Het is een aaibaar gebouw
met een entree op niveau
Straks lopen er hier nog minder mensen dan vroeger
zaterdag 28 augustus 2004 W 2
De centrale hal van het stadskantoor ligt op de eerste verdieping: bezoekers komen als het ware binnen op de bei-etage.
Hij moest wel even slik
ken, toen in 1999 dui
delijk werd dat de gemeente
Middelburg de beoogde lo
catie voor het nieuwe stads
kantoor had weggegeven
aan het waterschap. Het
Amsterdamse architecten
bureau Rau partners was
net uitverkoren om het ont
werp te maken. „We had
den al volop ideeën voor die
plek", zegt Thomas Rau.
„In het begin dachten we:
hoe heeft dat kunnen gebeu
ren? Later werd ons duide
lijk dat de nieuwe locatie
juist een betere plek voor
het stadskantoor was."
Iedereen die het nieuwe stads
kantoor van een afstandje be
kijkt, zegt er een schip in te her
kennen, een oceaanstomer die
langs de Kanaalweg heeft aange
legd. Toch had Rau dat beeld
geen moment ingedachten ter
wijl hij aan het schetsen was.
Dat komt ook door de werk
wijze die zijn bureau welbewust
hanteert.
Het samenspel van locatie, om
standigheden en alle betrokke
nen bepaalt bij Rau uiteindelijk
wat er verrijst. Het is, zegt hij,
een zoektocht naar 'het DNA
van de opdracht', het unieke ma
teriaal dat uiteindelijk het gees
teskind voortbrengt. „We voe
ren gesprekken met alle partijen
en proberen zo veel mogelijk in
formatie te inventariseren voor
dat er keuzes worden gemaakt.
Dan ontstaat er een beeld dat je
zelf van tevoren niet had kun
nen bedenken, maar dat ant
woord geeft op de behoefte en
de eigenheid van die ene plek.
Het kan alleen op die plaats
staan."
Een Rau-gebouw is ook niet di
rect herkenbaar. Het andere ge
meentehuis in de provincie dat
het bureau ontwierp, dat van
Schouwen-Duiveland, is bijvoor
beeld niet te vergelijken met het
nieuwe gemeentelijk onderko
ne-energie en grijswater is, net
als in Zierikzee, zogeheten be
ton kernactivering toegepast
voor verwarming en koeling.
Het is een systeem met een
warmte- en koudebron diep on
der de grond, warmtepompen en
een uitgebreid leidingensysteem
in de vloeren. Voordelen zijn on
der meer dat de warmte die me
dewerkers en apparatuur produ
ceren, opnieuw kan worden be
nut en dat de temperatuur lang
durig constant wordt gehouden.
Alleen als het gebouw langer
dan drie dagen dicht is, moet er
op traditionele wijze worden bij-
gestookt.
Vernieuwend
Enkele vernieuwende ontwikke
lingen heeft Rau in Middelburg
voor het eerst toegepast. Zo
heeft hij grote prefab betonele
menten gebruikt, in totaal 463
stuks, die in Duitsland zijn ver
vaardigd. Het beperkte bouwter
rein liet het niet toe die ter plaat
se te maken.
Het stadskantoor heeft verder
'wingvloeren', waarmee grotere
ruimtes dan gebruikelijk kun
nen worden overspannen. Bo
vendien is het mogelijk er alle
leidingen in weg te werken en is
er in totaal een kwart minder be
ton nodig. Dat betekent ook een
kwart minder gewicht, wat
weer gunstige gevolgen heeft
voor de fundering.
Rau is ingenomen met het stads
kantoor zoals het nu ligt afge
meerd. „De gemeente heeft veel
lef gehad om zo'n gebouw neer
te laten zetten." Concessies
heeft hij nauwelijks hoeven te
doen. „Ik had wel leemvulling
in de vloeren willen hebben,
maar dat ging niet vanwege de
garanties. Ook is het door aller
lei perikelen helaas niet gelukt
de parkeerkelder wat verder af
te werken. Héél jammer is het
dat de fiets- en voetgangersbrug
over het kanaal er niet is geko
men, al heb ik wat dat betreft
de moed nog niet opgegeven.
Maar verder ben ik zeer content
met het resultaat."
Rolf Bosboom
fotografie Lex de Meester
men in Middelburg. „We heb
ben geen vormgevende maar een
methodieke huisstijl. Onze aan
pak in Zierikzee was precies de
zelfde, maar die is daar totaal
anders uitgepakt."
