassing van de Covrabun-
ker voor nodig is. De behandelingsruim
ten in dit gebouw zijn niet hoog genoeg
om met de 3 meter lange splijtstofele
menten te manoeuvreren.
door Ben Jansen
BORSSELE - Het is een kloek
spandoek dat milieuorganisatie
Greenpeace heeft meegebracht
om het eerste transport kernaf
val bij de Covra in Borssele te
verwelkomen, maar het op
schrift valt volkomen in het niet
bij het formaat van de natuur
kundige formules waarmee de
muren van de oranje bunker
zijn beschilderd. E=mc2 en
E=hv winnen het moeiteloos van
Kernafval is 240.000 jaar gevaar
lijk.
Terwijl de trein met het kernaf
val in de vroege ochtend op weg
is naar Borssele, klimmen elf ac
tievoerders op het dak van de
bunker. Zoals gebruikelijk heeft
Greenpeace het verkennings-
werk vooraf onberispelijk uitge
voerd. De klimmers weten pre
cies waar ze moeten zijn, ze be
schikken over de juiste ladders,
touwen en andere klimmateria-
len en het spandoek past mooi
tussen twee ventilatieschachten
bovenop de bunker. Bewakers
en politie hebben het nakijken.
De welkomsgroet van Green
peace is er een met gemengde ge
voelens. De milieuorganisatie er
kent dat het kernafval bij de
Covra veilig wordt opgeslagen,
maar blijft zich verzetten tegen
het opwerken van gebruikte
splijtstofelementen, omdat daar
bij naar de overtuiging van
Greenpeace veel radioactief ma
teriaal wordt geloosd. De organi
satie acht de toepassing van
kernenergie toch al uit den bo
ze, omdat het afval vele duizen
den jaren gevaarlijke stralen
blijft afgeven. Daarom trachten
actievoerders van tijd tot tijd
transporten met gebruikte splijt
stof van Borssele naar de opwer
kingsfabriek Cogema in Frank
rijk te verhinderen. Het retour
transport laten ze ongehinderd
passeren.
De politie neemt toch maar geen
risico. Wanneer de trein de op
slagbunker nadert, tilt een hoog
werker een aantal ME'ers het
dak op. Die maken front om te
voorkomen dat actievoerders
zich bij het binnenrijden van de
container aan touwen op het ge
vaarte laten zakken en zich er
aan vastketenen. Je weet maar
nooit. Zonder ergens te stoppen
op de spoorlijn Roosendaal-Vlis-
singen en het daarvan aftakken
de goederenspoor naar Vlissin-
gen-Oost, rijdt de trein naar het
Covra-complex. Voor en achter
een dieselloc, twee Belgische
personenwagons (tweede klas)
voor een tiental ME'ers, een poli
tiehond en enkele andere bege
leiders en middenin de wagon
met de 112 ton zware container,
afgedekt door een kap. Een paar
minuten vooruit rijdt een loc die
de weg verkent. Een politieheli-
kopter houdt vanuit de lucht
een oogje in het zeil.
Zijspoor
Pas bij de poort van het
Covra-terrein stopt de trein
even om de voorste loc en de
voorste personenwagon los te
koppelen. Die rijden op een zij
spoor, zodat de wagon met de
container de ontvangsthal van
de bunker in kan worden ge
duwd. Om tien uur is het kernaf
val aangekomen op de plaats
die directeur Hans Codée van de
Covra 'misschien wel de veilig
ste plek van Nederland' noemt,
Hij zegt het op een toon waaruit
blijkt dat het 'misschien' wat
hem betreft een overbodige toe
voeging is. Voor de politie is er
nog even werk aan de winkel
De actievoerders hebben zich
naar goed gebruik bij protesten
tegen kernenergie vastgeketend.
Ze laten zich gedwee losknip
pen en worden even plichtmatig
aangehouden en na korte tijd
weer vrijgelaten.
