pzc
Kwal zweeft al
miljoenen jaren
Metalen landschap bepaalt de achtergrond
weerwoord
Verlange naè
die goeie
aauwen tied
18
Schouws
Serooskerke
op raadkaart
18
Veel molens
zijn toe aan
opknapbeurt
19
Op de Belgia
breekt de
dageraad aan
19
NAAR BUITEN
ijdactie bijlagen: 0113-315680
tjtffcredactie@pzc.nl
;jslbus 314460 AA Goes
Mvertentie-exploitatie:
voord-en Midden-Zeeland: 0113-315520;
'feuws-Vlaanderen: 0114-372770;
\2tionaal: 020-4562500.
dinsdag 27 juli 2004
Zijn de honds
dagen fel en
klaar, verwacht
dan maar een
vruchtbaar jaar
(de hondsdagen
liggen tussen
19 juli en
18 augustus
Buitengebied is een wekelijkse
bijlage over natuur en
landschap, land- en tuinbouw,
streektaal en streekcultuur,
visserij, recreatie en vrije tijd.
Vragen, opmerkingen,
suggesties en weerwoorden
zijn welkom bij de redactie
Buitengebied van de PZC:
postbus 31,
4460 AA, Goes,
fax 0113-315669,
e-mail redactie@pzc.nl
mens niet 'straalt'. Enkele jaren
geleden was er enige opschud
ding over de aanwezigheid van
de kruiskwal (onder meer in het
Goese Meer en het kanaal
Goes-Oosterschelde). Het is een
vreemde eend in de bijt; de ver
spreiding is vermoedelijk beïn
vloed door het transport van (Ja
panse) oesters en ze zijn moge
lijk met het ballastwater van
schepen uit de westelijke Pacifi-
sche Oceaan via Portugal in de
Deltawateren terecht gekomen.
Het is geen echte kwal, maar
een hydromeduse. De netelcel-
len van de kruiskwal bezitten
gif, waar mensen heftig op kun
nen reageren met verlammings
verschijnselen. Zo'n affaire
draagt niet bij aan een goede
beeldvorming over de kwal.
Jan van der Veen vindt het niet
alleen een uitdaging om de kwal
len in het aquarium in leven te
houden, hij wil de mensen ook
laten zien dat het geen griezelig
dier is. Al zwevende is er een ze
kere schoonheid waar te nemen.
Die boodschap geldt trouwens
ook voor de 17 andere aquaria
in Het Arsenaal waar zeeleven
getoond wordt. „We willen de
mensen tonen wat er onder wa
ter allemaal in Zeeland leeft."
Rinus Antonisse
De kompaskwal komt in de zomermaanden veel voor. foto's Marco Faasse
De haarkwal heeft een lange neteldraad
Mensen vinden kwallen
enge, vieze beesten.
Bij aanraking 'stralen' ze,
met als gevolg een brande
rig gevoel op de huid. Kwal
len kunnen het strandple-
zier dan ook flink bederven.
Het is een eenzijdig beeld.
De meeste kwallen steken
niet en doen de mens geen
kwaad. En wie de moeite
neemt een kwal zwevend in
het water te bekijken, ziet
een verrassend mooi, bijzon
der dier. Bioloog Jan van
der Veen van zeeaquarium
Het Arsenaal in Vlissingen
probeert via een kwallen-
project duidelijk te maken
dat de kwal meer is dan een
vervelend stekend zeedier.
De giftige kruiskwal.
de huid, veroorzaakt dat het
branderige gevoel. Een ane
moon, eveneens een neteldier,
idoet dat ook."
Volgens de bioloog gebruikt een
kwal niet'vreselijk veel
planktondiertjes. „Hij zweeft
maar wat door het water. Dat
kost niet veel energie en er zijn
ook niet veel organen die ge
voed moeten worden." Sommige
soorten kunnen een aardige om
vang bereiken. Van der Veen
zegt dat de zeepaddestoel wel
een doorsnee van 70 tot 80 centi
meter kan halen. „De haarkwal
komt tot 30-40 centimeter. Die
heeft een neteldraad van soms
twee meter lengte. Dat is als het
ware hun vistuig."
Gevraagd naar de functie van
een kwal, moet Van der Veen la
chen. „Hun functie? Wat is de
functie van de mens? Wij zijn
ook een diersoort, die zich welis
waar flink ontwikkeld heeft.
Misschien is dat wel een flinke
fout van de natuur. Een kwal is
een oerdier dat al miljoenen ja
ren voortzweeft en zich nog
steeds zwevende weet te hou
den. Een functie is wel dat ze
voedsel vormen voor andere die
ren, vooral voor andere kwallen.
Ze hebben dus een functie in de
voedselketen."
