Op elpee hoor je
de kuchjes nog
Is er geen
café, bel
dan Bavaria
De magie
van vinyl
Waar Ed Bakkenes vooral punk en
new wave verzamelde, kon het voor
Joke Hauser niet breed genoeg zijn.
Jazz, blues, soul, zelfs onvervalste
schlagers ontkwamen niet aan haar
verzamelwoede. Dat is ook zo geble
ven nadat eind jaren tachtig de cd de
muziekmarkt veroverde. „Ik vind toch
dat muziek op single of elpee veel
mooier klinkt. Neem jazzopnamen
van Miles David of John Coltrane. Op
elpee hoor je de kuchjes nog, op cd is
dat allemaal weggefilterd. Als ik naar
elpees luister, heb ik het gevoel dat ik
zelf aanwezig ben in die rokerige zaal
tjes waar de opnames plaatsvonden."
Ed Bakkenes vult aan: „Er is ook een
esthetisch verschil. Als je iets meer
wilt lezen over de cd moet je het doen
met zo'n miezerig boekje waar je nau
welijks wijs uit wordt. De elpeehoe
zen zijn wat dat betreft natuurlijk ve
le malen mooier. Ik vind het echt een
genot zo'n hoes en de teksten erbij te
pakken, die te bestuderen terwijl je
naar de muziek luistert."
Joke Hauser zegt het typerend te vin
den dat je met een cd ook helemaal
niet netjes hoeft om te gaan. „Je pakt
hem eruit en een vingerafdruk meer of
minder, er is niemand die er wakker
van ligt." Ad knikt, terwijl hij een el
pee pakt. Behoedzaam laat hij de
plaat uit de papieren hoes zakken. „Je
ontwikkelde zelf de perfecte manier
om met je elpee om te gaan. Je liet
hem rusten tussen je twee vingers op
het label en je duim aan de rand. Daar
raakte je erg bedreven in. Wat te den
ken van de plastic beschermhoezen
die je direct kocht? Je elpee was je
schat. Daar mocht ook niemand aan
komen. Tegenwoordig wordt er vooral
gedownload. Ik vind het prima hoor,
ik geloof dat de mini-iPod niet is aan
te slepen, maar met romantiek heeft
het allemaal weinig van doen." Joke:
„Muziek is toch een soort van wegwer
partikel geworden. Je downloadt je
suf en je gooit het weg als je de mu
ziek niet leuk meer vindt. Vinyl heeft
magie, zo simpel is het."
Jeugdherinnering 2.
Oké, nostalgie is volgens Geert Mak
heimwee in de tijd. Maar toch. Vrij
dagavond was 'single-avond'. Geen
bijeenkomst voor vrijgezellen, maar
een avond met de nieuwste eigen
top-20 van 45-toerensingles. Te
draaien op de jongenskamer, volbe-
hangen met posters van verse Engelse
sensaties en ver van het gekrakeel van
het gezin beneden. Eerlijk zeggen: wie
deed het niet? Wie zong niet luidkeels
mee en speelde zelf dj met dezelfde cli
chés van de jongens van Veronica, en
wie gebruikte niet een badminton-
racket als gitaar voor de spiegel?
Gerd Berg (46) uit het Duitse Biele-
zaterdag 7 augustus 2004
Met de komst van de cd leek
de elpee dood. Mooi niet.
De technologie schrijdt immer
voort, maar de zwarte schijf is
niet kapot te krijgen. Liefheb
bers verzamelen zich nog altijd
suf, handelaren verdienen een
goede boterham en er worden
nog altijd nieuwe platen geperst.
Over dingen die gelukkig nooit
voorbij gaan.
Joke Hauser (57) heeft de laatste ja
ren haar woning omgetoverd tot
een waar paradijs voor de vinylliefheb-
ber. Elpeehoezen van Frank Zappa,
Thelonious Monk en David Bowie sie
ren de wanden, tot in de wc aan toe.
Waar nog ruimte is, staan kasten vol
elpees en singeltjes. Her en der staan
platenspelers; van enkele moderne tot
een vooroorlogs Philips-exemplaar
van bakeliet. De jukebox middenin de
kamer heeft zojuist het opgevraagde
singeltje van The Doors uitgepikt en
nu klinkt de dreunende beat van
'Roadfiouse Blues' door de kamer.
„Dat is toch het echte werk", zegt ze.
„Al van jongs af aan ben ik in de weer
met muziek. Vroeger werkte ik als
schoonmaakster en bijna al het geld
dat ik verdiende, ging naar elpees en
singeltjes. Mijn eerste singeltje? Iets
heel suffigs, 'The young ones' van
Cliff Richard."
