c
Lepelaar
terug in
de Delta
Vooral 's zomers is het hier nog gezellig druk
mmm
r^EKh
f»
Je balletje mó in
de drienkensbak
Nieuwe raadkaart
ONDERWEG
dinsdag 10 augustus 2004
In de loop van de geschie
denis is er in de Zeeuw
se- en Zuid-Hollandse Del
ta heel wat veranderd. Vroe
ger had de natuur het alleen
voor het zeggen. De basis
werd gevormd door grote in
vloeden van de rivieren de
Maas, de Schelde en de zee.
Zij ontmoetten elkaar in
steeds wisselende omstan
digheden.
Wij moeten in de geschiede
nis kijken voor de resulta
ten van deze imponerende ele
menten. De sedimentaire afzet
tingen van zand en klei tot weer
het opnieuw verzwelgen van
land. De meeste processen wa
ren heel geleidelijk van aard. Zo
ontstonden langzaam opwassen,
waar rivier- en zeewater nauwe
lijks nog vat op hadden. Voor-
De PZC sponsort Het
Zeeuwse Landschap. In
'Natuurlijk Zeeland' doen
medewerkers van deze
stichting verslag van wat
er speelt in de Zeeuwse na
tuurgebieden: onverwachte
vondsten en bijzondere ge
dragingen passeren weke
lijks de revue. En natuur
lijk ook de successen en
mislukkingen in het be
heer.
beelden hiervan zijn er vrijwel
niet meer. Vrijwel alles is in cul
tuur gebracht. Enige indruk hoe
dat geweest moet zijn, vinden
we in de Biesbosch. Nog wat ver
der terug in de Delta, in Zee
land, hebben wij ook gebieden
liggen, die min of meer de oude
situatie terugkrijgen. De Slik
ken van de Heen is zo'n gebied.
Heel anders dan de Biesbosch.
Het tij is er nog meer gedempt
en de bodem is anders van sa
menstelling. Daar wordt gepro
beerd zoveel mogelijk rekening
te houden met natuurlijke
schommelingen in het water
peil. Dat leidt tot hogere water
standen in de winter en lagere
in de zomer. Op die grens van
hoge en lage waterstanden ont
staat een wilde flora met opmer
kelijke soorten. De bodem is er
open. Het goudknopje is daar
bijvoorbeeld een fraaie soort,
ooit uit Zuid-Afrika naar hier
gebracht. Het vormt er markan
te, gouden linten, waarin de in
dividuen op gouden knoopjes
van ongeveer een centimeter in
doorsnede lijken. Op dezelfde
plaats groeit tevens het kleinste
plantje van Nederland. Even
klein als het zeldzaam is, want
er zijn maar weinig groeiplaat
sen van in Nederland. Het is de
dwergbloem. Een toepasselijke
naam van een groenig plantje,
niet veel groter dan een centime
ter.
Opvallender zijn de grote par-
nassiavelden even hogerop aan
de oever. Parnassia is eigenlijk
een bergplant, die het aan de
kust met de hoge luchtvochtig
heid, goed naar zijn zin heeft.
Verderop in het water staat een
flinke groep lepelaars, oogver
blindend wit in het donkerspie-
gelende water. Zij verzamelen
zich voor de trek naar het zui-
Foeragerende lepelaars in de Slikken van de Heen.
den. In de Delta vinden ze volop
voedsel, voor hun jaarlijkse
tocht. De aanwezigheid van lepe
laars is betrekkelijk nieuw voor
Zeeland. Het markeert de veran
deringen in de goede richting
als leefgebied voor uiteenlopen
de vogelsoorten. De zilverreiger
is er ook al geen zeldzame ver
schijning meer en sluit broedpo-
gingen succesrijk af. Zelfs de
grote zilverreiger wordt waarge
nomen.
