Getekend door Mausehwitz
Het woord is
aan een optimist
Art Spiegelman
proza
Dolores Thijs: Maanvrouw. De-
:c roman schetst een uiterst pef-
soonlijk beeld van de schrijfster
olie meerdere malen genomi
neerd werd voor de Nobelprijs:
Karen Blixen. Het is het verhaal
van een strenge en ook tedere
vrouw die haar omgeving soms
tot wanhoop brengt door haar
egocentrische gedrag. Ze doet
erg haar best het zoontje van
haar huishoudster voor zich te
vinnen, want bovenal is de be
roemde Blixen na de dood van
haar geliefde Denys een kinder
loze, eenzame vrouw die ver
langt naar liefde en affectie.
Een vrouw ook die verscheurd
wordt door een voortdurende
heimwee naar Afrika. Uitgeve-
ij Mozaïek, 206 pag., €16,50.
vertaald
Margaret Leroy: Kaarten uit
Berlijn. „Een liefdesverhaal en
thriller tegelijk", schreef een col
lega-auteur over deze derde ro-
man van maatschappelijk werk
ster Margaret Leroy. Daisy, de
dochter van Catriona en Ri
chard, voelt zich al weken niet
lekker, maar de dokter kan
diets vinden. Cat is er echter
van overtuigd dat er iets ern
stigs met haar dochter aan de
hand is. Ze gaat naar een andere
arts, die wél naar haar luistert.
Maar dan blijkt dat hij zo zijn
vagen ideeën heeft over de oor-
zaak van Daisy's ziekte. Verta-
Üng Karien Gommers en Hanne-
,;e van Soest. Uitgeverij De Boe
kerij, 294 pag., €15,95.
Richard Russo: Empire Falls.
Het stadje Empire Falls in Dex-
ler County, Maine, heeft betere
Mjden gekend. De hout- en tex-
t ielindustrie die het kloppende
hart van de gemeenschap vorm-
den, zijn doodgebloed. Van de
j indrukwekkende fabrieken van
de Whiting-familie is nauwe
lijks iets over. Te midden van de
Whiting-'ruïnes' werkt Miles
Roby al twintig jaar lang in de
Empire Grill. Samen met de an
dere inwoners van Empire Falls
blijft hij hopen - tegen beter we
len in - dat eens het tij zal ke
ren. Met Empire Falls, dat mo
menteel wordt verfilmd met on-
ler anderen Paul NeWman en
Ed Harris, won Richard Russo
m 2002 de Pulitzer Prize. „Het
is een roman met ballen", aldus
Herman Brusselmans. Vertaling
Sandra van de Ven. Uitgeverij
Signature, 584 pag., €24,95.
Susan Hill: Al wat rondwaart.
'r Dit boek is het thrillerdebuut
;an deze Engelse auteur, die eer
der korte verhalen, kinderboe-
:;rn, non-fictie en literaire ro
mans schreef. In Groot-Brittan-
nië is Susan Hill een van de ge
liefdste auteurs. Haar verhaal
The Woman in Black' wordt al
vijftien jaar in Londen als to
neelstuk opgevoerd. Al wat
rondwaart gaat over een 53-jari-
;e vrouw, die verdwijnt in de
rust. De oudere politieagenten
■naken zich niet druk, ze weten
lit ervaring dat vermiste perso-
ïen meestal vanzelf weer opdui
ken. De jonge inspecteur Freya
S raff ham wil de zaak echter
net laten rusten, vooral niet na
lat ze de kasten van de vermiste
rouw heeft doorzocht. Verta-
ing Yolande Ligterink. Uitgeve-
'ij Sijthoff, 448 pag., €17,95.
IN PE wrak 'N KflPo-ew opzicmn-n'j
cm fCHopte uw, ueet no kom..
indelijk is de defini
tieve editie van
Maus verschenen, de
inmiddels klassieke strip van
de Amerikaan Art Spiegel
man over de holocaust. Het is
het enige stripboek dat werd
bekroond met de prestigieuze
Pulitzerprijs. Over muizen,
katten, varkens en trauma's
van de eerste en tweede gene
ratie.
Het moét ongetwijfeld een
vreemde gewaarwording
zijn voor de genjiddelde striplief
hebber die onbevangen begint
te lezen in Maus van Art Spiegel
man. De hoofdrollen in het boek
zijn weggelegd voor muizen, die
als mensen denken, praten en
bewegen. Ze leiden een door
snee bestaan, in één van de wij
ken van New York. De lezer
denkt aanvankelijk van doen te
hebben met een strip waarin het
dagelijkse menselijke .handelen
is verbeeld in de vorm van die-
renfiguren, vergelijkbaar met
Donald Duck of Mickey Mouse.