Rau hecht veel waarde aan za
ken zoals zuinig energiever
bruik en de toepassing van duur
zame materialen, maar hij be
kijkt ook de 'levenscyclus' van
een gebouw. „We houden er re
kening mee dat het ooit weer op
een verantwoorde manier kan
worden gesloopt, want we wil
len geen aanslag plegen op vol
gende generaties. Daarnaast zoe
ken we naar andere gebruiksmo
gelijkheden. Als de gemeente
Middelburg bijvoorbeeld ooit
zou fuseren, is het stadskantoor
zonder problemen te gebruiken
als wooncomplex of voor een
winkelcentrumachtige gedach
te. De hele indeling is daar al op
afgestemd."
Bouwkranen
„Dat is ons handelsmerk: een
integrale benadering van bou
wen. Dat betekent dat je ook
heel goed thuis moet zijn buiten
je eigen discipline. Van
installaties, bijvoorbeeld, weten
we daarom net zoveel af als van
architectuur." Ook aspecten zo
als de ini'ichting van het bouw
terrein - in Middelburg van
groot belang omdat er nauwe
lijks omliggende ruimte was -
worden zorgvuldig afgewogen.
„Als we bijvoorbeeld het ge
bouw twaalf meter langer had
den gemaakt, dan hadden we
drie in plaats van twee bouwkra
nen nodig gëhad. Dat scheelt al
gauw vijf ton, geld dat we liever
Het stadskantoor gezien vanaf de Maisbaai.
in het gebouw zelf steken."
Een van de leidende ideeën bij
het Middelburgse ontwerp was,
behalve de structuur van de lo
catie, dat de bestuurscultuur
moest worden opengebroken.
Voorheen zaten ambtenaren ver
spreid over diverse locaties in
de beslotenheid van de binnen
stad. „Het was allemaal
kruip-door-sluip-door, je wist
niet wie waar zat en medewer
kers kwamen elkaar tegen maar
kenden elkaar vaak niet."
Architectonisch vertaald bete
kende het dat er geen massief,
plomp gebouw moest komen dat
als scheidslijn tussen het oude
centrum en het nieuwe Middel
burg fungeert, maar juist een
'luchtig' gebouw dat beide stads
delen met elkaar verbindt. „We
moesten het volume openbre
ken." Daarmee was het idee ge
boren van torens op stadsniveau
waar je tussendoor kunt kijken,
gevestigd op een langgerekt 'ba
sement' buiten de zichtlijnen.
De locatie van het waterschap
vraagt, vindt Rau, om zo'n com
pacte kolos als er inmiddels is
verrezen. De gemeente biedt een
passende tegenhanger. Als het
Stationsgebied muziek was, dan
is het waterschapskantoor de
'paukenslag' en het stadskan
toor de melodie, met daartussen
de wandelpromenade als korte
pauze. „De melodie heeft de pau
kenslag nodig en omgekeerd. De
wijze waarop je met massa om
gaat, bepaalt de aaibaarheids
factor van je gebouw. Het stads
kantoor is volgens mij een heel
aaibaar gebouw."
Cruciaal was het idee om de cen
trale hal niet op de begane
grond maar op de eerste verdie
ping te vestigen, bereikbaar aan
twee kanten via een lange, bre
de hellingbaan. Op die manier
wordt het probleem opgelost
dat het gebouw geen voorplein
heeft en het voorkomt boven
dien dat bezoekers en allerlei lo
gistiek verkeer rond het stads
kantoor elkaar kruisen. „Je
komt als het ware op de beleta
ge binnen. Bezoekers worden
daardoor losgemaakt van het
maaiveld. Het tapijt wordt uitge
rold in de richting van de bur
ger,, een geste van: u bent hier
welkom."
Verhuren
De 'plint' waarop de torens rus
ten telt, bovenop de parkeerkel
der, twee bouwlagen, met daar
in behalve de centrale hal de
raadzaal aan de oostkant, het
restaurant beneden aan de wa
terkant (een van de 'etalages' in
de kadewand) en allerlei onder
steunende diensten. In de torens
- een van de vier wil de gemeen
te nog verhuren - bevinden zich
de kantoren.
Door de torens ten opzichte van
elkaar te laten verspringen en
de hoogten te variëren, heeft
Rau het ritmisch effect van het
gebouw willen versterken. Ook
de hoeken die de daken maken,
zijn steeds anders, deels om de
ideale positie voor de zonnepa
nelen bovenop te krijgen, deels
als 'contrabeweging', zoals de
architect het noemt.
Op milieu- en energiegebied
gaat het stadskantoor vrij ver.
Behalve het gebruik van zon-
Over een paar jaar woont meer dan de
helft van de Middelburgers aan de
zuidkant van het Kanaal door Walcheren.
Het Stationsgebied had de schakel moeten
worden tussen noord en zuid, tussen de goe
de kant en de verkeerde kant, tussen hier
en daar. Maar zolang er water door het ka
naal stroomt, blijft het een kloof die de stad
in tweeën splitst.
