De machine
komts avonds
tot leven
Sta jij in Zeeland? Te gek!
nf
Installatie
Piet Dieleman
2004
Zilt 2004
Pelgrimstocht
als roadmovie
Terwijl de muziek gestaag
doorspeelt, zie je vanach
ter het stuur het landschap
langzaam maar zeker verande
ren. Van de droefgeestige Bel
gische snelwegen tot de omge
ving van het Spaanse pel
grimsoord. Het is de bede
vaart van de moderne mobie
le mens, de pelgrimstocht als
roadmovie. De film is gemon
teerd door videokunstenaar
Bei Ning, de artistieke naam
van Jean Beintng uit Biezelin-
ge-
De Belg Boudewijn Buckinx
vertaalde de befaamde tocht
naar Santiago de Compostela
in een compositie voor koor,
orkest en solisten, uitgevoerd
onder leiding van Edwig
Abrath. El camino de Santia
gozoals de titel luidt, beoogt
echter meer te zijn dan een
muziekstuk. Alle zintuigen
worden geprikkeld.
Fotograaf Michiel Hendryckx
maakte de pelgrimage per au
to. Een camera die aan de
voorruit was gemonteerd, leg
de de reis op film vast. Hen-
dryckx nam daarnaast zo'n
zeshonderd foto's. Beining
werd gevraagd al dat materi
aal tot een videokunstwerk te
monteren, dat wordt ver
toond terwijl de muziek
speelt.
Het was een verzoek waar hij
graag op in ging. „Ik voelde
me er meteen erg toe aange
trokken, omdat ik meestal
werk met bestaand materiaal
dat ik interpreteer en een
nieuwe plek geef. In die zin
ben ik een soort interme
diair."
Het intrigerende resultaat is
een drieluik: drie beelden die
gelijktijdig worden vertoond.
Soms drie verschillende, vaak
ook zijn het linker en rechter
luik gelijk. Het middelste
beeld is meestal vanuit de au
to gefilmd, maar dan onder
steboven. „Michiel Hen-
dryckx belde me midden in
de nacht in paniek op en zei:
ik heb een probleem Hij had
alles op z'n kop gefilmd, door
dat de camera verkeerd om
was gemonteerd." Een pro
bleem dat technisch makke
lijk is te verhelpen, maar Bei
ning besloot van het ver
vreemdende beeld juist de ro
de draad in de film te maken
De beelden volgen zo veel mo
gelijk de muziek, met tempo
wisselingen, onverwachte
overgangen, ritmisch gemon
teerde foto's van vaak mystie
ke plekken die als gedachten-
flitsen in het drieluik oplich
ten. „Je moet ervoor zorgen
dat het beeld ook muziek
wordt."
Het muziekstuk duurt 54 mi
nuten. Met drie schennen be
tekende het dat Beining bijna
drie uur moest monteren. Een
flinke klus, die hij voor een
deel op reis heeft uitgevoerd
„In een hotel in Londen heb
ik aan de kaptafel zitten edit-
ten. Door ergens anders heen
te gaan, doorbreek je je eigen
gewoonten en ga je anders
over dingen nadenken. Daar
door viel bij de montage in
eens een aantal dingen op
hun plaats. In die zin ben ik
zelf ook in retraite gegaan."
Rolf Bosboom
El Camino de Santiago, heden
daagse muziek en video - maan
dag 6 sept. om 21.30 uur op het Ab
dijplein in Middelburg
unstvormen en nationaliteiten grijpen ineen
op het Abdijplein. De Vlaamse actrice Chris
Thijs voert een monoloog van de Oost-Duitse
auteur Heiner Müller op in een installatie van de Mid
delburgse kunstenaar Piet Dieleman. Theater, proza en
beeldende kunst vormen één geheel, al vindt Dieleman
het 'te breedsprakig' om van een
Gesammtkunstwerk te spreken. „Maar die gedachte
vind ik wel heel intrigerend."
Opnieuw speelt een werk van
Heiner Müller (1929-1995)
een voorname rol tijdens het Zee
land Nazomer Festival. Vorig jaar
werd op de Haringvreter in het
Veerse Meer op indrukwekkende
wijze Philoktetes opgevoerd, diens
eigenzinnige bewerking van het
klassieke verhaal van Sophocles.
Dit jaar gaat het om Beeldbeschrij
ving Bildbeschreibung1984). Het
is een haast hallucinerende mono
loog, in de verzamelbundel Het ei
land van het grote bloedbad (1990)
omschreven als 'een overschilde
ring van Alkestis, die het Noh-spel
Kumasaka, het 11e boek van de
Odyssee, The Birds van Hitchcock
en The Tempest van Shakespeare
citeert'. Het is, letterlijk, een einde
loze zin waarin gedetailleerd een
beeld wordt beschreven, een land
schap aan gene zijde van de dood.