De comfortabele eerste indruk
maakt al snel plaats voor onrust
als één van de muizen begint te
praten over zijn oorlogsverle
den. Dat verleden is getekend
door kampervaringen in
Mausehwitz en de terreur van
katten en varkens. Maus is het
grotendeels autobiografische
verhaal van een stripmaker over
de herinneringen van zijn vader
aan de holocaust. Spiegelman
kijkt in de strip terug op zijn
jeugd, waarin hij niet met zijn
emotioneel geblokkeerde vader
op kon schieten. Dat levert aan
doenlijke en prachtige scènes op
tussen twee muizen. Zeker als
de zoon voor het eerst in zijn le
ven daadwerkelijk toenadering
zoekt tot zijn vader, die het
liefst een veilige afstand be
te zetten in een beeldverhaal
met mensenfiguren. Om afstand
te scheppen tussen zijn eigen in
druk en het verhaal van zijn va
der, heeft hij de personages voor
zien van dierengezichten. Het is
opvallend dat deze aanpak geen
enkele afbreuk doet aan de over
tuigingskracht van het verhaal,
dat maar al te vaak gruwelijk of
vertederend is, maar nergens on
bedoeld komisch wordt.
De kracht van Maus wordt ook
bepaald door de karige lay-out
en tekenstijl. Die missen iedere
waart. Als de vader eindelijk
het stilzwijgen doorbreekt,
geeft hij het verhaal prijs van de
familiegebeurtenissen in het Po
len van voor en tijdens de Twee
de Wereldoorlog. Het resultaat
is een verhaal waarin heden en
verleden elkaar afwisselen en de
gevoelens van zowel de vader
als de zoon een plaats krijgen.
Lezend in Maus ontdek je gaan
deweg waarom Spiegelman
heeft gekozen voor muizen, kat
ten en varkens. Voor de stripma
ker was het onmogelijk om het
verhaal van zijn eigen vader om
vorm van effectbejag en zijn fei
telijk volkomen ondergeschikt
gemaakt aan het verhaal dat
Spiegelman over heeft willen
brengen. Daarnaast wordt het
sobere karakter versterkt door
het ontbreken van een commen
taar op de gebeurtenissen en de
herinneringen van de vader.
Aandoenlijk is de manier waar
op Spiegelman heden en verle
den met elkaar heeft vervloch
ten en op die manier een beeld
geeft van de gevoelens van de
zoon, die gewoon naar de naam
Art luistert. Art wil vooral be
grijpen welke gebeurtenissen
zijn vader hebben gemaakt tot
wie hij nu is. Langzaam maar
zeker kan hij voor het eerst van
zijn leven enig begrip opbren
gen voor de stugge en harde ma
nier waarop hij is grootge
bracht. Maus is daarmee veel
meer geworden dan alleen een
verhaal over de jodenvervolging
tijdens de Tweede Wereldoor
log. Het is vooral de verwerking
van de gebeurtenissen, door zo
wel de eerste als de tweede gene
ratie, die in het boek centraal
staat.
Maus is een unieke strip en
heeft om die reden nooit een ver
volg gekregen. Spiegelman
wierp zich tegen het einde van
de jaren negentig op als samen
steller van een moderne bloemle
zing met korte kinderstrips, uit
gegeven (ook in het Nederlands)
onder de titel 'Little Lit'. Als
stripmaker zullen we waar
schijnlijk niet veel meer van
hem vernemen, omdat hij na
Maus zichzelf nooit meer kan
overtreffen. Het werk verscheen
in het Nederlands eerder in
twee delen, uitgebracht in de ja
ren negentig. Met de nu versche
nen volledige editie is dit strip-
werk van klassieke allure einde
lijk verkrijgbaar in de gewenste
vorm.
Jacob Moerman
Art Spiegelman: Maus. De volledige
editie - Uitgeverij De Harmonie/Oog
Blik, 296 pag., 22,50.
De bevrijding
Die keer dat je ja zei
toen je die aangeschoten neger
een krans zag oppakken
bij het monument voor de gevallenen.
Zingend deed hij de krans om zijn nek
en sprong er driemaal mee in het rond
eer hij hem weer neer lei.
Die keer dat je na een paar tellen
ontzetting binnensmonds jubelend
ja zei.
J. Eijkelboom
Volgend jaar is het zestig
jaar geleden, zestig jaar be
vrijding. Hét gedicht voor die ge
legenheid is al geschreven. Door
J. Eijkelboom, het staat in zijn
pas verschenen bundel.
