PZC
Juist dat
watje met
kunt zien
Het gewone krijgt plots een nieuwe betekenis
Mare Newson
25 King Arthur draagt Romeinse helm
Michel Franois
Redactie bijlagen: 0113-315680
www.pzc.nl
E.mail:redactie@ pzc.nl
'ostbus 31,4460 AA Goes
Advertentie-exploitatie:
Noord-en Midden-Zeeland: 0113-315520,
7eeuws-Vlaanderen: 0114-372770;
Nationaal: 020-4562500.
woensdag 28 juli 2004
O ft
ZU Grijze zielen van Philippe Claudel
21 Brainbox neemt na 35 jaar afscheid
Doctor, 1997.
an flesopener tot vliegtuig: in de ogen van de Australi
sche ontwerper Mare Newson kunnen ze altijd
mooier. Het Groninger Museum heeft een Europese
primeur met een overzicht van zijn werk, waarvan eenvoud
heel vaak bedriegt. Soms zijn de objecten eerder middel dan
doel. Een tafel als technisch experiment.
Ze is van het type klein maar
kordaat. En misschien ziet
ze zijn werk voor het eerst,
maar over Mare Newson maak
je haar niets wijs. „Kijk", wijst
ze luidkeels op het serviesgoed
van de Mud Picnic Set in een vi
trine, „het lijkt wit plastic,
maar het is keramiek." Haai
man humt op afroep.
„Wat een leuk idee", oordeelt
zij. En zo doorkruisen ze de hele
zaal. „Verhip, een pan", veinst
ze hardop verbazing bij wat
niets anders kan zijn dan een
koekepan - sinds wanneer is mo
derne kunst zo herkenbaar? De
valkuil is de vitrine waarin de
vibrator Mojo zachtgroen ligt te
glanzen. Sexspeeltje, meldt de
tekst bij wat de vorm heeft van
een omgekeerde tol, maar dan
met afgeronde lijnen. „Oh, het
is een tepel", duidt ze en stiefelt
haastig door.
En het is zo'n grappig verhaal,
van die vibrator. Newson ont
wierp hem op verzoek van twee
vrouwelijke ondernemers in lin
gerie en aanverwante artikelen.
Maar hij ging daarbij dwars in
tegen de gangbare vorm, die vrij
expliciet die van het mannelijk
geslachtsdeel volgt. Want: „Ik
vond dat je er wel mee gezien
moet kunnen worden." Over de
effectiviteit laat Newson zich
niet uit. „Kopen en uitprobe
ren", is zijn devies. Als decora
tieve presse papier doet-ie het
altijd goed, zoals de audiogids
bij de expositie behulpzaam sug
gereert.
Materiaal
Natuurlijk laat het werk van
Mare Newson zich niet in deze
anekdotische toelichting van
gen. Maar ze geeft wel aan dat
Vliegtuig (Keivin 40, 2003) en auto (021C Concept Car, 1999).
foto's Groninger Museum
hij wars is van oude design-dog
ma's als 'vorm volgt functie'. Bo
vendien kon Newson voor de sili
conen Mojo nieuwe mogelijkhe
den verkennen van een materi
aal dat hem vanwege het
lichaamseigen karakter al mate
loos boeide. En ook dat typeert
zijn werkwijze, waarin materi
aal en techniek bepalend zijn.
Maar dan moet je wel door de
speelse en ronde vormen, felle
kleuren en olijke titels heenkij
ken. Neem de Lockheed Lounge
uit 1986, de aluminium chaise
longue waarop Madonna zich
nog neervleide in haar videoclip
Rain uit 1993. Het is één van de
blikvangers van de expositie.
De glimmende rondingen van
het meubelstuk leiden in eerste
instantie de aandacht af van de
ontelbare klinknageltjes waar
mee de aluminium plaatjes
handmatig op de glasfiber basis
vorm zijn aangebracht.
De vorm verwijst al wel voor
zichtig naar wat een constante
zal worden in het werk van
Newson: de Orgone. Een basis
vorm als een zandloper, of -
voor wie dat tv-icoontje uit de
seventies nog kent - Barbapapa.
Geïnspireerd op de ideeën van
wetenschapper Wilhelm Reich,
die in de orgonomie een manier
zag om de wereld te verbeteren.
Met orgone energie, een levens
energie, als smeermiddel. De
vorm keert in heel veel ontwer
pen terug, van het duurste, ex
clusieve zitmeubel tot een door
Alessi in massa geproduceerd
gebruiksvoorwerp als de flessen-
opener Stavros - die je voor 17
euro meeneemt uit de museum
winkel.
Bij de rode Orgone Lounge en
gele Orgone Table wordt deze
Barbapapa-vorm bijna provoce
rend benadrukt door de grote
kleurvlakken. Qua productie
techniek zijn ze geïnspireerd op
de in Australië sterk ontwikkel
de surfboard-industrie, een be
drijfstak waar Newson in het be
gin van zijn carrière veel kennis
en ideeën opdeed. Zo gebruikte
hij voor de bekleding van de Em
bryo Chair neopreen, dat ook
wordt gebruikt voor surfpakken
(wetsuits). Opvallend aan deze
stoel is - behalve de felroze
kleur en ook weer de ronde
vorm - dat het frame niet aan al
le kanten is ingepolsterd, maar
nadrukkelijk zichtbaar is. Het
resultaat van Newsons streven
om juist dat te belichten wat je
niet kunt zien.
