Niet sober, ook niet
in wat ik schrijf
PZC
Telkens schuift de oorlog als
een wolk het heden in
Park Poëzie
Middelburg
Marcel
Koopman
Söderberg
blijft van
deze tijd
Tonga, 14 december
Marga
Minco
ij werkt aan een comeback. In de jaren tachtig publiceerde Marcel Koopman (1952)
vier dichtbundels. Daarna verschenen nog wat gedichten in De Revisor en de poëzie-
kalender van Hans Warren, maar omdat Koopman het te druk had met zijn werk op
een Duitse kunstacademie, schoot het schrijven er bij in. „Er is een gat van bijna tien jaar ge
vallen." Inmiddels woont hij in Middelburg en werkt hij aan een nieuwe bundel. Zondag
treedt hij op tijdens Park Poëzi
Koopman is van veel mark
ten thuis. Na aanvankelijk
in Amsterdam compositieleer te
hebben gestudeerd, studeerde
hij in Zwitserland bewegingsex
pressie. De eerste studie brak
hij af, de tweede voltooide hij.
Zijn bijvak was kunstgeschiede
nis. Dat leverde hem een baan
op aan een Duitse kunstacade
mie op een moment dat hij in Ne
derland naam begon te maken
als dichter. In 1981 was hij gede
buteerd met de bundel Binnen
zee buitengaats. In de daaropvol
gende acht jaar verschenen
Drijfveren (1983), Op het
nachtslot (1985) en Het handen-
lied (1989). Gedurende de tijd
dat Koopman in Duitsland
woonde, publiceerde hij vrijwel
niet. Na veertien jaar besloot hij
terug te keren naar Nederland.
„Ik heb me nooit helemaal kun
nen aanpassen. Ik bleef moeite
houden met de manier waarop
de mensen in Duitsland met el
kaar omgaan. Afstandelijk, of
eigenlijk is angstig een beter
woord. Ze zijn bang voor direct
persoonlijk contact. Ik vond dat
benauwend."
Hij zocht een woning buiten de
Randstad. „Ik heb altijd in Am
sterdam gewoond, maar naar
die drukte wilde ik niet meer te
rug." Het werd Middelburg. „Ik
kwam hier vier jaar geleden kij
ken en vond het prachtig. Boven
dien is het wonen hier relatief
goedkoop. Ik vind het nog
steeds heerlijk."
Van een eerdere band met de
provincie was geen sprake, al be
vat zijn eerste bundel een ge
dicht getiteld 'Zeeland'.
Daar sta ik naakt op onze stran
den. De meeuwen lachen om
mijn handen waarmee ik nog
geen schelp kan kraken. Maar
ik denk een smoking en een zak
vol geld, loop zegevierend af
op Domburg's badhotel en laat
de meeuwen met een mond vol
tanden.
Kooman: „Dat is puur toeval.
Dat gedicht heb ik geschreven
naar aanleiding van een week in
een huisje in Domburg."
Nu hij is ingeburgerd in Middel
burg is Koopman weer aan het
componeren en aan het schrij
ven geslagen. In zijn vrije tijd,
want zijn geld verdient hij met
het schrijven over muziek voor
gespecialiseerde tijdschriften in
binnen- en buitenland en lesge
ven aan de Zeeuwse Volksuni
versiteit.
„Al vroeg kwam ik er achter dat
ik als componist mijn brood niet
kon verdienen. Ik had al heel
lang zin om een compositie voor
een strijkkwartet te schrijven.
Nu ben ik gewoon begonnen.
Misschien ziet de Stichting Nieu
we Muziek Zeeland er wat in.
Aan het schrijven van gedichten
kwam ik in Duitsland niet toe.
Nu ik hier woon, ben ik er weer
ingedoken. Dat is natuurlijk
ook omdat ik weer dagelijks de
Op de dijen van het zand
leg ik mijn lang gedragen leden
en ik luister naar het schuimen
van de bladeren en vruchten.
Achter mij wacht de vulkaan
op de maan, de zon der nachten,
op de zon, de maan der dagen,
heliotroop, obsidiaan.
