Niet sober, ook niet in wat ik schrijf PZC Telkens schuift de oorlog als een wolk het heden in Park Poëzie Middelburg Marcel Koopman Söderberg blijft van deze tijd Tonga, 14 december Marga Minco ij werkt aan een comeback. In de jaren tachtig publiceerde Marcel Koopman (1952) vier dichtbundels. Daarna verschenen nog wat gedichten in De Revisor en de poëzie- kalender van Hans Warren, maar omdat Koopman het te druk had met zijn werk op een Duitse kunstacademie, schoot het schrijven er bij in. „Er is een gat van bijna tien jaar ge vallen." Inmiddels woont hij in Middelburg en werkt hij aan een nieuwe bundel. Zondag treedt hij op tijdens Park Poëzi Koopman is van veel mark ten thuis. Na aanvankelijk in Amsterdam compositieleer te hebben gestudeerd, studeerde hij in Zwitserland bewegingsex pressie. De eerste studie brak hij af, de tweede voltooide hij. Zijn bijvak was kunstgeschiede nis. Dat leverde hem een baan op aan een Duitse kunstacade mie op een moment dat hij in Ne derland naam begon te maken als dichter. In 1981 was hij gede buteerd met de bundel Binnen zee buitengaats. In de daaropvol gende acht jaar verschenen Drijfveren (1983), Op het nachtslot (1985) en Het handen- lied (1989). Gedurende de tijd dat Koopman in Duitsland woonde, publiceerde hij vrijwel niet. Na veertien jaar besloot hij terug te keren naar Nederland. „Ik heb me nooit helemaal kun nen aanpassen. Ik bleef moeite houden met de manier waarop de mensen in Duitsland met el kaar omgaan. Afstandelijk, of eigenlijk is angstig een beter woord. Ze zijn bang voor direct persoonlijk contact. Ik vond dat benauwend." Hij zocht een woning buiten de Randstad. „Ik heb altijd in Am sterdam gewoond, maar naar die drukte wilde ik niet meer te rug." Het werd Middelburg. „Ik kwam hier vier jaar geleden kij ken en vond het prachtig. Boven dien is het wonen hier relatief goedkoop. Ik vind het nog steeds heerlijk." Van een eerdere band met de provincie was geen sprake, al be vat zijn eerste bundel een ge dicht getiteld 'Zeeland'. Daar sta ik naakt op onze stran den. De meeuwen lachen om mijn handen waarmee ik nog geen schelp kan kraken. Maar ik denk een smoking en een zak vol geld, loop zegevierend af op Domburg's badhotel en laat de meeuwen met een mond vol tanden. Kooman: „Dat is puur toeval. Dat gedicht heb ik geschreven naar aanleiding van een week in een huisje in Domburg." Nu hij is ingeburgerd in Middel burg is Koopman weer aan het componeren en aan het schrij ven geslagen. In zijn vrije tijd, want zijn geld verdient hij met het schrijven over muziek voor gespecialiseerde tijdschriften in binnen- en buitenland en lesge ven aan de Zeeuwse Volksuni versiteit. „Al vroeg kwam ik er achter dat ik als componist mijn brood niet kon verdienen. Ik had al heel lang zin om een compositie voor een strijkkwartet te schrijven. Nu ben ik gewoon begonnen. Misschien ziet de Stichting Nieu we Muziek Zeeland er wat in. Aan het schrijven van gedichten kwam ik in Duitsland niet toe. Nu ik hier woon, ben ik er weer ingedoken. Dat is natuurlijk ook omdat ik weer dagelijks de Op de dijen van het zand leg ik mijn lang gedragen leden en ik luister naar het schuimen van de bladeren en vruchten. Achter mij wacht de vulkaan op de maan, de zon der nachten, op de zon, de maan der dagen, heliotroop, obsidiaan. Nu krast de toekan en nu zingen vissers, nu vist de toekan en nu lacht de zee, nu roeien vissers en nu wassen vrouwen blauwe zoenen en hun warme bloemen. Mij verwondert nog het meeste dat ik vijftig jaren dragen moest om hier mijn wangen zacht en koel te laten worden op de dijen van het zand. Marcel Koopman Voor het eerst wordt zon dag in Middelburg de ma nifestatie Park Poëzie. Dichters natuurlijk! gehou den. Van 13 tot 18 uur treden elk heel uur dichters op in tui nen in de Middelburgse bin nenstad. De voorleessessies worden afgewisseld met mu ziek. De deelnemende dichters zijn Jana Beranova, Carla Bo- gaards, Anneke Brassinga, Emma Crebolder, Al Galidi, Jo Govaerts, Sylvia Hubers, Marcel Koopman, Marie-Céci- le Moerdijk, Anneke Schenk, Patty Scholten, Albertina Soepboer, Erik Spinoy, Hans Tentije, Jan Kees van de Werk en Titi