en hoofd vol
vermoorde zielen
Kerry is wijn en kaas, Bush bier en zoutjes
Z5
zaterdag 17 juli 2004
Kinderen die moorden. Ver
brande dorpen, modder,
kampen, het meisje met de do
de ogen, de baby, geboren uit
een verkracht soldatenkind.
Een nauwelijks te bevatten tra
gedie, verborgen in de bush
van Noord-Oeganda. Een kara
vaan van kindsoldaten, aange
voerd door één 'megalomane
schizofrene geest': Joseph Ko-
ny. Met zijn Verzetsleger van
de Heer wil hij Oeganda en de
wereld de heerschappij van de
Tien Geboden opleggen.
Kindsoldaten
in Oeganda
Het is een wreed, nauwelijks te be
vatten verhaal, zo'n verhaal dat
je liever niet leest. Noord-Oeganda
2004.
Twee miljoen mensen op de vlucht,
30.000 kinderen ontvoerd. Land van
de mythische bronnen van de Nijl, de
rivier die hier het Victoriameer ver
laat en zich via brullende watervallen
door de bergen perst aan het begin
van de 3700 kilometer lange reis naar
Egypte. Onbeschrijfelijk groen,
vruchtbaar land, wolkenluchten die
geleend zijn van Ruysdeal. En God die
op vakantie is, terwijl de geesten schie
ten met Kalashnikovs.
In de Oegandese hoofdstad Kampala
waarschuwen ze: „Pas op, ga niet, ze
hakken je dood met hun lange messen,
de panga's. They panga you."
Noord-Oeganda, daar gaat een fat
soenlijke Oegandees niet naar toe,
laat staan een blanke. Noord-Oegan
da, dat is het duistere hart van Afrika,
dat is bush, oorlogsgebied, daar zitten
de rebellen van Joseph Kony en zijn
LR A (Lord's Resistance Army).
Gulu, Kitgum, Lira, provinciesteden
in een regio grenzend aan dat andere
oorlogsgebied: Zuid-Soedan, waar ze
zichzelf nu naar een moeizame vrede
toe schieten. Gulu is een zwerende
wond, een stad van cholera en vluchte
lingenkampen. Met elke avond een
lange, apocalyptische processie van
duizenden kinderen die de stad in
trekt op zoek naar een schuilplaats.
Ze slapen onder galerijen en op straat.
De spanning van de oorlog voel je ook
in Lira. Het is een frontstad met een
legerplaats waar honderden militai
ren verblijven in hutjes met een rieten
dak. Een middeleeuws aandoend gar
nizoen. Soldaten op blote voeten, ro
kende kookvuurtjes en een tros vrou
wen en kinderen.
In het Rachele Rehabilitatiecentrum
voor ex-kindsoldaten in Lira hinkt
Grace Akello rond, leunend op een
stok, 14 jaar oud, graatmager. Haar
linkerbeen zit in het verband. Grace is
een gewonde kindsoldaat, in 1998 ont
voerd door de rebellen. Grace zwijgt
alleen maar.
'Ze kwamen in de nacht', vertelt haar
dossier, 'ze grepen me. sloegen de
dorpsbewoners dood. Ze gaven me
een gestolen zak zout om te dragen.
Eén keer moest ik een gevangene hel
pen dood slaan met een knuppel. Het
was een meisje net als ik. Ik ben ont
snapt toen het regeringsleger de rebel
len overviel.' Dat was in april 2004.
Sylvester Ocen (33) is plaatsvervan
gende directeur van het rehabilitatie
centrum Rachele, waar ex-kindsolda
ten een eerste opvang krijgen. Sylves
ter geeft mede leiding aan een staf
van zeventien mensen, die samen de
kwade geesten uit de kinderhoofden
verdrijven.
„Grace kreeg bij een gevecht met het
regeringsleger een kogel door haar
voet. Ze wist zich in de bosjes te ver
stoppen. Vier weken lang kroop ze
door de bush. Ze leefde van bladeren.
Toen vonden dorpelingen haar en
brachten haar naar het leger. Nu is ze
hier, getraumatiseerd, een kapotte
geest, een hoofd vol vermoorde zie
len."
Hekserij
Wie is Joseph Kony? Dat verhaal be
gint in 1986, toen Alice Lakwena, een
jonge vrouw uit Gulu, de geest kreeg,
letterlijk. Oeganda kreunde nog na on
der de last van de gruwelerfenis van
Idi Amin. Alice, die zei bezeten te zijn
van een christelijke geest, beloofde de
kwade geesten en de hekserij uit te
roeien. Ze had, zei ze, een verbond ge
sloten met de rivieren, de rotsen, de
bergen en met de dieren van het
woud. Haar volgelingen bewapenden
zich en vielen het regeringsleger aan.
Pas bij Jinja, bij de bronnen van de
Nijl, 100 kilometer van Kampala,
werd de Beweging van de Heilige
Geest vernietigend verslagen. Haar
spirituele erfenis raakte in handen
van Joseph Kony. De katholiek opge
leide Kony beweert een neef te zijn
van Alice. Tijdens werk op het land
kreeg hij bezoek van demonen, kon
drie dagen niet praten en begon ver
volgens toespraken te houden. „God
heeft me gevraagd de mensheid van
ziekte en ellende te bevrijden. Ik zal
iedereen die oorlog voert, vernieti
gen."