Dieleman heeft een installatie
voor het Abdijplein in Middel
burg, het festivalhart, ontworpen
waarin Chris Thijs de monoloog op
voert. De inhoud van Müllers stuk
is desondanks niet bepalend ge
weest voor het ontwerp, zegt hij.
„Eigenlijk totaal niet. Het is wel
uitdagend om er iets tegenover te
stellen. Ik heb in mijn werk een po
dium als sculptuur gemaakt, een
omgeving voor Beeldbeschrijving.
Ik zie het als een plek die ik gene
reer voor een nieuwe ervaring."
Het is een belangrijk gegeven in
zijn oeuvre. Al vaker maakte Diele
man constructies die uitnodigend
werken. „Het zijn frames waarbin
nen gebeurtenissen kunnen plaats
vinden, waarin geparticipeerd kan
worden door derden, bijvoorbeeld
voor het spelen van een toneelstuk
of het vertonen van een film. Daar
mee wordt de installatie een soort
machine die overdag rust en
's avonds tot leven komt
Dielemans ontwerp, dat begin sep
tember met steigermateriaal wordt
opgebouwd, is 22 meter breed,
acht meter hoog en vier meter
diep. Binnenin zijn drie niveaus
aangebracht, verbonden met trap
pen. In het midden, op het laagste
niveau, bevindt zich een podium
Zowel links als rechts kan het pu
bliek op twee verschillende hoog
ten terecht, met rechts een langge
rekte, balkonachtige constructie.
Het bouwwerk is deels open, deels
afgesloten met doeken in alle kleu
ren uit het spectrum. „Het is half
transparant."
Op meerdere plaatsen in de instal
latie zijn projecties en videofrag
menten te zien van zijn werk, een
selectie die hij pas op het laatste
moment maakt. Hij denkt er onder
meer over de foto's te gebruiken
die hij lange tijd dagelijks maakte.
„Het is een minutieus verslag van
werk, tijd en belangstelling. Het is
een voorstelling die door de afwe
zigheid van een herkenbaar onder
werp de vraag oproept wat er te
zien is. Je genereert altijd de bele
ving van de toeschouwer. Dat is
volgens mij ook de essentie van
Beeldbeschrijving: het is een moge
lijkheid tot spiegelen van je eigen
bestaan, je eigen identiteit, je ei
gen angst."
„Binnen de installatie wil ik zo
fragmentarisch mogelijk werken.
Het moet geen afgeronde composi
tie zijn. Op zich is het wel een afge
wogen geheel, maar daarbinnen
foto Lex de Meester
moeten incidenten op eigen wijze
kunnen plaatsvinden."
Dielemans werk is in de loop der
jaren steeds abstracter geworden.
Telkens komt hij dichter bij een ob
jectieve beeldtaal, zoals hij het zelf
noemt. De installatie voor het Zee
land Nazomer Festival beschouwt
hij als een 'grote stap' in zijn
oeuvre. Je zou het bouwwerk als
een mini-theater kunnen zien,
maar dan wel een waar slechts één
stuk denkbaar is. Daarvoor is het
inmiddels te zeer vergroeid ge
raakt met Müllers monoloog. „Ik
heb het weliswaar in autonomie
ontworpen, maar er is steeds meer
een dialoog ontstaan."
Rolf Bosboom
30 aug t/m 12 sepl
Schets van de installatie, die Piet Dieleman op
het Abdijplein in Middelburg wil verwezenlijken.
ZLCCL/A/VLy nfVZXPIVICflVIiiJTIVMll1
/T LLAND NA-
3
Het Abdijplein in Middelburg is het hart van het Zeeland Nazomer Festival. foto Lex de Meester
en festival dat zich wil profile
ren heeft namen nodig. Namen
van vedetten die het evenement
aanzien geven bij een groot publiek en
namen die in kleinere, artistieke kring
worden genoemd als vernieuwende kun
stenaars of tip voor fijnproevers. Beide
categorieën waren de afgelopen jaren
goed vertegenwoordigd op het Zeeland
Nazomer Festival (ZNF).
Op een gegeven moment krijgt een festi
val dat vedetten én vernieuwende ar
tiesten weet te trekken zelf een klinkende
naam Dat punt heeft het ZNF bereikt. Als
de jonge Amsterdamse componiste Ma-
riecke van der Linden aan Randstedelijke
collega's vertelt dat haar nieuwe opera
Sweetheart come de openingsvoorstelling is
van het ZNF. krijgt ze reacties als: „Sta jij
daar? Te gek!"