Veel van zijn ontwerpen hebben
holten en gaten, vaak geaccentu
eerd door een felle kleur, die je
het idee geven dat je een blik in
het binnenste van het object is
gegund. Sommige kenners zien
er een Freudiaanse suggestie in,
maar wie zijn ontwerpen zo bij
elkaar ziet, zoekt de verklaring
veel eerder in Newsons fascina
tie voor ruimtevaart en science
fiction. Niet voor niets zien som
mige zalen in het Groninger Mu
seum er uit alsof captain Kirk of
Darth Vader elk moment kan
binnenwandelen.
Zwart gat
In de tafel Event Horizon komt
het allemaal samen: het spelen
met techniek, het experimente
ren met materiaal, het verwij
zen naar het onzichtbare. De ti
tel is ontleend aan de grens rond
om een zwart gat - ben je die
eenmaal gepasseerd dan valt er
aan dat gat niet meer te ontsnap
pen. Dit is geen tafel voor een
spelletje ganzenbord of een rom
melig familiediner, sterker nog,
dit is niet eens een tafel. Het is
een technisch experiment met
twaalf stukken aluminium, ge
hamerd met behulp van zand
zakken en boomstammen en
toen aan elkaar gelast. En met
een holle (oranje) binnenkant
die minstens zo belangrijk is als
de buitenkant. Dat je de com
plexiteit er niet aan af ziet,
maakt het alleen maar interes
santer, vindt Newson ook zelf:
„Deze tafel is een excuus om ple
zier te hebben met techniek."
In het Coop Himmelblau pavil
joen is te zien hoe Newson daar
in steeds nieuwe grenzen op
zoekt. Daar pronkt de 02IC, de
conceptauto in wit en appeltjes-
groen die hij voor Ford maakte.
Het model doet denken aan on
ze aloude Dafjes, of, zoals
Alufelt Chair, 1993.
angzaam drupt inkt uit het plafond op
luhel Brabants Dagblad op de grond in
fevan de wolhokken van De Pont in Til-
pg Elke dag wordt een verse krant op de
ppel gelegd om zo elke dag volgedrupt te
pen. Langzaam zal de stapel uitgroeien
,-'een sculptuur van besmeurde kranten
P .een verbinding aangaat met de
•aft-wit foto's van bomen die op de wand
ingeplakt.
^kunstwerk Déja Vu van de Belgische
ifötenaar Michel Franois (St. Truiden,
'56) heeft een aantal wolhokken verder
tegenhanger in One Stone (2004). Ook
6at hok zijn foto's op de muur geplakt.
van een boom, maar van twee grote ste-
Op de vloer ligt een grote stapel met
%s van diezelfde twee stenen. Bezoe-
nmogen een poster meenemen. De lang-
ri slinkende stapel posters staat zo als
^spiegeling tegenover de stapel groeien-
franten van een paar hokken eerder
instellingen en losjes gelegde verban-
spiegelingen, natuur en cultuur, holle
bolle \ormen, het zijn belangrijke the-
ls m het werk van de Belgische kunste-
In zijn aanpak en denkwijze doet Fra-
s denken aan de Nederlandse kunste-
<-'Mark Manders. Beide kunstenaars heb
been strikt persoonlijke werkwijze ge-
Ordenen en arrangeren, uitvergroten
^kleinen, omkeren en transformeren,
■gewone krijgt zo plotsklaps een nieuwe
-kenis. De kunstenaar speelt met beel
Déja Vu: de met inkt besmeurde kranten op de grond gaan een verbinding aan met de zwart wit
foto's van bomen op de wand. foto Ralph van de Lisdonk/GPD
den en betekenissen zoals een dichter dat
doet met woorden.
Er is in één van de wolhokken een installa
tie gemaakt die goed illustreert hoe Franois
te werk gaat. In het hok hangt een van bo
venaf genomen foto van een filmset. Er is
een interieur gebouwd, de wanden zijn
deels opgetrokken. Op de foto is een fel
licht gezet, afkomstig van een grote toneel
spot. Op de derde wand is weer een foto ge
hangen van een toneelspot. De lamp op die
foto is weggesneden en vervangen door een
spiegel. Op de spiegel is met behulp van een
diaprojector een lamp geprojecteerd en het
licht van de spiegel weerkaatst weer de to
neelspot die op de foto staat gericht op de
tegenover liggende manier. En in het op de
muur geworpen silhouet van de toneelspot
is te zien hoe warm die spot wordt. Rook
kringelt omhoog, iets wat niet te zien is als
je naar de spot zelf kijkt.
Op papier is het moeilijk uit te leggen hoe
het werkt, maar wie in De Pont is, ziet on
middellijk wat Franois wil. Zijn speciaal
voor De Pont gemaakte installatie gaat
over kijken en waarnemen, illusie en werke
lijkheid. De werkelijkheid is niet iets wat
we waarnemen, maar is gemanipuleerd, cul
tureel bepaald en gedicteerd door invloe
den van buitenaf.
