Een mooie strik en hup, weer een nieuwe opleiding
Geboeid door de mythe
van de jaren zestig
Robert Oey in
Wonderland
- - ïssi
zaterdag 4 september 2004 Z. J
Lifestyle adviseur. Paard Manage
ment. Hogere Europese Beroepen. Het
Ihoger onderwijs moest de onderwijsmarkt
op, en dus regende het de laatste jaren nieu
we, hippe opleidingen bij de hbo's. Elke
nieuwe student levert duizenden euro's op.
,Een mooie strik eromheen en een label bu
siness of international er op plakken en het
was een nieuwe opleiding."
Fleur Haen (21) heeft een jaar gestudeerd
aan de hogeschool InHolland in Diemen.
Vrijetijdskunde. Of nee, vrijetijdsmanage-
ment, en nu heet het geloof ik leisure mana
gement. Flutstudie. Volgens de hogeschool
zou je worden opgeleid om congressen en
evenementen te organiseren. Ze zouden een
heel bestand met stage-adressen hebben.
Het bleek allemaal niet zo te zijn." Haen
kan wel verklaren waarom de studie zo wei
nig voorstelde. „De hogeschool wilde een
booming studie; dat je als aankomend stu
dent denkt: 'wow!' Uiteindelijk konden ze
niet eens aangeven waar afgestudeerden te
recht zouden komen. Ze waren erg met de
voorkant bezig."
De voorkant: flitsende namen, liefst in het
Engels, glimmende brochures, wervende
posters waarbij de relatie met de aangebo
den opleiding soms volledig zoek is. Het
was er na 1999 allemaal in overvloed. In
dat jaar werd de onderwijsmarkt vrijgege
ven. Iedereen mocht een opleiding aanbie
den. Het was onderwijsminister Hermans
die de sluizen open zette. De limiet op het
aantal nieuwe opleidingen die een instel
ling mocht opzetten, werd opgeheven. Bij
de hbo's leidde dit tot een ware 'aanbodoor
log', zoals Norbert Verbraak, hoogste baas
bij Fontys Hogescholen, die periode noemt.
„Er moesten vernieuwende en bijzondere
opleidingen met mooie namen bijkomen,
ijl' f Iom studenten te lokken. Werktuigbouwkun-
- de werd Human Technology. Of neem de op
leiding Multimedia Design. Dat is gewoon
informatica met een beetje ontwerpen. En
International Business Languages: als je
studenten commerciële economie met een
talenrichting laat volgen, bereik je hetzelf
de. Hbo's die geen labels als Asian Trade op
hun opleidingen plakten, vielen buiten de
boot." Dat aankomende studenten door de
bomen het bos niet meer zien, valt wel mee,
zegt decaan Leo Coïni. Hij is secretaris van
de Vereniging Schooldecanen en Leerling
begeleiders in Utrecht en werkt op het Oos-
terlichtcollege in Nieuwegein. „Leerlingen
zijn gewend aan fraai klinkende, engelstali-
ge namen. Hun hele belevingswereld speelt
zich af in het Engels."
Wel hebben ze vaak hoge verwachtingen
van nieuwe studies, zegt Coïni. Hij verwijst
naar de 'soap' over rechtenstudies. Een
paar jaar geleden stampten hogescholen de
ze nieuwe richting uit de grond; rechten
was niet langer voorbehouden aan de uni
versiteit. Coïni: „Een lekker lokkertje voor
havo-leerlingen. Die denken: Wauw, ik kan
dus ook advocaat worden. In de praktijk
blijkt dat niet het geval. Wie rechten stu
deert op een hbo-opleiding, kan hooguit ju
ridisch medewerker worden."
Geen sancties
Nieuwe en bestaande opleidingen moeten
sinds vorig jaar door de molen van de Ne-
derlands-Vlaamse Accreditatie Organisatie
(NVAO). De NVAO laat de opleidingen be
studeren door een onafhankelijk panel van
deskundigen. Ligt een nieuwe of bestaande
studie onder de maat, dan kan de NVAO
weigeren een accreditatie af te geven. Dat
betekent dat de studenten van deze oplei
ding ook geen recht meer hebben op studie
financiering, hun diploma's niet worden er
kend en de bekostiging van de opleiding
door het rijk vervalt.
Het effect van de nieuwe keurmeesters in
het hoger onderwijs is meteen duidelijk. In
het afgelopen halfjaar zijn er 61 verzoeken
voor accreditatie van nieuwe opleidingen
afgehandeld. In 31 gevallen is goedkeuring
geweigerd.