De andere kant van het gebied
heeft nog het meest de allure
van wilde natuur. Daar ontwik
kelt zich, op de hoger gelegen
voormalige schorgronden, moe
rasbos. Boomleeuwerikken en
roodborsttapuiten zijn daar bij
voorbeeld te vinden. Langs de
voormalige kreken bloeit een
kruidenrijke begroeiing. Vlin
ders doen er zich te goed aan de
nectar van koninginnekruid en
heelblaadjes. Andere insecten
trekken ook de aandacht. Vaak
gaat het om karakteristieke soor
ten van het Delta achterland die
we nauwelijks of niet meer za
gen. De behangersbij bijvoor
beeld was er als de kippen bij
om het nieuwe gebied te koloni
seren. De bij bekleedt zijn broed-
cellen met zelf gesneden bladde-
len. Een nog opmerkelijker
soort vinden we in de familie
van de umtjeswespen. De Eume-
nes pedunculata. Deze soort
heeft geen Nederlandse naam en
is een echte kustbewoner. De
wesp maakt urntjes om zijn na
geslacht van een veilig onderko
men te voorzien. Deze worden
aan plantendelen bevestigd. Het
zijn stevige kommen die, nadat
ze zijn voorzien van een ei en
provisie, worden afgesloten met
een dekseltje. Weer en wind heb
ben geen invloed op het urntje.
foto Het Zeeuwse Landschap
De bouwstof is klei,vermengd
met speeksel van de wesp en ge
kneed tot een 'mortel'. De urn
tjes worden precies op maat ge
maakt, voor de mannetjes wat
kleiner dan de vrouwtjes. De
vrouwtjes zijn wel anderhalve
centimeter lang en met hun ver
smalde eerste achterlijfssegmen
ten fraai om te zien.
Heel wat anders dan de ons be
kende limonadewespen, waar
van de eerste achterlijfssegmen
ten vrij abrupt en groot begin
nen. De tekening van de urntjes
wesp is vrijwel gelijk aan die
van de bekende wesp; zwarte en
gele banden wisselen elkaar in
gelijkmatig delen af.
Ron Brouwer
Ron Brouwer is medewerker ex
terne betrekkingen bij Het
Zeeuwse Landschap.
Staatsbosbeheer biedt van
daag de mogelijkheid om
nachtdieren te kijken bij het
Bos van Erasmus en De Knok
ker t. Vertrek om 21.30 uur van
af parkeerplaats de Knokkert,
Knokkertweg, Nieuwvliet.
Staatsbosbeheer houdt vandaag
een wandeling door de bossen
van Westerschouwen. Vertrek
19.00 uur vanuit de excursie-
schuur, Kraaijensteinweg, Wes-
tenschouwen. Kosten €2,-. Aan
melden bij VW Schouwen-Dui-
veland: 0900-2020233.
Vanaf MFC Scaldis Naturalis in
Sint-Maartensdijk wordt mor
gen, onder leiding van Staats
bosbeheer, een excursie gehou
den door de Pluimpot, een voor
malige zeearm. Vertrek: 19.00
uur. Kosten €2,- Aanmelden bij
WVTholen: 0166-663771.
Het Zeeuwse Landschap (HZL)
houdt morgen een natuurexcur-
sie in de Verdronken Zwarte Pol
der bij Nieuwvliet. Vertrek om
19.30 uur vanaf parkeerterrein
Zeedijk, Nieuwvliet-Bad. Kos
ten €1, Mnderen €0,50.
Morgen kan er met een gids van
Staatsbosbeheer naar nachtdie
ren gekeken worden in het
Braakmanbos bij Hoek. Vetrek
om 21.30 uur vanaf recreatiecen
trum De Braakman. Prijs: €2,-,
kinderen: €1,-.
HZL leidt wandelaars morgen
rond in het Verdronken Land
van Saeftinghe. Vertrek om
18.30 uur bij het bezoekerscen
trum Saeftinghe, Emmaweg 4,
Nieuw-Namen. Prijzen: €5,
€2,50 voor kinderen.
Staatsbosbeheer houdt morgen
een excursie door natuurontwik
kelingsproject De Prunje op
Schouwen. Vertrek 13.30 uur bij
de boerderij aan het eind van de
Prunjeweg, Serooskerke. Kos
ten €2, kinderen €1,-. Aanmel
den bij VW Schouwen-Duive-
land: 0900-2020233.
IVN Walcheren houdt morgen
een excursie door de duinen en
langs het strand van Zoutelan-
de. Vertrek 19.30 uur bij het
speeltuintje op de dijk (opgang
't Martgat).
HZL leidt donderdag een excur
sie door het Zwin. Vertrek 10.00
uur bij bezoekerscentrum 't
Zwin, Retranchement. Kosten
€3,50, €2,- voor kinderen.