PHILIPPINE - Het Soefi Cen
trum Zeeland houdt zondag 3
oktober vanaf 11.00 uur een 'uni
versele eredienst' in De Schotse
Hoek in Philippine. Hamida Ver
linden uit Oegstgeest spreekt
een rede uit over levenswetten.
door Marianne van de Polder
KATS - De bodem van een diep
blauwe zee, een in de mist ver
dwijnende horizon, de oever van
de Oosterschelde; de beelden die
Béa Verheul uit Ruurlo in haar
monotypes schetst, zijn zonder
twijfel herkenbaar voor Zeeuw
en. Terwijl die beelden alles be
halve realistisch zijn weergege-
Het verrassende werk van Ver
heul is samen met dat van Joop
van Veen en Angeline Snelders,
beiden uit Doetinchem, tot en
met 30 oktober te zien in Gale
rie Kats.
Verheul heeft een band met Zee
land. De kunstenares komt er
vandaan en keert er telkens
weer naar terug. „Wat me voor
al aantrekt, is de vrijheid. Ik
leef nu in de Achterhoek, vol
bossen en reeën. Dat is ook
mooi, maar je ziet er nooit de
zon ondergaan zoals in Zeeland,
waar de zon echt de zee in kan
zakken. Ik ben in Zeeland gebo
ren, ik hou ervan. Ook omdat je
er zo nietig bent, zo kwetsbaar.
Dat vind ik juist heel mooi."
De Zeeuwen reageren heel an
ders op het werk van Verheul
dan mensen die in de Achter
hoek wonen: zij herkennen de
sferen die zo bij het Zeeuwse
landschap horen meteen.
Bij het maken van een monoty
pe wordt een glasplaat of ander
glad oppervlak met inkt be
werkt. Daarop worden, steeds
op een andere plaats, sjablonen
gelegd, en weer daarovei'heen
wordt een druk vel geplaatst,
waar met de hand of met een rol
ler druk op wordt uitgeoefend.
Het is dus een directe druktech
niek.
Toeval
In tegenstelling tot het maken
van etsen is het bij de monoty-
pie zo dat elke afdruk anders is,
omdat het toeval een grote rol
speelt bij het bepalen van de af
beelding. Verheul: „Als ik be
gin, heb ik altijd wel een be
paald landschap in mijn hoofd.
Bij het maken van een monoty
pe is het zo dat je laag over laag
werkt en er vanzelf dingen ont
staan. Het is dus soms echt wel
een strijd om iets te krijgen zo
als jij het wilt. Het kan maan
den duren voor iets af is, omdat
je tussen het aanbrengen van de
lagen moet wachten. Als ik er
gens onzeker over ben, hang ik
het op. Als het me dan niet ver
veelt, weet ik dat het goed is.
De monotype speelt ook in het
werk van Joop van Veen en An-
gelinge Snelders een prominen
te rol. De kunstenaars hebben al
ledrie een eigen stijl. Zo werkt
Van Veen, van wie overigens
ook gedichten en houten beel
den zijn te zien, graag met vier
kanten en wekt het werk van
Snelders soms de indruk gete
kend te zijn. De abstracte land
schappen van Verheul balance-
door Anita Tournois
WESTDORPE - De etsen, mono
types en glasobjecten van Lis
Rumburk, de keramische beel
den en vazen van Fija Jongen
burger en de juwelen/objecten
van Marij Bekkers vormen een
afwisselend maar harmonieus
geheel. De artistieke passie van
drie vrouwen, bijeengebracht in
een sfeervolle najaarsexpositie
in Galerie 45.
Het zijn kunstenaressen die in
de loop der tijd een eigen stijl
wisten te ontwikkelen maar
zich ook steeds weten te vernieu
wen. Zoals Rumburk die eigen
lijk autodidact is maar vele cur
sussen volgde, zoals schilderen
en het bewerken van klei, me
taal en steen. Deze kunstenares
van Tsjechische afkomst groei
de op in Duitsland, woont tegen
woordig in Brussel en vertoeft
regelmatig in Groede, waar zij
een huisje heeft, In de loop dei-
tijd werd het vervaardigen van
monotypes en etsen een voordu
rende uitdaging. „Het samen
spel van verf, papier en pers in
trigeert me mateloos. Ik ben
steeds op zoek naar reacties van
materialen door en met elkaar,
die soms voorspelbaar zijn maar
soms ook verrassend. Bij het et
sen bijvoorbeeld maak ik tegen
woordig gebruik van een eeu
wenoude, min of meer vergeten
Japanse techniek, een speciaal
procédé, ontwikkeld om het pa
pier zuurvrij te krijgen, daar dit
toen nog niet bestond." De laat
ste tijd kent ook glas, in vorm ge
smolten, haar warme interesse.