„Ze waren vaak onvoldoende doordacht",
zegt vice-voorzitter Karl Dittrich van de
NVAO. „Soms te weinig samenhang, soms
te weinig nagedacht over de kwaliteit van
de opleiding en de docenten." Een nieuwe
opleiding, vindt hij, zou voor minstens zes
tig procent ook écht iets nieuws moeten bie
den. „Anders hebben we het gewoon over
Robert Oey werd, voor zijn ge
voel, te laat geboren. Terwijl
de flowerpower eind jaren zestig
tot ongekende bloei kwam, was
hij nog maar een klein jongetje
dat in Middelburg onbezorgde ja
ren beleefde. Later krijgt hij
heimwee naar een tijd die hij nau
welijks bewust had ervaren. „Ik
had de revolutie van '68 zó graag
willen meemaken"zegt hij in de
televisiedocumentaire Wonder
land, een persoonlijk drieluik
over 'de geschiedenis van het po-
litiek-correcte denken in Neder
land'.
Rutger Hauer slingert op de fiets
door de Amsterdamse binnen
stad, met een uitgelaten Monique van
de Ven op de bagagedrager. Die klas
sieke scène uit Turks fruit is de kiem
van Oeys fascinatie voor de jaren zes
tig, voor de jongeren met idealen die
het gezag uitdaagden, hemelbestor
mers die de verbeelding aan de macht
wilden hebben. „Ik verlang naar de pe
riode vanwege het optimisme, de soli
dariteit. Iedereen werd ineens schaam
teloos romantisch. De Nederlander
bleek veel gepassioneerder dan hij
dacht, wilde ook groots en meesle
pend leven."
Robert Oey, geboren in 1966 en tegen
woordig Amsterdammer, maakte de
afgelopen jaren naam met maatschap
pelijk betrokken documentaires, on
der meer over de voor- en nadelen van
intensieve veeteelt, over Fred Teeven
als voorman van Leefbaar Nederland
en over de plannen voor de vernieu
wing van het gebied rond het centraal
station in Utrecht.
In Wonderland gaat hij op zoek naar
de invloed van de links-progressieve
ideeën, op Nederland maar vooral op
hemzelf. Het resultaat is een fascine
rende documentaire, die sterk persoon
lijk is getint. In mooie volzinnen,
haast achteloos uitgesproken, doet hij
onzichtbaar zijn relaas, afgewisseld
met gesprekken met bekende (zoals
Theo van Gogh en Leon de Winter) en
minder bekende Nederlanders. De ver
halen worden geïllustreerd met tallo
ze snel gemonteerde scènes uit speel
films, archiefbeelden en animaties vol
symboliek. Daardoor ontstaat een ca
leidoscopisch beeld, met mooi camera
werk, ondersteund door muziek uit de
periode van Donovan, Dylan en The
Doors.
De Stedelijke Scholengemeenschap
Middelburg (SSGM), tegenwoordig
Nehalennia, speelt een belangrijke rol
in de documentaire. De docenten Dick
Hoitsma (Nederlands) en vooral Peter
Dieleman (geschiedenis), zelf kinde
ren van de jaren zestig, komen uitge
breid aan het woord. Zij droegen hun
idealen al dan niet bewust uit in de
klas, stelt Oey. „Door hen ging ik naar
die periode verlangen. Mijn generatie
moest het doen met de mythe van de
jaren zestig."
Zijn onbezorgde jeugd als zoon van
een Chinese arts en een Nederlandse
moeder, een periode die hij als één gro
te vakantie herinnert, wordt ineens
een last. „Ik verweet mijn ouders dat
we niet in een arbeidershuisje woon
den. Ik wilde links zijn." Hét symbool
van het ideaal, van vrijheid en optimis
me, wordt de verkiezingsposter van
de PSP uit 1971 met de naakte vrouw
en de koe, die uitgroeit tot de rode
draad in de documentaire.
Halverwege het eerste deel wordt dui
delijk dat Wonderland niet alleen een
lofzang is op de tijd van Woodstock
en Kralingen, love peace, jointjes en
lsd. De idealen werden dogma's, links
was automatisch goed en rechts fout,
een moraal zonder redelijkheid. De
hippies van toen kwamen in de jaren
tachtig aan de macht en tolereerden
alleen het uiterst politiek correcte.
Wie anders dacht was al gauw een ra
cist of een fascist.
