Ik heb niks
met het verleden
Vooral bij mannen drijft de kaper boven
Jan-Willem Antheunisse,
programmamaker
Wrakduiken
Wanneer hij bij de kassa in
de supermarkt vriendelij
ke woorden richt aan het adres
van de caissière, kijkt soms een
van de wachtenden in de rij hem
verrast aan. Die enigszins lijzige
stem met dat Middelburgse ac
cent. Die komt zo bekend voor. Is
dat niet.Jazeker, dat is 'm nu:
Jan-Willem Antheunisse, de ma
ker en de stem van het tv-pro-
gramma Trugkieke van Omroep
Zeeland.
Elke uitzending van Trugkieke le
vert programmamaker Jan-Wil
lem Antheunisse een stroom e-mails
op. Kijkers die hem deelgenoot maken
van de herinneringen die het program
ma bij hen heeft opgeroepen, kijkers
die mensen hebben herkend op een
filmpje of kijkers die hem willen laten
weten dat hij een mooi programma
maakt, waarmee hij vooral lang moet
blijven doorgaan. Antheunisse heeft
veel werk aan al die fanmail. Kijkers-
onderzoeken hebben het ook te zien
gegeven: Trugkieke is het best gewaar
deerde en na Omroep Zeeland Nieuws
het best bekeken tv-programma van
de Zeeuwse regionale omroep. De pro
grammamaker haast zich om met een
relativering op de proppen te komen:
„Ach. dat was een onderzoek uit
2000." Is de populariteit van Trugkie
ke sindsdien afgenomen? Antheunis
se: „Dat weet ik niet. In 2000 is voor
het laatst op die manier de mening
van kijkers over onze programma's ge
vraagd."
Trugkieke. Het programma op
de vrijdagavond - in de zomermaan
den even niet - met in het intro die
fraaie Siemens filmprojector en het
melancholieke Mood Indigo van Duke
Ellington. De projector draait. Net
wanneer de camera bijna de projectie
lens inkijkt, begint Antheunisse zijn
commentaar. Hij heeft beslag weten
te leggen op een filmpje over een uit
stapje van de bejaarden in Kruinin-
gen, over Koninginnedag in Terneu-
zen, over de tewaterlating van een
schip in Vlissingen, over de afronding
van de oogstwerkzaamheden op
Noord-Beveland, over een koninklijk
bezoek aan Haamstede of over een
hengelkampioenschap op Tholen. De
beelden lijken op elkaar: mannen met
hoeden en petten, vrouwen met schor
ten, meisjes met strikken in het haar
en jongens met een kapsel dat erop
duidt dat herenkappers in die tijd één
model beheersten: de bloempot. En na
tuurlijk veel klederdracht, trekpaar
den en oldtimers.
Oorlog
In het Zeeland volgens Trugkieke is
altijd iets bijzonders aan de hand. Het
is er opmerkelijk vaak mooi weer en
er valt dikwijls wat te vieren. De fil
mers van weleer hebben veel blije ge
zichten vastgelegd. Het is in Trugkie
ke echter niet alleen feest en vrolijk
heid wat de klok slaat. Ook buitenge
woon ernstige gebeurtenissen doen
Zeeuwen naar de camera grijpen: oor
log, watersnood, strenge winters of in
grijpende stadsvemieuwingsprojec-
ten. Antheunisse: „Dat is één van de
grote verschillen tussen film en video.
Met video kun je zo maar wat beelden
vastleggen. Als het resultaat tegen
valt, spoel je terug en doe je het ge
woon over. Maar 8 mm filmpjes waren
duur. Mensen die zich zo'n camera
konden veroorloven, gingen heel wel
overwogen te werk. Die filmden al
leen als er echt iets onalledaags ge
beurde."
Jan-Willem Antheunisse begon zijn
werkzame leven als leraar speciaal on
derwijs aan de Klimopschool in Mid
delburg en vervolgens op de Driestro-
menschool. Een vak dat hem goed af
ging, maar dat te veel van hem verg
de. In 1991 stapte hij eruit, na bijna
twintig jaar. „Ik was echt op, leeggezo
gen. Ik voelde me op den duur diep on
gelukkig in het onderwijs. Ik wilde
wel iets gaan doen in de sfeer van de
hulpverlening, maar het was lastig
iets te vinden. Daarom heb ik allerlei
tijdelijke dingen gedaan. Soms aan
sluitend op het onderwijs, soms in het
verlengde van bezigheden waar ik eer-
Naam:
Jan-Willem Antheunisse
Geboren:
Middelburg, 16 juni 1960
Woonplaats:
Middelburg
Opleiding:
Ulo-a, Kweekschool/
Pedagogische Academie
Werk:
programmamaker (o.a. Trugkie
ke) en beeldarchivaris bij Om
roep Zeeland Televisie
der al mee in de weer was."Zo was
Antheunisse al enkele jaren vrijwilli
ger en bestuurslid van de stichting
Middelburgse Filmtheaters. Op Konin
ginnedag 1989 vertoonde deze stich
ting op het Damplein in Middelburg
een Polygoonfilm van de onthulling
van het beeld van koningin Emma op
6 september 1937. „Die film hebben
we die dag enkele keren vertoond.