Nu krast de toekan en nu zingen vissers,
nu vist de toekan en nu lacht de zee,
nu roeien vissers en nu wassen vrouwen
blauwe zoenen en hun warme bloemen.
Mij verwondert nog het meeste
dat ik vijftig jaren
dragen moest om hier mijn wangen
zacht en koel te laten worden
op de dijen van het zand.
Marcel Koopman
Voor het eerst wordt zon
dag in Middelburg de ma
nifestatie Park Poëzie.
Dichters natuurlijk! gehou
den. Van 13 tot 18 uur treden
elk heel uur dichters op in tui
nen in de Middelburgse bin
nenstad. De voorleessessies
worden afgewisseld met mu
ziek.
De deelnemende dichters zijn
Jana Beranova, Carla Bo-
gaards, Anneke Brassinga,
Emma Crebolder, Al Galidi,
Jo Govaerts, Sylvia Hubers,
Marcel Koopman, Marie-Céci-
le Moerdijk, Anneke Schenk,
Patty Scholten, Albertina
Soepboer, Erik Spinoy, Hans
Tentije, Jan Kees van de
Werk en Titi Zaadnoordijk.
Burgemeester J.M. Schouwe-
naar opent de manifestatie
zondag om 12 uur op de bin
nenplaats tussen de Nieuwst-
raat en de Bellinkstraat.
Met wethouder A. van 't West-
Nederlandse taal om me heen
hoor."
Koopman noemt Hendrik de
Vries en Lucebert als zijn favo
riete dichters. „De Vries doet
iets wat geen enkele Nederland
se dichter durft: hij is extreem.
Zijn taal is barok, terwijl in Ne
derland soberheid de mode is.
Zelf ben ik helemaal niet sober,
ook niet in wat ik schrijf. Voor
De Vries is de Nederlandse taal
een klomp deeg waaruit hij zijn
einde en stadsdichter Chaw-
wa Wijnberg - initiatiefne
mer van Park Poëzie - gaat
hij de literaire was ophangen.
Park Poëzie wordt om 18
uur afgesloten op het NS-sta-
tion in Middelburg. Daar le
zen de dichters afscheidsge
dichten voor.
Deelnemers aan de poëzierou-
te krijgen bij aanschaf van
hun kaartje een dichtbundel
cadeau met nieuwe gedichten
van de deelnemende dichters
en een plattegrond waarop al
le locaties zijn aangegeven.
Kaarten zijn te koop aan de
kassa's van de Stadsschouw
burg in Middelburg, Theater
de Mythe in Goes en bij Uit in
Vlissingen (dagelijks van 11
tot 16 uur), bij de Zeeuwse Bi
bliotheek (van 10 tot 21 uur,
za. van 10-13 uur") en via
0900-3300033 of
www.theaterverkoopzee-
land.nl
vormen kneedt. Je moet je tan
den in zijn gedichten zetten, wil
je er echt iets aan hebben. Dat
geldt ook voor Lucebert. Die
vind ik geweldig."
„Na veertien jaar in Duitsland
te hebben gewoond, heb ik niet
meer helemaal aansluiting met
de Nederlandse literatuur. Toch
heb ik het idee dat je hier in ge
dichten alleen terloops dingen
mag aanraken die verder gaan
woensdag 8 september 2004
Marcel Koopman: „De Nederlander is te weinig bezig met zijn taal." foto Lex de Meester
dan het dagelijks leven. In ande
re landen is dat veel minder. In
Zweden, Duitsland of Engeland
is de mode minder belangrijk.
Daar zijn veel meer stijlen naast
elkaar mogelijk."
„In Nederland wordt ook nauwe
lijks poëzie gelezen. Als je van
een poëziebundel vijftienhon
derd exemplaren verkoopt, is
dat top. De Nederlander is te
weinig bezig met zijn eigen taal.
Dat zie je ook in kranten. Daar
in staan zoveel slordigheden en
fouten. In Zweden of Duitsland
is dat ondenkbaar. Ook in Bel
gië is dat beter. Taal is hier ken
nelijk niet iets om te koesteren,
om trots op te zijn. Behalve het
werk van de bestsellerauteurs
wordt hier ook weinig gelezen.