In de Meeuwenduinen bij Wes-
tenschouwen houdt Staatsbosbe
heer donderdag een excursie.
Vertrek om 19.00 uur vanaf de
uitkijktoren aan de Weijdeweg.
Kosten €2,-. Aanmelden bij
VW Schouwen-Duiveland:
0900-2020233.
Bij Sint-Annaland wordt don
derdag een natte laarzentocht
gehouden. Vertrek: 19.00 uur
aan het eind van de Sluispolder-
weg, Sint-Annaland. Kosten
€2,-, aanmelden bij WV Tho-
len:0166-663771.
Staatsbosbeheer houdt vrijdag
een rondleiding in de Karne-
melkpolder bij Koewacht. Ver
trek om 19.00 uur bij Café 't
Zand, Koewacht.
Natuurmonumenten houdt zon
dag een excursie door de Zeepe-
duinen en het Slotbos van
Burgh-Haamstede. Vertrek:
10.00 uur vanaf Slot Haamste
de. Leden Natuurmonumenten
€4, overigen €7. Aanmelden via
VW Schouwen-Duiveland:
0900-2020233.
Vanaf de Markt in Aardenburg
vertrekt maandag om 19.00 uur
een wandeltocht onder leiding
van Natuurbeschermingsvereni
ging 't Duumpje.
Vanuit Zuidzande houdt 't
Duumpje maandag een fiets
tocht door het Land van Cad-
zand. Vertrek: 19.00 uur, op het
kerkplein in Zuidzande.
Éénvoudige kinderspelletjes
kunne uutgroeie toet wae-
reldwied bekende sporten en
omgekeêrd is hetzelfde het ge
val. Neem voetbal. Tegen een
balletje trappe, overspele, een
bal in een gat schoppe is uut'
egroeietoet een bedriefstak zon
der weerga. En toen a dat spelle
tje geëvolueerd was toet de
sport aoller sporten, kwam d'r
taefelvoetbal en blaesvoetbal.
Veraol dat leste stae nog in m'n
geheugen 'egrift: de spieë en
kwiele vloge over 't taefelzeiltje
twint a je mie een blaespuupje
probeerden het balletje in de
goal te kriegen.
Petjebal, een balletje probere in
een pette of een kuutje te gooien
is uut'egroeie toet wat a tegen
woordig golfen, spreek uut
'kalf' of 'kalfen' eêt. Op schitte
rende terreinen zie je dan man
nen löpe, die a een balletje in
een pitje probere te slaen.
Kwaeë tongen bewere dat het
aarsom is: da je ballen zie löpe
die a mekoore de juuste mensen
toespele? Oe dan ok, het schient
een moaie sport te wezen. Rust
gevend, gezellig, gezond en mie
aollerlei voorzieningen, zodat
iedereên d'r an mee kan doe. A
je nie mï goed ter beên bin dan
neem je een elektrisch karretje,
ka' je nie mï goed lichte en drae-
ge, dan neem je een caddie die a
dan de tasse voe je zeult en a je
nie mï slae kan, dan doe zö'n
kaerel tegen een redelijke ver
goeding dat ok nog voe je. Ik be-
griepe noe ok pas wï a de uut-
drukking 'een kolfje nae j'n and'
vandaen komt: dat is a je 't goed
ni je zin eit en een ander doet
het werk. Noe schient het een
taemelijk diere sport te wezen,
omdat de contributie voe zö'n
club an d'ööge kant is. Dat kan
ok nie aars a je die prachtige
golfbaenen ziet. Mae wie a wil
kan d'r an mee doe. Biljarte is
ok nie goedkoop en om sches-
sens te rieën bie zummerdag mö
j'ok eêl wat investere.
Pas stoeng d'r in de krante dat
'r een boer in d'n Achter'oek be-
docht ao dat het ok wè goed
koper kan en die ei gewoon z'n
weie open'esteld as golfterrein.
Mie een bitje groater bal en een
klompe an een stokje as golf-
stick is dat onmiddellijk an'eslo-
ge en noe bin d'r a eêl wat spe
lers en zelfs a meêrdere terrei
nen daè a je kan 'boeregolfe' of
'weilandgolfkan spele. Daè is
zelfs a een toernooi 'ewist.