Steeds trok er een golf van herken
ning en enthousiasme door het pu
bliek. We hebben toen als initiatiefne
mers tegen elkaar gezegd: we moeten
proberen dit soort materiaal te verza
melen, want het zou ontzettend jam
mer zijn als het verloren zou gaan.
Daarom hebben we het Zeeuws Fil
marchief opgericht. We wilden bezit
ters van oude films laten weten dat
hun beelden bij ons in goede handen
zijn. Om actief mensen te benaderen,
hebben we fotografen gevraagd wie
vroeger hun klanten voor 8 mm films
waren. Dat liep lekker. Twee jaar la
ter hadden we al een catalogus met
tweehonderd films." Dat kwam mooi
uit toen Omroep Zeeland in oktober
1997 met televisieuitzendingen begon.
Antheunisse was al parttime medewer
ker van de afdeling radio met een pro
gramma over het aanbod van biosco
pen en filmhuizen. In de programme
ring van de nieuwbakken regionale te
levisiezender werd van begin af aan
Trugkieke opgenomen. Aan de opzet
is in al die jaren nauwelijks iets gewij
zigd. Met succesformules hoor je be
hoedzaam om te springen. Antheunis
se - hij is behalve programmamaker
ook beeldarchivaris bij Omroep Zee
land - had nooit verwacht dat het pro
gramma zo lang door zou gaan. „Ik
had niet durven hopen dat er zo veel
filmmateriaal boven water zou ko
men."
Oproep
Over de beschikbaarheid van films
heeft hij zich de afgelopen jaren af en
toe wel eens bezorgd gemaakt. Dan
dacht hij dat het eind nu toch wel echt
in zicht was. „Ik heb wel eens op het
punt gestaan om een dramatische op
roep te doen: 'als we nu geen filmpjes
meer binnenkrijgen, stopt het pro
gramma'. Gelukkig bleek dat uiteinde
lijk nooit nodig. Steeds wanneer we
bijna droogstonden, werd er weer een
nieuwe bron aangeboord. Dan kwam
ik via-via in contact met iemand die
een oud-amateur-filmer of zijn nabe
staanden kende en van het één kwam
vaak het ander." Zo verkeert Antheu
nisse op dit moment in de comfortabe
le wetenschap dat hij zijn programma
tot de jaarwisseling al heeft volge-
pland. En daarna? „Ach, de ervaring
heeft geleerd dat zich dan wel weer
wat aandient."
Het kost Antheunisse soms enige over
redingskracht om toestemming te krij
gen van bezitters van oude films hun
beelden in Trugkieke te laten zien. „Ik
hou het er maar op dat het iets typisch
Zeeuws is. Een mengeling van beschei
denheid en valse schaamte. 'Er staat
alleen wat familie op', krijg ik dan te
horen. 'Dir eije toch niks an.'" Antheu
nisse is zelf Zeeuw genoeg om met dat
soort afwerende reacties om te kun
nen gaan. Hij krijgt vrijwel altijd in
elk geval de films te zien en meestal
volgt ook toestemming om een deel er
van in zijn programma op te nemen.
„Soms hebben mensen wel eens ge
lijk. Dan heb ik inderdaad niets aan
een filmpje. Strandscènes uit de jaren
zestig heb ik inmiddels wel voldoen
de. Maar voor alle zekerheid kijk ik
toch wel even. Je weet nooit of ergens
op de achtergrond een gestrand schip
of de eerste topless zonnebaadster te
zien is." Trugkieke is een feest van
herkenning. Situaties, straatbeelden,
gezichten en details die al lang uit het
geheugen leken te zijn verdwenen,
worden ineens weer levend. Antheu
nisse heeft dat zelf ook wel eens. „Ik
heb ooit in een filmpje precies dezelf
de tijdschriftenhanger gezien die we
thuis ook naast de schoorsteenmantel
hadden hangen. Boven de PZC en
daaronder de Spiegel en de Elisabeth-
bode. En wanneer ik in zo'n filmpje
zie hoe de rollen tussen mannen en
vrouwen waren verdeeld, dan herken
ik daar mijn eigen opoe en opa in."