In een speciaal ontworpen aqua
rium in Het Arsenaal toont Van
der Veen steeds een andere kwal-
lensoort. Hij begon met de zee
druiven. Dat zijn de kleine gelei
bolletjes die vooral in de winter
en het voorjaar massaal op het
strand te vinden zijn. Deze kwal
wordt slechts drie centimeter
groot, maar bezit wel lange
vangdraden voor het verzame
len van voedsel. Tot eind juli
zweeft de oorkwal rond. Die
heeft geen sterke netelcellen en
bij aanraking merkt een mens
daar weinig van.
Onderstroom
In augustus zijn de kompaskwal
len en haarkwallen aan de
beurt. Die kunnen wel voor een
onaangename ontmoeting zor
gen. In bepaalde situaties zijn
ze aan zee maar met moeite te
ontwijken. Als er oostenwind
staat, spoelen ze in grote aantal
len aan op het strand. Bij deze
windrichting is er sprake van
een onderstroom in het water,
waardoor de kwallen naar de
kust toe gedreven worden. Hun
zwemwijze is niet sterk genoeg
om de stroming te trotseren.
Van der Veen sluit het kwallen-
project van september tot no
vember af met de zeepaddestoe
len. Dat is de grootste Neder
landse kwal, die echter richting
Kwallen zijn het hele jaar
door in de Zeeuwse wate
ren te vinden. Alleen zijn het
steeds andere soorten. Dat heeft
vooral te maken met de water
temperatuur, legt Jan van der
Veen uit. Hij is sinds tien jaar
bioloog bi] Het Arsenaal in Vlis
singen. De oorkwal is een vroe
ge soort, die al bij wat lagere
temperaturen tot ontwikkeling
komt. De haarkwal en kompas
kwal houden het liever op de zo
mermaanden. Voor de badgas
ten minder plezierig, want dat
zijn uitgerekend soorten die ste
ken.
Van der Veen, enthousiast vertel
ler over het zeeleven, wijst erop
dat de meeste kwallen niet veel
ouder worden dan een paar
maanden. „Ze komen daardoor
ook meestal maar in een paar
maanden van het jaar massaal
De oorkwal is een vroege soort.
voor, om vervolgens daarna vol
ledig te verdwijnen." Hij zegt
dat de opbouw van een kwal te
vergelijken is met een plastic
zakje met gelei erin. „Hij be
staat voor 98 procent uit water.
Als een kwal op het strand in de
zon ligt, droogt hij ook snel uit."
Het leven van een kwal begint
als een klein poliepje. Als de wa
tertemperatuur de juiste hoogte
heeft, komen daaruit allemaal
schoteltjes. Al zwevende door
het water wordt voedsel ver
gaard en wanneer dat er in vol
doende mate is, beginnen ze te
groeien. Van der Veen: „Ze ha
len het met netelcellen naar bin
nen. Het is eigenlijk een heel in
genieus systeem. In de netelcel
zit een soort harpoentje met aan
het eind een ankertje, waarmee
ze het plankton pakken. Als dat
ankertje in aanraking komt met
Een krekenlandschap met
rietpluimen, knotwilgen en
aan de einder het buizenwerk
en de fakkels van een petroche
misch bedrijf. In dit geval de
Voorste Kreek bij Hoek met op
de achtergrond Dow Benelux en
de aanpalende bedrijven. Sa
men vormen ze het Zeeuwse
landschap. Want zeker in de Ka
naalzone, maar ook in veel ande
re delen van Zeeland, zijn de
duidelijke merktekens van de
haveneconomie overal te zien.
Ooit troonde de toenmalige bur
gemeester Swillens van de ge
meente Ossendrecht PvdA-voor-
zitter Veerman mee op een rond
rit door de Brabantse en Zeeuw
se polders rondom het Schel-
de-Rijnkanaal. Volgens hem
werd dat open polderlandschap
ernstig bedreigd door het opruk
ken van de Antwerpse industrie.
Hij vreesde dat het geheel van
buisleidingen, opslagtanks,
meetstations, hekwerken en
spoorlijnen niet zou stoppen bij
de landsgrens. Swillens hoopte
dat de sociaal-democratische
voorman zijn invloed zou aan
wenden om dat oprukken te be
teugelen. Hij wees tijdens die
tocht dan ook richting dat meta
len landschap, dat volgens hem
zeer vloekte met de open pol
ders ten noorden en westen van
het Nauw van Bath.
Veerman keek echter met heel
andere ogen naar het industrieel
complex en bekende, tot stom
me verbazing van de bezorgde
burgemeester, dat hij genoot
van de rondrit. ,„Ik zie hier
werk, ik zie hier bedrijvigheid,
vooruitgang", zei hij waarna
Swillens niets anders restte dan
stilte.