Ook bij haar 'platenvriend' Ed Bakke
nes (43) zit de liefde voor het zwarte
goud diep. „Vroeger werkte ik met
een vriend iedere zaterdag in een
groentewinkel. Van het geld konden
we net een elpee voor 25 gulden ko
pen. Of, wanneer we geluk hadden,
twee tweedehandsplaten. Mooie tij
den waren dat."
Jeugdherinnering 1.
Goed. het is natuurlijk nostalgie naar
een zelfbedacht verleden, maar het
was er toch maar: voorovergebogen op
de fiets, altijd tegen de wind in, met
het tasje van de hipste platenzaak in
de stad over het stuur. De knieën naar
binnen gehoekt rijdend, want voor je
het weet sloeg dat met hard werken in
het weekeinde verdiende versverwor-
ven bezit dubbel en dan zat er al een
kreuk in de hoes voor je thuis was.
Daar was-ie dan eindelijk, de langver
wachte plaat van de nieuwste hype;
vaak meer opvallend door kapsel dan
door muziek. Verdorie, net tegen het
einde van de maand. 'Heb je bijna
geen geld meer?', vroeg dat nog altijd
opduikende droombeeld van het meis
je uit de platenzaak. 'Ach, jongen, wat
kan jou het allemaal schelen. Koop
die plaat! Dan eet je toch een keer
niet.'
feld reist half Europa door om te han
delen in cd's en elpees - 'voor mij is
dit verkopen én vakantie tegelijk'.
Met zijn bordeauxrood geverfde haar
doet hij denken aan een jonge versie
van de oude versie van protestzanger
Armand. De strijd tussen het kleine
zilveren cd-schijfje en de enorme
zwarte discus die elpee heet, is voor
hem eenvoudig te beslechten. De
Schallplatte wint met vele straatleng
tes voorsprong.
„Vinyl! Zoveel mooier. Om te begin
nen is de hoes al stukken fraaier, je
hebt echt iets in je handen. Verder
vind ik een elpee een creatiever pro
duct: je moet om de twintig minuten
je stoel uit om hem om te draaien. Dat
dwingt je na te denken wat je wil
gaan horen, je moet zelf meedoen. Bij
cd's niet. Je stelt een cd-speler één
keer in en dan hoef je nooit meer na te
denken, het gaat allemaal vanzelf.
Voor mij is de cd consumeren, de el
pee creëren." Over zijn morele bezwa
ren heeft de Duitser het dan nog niet
eens gehad. De cd heeft immers vaak
maar verdraaid weinig te maken met
de originele elpees. „Dan komt er een
cd uit en krijg je bonustracks. Daarna
komt de dvd uit, daar staan ook weer
andere nummers, nieuwe versies en li
ve-optredens op. Het is helemaal erg
dat hetzelfde product op die manier
soms drie tot vier keer aan één klant
verkocht wordt."
Moeiteloos trekt Gerd de lijn door
naar de muziek. „Door de cd is mu
ziek nog nooit zo vlak geweest als nu.
Een cd moet lang zijn. Als die geen zes
tig of zeventig minuten duurt, is het
voor de consument niet goed. Daarom
komt er een heleboel op dat niet goed
genoeg is en nooit op een elpee van
twee keer twintig minuten terecht zou
zijn gekomen. Door de nieuwe techno
logie wordt het alleen maar erger.
Mensen krijgen zoveel muziek binnen,
soms luisteren ze nog maar een heel
klein stukje en dan gaan ze naar het
volgende nummer."
Maar hoe diep het muzikale ravijn in
Gerds ogen mag zijn, de artistieke
bergtoppen van het verleden zijn nog
altijd binnen bereik. Hij ziet het in
zijn stand, of hij nu in Nederland of in
Duitsland is: de tweedehands elpee
doet het beter dan ooit. „Er is sprake
van een heuse retro-golf. Mensen ko
men weer platen kopen. Platen uit de
jaren zeventig lopen nu heel goed,
maar eigenlijk kopen ze alles. Ieder
een koopt: verzamelaars en fans, die
op jacht zijn naar een complete collec-
In de fabriek van Record Industry in Haarlem worden elk jaar zo'n zeven miljoen platen geperst.
foto's Theo Bohmers/GPD
tie, maar ook jongeren, die weer geïn
teresseerd zijn in het originele pro
duct. De mensen hebben geen zin
meer in die ellenlange cd's met 27 bo
nustracks. Ze willen het echte ding, ze
willen bij wijze van spreken horen
hoe het destijds is gemaakt, hoe het
destijds is bedoeld."
Jeugdherinnering 3.