Van 't eên komt 't are en in het
kader van Vitaal Platteland ei
een agrariër in Baerland een
ööp subsidie 'ekrege voe de ont
wikkeling en promotie van mais-
golf, spreek uut 'maïskolf', een
variant op het boerengolf. Mae
wè vee leuker en spannender
en... 't is in de buurte. Je kan d'r
zö naè toe en iedereên kan mee
doe. En noe a de mais groat is,
zie je d'r ok niks van. Je lopt tus
sen 't mais, dus van landschaps-
of horizon vervuling merk je
niks. 't Bin net de geparkeerde
auto's bie zö'n blok mais daè a
je an kan zie dat 'r wat te doen
is. A j'in de buurte van Baerland
bin mö j'zeker es ge kieke en pro
beert het een keêr. 'k Za uutleg-
ge oe at het in z'n werk gaet.
Je kan 't het alleêne, mae mie
tweê of drie is leuker. Dan ei je
meêr wedstrijd. Je schrief j'n ei
gen in op d'oeve of in 't kotje op
't veur'oad (3 euro per ure) en
dan krieg je een bal, een golf-
staeke (een kapperstele mie een
schuin afgezaegd plankje d'r on-
deran) en golfplaetjes ter in
structie. D'r is ok een biologi
sche variant: dan slae je gewoon
mie een maïsstengel dae a de kol-
ve nog an zit. Het is de bedoeli-
ge da je verdwient in 't maisveld
en een startpunt op zoekt. Je
'V
vindt dat an'egeve nae een paer
meter. Om de acht reken ei je
een startpunt. Ik dienke a d'r op
een bunder mais ongeveer acht
spelers teglieke kunne begunne.
Dan probeer je 't are ènde te be
reiken al slaend tegen je bal,
mae je mö wae volgens een par
cours, dat a an'egeven is mie
kleine horretjes. Dae zitte aol-
tied drie verrassende aekse,
bochten in, een lusse en nog een
paer sliengers. A je goed uut-
komt op 't ende kom je bie een
ouwe drienkensbak van de
koeien (zö'n een ouwe witte bad
kuip), dat is het golfslagbad en
mie een welgemikte slag mö je
balletje daè in zien te kriegen.
Bin je mie meêr teglieke, dan
gaet het omstergauwst.
Wat is noe de sensatie van het
spel? Da je in 't vier van je spel,
volledig je richting kwiet raekt
en soms meêr as een ure noadig
eit om het golfslagbad te vin
den. Je kan nie boven de maïs
uutkieke en je waan j'n eigen
compleet verlore. At het zö var-
re is, ka je aoltied gewoon de
rechte reke volge en dan kom je
aoltied an 't ende van de lappe,
mae wè soms an de kant dae a je
begonne bin. Da's lache natuur
lijk, zeker a je dan glieke bin
mie een medespeler. Leuk is ok
da je nae mekaore kan en mag
roepe en dan natuurlijk uut tac
tische overwegingen verkeêrde
instructies roept: „Hé Jaap, kom
deze kant mae uut, wan ier 'k
joe nummer vuuve." Je maekt
dan gauw a je wig bin en mie
een bitje geluk gae Jaap an 't
dwalen.
Leuk is ok da je medespelers of
onbekende spelers eêl toevallig
tegenkomt. Ineêns kom j'r eên
tegen in joe reke. Dan eit 'r dus
eên wat nie goed 'edae. Je kriegt
dan leuke gesprekken enzo
voort. Het is daerom ok a eêl po
pulair bie vriegezellefeêstjes.
Zei mae es da de boeren nie in
novatief bin!
Engel Reinhoudt
Da's op de koaie van Stave-
nisse, reageert R. van Haaf-
ten uit Kapelle op de raadkaart
van vorige week. „Misschien is
deze afbeelding wel honderd
jaar oud", veronderstelt hij.
„De foto is genomen vanaf de
weegbrug. Achter het 'nieuwe
diekje' de achterzijde van de
huizen op de Molendijk. In de
molen is molenaar A.J. van der
Slikke in 1963 dodelijk veronge
lukt. Achter de molen staat
mijn geboortehuis."
H. de Graaf-Uyl uit Stavenisse
legt uit hoe het zit met de dijk
waarachter de huizen staan. „In
1867 is een dijk aangelegd, om
dat anders met hoogwater het
water door de huizen de polder
inliep. De dijk werd het nieuwe
dijkje genoemd." Ze signaleert
dat het, ondanks de vele men
sen op de foto, destijds niet zo
druk was in de haven als tegen
woordig. Ook andere inzenders
herinneren aan de veranderin
gen die zijn opgetreden.