Met het oog op de naderende herden-
Jan-Willem Antheunisse
foto Mechteld Jansen
king van de bevrijding van Zuid-Ne
derland (dit najaar zestig jaar gele
den), hebben de regionale omroepen
van Zeeland, Noord-Brabant en Lim
burg geprobeerd samen een documen
taire over dit onderwerp te produce
ren. Het samenwerkingsproject
strandde omdat de ervoor benodigde
subsidie uitbleef. Het bleek te duur
om het op eigen kracht te doen.
Antheunisse was bij de voorbereidin
gen betrokken en hij had al verkennen
de gesprekken gehad met Zeeuwen
die in de documentaire een plaatsje
zouden kunnen krijgen. „Dat zijn in
drukwekkende verhalen. Van een
zoon van een Duitse soldaat bijvoor
beeld. van een joodse vrouw die uitge
rekend op D-dav op transport werd
gesteld naar Auschwitz, van mannen
uit Zoutelande die als jongetjes pal na
de bevrijding in de duinen met hand
granaten speelden. Het zou het jam
mer zijn als die verhalen nooit verteld
zouden worden. Daarom heb ik samen
met collega Tiny Polderman van Om
roep Zeeland maar besloten ze op te
schrijven." Hun boek 'Bevrijd,
maar...' verschijnt dit najaar.
De manier waarop Antheunisse al
bijna zeven jaar Trugkieke maakt,
doet veronderstellen dat hij zeer geïn
teresseerd is in geschiedenis. Hij rea
geert verbaasd op deze vaststelling.
„Nou nee, eigenlijk heb ik helemaal
niks met het verleden. Ik hecht niet
bijzonder aan het programma. Het is
geen roeping. Het is nu eenmaal zo
dat je een baan moet hebben om aan
je geld te komen. Helaas, maar het is
niet anders. Het liefst zou ik gewoon
een beetje op een stoel willen zitten en
kijken. Niet terug, niet vooruit, ge
woon kieke."
Ben Jansen
zaterdag 24 juli 2004
Ze duiken naar van alles. -Van 'per ongeluk' - voor
de verzekering - overboord gekieperde Merce-
teen tot koperen patrijspoorten met ingenieuze ka
trollen uit 1881. Wrakduikers zijn schatgravers, hal-
s'epiraten, maar vooral avonturiers. Verslag van een
rtmaal op de Fogo Islè.
go Isle is oorspronkelijk gebouwd voor de zee-
bdenjacht. Het schip vaart nu naar wrakken in de
Noordzee. Het oogt als de maritieme braderie voor
aderwater. Op het dek staat duikapparatuur in soor
tenen maten. Onder luifels ligt voor kapitalen: rub-
fcrpakken, kleine en grote flessen, zwemvliezen, mi
s-computers, klokjes, mutsen, metertjes en messen.
'Iieke Stoffels (50) spuugt net zo losjes in haar duik
el als de vijftig mannelijke duikfans en wrijft de
les schoon. Zo direct mag ze: duiken naar het
frak van de Aboukir. Het is één van de drie Engelse
tuisers die hier 22 september 1914 door de Duitse
fJikboot U9 werden getorpedeerd en zonken. Dit
fekje water is het zeemansgraf voor 1400 man. Van
^rest niets.
^stroblonde Mieke heeft leren duiken in de tien me-
(frhoge toren in Enschede, op Go Planet. Het in-
Plictiebrevet op zak. Waar anderen op hun nazaten
®°gen passen, duikt Mieke op haar vijftigste voor
eerst naar een wrak in de Noordzee. „Ik krijg de
^den meer vrij; de kinderen zijn zo ongeveer de
-euruit. Als je graag reist zoals ik. is een all-
tyind-brevet de garantie voor een leuke vakantie."
^hoe. De ex-docente in vele vechtsporten en -cur-
Slsleidster van managers huurt permanent een huis-
5lnKas, Turkije; volgens kenners de mooiste duiklo-
at'e in de Middellandse Zee. Mieke begeleidt er
"^kelende toeristen en verdient zo haar eigen va-
Duikers bij een scheepswrak.
kantie terug. „Ik spreek mijn talen goed, vier, dat
gaat best." Met acht maatjes van duikvereniging No-
BaToWa, afkorting van No Bar To Waste (geen druk
in de zuurstoffles te verliezen), monsterde ze een
avond eerder aan op de Fogo Isle, trots bezit van ne
gen aandeelhouders/duikfans. Mieke heeft bijna drie
keer zo vaak gedoken als het vei-eiste minimum - hon
derd duiken. Vrolijk telt ze 95 euro neer voor avon
tuur op volle zee. „Als je met de familie naar een pret
park gaat ben je meer kwijt."