Voor deze techniek volgt zij op
het moment een opleiding aan
het Instituut voor Kunst en Am
bachten in Mechelen. Haar
werk kenmerkt zich door een
goed gevoel voor kleurencombi
naties en balans.
Dat geldt ook voor keramiste
Jongenburger, die uit Alphen
aan de Rijn komt, waar zij een
eigen atelier heeft en ook cursus
sen geeft. Grote vazen van haar
hand staan in de glazen vitrines
aan de voorgevel van de galerie.
Enkele beelden van Joop van Veen, die samen met werken van Béa Verheul en Angeline Snelders te zien zijn in Galerie Kats.
foto Ronald den Dekker
ren op de grens van fantasie en
werkelijkheid en galmen het ver
langen om terug te keren naar
haar geboortegrond.
Contrast
„Ik word ook gefascineerd door
bomen. Zij staan voor mij voor
veiligheid. Zeeland is juist niet
veilig. Een contrast inderdaad.
Of dat ook in mezelf zit? Ik denk
het wel. De dingen die je kiest,
zeggen tenslotte een heleboel
over jezelf."
Wie enthousiast is geworden
over de monotypetechniek, kan
in de laatste week van oktober
deelnemen aan een workshop.
Opgeven kan bij Lenny van
Broekhoven van Galerie Kats
aan de Dorpsstraat 16 in Kats,
tel. 0113-601685.
De galerie is geopend van vrijdag
tol en met zondag van 12.30 tot
17.30 uur. Overigens vindt er op
10 oktober om 16.00 uur een gitaar
optreden van Stefan Oefner m de
galerie plaats.
In fraai geglazuurde tinten vor
men ze combinaties van ge
draaid en handmatige vormge
ving. Want de raku gestookte va
zen en potten worden gedeco
reerd na het draaien. Bijvoor
beeld met uitsteeksels die om
wonden zijn met rood metalen
draad of afgedekt met een plat
bloemblad.
Fantasierijk
Verder toont zij fantasierijke
keramische uurwerken, die wer
kelijk de tijd aangeven. Relaties
en emoties vormen bronnen
voor beelden met menselijke fi
guren. Kerststallen van haar
hand refereren wel aan haar be
ginperiode, waarin zij hoofdza
kelijk realistische beelden maak
te van chamotte klei. Jongenbur
ger volg.de de opleiding voor
keramische technieken in Gou
da.
De opleiding edelsmeden aan de
Academie voor Schone Kunsten
in St, Niklaas betekende voor
Marij Bekkers, oorspronkelijk
afkomstig uit Boxtel, een start
als juwelenontwerpster. Bek
kers: „Is een sieraad een object
of is een object een sieraad? Een
vraag die ik mij steeds opnieuw
stel als ik met een ontwerp be
zig ben. Voor mij is het pas inte
ressant als het aan beiden vol
doet." Haar inspiratie haalt ze
voor het grootste deel uit de na
tuur. Groei, aaneenschakeling
van knoppen en vormen, bewe
ging en herhaling zijn in al haar
ontwerpen terug te vinden.
Goud en zilver vormen de basis,
waaraan soms andere matena-
len zoals halfedelstenen worden
toegevoegd. Toegepast in fragie
le ontwerpen, die overduidelijk
aantonen geïnspireerd te zijn
door het landschap. Met vormen
van vette omgeploegde klei
zandstructuren op het strand,
golfpatronen van de zee maar
ook van voorwerpen als bloe
men, basaltblokken en schel
pen.
Tentoonstelling t/m 24 oktober in
Galerie 45, Singel 45 in Westior-
pe. Openingstijden: do. t/mzo.wn
13.00-17.00 uur.
In Galerie 45 in Westdorpe zijn onder meer monotypes van Lis Rumburk en keramiek van Fija Jongenburger te zien. foto Peter Nicflf