„De eerste aanblik is nog bijna
hetzelfde, alleen veel moderner.
Er is veel nieuw gebouwd of her
bouwd", vindt S. van den Berge
uit Stavenisse. „Wij wonen nu
in het laatste, ook nieuw ge
bouwde, huis voorbij de molen,
die tegenwoordig wit is. Ook de
rij dukdalven is verwijderd en
we hebben zeven aanlegsteigers
met vis- en toerboten gekregen.
Van de beroepsvaart is weinig
overgebleven. Alleen een aantal
sleepboten van bergingsbedrijf
Van den Berge heeft hier nog
zijn thuishaven. Maar vooral 's
zomers is Stavenisse met het
kleine haventje toch gezellig
druk en is het ook onder de
dorpsbewoners een vaste plek
om even over te fietsen of te
wandelen."
Volgens K. Hout uit Yerseke tel
de Stavenisse toentertijd iets
meer dan duizend inwoners.
„Er waren nog geen ligplaatsen
voor pleziervaartuigen. Het ha
venplateau lag in de winter vol
met grote hopen suikerbieten,
die dan weer met kruiwagens in
de kleine vrachtschepen gekie
perd werden, om vervoerd te
worden naar de suikerfabrieken
STAVENISSE, De Haven.
in Holland. In de zomermaan
den werden vele vrachten tar
we, gerst, en dergelijke, met
schepen vervoerd naar de meel
fabrieken. Het haventje was
dus erg belangrijk voor het
dorp; dat is nu niet meer zo, be
halve dan voor recreatie."
De hopen suikerbieten zijn ook
H. Polderman-Hendrikse uit Ka
pelle bijgebleven. „De sport
was dan om te zoeken naar de
rode peeën, die je als voer voor
de konijnen zocht. Ook het be
klimmen van grote zandbergen,
die er zo af en toe werden ver
scheept, en het van de top naar
beneden springen was heel
leuk. Bij mooi weer en wanneer
het hoogwater was, werd ook in
de haven gezwommen. Bij eb
stond er namelijk geen water in.
Dat is sinds er een sluis geko
men is, veranderd. Rond de
kerstdagen was het trouwens
een drukte van belang. Dan la
gen er veel schepen die Stavenis
se als 'woonplaats' hadden."
J.W.P. Cornelissen uit Yerseke
wijst op de strategische plaats
van de molen: op de dijk bij de
haven. „Het betekent dat er een
goede, vrije windvang is en ver
moedelijk zal blijven. Voor het
functioneren van de molen is
dat van groot belang. De molen
is een ronde stenen grondzeiler,
gebouwd in 1801. De voorgan
ger, een houten standerdmolen,
was eind 1800 tijdens een zware
storm omgewaaid. In de molen
romp, boven de toegangsdeur,
is een gedenksteen aange
bracht, waarop te lezen is: Dee-
ze molen is gestigt door Huy-
bert van Rossem en Iacomyna
Eerland egtelieden, waar van
den eersten steen is gelegd den
13 maart 1801." De huidige vrij
willige molenaar is Gadze de
Moed.
Ook genoemd - en niet juist -
werden Bruinisse, Arnemuiden
en Vlissingen.
Rinus Antonisse
De waardebonnert gaan naar: G.
Koemans-Westdorp, Hoedekens-
kerke, P.A. Priem-Hage, Stave
nisse en P.C. de Rijke, Middel
burg.
Met de nieuwe prentbriefkaart uit de collectie
van Hans Lindenbergh gaat het van het oostelijke
Stavenisse naar het westen van de provincie. Als
antwoord op de vraag: om welke plaats gaat het,
zijn meerdere namen mogelijk. Nadere informatie
over de afgebeelde situatie is van harte welkom.
Oplossingen kunnen tot en met uiterlijk zaterdag
14 augustus gestuurd worden naar: Redactie PZC
Buitengebied, postbus 31, 4460 AA Goes; fax
0113-315669 of e-mail redactie@pzc.nl.
Onder inzenders van goede oplossingen worden
weer drie waardebonnen verdeeld.