Wie leest nog Bordewijk, Vest
dijk of Slauerhoff?"
Toch voelt Koopman zich als
dichter verbonden met de Neder
landse literaire traditie. „Dat is
het hem juist. Er zijn verschrik
kelijk veel goede Nederlandse
gedichten. Er zijn veel dichters,
maar niemand leest ze. Een
krant als NRC Handelsblad
schrijft wel eens over poëzie.
Wat dat betreft is de PZC een
uitzondering. Zo'n wekelijkse
rubriek als die van Mario Mole-
graaf, dat is helemaal fantas
tisch."
Koopman denkt dat een manifes
tatie als Park Poëzie, waarbij
zestien dichters voorlezen in tui
nen in de Middelburgse binnen
stad, de belangstelling voor poë
zie kan aanwakkeren. „Ik geloof
zeker dat dat helpt. Waarom
zouden mensen wanneer ze iets
moois horen niet de volgende
dag naar de bibliotheek stappen
om eens wat meer van dezelfde
dichter te weten te komen?"
Door zijn werk als docent is
Koopman gewend voor publiek
te spreken. Dat is niet elke dich
ter gegeven. „Schrijven of voor
dragen, dat is een heel ander ver
haal. Ik heb goede dichters goe
de gedichten wel eens zo slecht
horen voordragen dat ik als ik
het gedicht niet kende gedacht
zou hebben: 'Wat is dit voor tin
nef?' Voordragen is echt een vak
apart."
Het lijkt hem niet dat zijn ge
dichten daarvoor te hermetisch
zijn. „Ze worden steeds toegan
kelijker. Misschien heeft dat
wel met ouder worden te ma
ken. Je leert dat je met eenvou
digere bewoordingen niet min
der zegt. Aan de andere kant
kan ik dat niet sturen. Een be
paalde zin komt in je op, die
blijft hangen in je hoofd, er
gaan andere woorden aan kle
ven en zo ontstaat de kern van
een gedicht. Daar kun je niet zo
veel aan doen."
„Soms vind je een gedicht goed
juist omdat je het niet begrijpt.
Er gaat een bepaalde emotie
door je heen omdat iets juist
niet in alledaagse formulerin
gen is opgeschreven. Elke dich
ter is daarom in zekere zin een
avantgardist. Als ik iets maak,
vraag ik me nooit af of het be
grijpbaar is. Van een flink aan
tal collega's begrijp ik de poëzie
ook niet helemaal. Ik voel niet
de behoefte hun woorden hele
maal met de ratio te volgen."
„Misschien verklaart dat ook
wel de impopulariteit van poë
zie. Het stoot mensen af. Ze zijn
bang voor wat ze niet begrijpen
en daarom lezen ze het maar
niet."
Ernst Jan Rozendaal
De genoemde bundels van Marcel
Koopman zijn verschenen bij Uitge
verij De Harmonie in Amsterdam.
Elke lezer kent wel dat ge
voel van euforie wanneer
hij een boek in handen heeft dat
hem zo verrast dat hij zou wen
sen dat iedereen het las. En dat
hij tegelijkertijd, als een kind
zijn favoriete speeltje, liefst
voor zichzelf zou willen houden.
Want wat iedereen al lekker
vindt, kan domweg niet meer
lekker zijn. Zo'n boek is Dokter
Glas (1905) van de Zweedse
schrijver Hjalmar Söderberg
(1869-1941).
Het is een van de literaire verras
singen van deze zomer, zoals ja
ren geleden Gloed dat was van
de toen nagenoeg in de vergetel
heid verzonken Hongaar San-
dor Marai.Het literaire kleinood
Dokter Glas viste ik tijdens
mijn vakantie uit het stapeltje
boeken dat vlak voor de zomer
was verschenen, maar indertijd
was 'afgeserveerd' of domweg
aan de aandacht was ontsnapt.
Misschien omdat de flaptekst
me te jubelend was.