De slachtoffers en de daders
zijn bijna uitgestorven, en daar
mee is alles verleden en voorbij
Durven we De Oorlog naar de
geschiedenis te verwijzen? Nau
welijks, schuld en leed zijn daar
voor te groot. In onze poëzie is
dat te merken. Er is geen onder
werp dat met zo'n plechtige
schroom wordt benaderd als dit.
Ik realiseerde me dat pas goed
toen ik ter gelegenheid van een
halve eeuw bevrijding samen
met Hans Warren een bloemle
zing maakte met de mooiste Ne
derlandse bevrijdingspoëzie. De
titel ontleenden we aan een vers
van C.J. Kelk: 'Die dag in mei
vergeet ik niet.' De dichter voeg
de daaraan dreigende woorden
toe: 'Laat niet de heugenis aan
dat uur,/ die ons tot in ons
doodsuur schraagt,/ beledigd
worden en verjaagd,/ want daar
aan wreekt zich de natuur.' Zo
was en is de stemming ten aan
zien van 4 en 5 mei, een soort
Goede Vrijdag en Pasen op de
vaderlandse kalender. Maar
wordt het geen tijd die heilig
verklaarde dagen wél te verge
ten?
'De bevrijding' heet het gedicht
van J. Eijkelboom dat deze
vraag oproept. Het is een uitei'st
dubbelzinnige titel. Want dit ge
dicht over bevrijdingsdag is
vooral een anti-bevrijdingsdag
gedicht. Een paar tellen van ont
zetting en dan wordt tégen de
voor de hand liggende veront
waardiging gekozen. We zien
hier de omslag van eerbied naar
opluchting. De neger die alle
wetten van bevrijdingsdag tart,
belichaamt bij uitstek vrijheid.
Luidruchtig jubelen durft de
dichter die het tafereel beziet
nog niet, maar de doorbraak is
een feit.
Binnensmonds jubelend is ook
de titel van de bundel waarin
dit uitmuntende gedicht staat.
Een echte Eijkelboom-titel, hij
heeft gedurende zijn helepoëij.
sche loopbaan de paradox ge
zocht. Die loopbaan begon da:
ook met een spraakmakend^
dichtenboek dat 'Wat blijft
komt nooit terug' heette.
Paradoxaal lijkt eveneens zijn
houding. Dichtbij de dood-Hi
is van 1926 - juicht hij versiola
over het leven. Hij is soldaat«i
weest in Indonesië, een g
terde ziekte ging stil weer vu
bijde drankzucht werd over
wonnen. Hij mag blijven er
daarover is hij blij: 'Vandaag
nog betrapten mijn zolen zicb'
op een shuffle over droog as
falt'. Zo zien we dichters met
vaak en wat mij betreft is het
een aanstekelijk gezicht: e
poëet die huppelend doorheth
ven gaat.
Het woord is eindelijk eensaa:
een optimist. Als hij schrijft
J. Eijkelboom
over een gestoorde jongen
zich aan een dansje waagt, wij
hij niet op diens beklagenswaa
dige lot maar op diens 'verzali
de blik'. Hij keert de wijsheid
van de psalmdichter om. He!
gras is bij hem geen symbool
van onze vergankelijkheid,
maar van 'ons hardnekkig le
ven'. De zangen van een overlf
ver. En ze klinken nog net zo
fris als toen hij een kwarteew
terug debuteerde. Het was des
tijds een verlossende ontdek
king dat je met zulke gewone
woorden zulke ongewone poêz
kon schrijven. Mooi dat uitgen
kend deze dichterlijke bevrijd
een gedicht maakte dat de be
vrijding van de bevrijdingin
luidt.
Mario Molegis
Eijkelboom: Binnensmonds ji
lend. Gedichten - Uitgeverij Ba
beiderspers, 68 pag., 14,95.
Rudy Kousbroek Megaliet
voorbarig.'Volgens het reglement krijg je nu
nog een kans; maar maak voort, dan kan het
schaap intussen nog wat grazen. Luister: ik
zal je vertellen hoe je lopen moet. Ga noord
waarts, de bemoste zijde van de bomen wijst
de weg. Dan kom je aan een hoge ringmuur;
daar moet je overheen, want een deur is er
niet, en daarbinnen is de tuin waar de prinses
ligt te slapen in een gouden bed. Dan moet je
haar uitkleden zonder haar wakker te maken.
Luister goed: alles moet uit, ook het onder
goed, anders telt het niet. Als het gelukt is ga
je bij haar liggen en dan brengt het gouden
bed je naar huis.