Akkoord, heldendaden worden helhaf-
tiger naarmate de tijd verstrijkt. Toch
moet die bijzondere eerste zomerdag
bestaan hebben. Hoe ze heette is niet
vergeten, maar dat gaat u natuurlijk
niets aan. Er was niet veel, alleen dat
nummer 'Nightporter' van Japan, en
dat vond ze zo mooi dat het een keer
of 34 achter elkaar gedraaid moest
worden. Gelukkig duurde het een mi
nuut of zeven, maar dan moest het
snel opnieuw opgezet, anders kreeg je
de alle romantiek bedervende herrie
van 'Taking islands in Africa'. Hoe
dan ook, bij de 34ste keer natuurlijk
net te laat, en sinds die tijd zit er een
lelijke kras in het zinnetje 'Here am I,
alone again'. Toch kan zo'n kras uit
groeien tot een mijlpaal in een mensen
leven.
Ton Vermeulen (40) weet nog goed
hoe zijn vrienden en kennissen rea
geerden toen hij zes jaar geleden de
platenfabriek van Sony in Haarlem
overnam. De allermildsten onder hen
verklaarden hem voor krankzinnig.
„Sony zag er niets meer in. Vinyl was
toch ten dode opgeschreven? De des
kundigen zeiden toen ik begon, dat er
binnen een paai- jaar wereldwijd nog
maar één of twee miljoen platen zou
den worden geperst. Op dit moment
zijn het er nog altijd tussen de 120 en
150 miljoen." Daarvan perst Record
Industry, waar Vermeulen
directeur/eigenaar is, er dagelijks der
tigduizend, zo'n zeven miljoen per
jaar. Dit jaar rekent hij op een omzet
stijging van acht tot negen procent. In
de fabriek gaat alles ook in de zomer
gewoon door. Dat fascinerende proces
van snijden, galvaniseren, het nikkel-
bad en natuurlijk het uiteindelijke per
sen: dat haast opwindende gezicht hoe
een vormeloze zwarte klomp veran
dert in een perfect ronde schijf geluid.
Vermeulen: „Ik ben begonnen met ze
ventien mensen, nu zijn het er zestig.
We hebben een fabriek van 5500 vier
kante meter, waar we alles zelf doen.
Alleen de labeltjes worden buitens
huis gemaakt. Ik pretendeer de beste
plaat van de wereld te persen." Die
beste plaat kan van alles tussen de
groeven hebben. „Ik zou bijna willen
zeggen: Wat maken we niet. Het gaat
van een paar exemplaren voor een
nieuwe dance-plaat, speciaal bedoeld
voor dj's, tot tienduizenden exempla
ren van Dark Side of the Moon van
Pink Floyd, waar we vorig jaar een
heruitgave van geperst hebben. We
hebben ook vinyl gemaakt van recent
materiaal van bijvoorbeeld Kylie Mi-
nogue, Robbie Williams, Norah Jones
en Celine Dion. En we blijven nog ie
der jaar Yellow Submarine van The
Beatles persen."
Hoewel Vermeulen niet zelf de ver
koop doet, weet hij wel waar alles
heen gaat. „De danceplaten worden
gekocht door de dj's en zij die dat
graag willen worden en thuis oefenen
of op verjaardagsfeesten draaien. Som
mige mensen kopen vinyl omdat ze
het per se in bezit willen hebben. Dan
zijn er de fans, die domweg alles ko
pen: ze hebben de cd al, maar willen
ook de versie op vinyl." „Dan is er in
Engeland nog altijd een markt van
mensen die geen cd-speler hebben en
op platen zijn aangewezen. Zo'n zes
tig procent van de productie ver
dwijnt dan ook naar de andere kant
van de Noordzee. Tien procent blijft
in Nederland, de rest gaat naar Frank
rijk, Duitsland en België."
Niet alleen nostalgie of verzameldrift
is volgens Vermeulen een goed argu
ment voor de plaat: ook het geluid
vindt hij veel beter te pruimen. Ver
meulen: „De cd is destijds op de
markt gebracht met de tekst dat het
geluid oneindig veel beter zou zijn
dan van een elpee. Onzin! Veel men
sen vinden het geluid van een elpee
veel warmer en van cd's killer, mecha-
nischer. De hogere tonen kunnen we
niet kwijt op vinyl, maar juist hoge to
nen worden door veel luisteraars als
onaangenaam ervaren." Alleen daar
om al zal de elpee volgens hem altijd
blijven bestaan. „Onze omzet groeit
ieder jaar nog met acht, negen pro
cent, maar daar moet ik bij zeggen dat
wereldwijd het aantal geperste elpees
langzaam blijft afnemen. Ik voorzie
wel dat die daling steeds minder snel
zal gaan. De elpee zal nooit verdwij
nen: die kun je over vijftig jaar nog af
spelen."
Luuk Kortekaas en
Taco van der Mark
Wil je met je dorpje bekend worden,
doe dan niks. Zoals Jaarsveld. Er is
geen enkele voorziening. Geen winkel, geen
bank, geen café. Maar het is wél iedere keer
het Oudhollandse decor van een film of
tv-serie. Na 'Het wassende water' (1986) en
'Erik, of het klein insectenboek' (première
op 16 december) speelt het Utrechtse ge
hucht Jaarsveld de hoofdrol in een bierre
clame. De Brabantse brouwerij Bavaria
koos de plaats voor de nieuwe reclamespot.