Maarten 't Hart rept immers va
ker van 'een van de volmaaktste
romans over moord en liefde'
En een geoefend lezer is dan
dubbel gewaarschuwd. De titel
zal evenmin veel hebben bijge
dragen tot grote geestdrift. En
dat is jammer, want Dokter
Glas is een puntgave roman,
waarin we in het hoofd kruipen
van een uitgebluste, eens ambiti
euze huisarts in het Stockholm
van rond 1900.
Schrander
De dokter is een schrandere
man, op het oog iemand die
geen vlieg kwaad doet. Hij voelt
zich wanhopig aangetrokken tot
Helga, de vrouw van de domi
nee, en hij veracht de dominee
die hij als kind reeds kende. Hel
ga, die er een minnaar op na
houdt, vertrouwt dokter Glas tij
dens een van haar consulten toe
dat zij walgt van het lijfelijke
contact met haar echtgenoot.
Die meent op grond van zijn ge
loof dat de vrouw de plicht
heeft om haar echtgenoot te
allen tijde ten dienste te staan.
De dokter besluit haar 'te hel
pen': uit liefde voor de ene pa
tiënt brengt hij de andere om
het leven, ook al beseft hij dat
hij haar nooit voor zich zal kun
nen winnen. De lezer zal zich
niet direct identificeren met de
ze eenzelvige kerel, toch slaagt
Söderberg erin om sympathie en
enig begrip voor hem te wek
ken. Hij gunt ons een haar
scherp kijkje in de psyche van
de emotioneel verknipte dokter
Glas.
De Wereldbibliotheek heeft vo
rig jaar reeds een ander boek
van de (toneel)schrijver en jour
nalist Söderberg uitgegeven,
Het ernstige spel uit 1912. Dat
vertelt de gefnuikte liefdesge
schiedenis van een eerzuchtige
journalist en de vrouw van zijn
leven. Beiden kiezen om uiteen
lopende redenen echter voor een
verstandshuwelijk, maar blijven
elkaar toch in het geniep ont
moeten. Uiteindelijk blijft het
net als bij dokter Glas, Prediker
indachtig, bij mooie dromen en
het najagen van wind.
Nico de Boer
Hjalmar Söderberg: Dokter Glas
175 blz.,€ 14,90.
Hjalmar Söderberg. Het ernstige
spel, 220 blz.,€ 17,90.
Beide uitgaven uit het Zweeds ver
taald door Berde van der Meij. Uitge
verij Wereldbibliotheek
De nieuwe verhalenbundel van
Marga Minco heet Storing. En
vanzelf denk je dan aan Het Verstoor
de Leven, de titel waaronder ruim
twintig jaar geleden het dagboek van
dein Auschwitz omgekomen Etty Hil-
lesum werd uitgebracht.
Met Hillesum, Anne Frank en Ger
hard Durlacher hoort Minco tot die
Nederlandse schrijvers die de vervol
ging en vernietiging van het Neder
landse jodendom het indringendst
hebben beschreven - Etty Hillesum
en Anne Frank in een rechtstreeks ge
tuigenis, Minco en Durlacher onder
druk van de pijnlijke sporen die de
shoah in hun levens en die van ande
ren bleef trekken.
Minco was een van de eersten die
daartoe na 1945 de pen opnamen.
Net bekendst, werd ze met de verha
lenbundel Het Bittere Kruid (1957),
die door de jaren heen honderddui
zenden lezers is blijven trekken.
Telkens weer maakt Minco de gevol
gen van het verstoorde leven zicht
bar. Ze maken zich kenbaar als ver
dringen van de dagelijkse orde:
traumatische herinneringen, onwel
kome associaties, confronterende ont
moetingen.
In het titelverhaal van haar nieuwe
boek vindt zo'n ontmoeting plaats.
Op initiatief van de regionale omroep
Friesland wordt er een radiogesprek
gearrangeerd tussen de ik-figuur en
de vrouw bij wie ze tijdens de Duitse
bezetting ondergedoken zat.
Zolang de band loopt, is het een en al
gezelligheid. Tijdens de onderduik
viel er nooit een onvertogen woord.