Zaadnoordijk. Burgemeester J.M. Schouwe- naar opent de manifestatie zondag om 12 uur op de bin nenplaats tussen de Nieuwst- raat en de Bellinkstraat. Met wethouder A. van 't West- Nederlandse taal om me heen hoor." Koopman noemt Hendrik de Vries en Lucebert als zijn favo riete dichters. „De Vries doet iets wat geen enkele Nederland se dichter durft: hij is extreem. Zijn taal is barok, terwijl in Ne derland soberheid de mode is. Zelf ben ik helemaal niet sober, ook niet in wat ik schrijf. Voor De Vries is de Nederlandse taal een klomp deeg waaruit hij zijn einde en stadsdichter Chaw- wa Wijnberg - initiatiefne mer van Park Poëzie - gaat hij de literaire was ophangen. Park Poëzie wordt om 18 uur afgesloten op het NS-sta- tion in Middelburg. Daar le zen de dichters afscheidsge dichten voor. Deelnemers aan de poëzierou- te krijgen bij aanschaf van hun kaartje een dichtbundel cadeau met nieuwe gedichten van de deelnemende dichters en een plattegrond waarop al le locaties zijn aangegeven. Kaarten zijn te koop aan de kassa's van de Stadsschouw burg in Middelburg, Theater de Mythe in Goes en bij Uit in Vlissingen (dagelijks van 11 tot 16 uur), bij de Zeeuwse Bi bliotheek (van 10 tot 21 uur, za. van 10-13 uur") en via 0900-3300033 of www.theaterverkoopzee- land.nl vormen kneedt. Je moet je tan den in zijn gedichten zetten, wil je er echt iets aan hebben. Dat geldt ook voor Lucebert. Die vind ik geweldig." „Na veertien jaar in Duitsland te hebben gewoond, heb ik niet meer helemaal aansluiting met de Nederlandse literatuur. Toch heb ik het idee dat je hier in ge dichten alleen terloops dingen mag aanraken die verder gaan woensdag 8 september 2004 Marcel Koopman: „De Nederlander is te weinig bezig met zijn taal." foto Lex de Meester dan het dagelijks leven. In ande re landen is dat veel minder. In Zweden, Duitsland of Engeland is de mode minder belangrijk. Daar zijn veel meer stijlen naast elkaar mogelijk." „In Nederland wordt ook nauwe lijks poëzie gelezen. Als je van een poëziebundel vijftienhon derd exemplaren verkoopt, is dat top. De Nederlander is te weinig bezig met zijn eigen taal. Dat zie je ook in kranten. Daar in staan zoveel slordigheden en fouten. In Zweden of Duitsland is dat ondenkbaar. Ook in Bel gië is dat beter. Taal is hier ken nelijk niet iets om te koesteren, om trots op te zijn. Behalve het werk van de bestsellerauteurs wordt hier ook weinig gelezen. Wie leest nog Bordewijk, Vest dijk of Slauerhoff?" Toch voelt Koopman zich als dichter verbonden met de Neder landse literaire traditie. „Dat is het hem juist. Er zijn verschrik kelijk veel goede Nederlandse gedichten. Er zijn veel dichters, maar niemand leest ze. Een krant als NRC Handelsblad schrijft wel eens over poëzie. Wat dat betreft is de PZC een uitzondering. Zo'n wekelijkse rubriek als die van Mario Mole- graaf, dat is helemaal fantas tisch." Koopman denkt dat een manifes tatie als Park Poëzie, waarbij zestien dichters voorlezen in tui nen in de Middelburgse binnen stad, de belangstelling voor poë zie kan aanwakkeren. „Ik geloof zeker dat dat helpt. Waarom zouden mensen wanneer ze iets moois horen niet de volgende dag naar de bibliotheek stappen om eens wat meer van dezelfde dichter te weten te komen?" Door zijn werk als docent is Koopman gewend voor publiek te spreken. Dat is niet elke dich ter gegeven. „Schrijven of voor dragen, dat is een heel ander ver haal. Ik heb goede dichters goe de gedichten wel eens zo slecht horen voordragen dat ik als ik het gedicht niet kende gedacht zou hebben: 'Wat is dit voor tin nef?' Voordragen is echt een vak apart." Het lijkt hem niet dat zijn ge dichten daarvoor te hermetisch zijn. „Ze worden steeds toegan kelijker. Misschien heeft dat wel met ouder worden te ma ken. Je leert dat je met eenvou digere bewoordingen niet min der zegt. Aan de andere kant kan ik dat niet sturen. Een be paalde zin komt in je op, die blijft hangen in je hoofd, er gaan andere woorden aan kle ven en zo ontstaat de kern van een gedicht. Daar kun je niet zo veel aan doen." „Soms vind je een gedicht goed juist omdat je het niet begrijpt. Er gaat een bepaalde emotie door je heen omdat iets