Heb je geen café, bel de brouwers van Bava
ria en ze zorgen ervoor.
„Ach, meneer", zegt Dinie van de Berg, één
van de 328 inwoners, „we hebben hier al de
hele Nederlandse filmindustrie gehad. We
weten er alles van. We weten ook precies
hoe je bedrogen wordt." Ze bedoelt dat de
filmmakers van alles mengen. „Iemand
gaat een huis in Jaarsveld binnen, komt in
een woonkamer in Bergambacht terecht en
stapt er in Schoonhoven weer uit, dat be
doel ik." In de tv-spot van Bavaria klopt
ook lang met alles, zegt ze. „Die stuk of
tien zogenaamde inwoners die je voorbij
ziet flitsen, daar woont er niet één van hier.
Het geeft niet, hoor, ik vind het wel leuk."
Drie weken geleden begon Bavaria met de
uitzending van haar derde tv-spot van het
jaar, bijna in zijn geheel opgenomen in
Jaarsveld. De clou: als je dorp geen café
heeft, kun je dat bij Bavaria melden. De
honderd dorpen die de meeste 'stemmen'
krijgen, worden bezocht door een Bavaria-
ploeg die een barretje, een tapje van tien li
ter, glazen, viltjes en een buitenreclame
brengt. Dat gebeurt dan op een gewoon pri-
vé-adres.
De eerste Zeeuwse dorpen zijn afgelopen
week voorzien van een café aan huis.
Dreischor, Oudelande en Geersdijk hadden
woensdag de primeur. Waarde volgde een
dag later.
In de spot werd het spul in Jaarsveld ge
plaatst in de woonkamer van Udo Mon-
foort.Montfoort streek een jaar of vijftien
geleden in Jaarsveld neer. De andere hoofd
rolspeler is Peet van de Berg, al vijftig jaar
geleden vanuit Jaarsveld naar Lopik ver
huisd maar nog steeds gezien als een echte
Jaarsvelden Hij is van onderaan de dijk ge
filmd als bij hem, staande óp de dijk, door
een reus van een Bavariabevoorradingswa-
gen de vouwen uit zijn broek geblazen wor
den.
De caféscène is opgenomen in het vereni-
ging-sgebouw van de hervormde kerk. De
dominee is pas terug van vakantie en heeft
de spot nog niet gezien. „Ik heb er de men
sen wel over gehoord. Nee hoor, niemand
vindt dat het te frivool is." Of ze betaald
hebben voor de opnamen? „Natuurlijk, we
gaan Bavaria niet sponsoren. Hoeveel er
voor betaald is, weet ik niet, daar hebben
we een beheerscommissie voor. Er wordt
daar wel vaker geschonken, hoor. Nee niet
uit een tap, maar flesjes. Men moet niet
doen of wij zo streng zijn."
Montfoorts buurvrouw Lenie Benschop
zegt dat ze niet het idee heeft dat Jaarsveld
een café echt mist. „De jongelui gaan ge
woon ergens anders heen. Dertig jaar gele
den was er trouwens nog wel een café, Lek-
zicht. Het staat nog op de gevel, het is dat
pand bovenaan de dijk. Ik heb er nog ge
werkt. Er waren veel verkopingen, kersen
op het hout, appels, peren. Onder leiding
van de notaris. Dan wérd er na afloop ook
wel een biertje gedronken. Nee, niet tijdens
de verkoping, ze waren natuurlijk bang dat
ze in de war zouden raken bij het bieden.
Daar zag de notaris heel goed op toe."
Bavaria's marketingmanager Frenkel De-
nie zegt dat ze wel lol hebben om het succes
van de spot. „Je richt je bijna altijd op het
grote, het stedelijke, het trendy-achtige, nu
hebben we ons eens op 'onderaan' toege-
legd.
Er is ook een kort spotje op radio en tv dat
mensen via onze website kunnen melden of
hun dorp geen café heeft. De reacties stro
men binnen. We hadden, helemaal aan het
begin toen we nog een plaats voor de opna
men moesten uitkiezen, met een ploegje
wat dorpen afgebeld. Binnen een uur had
den we vijfenzestig dorpen zonder café.
Jaarsveld werd het omdat het een mooi
dorp is. Inmiddels hebben we al een lijst
van meer dan honderd van die plaatsen. De
vijf meest gedupeerde dorpen zetten we op
de website."
Aad Nekeman
In het Utrechtse dorpje Jaarsveld worden opnamen gemaakt voor de reclamespot van B?
ria. foto Cf