Voor Franois is De Pont de eerste grote mu
seale presentatie van zijn werk in Neder
land. In Frankrijk en België is zijn werk al
meermalen gepresenteerd. Franois vertegen
woordigde België al op de Documenta in
Kassei en de Biënnale van Venetië. De voor
malige wolhokken van de wolspinnerij die
De Pont vroeger was, blijken uitermate ge
schikt voor het tonen van werk van Fra
nois. Want exposeren is voor de Belg niet
'zomaar' wat werk ophangen.
Hij verwijst naar ander werk, van zichzelf
maar ook naar dat van kunstenaars elders
in het museum. Een tentoonstelling is voor
Franois een organisme. Vandaar ook het
zaaltje waarin met behulp van magneten en
metaal de kijker zelf aan de slag kan om
een kunstwerk te maken met zwarte lijnen.
Het werk van Franois is zeker niet eenvou
dig te grijpen. Het lijkt soms op een raritei
tenkabinet. Het begin in het eerste hok is
nog simpel. Een op groot formaat gedrukte
inktvis is grotendeels aan het oog ontrok-
ken door vette klodders inkt die eveneens
op het doek zijn gedrukt. Maar vervolgens
worden de verwijzingen en betekenissen
snel gecompliceerder.
Wat wil Franois met een agave die hij be
licht met een toneelspot waardoor de ge
vaarlijke punten stekelige schaduwen wer
ken op de achterwand van het wolhok? En
wat is de betekenis van de kunstmatig bran
dende vlam, in hetzelfde hok, brandend ach
ter een gat dat in de wand is gemaakt. De
vlam blijkt bij nadere beschouwing, hele
maal niet gevaarlijk. Met behulp van drie
lampen, een ventilator die een doek in bewe
ging zet, schept Franois een illusie. Het on
gevaarlijke vlammetje vormt wellicht weer
een tegenstelling met de ongevaarlijk lijken
de plant, die echter voorzien is van scherpe
punten. Scherp genoeg om je flink aan open
te halen.
Zo gaat het verder. Foto's die op zijn kop
zijn geplaatst. Ballonnen van glas die niet
kunnen opstijgen, maar aan het plafond zijn
gehangen en op die manier weer 'communice
ren met een foto van Fiona Tan met opstij
gende ballonnen een stuk verderop. Franois
speelt met ruimte. De wolhokken bieden
hem de kans om ouder werk nog eens op een
andere manier te plaatsen en zo nieuwe ver
wijzingen mogelijk te maken.
Franois werkt met verschillende media.
Maar bovenal lijkt hij vooral een beeldhou
wer te zijn. Het glazen huisje, dat pontifi
caal en enigszins los van de andere kunst
werken staat opgesteld, lijkt daar ook naar
te verwijzen. In het midden ligt een brok
wittte klei. De kunstenaar heeft er met zijn
handen klei afgehaald die hij tegen het glas
heeft gemikt. In dat beeld ligt al het werk
van Franois besloten. Weghalen en opnieuw
ordenen van materiaal met blote handen: er
is een binnenkant en een buitenkant en Fra
nois probeert de relatie tussen die twee in
zichtelijk te maken.
Gerrit van den Hoven
Expositie Michel Franois - Déja Vu: t/m 26 septem
ber in De Pont in Tilbura
Lockheed Lounge Chair, 1986-88.
Newson zelf zegt: „Zo tekent
een kind een auto." Het ging
hem dan ook niet zozeer om de
basisvorm, als wel om de de
tails. Normaliter zijn er.al gauw
vijftig designers die zich daar
mee bezighouden, wat tot veel
chaos en lelijkheid leidt. Maar
hier is alles wat er op en aan de
auto zit door dezelfde persoon
ontworpen, en daardoor straalt
het ontwerp rust en eenheid uit.
Op dezelfde manier provoce
rend is de Keivin 40, een specta
culaire blikvanger in hetzelfde
paviljoen. Een vliegtuig waar
mee Newson de saaiheid van de
traditionele luchtvloot aan de
kaak wil stellen. Tegelijkertijd
kwam daarmee voor hemzelf
een droom uit, met dank aan de
Fondation Cartier, een centrum
voor eigentijdse kunst in Parijs.
Want voor de bereisde Newson
blijft vliegen een wonder, en in
een ideale wereld zou hij een
vliegtuig als de Keivin gaan ko
pen. Van bovenaf lijkt het vlieg
tuig wel een beetje op een rog.
Het is weliswaar te klein voor
een echt vliegtuig en te groot
voor een model, maar de aërody
namica en voortstuwing klop
pen. En voor Newson is het een
eerste stap. „Ooit, ergens zal het
gaan vliegen."
Ingrid Bosman
Expositie Mare Newson: t/m 5 sep
tember in het Groninger Museum.
Open dinsdag tot en met zondag van
10 tot 17 uur, in juli en augustus ook
op maandagmiddag van 13 tot 17
uur. www.groningermuseum.nl.