juist niet in alledaagse formulerin gen is opgeschreven. Elke dich ter is daarom in zekere zin een avantgardist. Als ik iets maak, vraag ik me nooit af of het be grijpbaar is. Van een flink aan tal collega's begrijp ik de poëzie ook niet helemaal. Ik voel niet de behoefte hun woorden hele maal met de ratio te volgen." „Misschien verklaart dat ook wel de impopulariteit van poë zie. Het stoot mensen af. Ze zijn bang voor wat ze niet begrijpen en daarom lezen ze het maar niet." Ernst Jan Rozendaal De genoemde bundels van Marcel Koopman zijn verschenen bij Uitge verij De Harmonie in Amsterdam. Elke lezer kent wel dat ge voel van euforie wanneer hij een boek in handen heeft dat hem zo verrast dat hij zou wen sen dat iedereen het las. En dat hij tegelijkertijd, als een kind zijn favoriete speeltje, liefst voor zichzelf zou willen houden. Want wat iedereen al lekker vindt, kan domweg niet meer lekker zijn. Zo'n boek is Dokter Glas (1905) van de Zweedse schrijver Hjalmar Söderberg (1869-1941). Het is een van de literaire verras singen van deze zomer, zoals ja ren geleden Gloed dat was van de toen nagenoeg in de vergetel heid verzonken Hongaar San- dor Marai.Het literaire kleinood Dokter Glas viste ik tijdens mijn vakantie uit het stapeltje boeken dat vlak voor de zomer was verschenen, maar indertijd was 'afgeserveerd' of domweg aan de aandacht was ontsnapt. Misschien omdat de flaptekst me te jubelend was. Maarten 't Hart rept immers va ker van 'een van de volmaaktste romans over moord en liefde' En een geoefend lezer is dan dubbel gewaarschuwd. De titel zal evenmin veel hebben bijge dragen tot grote geestdrift. En dat is jammer, want Dokter Glas is een puntgave roman, waarin we in het hoofd kruipen van een uitgebluste, eens ambiti euze huisarts in het Stockholm van rond 1900. Schrander De dokter is een schrandere man, op het oog iemand die geen vlieg kwaad doet. Hij voelt zich wanhopig aangetrokken tot Helga, de vrouw van de domi nee, en hij veracht de dominee die hij als kind reeds kende. Hel ga, die er een minnaar op na houdt, vertrouwt dokter Glas tij dens een van haar consulten toe dat zij walgt van het lijfelijke contact met haar echtgenoot. Die meent op grond van zijn ge loof dat de vrouw de plicht heeft om haar echtgenoot te allen tijde ten dienste te staan. De dokter besluit haar 'te hel pen': uit liefde voor de ene pa tiënt brengt hij de andere om het leven, ook al beseft hij dat hij haar nooit voor zich zal kun nen winnen. De lezer zal zich niet direct identificeren met de ze eenzelvige kerel, toch slaagt Söderberg erin om sympathie en enig begrip voor hem te wek ken. Hij gunt ons een haar scherp kijkje in de psyche van de emotioneel verknipte dokter Glas. De Wereldbibliotheek heeft vo rig jaar reeds een ander boek van de (toneel)schrijver en jour nalist Söderberg uitgegeven, Het ernstige spel uit 1912. Dat vertelt de gefnuikte liefdesge schiedenis van een eerzuchtige journalist en de vrouw van zijn leven. Beiden kiezen om uiteen lopende redenen echter voor een verstandshuwelijk, maar blijven elkaar toch in het geniep ont moeten. Uiteindelijk blijft het net als bij dokter Glas, Prediker indachtig, bij mooie dromen en het najagen van wind. Nico de Boer Hjalmar Söderberg: Dokter Glas 175 blz.,€ 14,90. Hjalmar Söderberg. Het ernstige spel, 220 blz.,€ 17,90. Beide uitgaven uit het Zweeds ver taald door Berde van der Meij. Uitge verij Wereldbibliotheek De nieuwe verhalenbundel van Marga Minco heet Storing. En vanzelf denk je dan aan Het Verstoor de Leven, de titel waaronder ruim twintig jaar geleden het dagboek van dein Auschwitz omgekomen Etty Hil- lesum werd uitgebracht. Met Hillesum, Anne Frank en Ger hard Durlacher hoort Minco tot die Nederlandse schrijvers die de vervol ging en vernietiging van het Neder landse jodendom het indringendst hebben beschreven - Etty Hillesum en Anne Frank in een rechtstreeks ge tuigenis, Minco en Durlacher onder druk van de pijnlijke sporen die de shoah in hun levens en die van ande ren bleef trekken. Minco was een van de eersten die daartoe na 1945 de pen opnamen. Net bekendst, werd ze met de verha lenbundel Het Bittere Kruid (1957), die door de jaren heen honderddui zenden lezers is blijven trekken. Telkens weer maakt Minco de gevol gen van het verstoorde leven zicht bar. Ze maken zich kenbaar als ver dringen van de dagelijkse orde: traumatische herinneringen, onwel kome associaties, confronterende ont moetingen. In het titelverhaal van haar nieuwe boek vindt zo'n ontmoeting plaats. Op initiatief van de regionale omroep Friesland wordt er een radiogesprek gearrangeerd tussen de ik-figuur en de vrouw bij wie ze tijdens de Duitse bezetting ondergedoken zat. Zolang de band loopt, is het een en al gezelligheid. Tijdens de onderduik viel er nooit een onvertogen woord. Maar voordien regent het verwijten op het hoofd van de vertelster. Waar om heeft ze nooit meer iets van zich laten horen? Waarom zo ondank baar? En het zijn op hun beurt die verwij ten die de pijnlijke achterkant van schijnbaar glorieuze verzet tegen de jodenvervolging uit de modder om hoog woelen, de vernederingen, de uitbuiting in de vorm van afgedwon gen huishoudelijke werkjes, de pogin gen tot seksueel misbruik van de heer des huizes. Dan loopt de scène af met de mededeling van de intervie wer dat er door een storing niets van het gesprek is opgenomen. In 'Door Het Land' monteert Minco verschillende verhaallijnen door el kaar: hoe ze tot schrijven kwam, de vele lezingen die ze tijdens de jaren zestig tot in de verste gaten en uithoe ken hield en de bemoeienissen van een even geheimzinnige als norse im presario daarbij. De stoorzenders in deze geschiedenis zijn de akelige vragen die er vanuit de zal komen ('Heeft u er spijt van dat u als jodin geboren bent?' 'Kunt u ons uitleggen hoe het komt dat joden zo anders zijn en zo anders doen?'), wagen die duidelijk maken dat de oorlog na 1945 nog verre van voorbij is. Dat het nooit voorbij gaat, is Minco's grote thema. Of het nu de melodie van Ravels Bolero is die het beeld van haar zusje terugbrengt of een ge dwongen tocht door het altijd geme den Duitsland op weg naar Denemar ken, telkens weer schuift het verle den als een wolk het heden in, niet al tijd even nadrukkelijk (want dat ver draagt zich nu eenmaal slecht met Minco's stijl), maar toch altijd zo dat de pijn voelbaar wordt. Karakteristiek voor Minco's manier van vertellen is dat de grote drama's relatief weinig aandacht krijgen. Het is alsof ze er achteloos aan voorbij gaat, aan voorbij wil gaan omdat het te belastend is er lang bij stil te blij ven staan. Zo krijgen we ook nu weer terloops te horen wat we al wisten uit Het Bittere Kruid: dat de ik door een toeval gespaard bleef voor de de portatie naar de vernietigingskam pen. „Het heeft me altijd geïntrigeerd", schrijft Minco in Storing, „hoe die bijna geheimzinnig aandoende sa menloop van omstandigheden een to taal andere wending heeft kunnen ge ven aan een bepaalde situatie. Dik wijls zijn het kleinigheden die het lot op een beslissende manier beïnvloe den of veranderen. Het houdt me in tens bezig hoe een levensloop zich voltrokken, of niet voltrokken zou hebben wanneer je bijvoorbeeld op zeker moment een andere straat was ingelopen, een andere persoon ont moet had, op een ochtend te laat was opgestaan en daardoor een vliegtuig gemist, de trein verzuimd had..." De fascinatie voor het toeval zet Minco ertoe aan om zich te buigen over de kleine details, de schijnbaar onbedui dende en triviale dingen van alledag. Verhalen die niet direct raken aan de jodenvervolging zijn dikwijls niet meer dan een enkele momentopna me. Het schetsmatige heeft ook zo zijn na delen. Minco's manier van schrijven staat zo ver af van effectbejag dat een zekere vlakheid soms het onont koombare effect is, zeker als er niet sprake is van een duidelijke intrige of ontwikkeling. Dat geldt ook voor de twaalf droomverslagen die samen gebracht zijn onder de titel 'De Zon Is Maar Een Zeepbel'. Maar dat ver hindert niet dat Storing blijk geeft van een buitengewoon authentiek, herkenbaai" en vitaal schrijverschap. Jaap Goedegebuure Marga Minco: Storing - Uitgeverij De Bezi ge Bij, 142 blz., 15,-. Marga Minco foto Phil Nijhuis/GPD

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 2004 | | pagina 23