Het is een aanwijzing dat het ZNF de doel
stelling heeft gehaald die drie jaar geleden
werd geformuleerd: 'jaarlijks een artistiek
interessant en eigenzinnig programma pre
senteren, impulsen geven aan het culturele
klimaat in Zeeland en het culturele imago
van Zeeland op landelijke schaal verbreden
en versterken'.
Ongetwijfeld wisselen acteurs, musici en re
gisseurs hun goede en slechte ervaringen
uit. En dus raakt in het wereldje snel genoeg
bekend dat in Zeeland interessante dingen
gebeuren.
Bovendien kunnen ze het ook lezen in kran
ten die buiten Zeeland verschijnen. „Direc
teur Ruud van Meijel en artistiek leider
Alex Mallems vormen al weer voor het der
de jaar de tandem die het Zeeland Nazomer
Festival doet uitstijgen boven het zomerse
vertier van al die andere festivals", meldde
de Volkskrant vorig jaar. „Eigen creaties,
avontuurlijke locaties en samenwerking tus
sen Nederlandse en Vlaamse theatermakers
- dat is de drie-eenheid van waaruit dit festi
val wordt samengesteld."
De landelijke Raad voor Cultuur stuurde de
afgelopen jaren spionnen (van de commissie
dans en de commissie muziek en mu
ziektheater) naar Zeeland om producties
van het ZNF te beoordelen. Zij hebben een
bijdrage geleverd aan het lovende advies
dat in april van dit jaar werd uitgebracht.
„ZNF heeft met grootschalige operaproduc
ties, kleinschalige reizende locatieprojecten
en de muziektheater-, dans- en toneelvoor
stellingen op locatie een heel eigen gezicht
gekregen binnen het aanbod van de zomer
festivals."
De stelling van de namen wordt in het ad
vies impliciet onderschreven. „De Raad stelt
eveneens vast dat ZNF kwalitatief goede
producties heeft voortgebracht. In de pro
grammering wordt niet alleen uitgegaan
van het grote, brede publiek, maar ook moei
lijker repertoire binnen opera, dans en to
neel heeft een plaats gekregen."
Reden voor de Raad om staatssecretaris Me-
dy van der Laan (D66, cultuur) - is het feit
dat zij maandag het festival opent niet ook
een teken aan de wand? - te adviseren het
ZNF jaarlijks met 200.000 euro te subsidië
ren. Dat is minder dan de gevraagde 450.000
euro, maar, zoals de Raad zelf concludeert,
meer dan de andere positief beoordeelde zo
merfestivals.
Inmiddels heeft gedeputeerde Harry van Wa-
veren (CDA, cultuur) besloten de Rijkssubsi
die te verdubbelen. Daarin werd hij ge
steund door een advies van de Raad voor de
Cultuur Zeeland dat nóg lovender was dan
dat van het landelijke adviesorgaan. „Het
ZNF zet de provincie op een tot nu toe niet
vertoonde manier op de artistiek-culturele
kaart van Nederland, terwijl het tegelijker
tijd de relatie met Zeeland en de Zeeuwen
in stand weet te houden. Het publiek bin
nen en buiten Zeeland herkent de waarde
van het gebodene en komt in groten getale
naar de voorstellingen en activiteiten."
Als Medy van der Laan oor heeft voor de
Zeeuwse klacht dat de Rijkssubsidie toch
wat laag is uitgevallen en op Prinsjesdag
nog een extra duit in het zakje doet, komt
het ZNF alsnog aan het gewenste budget. Te
recht. Want al is de landelijke Raad voor
Cultuur er nog niet over uit, het is volkomen
logisch het ZNF in het cultureel schaars be
deelde Zeeland niet alleen te beschouwen
als zomerfestival, maar ook als productie
huis dat een wezenlijke bijdrage levert aan
het culturele klimaat in de provincie. Met
twee part-timers en enkele op projectbasis
ingehuurde krachten worden elk jaar vier
hoogwaardige theaterproducties uit de
grond gestampt (bij elkaar 35 voorstellin
gen) en wordt een programmering op het Ab
dijplein verzorgd (25 voorstellingen en con
certen) waarbij het jaarprogramma van me
nig theater verbleekt.
Met dit keer weer veel klinkende namen
(Blof en Femi Kuti, Novastar, Toots Thiele-
mans) en te veel tips om op te noemen.
Ernst Jan Rozendaal
30 aug t/m 12 sept
Concert van Fernando Lameirinhas in 2003 foto Lex de Meester