Op driehonderd liter rode diesel per uur stoomt de
schuit voor zonsopkomst vanuit IJmuiden naar de lo
het wrak." Bij de heren drijft kennelijk de kaper bo
ven.
Mieke is verstrikt geraakt in nylon visdraad, dat be
neden los en in bosjes dobbert. Krabben draaien zich
erin vast, veel duikers zwaaien hun mes om zich uit
het onbreekbare touw te bevrijden. „Ik had nog
maar een minuut en kon net op tijd naar boven",
zegt ze opmerkelijk kalm. Een duikster is dit voor
jaar in een Zeeuws vissersnet verstrikt geraakt en ge
stikt. Mieke weet het, de anderen ook.
Risico's
Er zijn meer risico's. De jacht op trofeeën gaat ver.
Twee wrakduikers vinden een munitiekist vol cor-
diet. staafjes springstof voor Britse torpedo's. Ze
klikken een ballon aan de kist, vullen die met lucht
en in vliegende vaart schiet het gevaarte omhoog.
Hoofdschuddend hoort Mieke dat andere duikers op
een haartje door dat 'projectiel' zijn getorpedeerd.
Een ander komt boven met bloedende vingers. Hij
klauwde iets te wild naar een vastzittende huls en be
taalt met een vleeswond. „De gretigheid is te groot",
stelt Mieke. Soms zijn ze een beetje te veel piraat.
Lol en verademing regeren na twee duiken. De buit
mag klein zijn, iedereen is veilig aan dek. Een beman
ningslid haalt een stokje cordiet uit de gescoorde mu
nitiekist. Hij houdt een aansteker bij de lange saté
pen. Het staafje brandt subiet, ondanks negentig
jaar zeesop. Geen windkracht negen, maar met de
mond aangeblazen, krijgt het vlammetje uit.
Het is zowat symbolisch voor de passie van wrakdui
kers. Een etmaal varen en dobberen voor twee maal
een half uurtje in steenkoude golven. Niemand die
hun vuur uitkrijgt.
Mieke en haar Deventer buddy's happen pakken
koek weg, pal voor IJmuiden. Chillen geblazen. De
kruiser Aboukir is 'genomen' - twee mooie duiken er
bij in hun logboek. Ze kunnen nog even vooruit Er
liggen nóg 30.000 wrakken op de bodem van deze
zee.
Bert Janssen
ii mi hm i i-iMi i i n i i
De Aboukir is één van de drie Engelse kruisers die 22
september 1914 door de Duitse duikboot U9 werden
getorpedeerd. Het wrak ligt dertig mijl uit de kust bij
Scheveningen.
pisch-helder. stress loert. „Het is hier heel anders
dan wat ik in Turkije doe. Dit is langer en intensie
ver."
Officieel is de docente afgekeurd, na een mislukte
rugoperatie. Als beladen pakezel puft ze rond in de
zon; totaal verpakt, met een volle fles en een wirwar
aan spul. „Dat is het voordeel van deze boot: ze
brengen je precies op de plek. Aan dek is het oppas
sen met alle apparatuur, maar onderwater kun je gi
gantisch veel Ze spuugt nog eens in haar duikbril,
klaar voor 'beneden'. De crew heeft touwen en lijnen
vanaf het schip uitgezet; wegwijzers in wrakland.
Mieke plonst, haar buddy's Ben en Elco volgen, ge
drieën flipperen ze af naar bijna dertig meter. Aan
boord klokt de stopwatch hun duiktijd.
Krap een half uur later komen ze boven. Mieke
straalt. Ze heeft plenty krabben en anemonen gezien,
in velerlei kleuren, vormen en formaten. „Ik kijk
naar planten en dieren. Het is daar beneden één gro
te rotstuin." Ze schetst sekse-verschillen in wrakdui
ken. „Ik kijk niet naar dingen om mee te nemen,
maar hang zo een minuut bij een mini-, mini-slakje.
Kerels zoeken gelijk hulzen, munitie of stukken van
foto EPA
catie, dertig mijl uit de kust bij Scheveningen. Bij de
briefing halen de gedreven vrijwilligers die de Fogo
Isle in de vaart houden, de touwtjes strak aan. Erva
ren Noordzeeduikers spreken, iedereen luistert. Mot
to van de duikleiden elke deelnemer heeft te letten
op het eigen lijf en dat van de buddy, het vaste maat
je-
Mieke 'proeft' de les, geïnteresseerd en rustig. Hoort
dat de instructeurs gepassioneerde lieden zijn, mét'
gevoel voor verantwoordelijk. Geen overbodige luxe;
duiken in de Noordzee is niet zonder gevaar. De stro
ming kan link zijn, het zicht is vaak verre van tro