Maar voordien regent het verwijten
op het hoofd van de vertelster. Waar
om heeft ze nooit meer iets van zich
laten horen? Waarom zo ondank
baar?
En het zijn op hun beurt die verwij
ten die de pijnlijke achterkant van
schijnbaar glorieuze verzet tegen de
jodenvervolging uit de modder om
hoog woelen, de vernederingen, de
uitbuiting in de vorm van afgedwon
gen huishoudelijke werkjes, de pogin
gen tot seksueel misbruik van de
heer des huizes. Dan loopt de scène
af met de mededeling van de intervie
wer dat er door een storing niets van
het gesprek is opgenomen.
In 'Door Het Land' monteert Minco
verschillende verhaallijnen door el
kaar: hoe ze tot schrijven kwam, de
vele lezingen die ze tijdens de jaren
zestig tot in de verste gaten en uithoe
ken hield en de bemoeienissen van
een even geheimzinnige als norse im
presario daarbij.
De stoorzenders in deze geschiedenis
zijn de akelige vragen die er vanuit
de zal komen ('Heeft u er spijt van
dat u als jodin geboren bent?' 'Kunt u
ons uitleggen hoe het komt dat joden
zo anders zijn en zo anders doen?'),
wagen die duidelijk maken dat de
oorlog na 1945 nog verre van voorbij
is.
Dat het nooit voorbij gaat, is Minco's
grote thema. Of het nu de melodie
van Ravels Bolero is die het beeld
van haar zusje terugbrengt of een ge
dwongen tocht door het altijd geme
den Duitsland op weg naar Denemar
ken, telkens weer schuift het verle
den als een wolk het heden in, niet al
tijd even nadrukkelijk (want dat ver
draagt zich nu eenmaal slecht met
Minco's stijl), maar toch altijd zo dat
de pijn voelbaar wordt.
Karakteristiek voor Minco's manier
van vertellen is dat de grote drama's
relatief weinig aandacht krijgen. Het
is alsof ze er achteloos aan voorbij
gaat, aan voorbij wil gaan omdat het
te belastend is er lang bij stil te blij
ven staan. Zo krijgen we ook nu weer
terloops te horen wat we al wisten
uit Het Bittere Kruid: dat de ik door
een toeval gespaard bleef voor de de
portatie naar de vernietigingskam
pen.
„Het heeft me altijd geïntrigeerd",
schrijft Minco in Storing, „hoe die
bijna geheimzinnig aandoende sa
menloop van omstandigheden een to
taal andere wending heeft kunnen ge
ven aan een bepaalde situatie. Dik
wijls zijn het kleinigheden die het lot
op een beslissende manier beïnvloe
den of veranderen. Het houdt me in
tens bezig hoe een levensloop zich
voltrokken, of niet voltrokken zou
hebben wanneer je bijvoorbeeld op
zeker moment een andere straat was
ingelopen, een andere persoon ont
moet had, op een ochtend te laat was
opgestaan en daardoor een vliegtuig
gemist, de trein verzuimd had..." De
fascinatie voor het toeval zet Minco
ertoe aan om zich te buigen over de
kleine details, de schijnbaar onbedui
dende en triviale dingen van alledag.
Verhalen die niet direct raken aan de
jodenvervolging zijn dikwijls niet
meer dan een enkele momentopna
me.
Het schetsmatige heeft ook zo zijn na
delen. Minco's manier van schrijven
staat zo ver af van effectbejag dat
een zekere vlakheid soms het onont
koombare effect is, zeker als er niet
sprake is van een duidelijke intrige
of ontwikkeling. Dat geldt ook voor
de twaalf droomverslagen die samen
gebracht zijn onder de titel 'De Zon
Is Maar Een Zeepbel'. Maar dat ver
hindert niet dat Storing blijk geeft
van een buitengewoon authentiek,
herkenbaai" en vitaal schrijverschap.
Jaap Goedegebuure
Marga Minco: Storing - Uitgeverij De Bezi
ge Bij, 142 blz., 15,-.
Marga Minco
foto Phil Nijhuis/GPD