Charmeur Joep laat een puinhoop achter
Havenbedrijf
Rotterdam in problemen
zaterdag 4 september 2004 27
De een noemt hem 'bedrijven
dokter', de ander 'lijkenpik
ker'. De handel en wandel van de
flamboyante Joep van den Nieu-
wenhuyzen is onnavolgbaar. Hij
had in korte tijd 127 bedrijven
ondergebracht in zijn Begemann
Groep. Daar kwam in 1991 de
statige Rotterdamsche Droogdok
Maatschappij bij, opgericht in
1902 en sinds de val van het
roemruchte scheepsbouwcon-
cern Rijn-Schelde-Verolme in
handen van de Nederlandse
Staat.
Het lonken naar lucratief werk
van marines uit binnen- en bui
tenland liet niet lang op zich wachten.
In oktober 1991 weerspreekt de RDM
nog glashard het bericht in de Taiwa
nese China Times dat het zes onder
zeeërs voor de afvallige provincie van
China zou bouwen. Nederland had in
1981 onder druk van China besloten
geen enkele exportvergunningen meer
af te geven voor leveranties aan dat
land.
Het is het begin van een langdurige
soap die begin deze week is uitge
mond in de val van de ongekroonde
koning van de Rotterdamse haven,
Willem Scholten. De Taiwanese onder
zeeërs zouden in de geschiedenis van
de roemruchte werf, waar onder meer
de beroemde passagiersschepen
Nieuw Amsterdam en Rotterdam van
stapel zijn gelopen, regelmatig opdui
ken.
Joep van den Nieuwenhuyzen pendelt
in het begin van de jaren negentig tus
sen Den Haag en de Taiwanese hoof-
stad Taipeh. Terwijl op de Heij plaat
de laatste onderzeeër voor de Konink
lijke Marine, de Dolfijn, van stapel
loopt en vijfhonderd van de twaalf
honderd medewerkers eruit moeten,
blijft het met die duikboten van Tai
wan doormodderen. Onderwijl stape
len de financiële zorgen zich op. De
vakbonden roepen bij het rijk om
hulp voor een reddingsplan. Den
Haag geeft niet thuis, maar het Ge
meentelijk Havenbedrijf Rotterdam is
welwillend en bereid de grond van de
RDM op de Heijplaat te kopen. Desal
niettemin is het personeel van de mari
newerf de dupe: in de zomer van 1994
gaat een derde van 750 man eruit.
Hij maakt zich op om de noodlijdende
Wilton-Fijenoord Holding in te lijven,
'tiewerf Wilton-Fijenoord in Schie
dam, Verolme Botlek in Rozenburg,
Verolme Heusden en het kleine werfje
Vervako toe aan de RDM, alsmede het
scheepsontwerpbureau Nevesbu,
waar in het archief alle bouwtekenin
gen liggen voor de Taiwanese onder
zeeërs.
In die tijd toont Van den Nieuwen
huyzen ook belangstelling voor de ma
rinewerf De Schelde in Vlissingen.
Een vakbondsbestuurder sneerde
toen: „Joep heeft tanks, vliegtuigen,
verkenningsvoertuigen, onderzeebo
ten en mogelijk straks ook fregatten.
Dan heeft hij alleen nog een munitiefa
briek nodig om zijn eigen leger te be
ginnen."
De vraag 'bedrijvendokter' of 'lijken
pikker' wordt weer actueel. Van den
Nieuwenhuyzen koopt de werven -
groep voor een gulden, maar accep
teert ook een schuld van veertig mil
joen gulden. De sluwe vos verkoopt de
reparatiewerf in Schiedam - waar
meevallers en tegenvallers elkaar af
wisselen - onmiddellijk door aan de
IJssel Vliet Combinatie. De prijs blijft
geheim.
Verolme Heusden, die de Wil
ton-groep aan de afgrond had gehol
pen, gaat niet lang daarna
failliet. Van dit zorgenkindje is Joep
eenvoudig verlost. In 2001 staat hij op
nieuw op de stoep bij het Rotterdamse
Havenbedrijf na een mislukte verkoop
van Verolme Botlek aan het Singapo
rese Keppel Fels. Aan directeur Wil
lem Scholten ontvouwt de koop
man-ondernemer een voor de RDM
aantrekkelijke constructie: het Haven
bedrijf koopt de dokken en gebouwen
van de Rozenburgse reparatiewerf om
die daarna weer te verhuren aan de
werf.
Joep is weer als vanouds op overname
pad. Niet alleen de Wilton-groep
komt bij de RDM, ook het noodlijden
de SP Aerospace and Vehicle Systems
in Geldrop wordt toegevoegd aan de
stamboom van nieuwe bedrijven. Het
bedrijf maakt voertuigen voor het le
ger en onderstellen voor vliegtuigen
en helikopters. In die jaren gaat het
de RDM Groep voor de wind. In Ame
rika koopt hij, een jaar later, van
Boeing een fabriek voor de bouw van
lichte helikopters voor de burgerlucht
vaart. Weer is het Havenbedrijf bij
een zakelijke transactie van Van den
Nieuwenhuyzen betrokken. Met direc
teur Willem Scholten en
toenmalig havenwethouder Hans Sim
ons reist hij naar Phoenix, Arizona,
om met de Boeingtop te praten over
vestiging van een helikopterfabriek
op de Maasvlakte.