De prins doet dan alles zoals het moet, maar
de prinses droeg niets dan een string onder
haar gewaad, en toen hij die wilde verwijde
ren werd zij wakker. - O lieve prins! riep zij,
laat me die aanhouden, dan zal ik altijd van je
houden en bij je blijven! De prins was zo ver
liefd en vedwaasd dat hij toegaf. Maar daar
verscheen de draak en het volgende ogenblik
was de hele tuin met gouden bed en al verdwe
nen; hij was weer terug bij de offersteen.
- Je hebt gefaald, zei de jonge vrouw. Het spijt
me wel, maar nu moet ik het schaap slachten;
het noodlot moet voltrokken worden, tenzij je
het toverwoord weet. Gelukkig berusten
sprookjes vaak op wreedheden die niet door
gaan: de prins raadde het toverwoord in één
keer, en zo wordt hij toch nog thuis wakker in
ommige foto's doen zich voor als
een beeld uit een sprookje, vooral
als er iets verontrustends op ge
beurt. Hier is het zo te zien een
schaap op een offersteen. Wat is de voorge
schiedenis? Een koningszoon is de wereld in
getrokken nadat zijn vader, de oude koning,
hem op zijn sterfbed onthuld heeft dat hij nu
de erfgenaam wordt van een betovering, die
alleen verbroken kan worden door het volbren
gen van een of andere taak - bijvoorbeeld een
jonge maagd bevrijden uit een geheime tuin
waar zij bewaakt wordt door een draak. Als
hij faalt wordt hij in een offerschaap veran
derd. Of nee, dat is niet tragisch genoeg: als
hij faalt wordt zij, de prinses, in een offer
schaap veranderd.
Vele jaren dwaalt hij zoekend door de wereld;
op een keer valt hij in slaap bij een megaliet
midden op een verlaten vlakte. Als hij weer
wakker wordt ziet hij dat nu op de steen een
schaap ligt, dat op het punt staat geofferd te
worden door een jonge vrouw met een mes in
haar hand. - Niet doen! roept hij verschrikt,
dat is de prinses die ik moest redden, ik had
haar nog niet eens ontmoet. Ik kon de betover
de tuin niet vinden.
- Dan is er weer eens een vergissing gemaakt,
moppert de jonge vrouw, ik was hier besteld
om het noodlot te voltrekken, maar dat is dus
het gouden bed met de prinses in zijn armen.
En ze leefden nog lang en gelukkig. Einde van
het sprookje.
Eigenlijk had ik er nog in willen verwerken
dat hij de prinses toch weer verliest omdat hij
iets verkeerd doet of zegt, zoals Orpheus Euri-
dice voor eeuwig verliest wanneer hij naar
haar omkijkt - iets dat mij nog steeds van
streek maakt wanneer ik er onverwachts aan
denk. Ontroerend is ook het thema van elkaar
niet dood mogen zien, zoals Philemon en Bau
cis, die dan op hun stervensuur in verstrengel
de bomen veranderen. Wat mij betreft geldt
dat hier ook voor het schaap: ik wil het niet
dood zien, en daarom wordt het gelukkig al
leen maar geschoren. Wat de vrouw in haar
hand heeft is een wolschaar.
Maar zo'n klassiek beeld als die megaliet be
houdt voor mij toch de mythische identiteit
van offersteen, van overblijfsel uit de prehisto
rie, daar is niets tegen te beginnen. Het
schaap roept bij mij ook onmiddellijk associa
ties op met de talloze dieren die in het Oude
Testament worden geofferd, en natuurlijk met
Abraham die zijn zoon gaat offeren. Rituele ge
baren, die in de loop van miljoenen jaren ein
deloos moeten zijn herhaald. Het schaap in de
offerhouding alsof het zelf spontaan zo was
gaan liggen, zijn keel aanbiedend in overgave.
Soms is het of je door alles heen een soott oer
beeld ziet, zoals in het onvergetelijke gedicht
van Fritzi ten Harmsen van den Beek, over
een vrouw - de vroegere mevrouw O. - die net
als Baucis in een boom is veranderd ('voor
straf nu bloeiend onophoudelijk, bevrucht ons-
lapend en onpratend zonder één enkele omhel
zing'), en die tussen al haar boomblaadjes een
dagboekblaadje uit haar vorige leven terug
vindt, dat met grote moeite nog is te lezen.
Dat vergunt een blik in hoe de wereld in el
kaar zit.
La tosatura delle pecore, het scheren van de lammeren. Briefkaart, Italië, 1890