Tijdens de wandeling vanaf
Hoek over de Noorddijk gaat de
gedachte uit naar dat tweege
sprek tussen beide bestuurders.
Links van de Noorddijk is het
typische vlakke Zeeuwse polder
landschap te zien met z'n grote
bieten-, tarwe, gerst- en vlasper
celen. Rechts meandert de Voor
ste Kreek door het laagland, ter
wijl de horizon in beslag wordt
genomen door de contouren van
de vooruitgang.
Tijdens het eerste gedeelte van
de wandeling ontnemen villa's
veelal het uitzicht op de kreek.
Vanuit de struiken rondom een
van deze woningen klinkt de
tsif-tsif-roep van de tjiftjaf. Na
een vijfhonderd meter stopt de
bebouwing en ligt er rechts een
ruig grasland waar een paar kie
vieten zich half-en-half ver
schuilen. De kreek is nu tussen
de bomen in z'n volle glorie te
zien. Meerkoetjes 'spelen' voor
onderzeeërs en verdwijnen in
een onvast ritme onder water.
Langs de kant staat een reiger
statig te wezen. Na een paar ki
lometer, bij de Braakmandijk,
draait de weg naar rechts en
gaat over in de Lovenweg. De
wandelaar kan hier kiezen: de
asfaltweg onderaan de dijk vol
gen of de dijk beklimmen en
langs het water de route vervol
gen. Wie voor die laatste moge
lijkheid kiest, ziet het woud van
silo's van Katoennatie en Vos
volop glinsteren in het logistiek
park in de Noordelijke Braak
manpolder. De wandelaar die
kiest voor het asfalt hoeft ook
niet lang te wachten voor hij bo
ven de kruin het buizenbos van
een van de fabrieken van Dow
ziet. Eerst passeert hij echter
twee boerderijen met mooie au
thentieke landbouwschuren. De
laatste is een zwarte gepotdek-
selde schuur, die wat kleine spo
ren van verval vertoont. Vijfhon
derd meter verder staat een der
de authentieke schuur. De men
deuren zijn echter dicht gemet
seld en de schuur is ook op ande
re manieren aangepast aan de
hedendaagse bedrijfsvoering.
De hele route rondom de Voor
ste Kreek geeft een goed inzicht
in de toestand van de Zeeuwse
boerenschuren. Een die niet vro
lijk stemt. Want het gaat niet
goed met de authentieke schu
ren, zo blijkt alleen al tijdens de
ze wandeling. Zo op het oog ver
keert geen enkele oude boeren
schuur in blakende toestand.
Die schuren zijn voor de heden
daagse boer allerminst prak
tisch. Ze zijn veelal te hoog, de
deuren te laag en de indeling te
krap. Desondanks gaat het wel
om een belangrijk onderdeel
van het (agrarisch) erfgoed dat
staat te verkrotten. Duidelijk is
te zien dat sommige boeren hun
best doen om de schuren te on
derhouden. Dat doen ze veelal
zonder subsidie. Anderen kie
zen voor leegstand en bouwen
naast de oude schuur een nieu
we. Dan gaat het veelal om dam-
wandschuren, die vreselijk deto
neren met die oude schuren. Ze
ker als er gekozen is voor groe
ne. verticale damwanden.
Aan het einde van de Lovenweg
is de vijfentwintig meter hoge
geluidswal van energieverwek
ker Elsta in al z'n geblokte lelijk
heid te zien. Die muur moet het
monotone gefluit vanuit de
warmtekrachtcentrale tegen
houden, maar doet dat niet echt.
Bij Elsta gaat de route rechtsaf
de Lovenpolderse straat in.
Langs deze weg staat iets wat
ooit een gepotdekselde boerde
rij was. Anderhalve wand staat
nog overeind. De rest is een
puinhoop. Vlak voor die bouw
val staat een enorme en moder
ne ligboxenstal. Zo'n stal waar
in het vee altijd binnen blijft.
En schuin achter die stal staat,
kennelijk verlaten, een mooie
oude schuur met stutten tegen
de mendeuren. Nog een paar
jaar en ook die kan vermoede
lijk worden afgeschreven.
Net voorbij de voetbal - en ten
nisvelden van Hoek glinstert
links weer de Voorste Kreek. Na
een wandeling langs die kreek
via de Rozen laan komt het be
ginpunt van de route weer in
zicht. En daar, daar bij de krui
sing van de Noordstraat/
"Noorddijk en Irisstraat staat
weer een oude Zeeuwse schuur,
naast een nieuwe damwand-
loods, te verkommeren.
Emile Calon
Rondje Voorste Kreek bij Hoek.
ca 8 km.