Geschokt
Veel later blijkt hoe Joep deze aan
koop heeft geregeld. ABN Amro
steekt binnen 36 uur op voorspraak
van haar bestuursvoorzitter Rijkman
Groenink 30 miljoen euro in de heli
kopters en verzekeraar Achmea 23
miljoen. De risicomanagers van de
Bank zijn geschokt. Zij voorspelden
vier jaar geleden al dat het avontuur
op een debacle zou uitlopen. Vorige
Willem Scholten
week zette het noodlijdende MD Heli
copters 56 van de 250 man op straat.
In het voorjaar van 1999 zegt Van den
Nieuwenhuyzen een punt te zetten
achter zijn overnamedrift. Hij gaat,
schreeuwt hij van de daken, de RDM
uitbouwen tot een industrieel concern
voor defensie, onderzeeboottechnolo
gie en luchtvaartkennis. „Eigenlijk
ben ik hoofdverkoper duikboten",
zegt hij tegen een ieder die het maar
wil horen.
Die typering bleek geen loze kreet te
zijn. Met de bouwtekeningen voor de
Taiwanese onderzeeërs en de visite
kaartjes van belanghebbende Taiwa
nese autoriteiten op zak, komt Joep
van den Nieuwenhuyzen in Amerika
in beeld bij een overheidscommissie
onder leiding van de US Navy. Die
commissie moet de belofte van presi
dent Bush, om Taiwan te voorzien van
een grote gevarieerde wapenleveran-
tie ter waarde van vele tientallen mil
jarden dollars, gestand doen. Het pro
gramma voorziet ook in de levering
van zes conventionele onderzeeërs. De
hoofdverkoper duikboten had de vrije
hand, want de bouwtekeningen lagen
niet alleen in Rotterdam, maar waren
ook in Taipeh voorhanden. De RDM
kon zodoende zonder toestemming
van de regering bouwen.
Grote druk
Deze week heeft Van den Nieuwen
huyzen uit de doeken gedaan wat zich
volgens hem achter de schermen heeft
afgespeeld. Net zoals in de jaren tach
tig en negentig oefende China onmid
dellijk grote druk uit op de landen die
meededen aan de voorgenomen wa
penleverantie. Dus ook op Nederland.
Voor de duikboten was maar een op
lossing: bouwen in de VS of bouwen
in Taiwan zelf. De US Navy blokkeer
de kort daarna de eerste optie.
De straf die de Chinezen zetten op de
duikbootorder was helder: een volledi
ge politieke en economische boycot
van Nederland. Van den Nieuwen
huyzen: „Vlak voordat ik in Amerika
mijn handtekening zou zetten onder
het vervolg van het project ben ik ge
beld door de minister van Buitenland
se Zaken. Hij deed een klemmend be
roep op mij me te gedragen als een
goed Nederlander, de Nederlandse po
litieke en economische belangen te be
hartigen en mijn handtekening niet te
zetten."
„In laatste instantie", vervolgt Van
den Nieuwenhuyzen, „ben ik bena
derd door de gemeente Rotterdam bij
monde van het Gemeentelijk Havenbe
drijf." Havenbaas Scholten wees hem
op de gevolgen van het duikbootavon-
tuur voor onder meer het containerver
voer tussen Rotterdam en China. „Op
grond daarvan heb ik besloten af te
zien van elke bijdrage in het onderzee
boottraject Taiwan." Dat gebeurde
pas nadat hij Scholten zo ver had ge
kregen dat die bereid was het verlies
van werk en winst te compenseren
met bankgaranties van honderd mil
joen euro.
Met de Rotterdamse garanties in zijn
binnenzak gaat Van den Nieuwen
huyzen aan het werk. Onder meer om
een flinke order van het ministerie
van Defensie binnen te halen voor de
bouw van lichte Fennek-verkennings
voertuigen voor de landmacht, een ge
zamenlijk project met het Duitse le
ger.
Joep van den Nieuwenhuyzen
Uiteindelijk wordt zijn Duitse concur
rent Krauss-Maffei (KMW) de hoofd
aannemer. Een belangrijk deel van
het werk zal worden uitgevoerd in de
RDM-werkplaatsen in de Rotterdam
se havenwijk Heijplaat. Het blijkt een
project onder slecht gesternte. Van
den Nieuwenhuyzen heeft moeite met
de financiering van zijn deel, onder
meer door een wirwar van claims bij
de afwikkeling van eerdere Defensie
opdrachten. KMW maakt, zegt Van
den Nieuwenhuyzen, een potje van de
werktekeningen voor de Fennek. Hij
claimt eerst zevenduizend wijzigingen
op die tekeningen te hebben moeten
doorvoeren.
De problemen zorgen voor vertraging
van ongeveer een half jaar en voor een
knallende ruzie met verantwoordelijk
staatssecretaris Cees van der Knaap.