„Geen generatie die zo goed weet hoe
het moet als de babyboomgeneratie",
stelt Oey in Wonderland. „Ik begrijp
niet waarom de protestgeneratie de
jaren zestig heeft later verloederen tot
een arrogant moreel gelijk en tot het
verketteren van iedereen die anders
denkt."
Sommigen zetten hun opvattingen
met geweld kracht bij. Onthutsend
zijn de uitspraken van Leo Adriaens-
sen, destijds actief in de kraakbewe
ging, maar ook betrokken bij acties te
gen de Centrumdemocraten van Hans
Janmaat. In 1986 brandde een hotel in
Kedichem, waar de CD vergaderde,
uit nadat antifascisten een brandbom
naar binnen hadden gegooid. Jan
maats echtgenote Wil Schuurman, die
in de documentaire zijdelings ver
klaart dat haar man 'stapelgek' was
op zwarte musici zoals Duke Elling
ton, verloor daarbij een been. Adriae-
nssen praat de actie, ook bijna twintig
jaar later, goed. Hij spreekt van 'een
ongeluk', waarvoor de betrokken ac
tievoerders elke verantwoordelijkheid
verwerpen.
Schrijver Leon de Winter constateert
dat de effecten van de jaren zestig in
Nederland 'veel radicaler' waren dan
in andere landen. Waarden zoals zelf
discipline en burgerlijk fatsoen wer
den eenvoudigweg als onwaarheden
gezien. Er heerste een heilloos geloof
in de verzorgingsstaat. „Ik heb het ge
voel dat het te ver is doorgeschoten."
Oey trekt: de lijn helemaal door tot het
heden, inclusief de moord op Pim For-
tuyn, ironisch genoeg gepleegd door
een milieuactivist die net als Oey
oud-leerling van de SSGM is. „Zou
Volkert van der G. zich realiseren dat
hij met terugwerkende kracht de ja
ren zestig van tolerantie en gedogen
heeft teruggedraaid? Realiseert hij
zich dat hij door zijn geweld van Ne
derland weer een gewoon land heeft
gemaakt. Sinds de moord op Fortuyn
hebben de jaren zestig hun glans defi
nitief verloren. Naar nu blijkt heb ik
me laten meeslepen door linkse lera
ren."
Een van die docenten, Peter Diele
man, gelooft niet in welk verband dan
ook. „Voor mij was het wel een schok
om te horen dat het een oud-leerling
van ons was, maar er is geen verband
tussen het docententeam van de
SSGM en de ontwikkeling van Vol
kert."
Het beeld dat in de documentaire
wordt geschetst van de huidige samen
leving is weinig opwekkend, met ver
harde maatschappelijke verhoudin
gen en de dreiging van moslimfunda
mentalisme. De zorgen worden vooral
verwoord door schrijver en journalist
Joost Niemöller, die zich almaar recht
ser voelt. „Ik zie steeds meer mensen
die niets hebben met de Nederlandse
samenleving. Er is veel haat, die voor
al wordt geprojecteerd op bekende Ne
derlanders."
Zijn directe omgeving, de Amsterdam
se binnenstad, ervaart hij als steeds
gevaarlijker. „Als ik tachtig ben, durf
ik hier de straat niet meer op." Die uit
spraak wordt later gerelativeerd als
Niemöller terugkeert naar de dorpse
omgeving van zijn jeugd, waar hij
moest omlopen voor die jongen uit de
buurt die hem regelmatig moles
teerde.
Conservatief heeft progressief nu in
de hoek gedrongen, constateert Won
derland. De verbeelding is ten grave
gedragen. De ruimte voor een echt vrij
debat, waarin alle opvattingen naast
elkaar kunnen bestaan, ontbreekt.
Dat vindt ook Theo van Gogh, die laat
weten om die reden (maar ook omdat
ze daar 'de beste boekhandels' heb
ben) zich in nota bene Amerika, het
land van Bush, te willen vestigen.
Oey blijft echter trouw aan eigen
land. Hij spreekt er samen met zijn
partner, GroenLinks-politica Femke
Halsema, aan het slot van zijn drie
luik over. „Er is heel veel benepen
heid, gebrek aan kwaliteit", zegt ze.
„Ik leef weliswaar nu niet in een Won
derland, maar toch zit het wel in dit
land."
Ook Robert Oey toont zich, uiteinde
lijk, optimistisch. „Ik zie Rutger Hau
er en Monique van de Ven nog steeds
door Amsterdam fietsen. Ik houd vast
aan het ideaal van vrijzinnigheid, het
ideaal dat mijn leraren tijdens de ja
ren zestig in de greep kreeg. Dat is
niet naïef, maar schaamteloos roman
tisch is het zeker."