De plannen waren ambitieus. Het Kanaal
door Walcheren was geen probleem, maar
een uitdaging, vond bureau BVR van Riek
Bakker. Het bureau maakte eind jaren ne
gentig samen met stedebouwkundigen Palm
boom en Van der Bout een visie op het sta
tionsgebied. Wonen, werken en recreëren
stonden centraal, met het nieuwe stadskan
toor, een theater en huizen langs het water.
Twee extra bruggen moesten ervoor zorgen
dat de twee stadsdelen aan weerszijden van
het kanaal met elkaar verbonden werden.
In de loop der jaren is er aan alle kanten
van het plan Bakker langzaam geknabbeld.
Van de oorspronkelijke uitgangspunten is
weinig over. De centrale lokatie voor het
stadskantoor, naast het NS-station werd op
gegeven. Het gemeentebestuur verkocht de
kavel die bedoeld was voor het stadskan
toor voor het symbolische bedrag van een
gulden aan waterschap Zeeuwse eilanden.
Het stadskantoor schoof op richting de peri
ferie. Dat was niet erg, want nu zou het kan
toor precies op de plek komen te liggen
waar de langzaamverkeersbrug vanuit de
Maisbaai aan land kwam. Vervolgens werd
de brug uit het plan geschrapt. De provincie
was van mening dat de scheepvaart er te
veel last van zou hebben. Uiteindelijk komt
de brug er over een paar jaar toch, maar wel
een stuk verderop. Tot die tijd is het stads
kantoor vanuit het noorden bereikbaar via
de vaak vervloekte Stationsbrug.
Het nieuwe theater zou voor levendigheid
in het gebied zorgen. In 1997 stond de
schouwburg nog ingetekend naast het
stadskantoor, aan de zuidkant van de stad,
daarna verhuisde het naar de overkant,
naar de Blauwedijk. Uiteindelijk werd ook
die locatie verlaten. Een theater bouwen op
die plek is te duur, concludeerde advies
bureau Twynstra Gudde. Dat zou toch al
snel 35 miljoen gulden kosten. Uiteindelijk
is besloten het theater aan de Zuidsingel te
bouwen. Kosten? Ruim 32 miljoen euro.
Nu staan er alleen kantoren langs het ka
naal. Ook aan de andere kant van het sta
tion komt kantoorruimte. In 1997 droomde
toenmalig wethouder P. Bruinooge nog
hardop van een nieuw kloppend hart in de
stad. „Ik zie zo voor me dat er straks in het
stationsgebied 's avonds heel veel mensen
lopen. Meer nog dan in de Lange Delft." Nu
de eerste fase klaar is, wordt duidelijk dat
die droom niet is uitgekomen. Het stations
gebied is 's avonds misschien nog wel leger
geworden dan ooit. De dansleerlingen van
Janvier komen er ook niet meer na de ver
plaatsing van de oude goederenloods naar
Goes
Het kanaal werd in de negentiende eeuw ge
graven om de regio een impuls te geven.
Ook het spoor moest bijdragen aan econo
misch herstel. Het water en de rails werden
aan de rand van de stad gelegd. Pas in de ja
ren zestig breidde Middelburg uit naar het
zuid-oosten. Eerst met de Magistraatwijk,
later volgen Dauwendaele, de Erasmuswijk,
Veldzigt en nu De Mortiere. De nieuwe wij
ken waren vooral bedoeld om te wonen.
Voor een avondje uit eten of de aanschaf
van een nieuw paar schoenen, moeten de be
woners naar het centrum, aan de overkant.
Wanneer de woningen in de wijk De Mortie
re klaar zijn, wonen er voor het eerst in de
geschiedenis meer mensen ten zuiden dan
ten noorden van het kanaal. Nu al wonen
ruim 21.000 van de dik 46.000 Middelbur
gers in Dauwendaele, Zuid, Amemuiden of
Nieuw- en Sint Joosland. Hun verbinding
met de rest van de stad bestaat uit twee dun
ne draadjes: de Schroebrug en de Stations-
brug. Vooral in de zomer loopt de frustratie
hoog op, als mensen moeten wachten op
bootjes waarvan de bemanning op weg is
naar een dagje ontspanning. De toekomsti
ge tunnel van de N57 onder het kanaal lost
het probleem maar voor'een deel op. Die zal
vooral worden gebruikt door mensen die
niet in Middelburg zelf moeten zijn.
De verplaatsing van het stadhuis naar de an
dere kant van het water is niet genoeg om
de twee delen te verbinden. Om van de stad
echt één geheel te maken, zijn drastischer
maatregelen nodig. Het kanaal, al dan niet
voor een gedeelte, dichtgooien bijvoorbeeld
Nadia Berkelde