Illustratief is het incident van een
paar maanden terug. Op een zaterdag
rijdt Van den Nieuwenhuyzen met een
busje naar Heijplaat om daarin
scheepsmodellen, maritieme schilde
rijen, tekeningen en back ups van teke
ningen in te laden. Een van de
RDM-dochters is als onderpand voor
lening aan de Staat vergeven, maar
Joep haalt 'het technologisch eigen
dom dat RDM Holding toebehoort' uit
het pand. In Den Haag ontsteekt de
marinetop in toorn en eist het materi
aal op. De staatseigendommen en -ge
heimen moeten terug komen. Bij de po-
foto Marco van Hal
litie wordt aangifte gedaan. Na tussen
komst van de landsadvocaat levert
Joep de spullen alsnog af bij de Mili
taire Inlichtingen- en Veiligheids
dienst.
Het RDM-imperium stort afgelopen
maanden met donderend geraas in el
kaar. De puinhoop is nauwelijks te
overzien. De verwevenheid binnen de
holding is gigantisch. Op onnavolgba
re wijze zijn dochterbedrijven eigen
dom van elkaar en van eikaars rech
ten, bezittingen en schulden. Claims
van schuldeisers en toekomstige
schuldeisers volgen elkaar in rap tem
po op. Met de ineenstorting van RDM
beginnen voor havendirecteur Willem
Scholten de echte problemen. In mei
foto Niels van der Hoeven/GPD
belandt bij wethouder Wim van Sluis
een briefje op het bureau van de Duit
se Commerzbank. De bank heeft geld
geleend aan RDM Vehicles voor de
Fennek-order. Daarvoor heeft het
toen nog Gemeentelijk Havenbedrijf
in november 2003 een garantstelling
tót ma5riihaal25 miljoen euro afgege
ven.
Scholten wordt op het matje geroe
pen. De juristen van het stadhuis wij
zen de wethouder erop dat de handel
wijze 'strikt formeel' binnen het man
daat is gebleven. De havendirecteur
zwijgt over soortgelijke garanties, ver
leend aan de Britse zakenbank Bar
clays, ter waarde van in totaal onge
veer 75 miljoen euro. Hij heeft ze vori
ge week donderdagnacht opgebiecht
in een vergadering van de raad van
commissarissen van het Havenbedrijf.
Waarom Scholten gehandeld heeft zo
als hij heeft gehandeld, en of hij eigen
machtig zijn gang is gegaan, zal de ko
mende weken en maanden wellicht
duidelijk worden. Helder is wel dat de
geschiedenis zich herhaalde. Joep van
den Nieuwenhuyzen deed net als in
1993 bij de RDM, in 2000 bij het heli-
kopteravontuur op de Maasvlakte en
in 2002 bij Verolme Botlek met succes
een beroep op de gulle gaven van
Scholten en zijn Havenbedrijf.
Glimlach
„Joep is een charmeur. Hij lacht je
vriendelijk toe, kijkt ondertussen hoe
en waarvoor hij je kan en zal gebrui
ken. Kan hij dat niet, dan zet hij je
met een glimlach onmiddellijk weer
buiten de deur. Scholten heeft dat
niet doorzien. Hij had toch ondervon
den dat Joep de zaken mooier voor
stelt dan ze zijn en dat hij zijn belof
ten maar moeilijk kan waarmaken",
verklaren mensen die vaker met Van
den Nieuwenhuyzen aan een tafel heb
ben gezeten.
De laatste weken heeft Scholten ge
probeerd te redden wat er te redden
valt, voor zichzelf en voor Rotterdam.
De waarde van de 'zekerheden' die
Van den Nieuwenhuyzen uiteindelijk
heeft ingebracht is onduidelijk. Het
gaat om een zogeheten 'datahotel' in
Frankfurt, een kantoorpand waar on
der meer dagelijks zo'n twee miljoen
Duitse creditcardtransacties elektro
nisch worden verwerkt. Van den Nieu
wenhuyzen rekent Rotterdam rijk. Op
de achterkant van een sigarendoosje
heeft hij berekend dat het pand ruim
veertig miljoen euro waard is. RDM
Technology Defense Systems, nu
ook eigendom van het Havenbedrijf,
becijfert hij vijf tot tien miljoen euro
waard.
Dan is er nog de ss Rotterdam. Het
schip wordt op dit moment in Gibral
tar verbouwd tot uitgaanspaleis, af te
meren aan het 3e Katendrechtse
Hoofd. Voor het project zijn er gete
kende overeenkomsten met toekomsti
ge huurders en exploitanten ter waar
de van 5,5 miljoen euro per jaar. Eerst
zien, dan geloven, klinkt het in de
stad. Het voormalige vlaggeschip van
de Holland Amerika Lijn is in 1959 ge
bouwd door de RDM-werf. Wie heeft
er in 1996 mede aan de wieg gestaan
van het plan voor de aankoop van het
schip om het als erfgoed een functie te
geven in Rotterdam? Willem Scholten
Alexander Bakker
en Nico de Vries