Rolf Bosboom
Het eerste deel van Wonderland
wordt morgenavond door de VPRO
van 23.10 uur tot middernacht uitge
zonden op Nederland 3, de andere de
len volgen rond dezelfde tijd op zon
dag 12 en 19 september.
of de student de opleiding afrondt of niet.
Uit cijfers van de HBO-raad blijkt dat op
hogescholen na het eerste jaar dertig pro
cent van alle studenten afhaakt vanwege
een verkeerde keuze: achttien procent stopt
er definitief mee en twaalf procent veran
dert van studierichting. Gaat een student
na vier jaar wél met diploma de deur uit,
dan krijgt de hogeschool nog eens 20.000 eu
ro van het ministerie.
Om toch zo aantrekkelijk mogelijk over te
komen, hullen vooral technische en agrari
sche opleidingen, waar doorgaans weinig
studenten op af komen, zich in mooie na
men. Zo is er tegenwoordig het Institute for
life sciences and technologywat vroeger
chemie en technologie heette.
Niet voldoende
Het hoger onderwijs moest de onderwijsmarkt op, en dus regende het de laatste jaren nieuwe, hippe opleidingen bij de hbo's.
foto Guido Benschop/GPD
een afstudeerrichting bij een bestaande op
leiding. Het gebeurde te vaak dat een instel
ling nog wat vakkenpakketten in de kast
had liggen die tevoorschijn werden ge
haald. Een mooie strik eromheen en een la
bel business of international er op plakken
en het was een nieuwe opleiding."
De hogescholen verwachten zeil' dat de
wildgroei aan opleidingen inmiddels is afge
vlakt door de invoering van het
bachelor/master-systeem in september
2002. Hierbij volgt een student aan het hbo
eerst vier jaar een bredere bachelor-studie.
Daarop kan een master-specialisatie van
een jaar volgen. Bijvoorbeeld hogeschool
InHolland, de grootste in Nederland, heeft
22 zelfstandige economische opleidingen
omgevormd tot vijf majors, waarbinnen
veertig specialisaties mogelijk zijn.
Verbraak van Fontys Hogescholen: „Er
wordt nu wel erkend dat veel van de nieu
we opleidingen slechts herschikkingen wa
ren van bestaande onderdelen. Je kunt stu
denten beter een goede hoofdstudie laten
volgen en ze daarna de keuze bieden uit spe
cialisaties, dan die variaties als complete
opleidingen van A to Z overeind te hou
den."
Het zwaarste bombardement aan nieuwe
studies is dus voorbij, maar het gevecht om
de student duurt voort. Liefst 47 hbo's vis
sen in dezelfde vijver van havo- en
vwo-scholieren. Voor iedere student die
aan een opleiding begint, krijgt een hoge
school zesduizend euro van het ministerie
van Onderwijs. Daarbij maakt het niet uit
Een sjieke naam is echter niet voldoende
om studenten de collegebanken binnen te
slepen. Op het Van Hall-instituut in
Leeuwarden kun je sinds een paar jaar
coastal zone-management studeren, ofte
wel: 'kust- en zeemanagement'. Een kleine
zeventig studenten volgt de opleiding.
Dat is te weinig, stelt coördinator David
Goldsborough. „Het is moeilijk om met een
nieuwe studie op de markt te komen. De
concurrentie is groot. Wij krijgen veel vra
gen van aankomende studenten: 'Wat kan
ik ermee worden?' 'Kustbeheerder bij de
provincie', zeg ik dan, maar dat is kennelijk
te vaag. Ze gaan vaak liever biologie stude
ren."
De opleiding Paard en Management, een on
derdeel van Dier Management, is wél popu
lair. Is een aparte studie naar het paard
niet overbodig? Coördinator Gerrit de Jong
vindt van niet: „Juist in de agrarische sec
tor zijn specialisten nodig. Het aantal boe
ren neemt af, er is weinig werkgelegenheid,
de branche heeft behoefte aan deskundi
gen." Wat kan een student Paard en Mana-
gement later worden? „Leidinggevende in
een manege. In de wereld van de paarden
zijn genoeg vacatures. Deze studenten hoe
ven zich geen zorgen te maken."
Carine Neefjes en Remko Tanis
De jaren zestig: beter langharig dan kortzichtig.
-
-U..V -
foto ANP
Jeugdfoto van Robert Oey en zijn zusjes