Gewapende volgelingen van Kony vie
len psalmzingend regeringssoldaten
aan. De 'bevrijdingstheologie' van Ko
ny heeft in zeventien jaar tijd in
Noord-Oeganda een nietsontziende
vernietiging teweeg gebracht. Kony
groeide uit tot wereldrecordhouder
kinderen ontvoeren.
Ondervoed
„Je moet eens in de kampen gaan kij
ken", zegt Sylvester Ocen. Een hori
zon vol afdakjes van takken en zeil
doek. Daartussen houtskoolvuurtjes,
ondervoede kinderen, mensen in vod
den, zittend, slapend, wachtend onder
een genadeloos brandende zon. Mid
den in het kamp staat John Moto, een
boom van een vent.
John (48) verdedigde zich toen de
LRA zijn dorp overviel: „Ik sloeg een
rebel de kop af", vertelt hij, „met een
panga, boven de schouderbladen.
Plof, hoofd op de grond. Er kwamen
meer rebellen in mijn hut. Ik kreeg
een klap met een geweerkolf. Mijn ene
oog is daardoor blind. Toch zag ik
kans om nog een tweede rebel dood te
slaan. Daarna ben ik weggerend, de
bush in."
Baby, geboren uit een verkracht soldatenkind.
Kindsoldaat Grace Akello, 14 jaar, het meisje met de dode ogen.
(/B_BIJSCHRIFT1
Kun je van kinderen als Grace met de
dode ogen ooit nog iets maken? Sarah,
een van de sociaal werkers: „Ja. Het
begint als ze hier komen. Ze krijgen
een matras, twee dekens en twee paar
kleren. Daarna doen we een ceremo
nie. We verbranden hun oude kleren.
Zo branden we de geesten van de
bush weg. Het is een ritueel begin van
een nieuw leven. We vertellen ze dat
ze geen schuld hebben, omdat ze ge
dwongen werden. In het begin willen
de kinderen niet praten. Dat duurt
soms weken, dat zie je aan Grace. We
laten ze tekenen. Ze beelden hun we
reld uit: brandende hutten, mensen
zonder hoofd, rovende rebellen en
schietende helikopters van het rege
ringsleger."
„Met een rollenspel laten ze hun ont
voering zien. We noemen dat overge
ven. Daarna vertellen we ze wat er in
de wereld gebeurt. Ze leefden jaren
geïsoleerd in de bush, kunnen vaak
niet eens lezen of schrijven.
Journaliste
Het Rachele Rehabilitatiecentrum
voor kindsoldaten werd in oktober
2003'opgericht door de Vlaamse Els
de Temmerman, voorheen journaliste
en medewerkster van Artsen zonder
Grenzen in Soedan. In Noord-Oegan
da ontmoette ze in 1997 zuster Rache
le, directrice van een meisjesschool.
Op een nacht overviel een rebellen-
commando van Kony de school en ont
voerde meisjes. Zuster Rachele liep
hen achterna door de bush en wist 109
meisjes los te praten. Els de Temmer
man schreef een boek over dat epos:
De meisjes van Aboke. Met de op
brengst en met steun van de Belgische
regering liet ze het rehabilitiecentrum
voor kindsoldaten bouwen en verblijft
sindsdien vrijwel voortdurend in
Noord-Oeganda.
Het Rachelle Rehabilitatiecentrum
staat op een heuvel aan de rand van
Lira. In ruim een half jaar zijn hier al
bijna 1300 kindsoldaten opgevangen
en weer een beetje mens gemaakt. De
meesten gaan nu naar school.
De elf jaar oude Richard woonde met
zijn ouders in de kraal ten noorden
van Lira. Op een middag speelde hij
met een poesje en at posho, het lokale
maisvoedsel. Toen kwamen de rebel
len: „Ik zag hoe ze drie mannen dood
den, omdat die niet wilden zeggen
waar het eten was. Ze namen me mee.
Ik moest lang lopen met een bundel
kleren op mijn hoofd. Later droeg ik
landmijnen. Ze sloegen een ander
kind dood, omdat het te langzaam
liep. In Soedan leerde ik marcheren
en schieten. We plunderden en ver
brandden dorpen."
„Kom", zegt Sylvester, „we gaan naar
het legerkamp. Ze hebben net weer
drieënveertig kindsoldaten uit de
bush binnengebracht." Een witte tent.
Daar zitten ze, uitdrukkingsloze zwar
te gezichten, jongens en meisjes, kin
dermoeders met rebellenbabies. Een
sergeant schrijft de namen op. vertelt
dat ze naar het rehabilitatiecentrum
zullen worden gebracht.
We rijden terug naar het opvangcen
trum. Daar is net een pickup gearri
veerd, bestuurd door regeringssolda
ten. In de laadbak ligt een hoopje kle
ren... Nee, geen kleren, een mens, een
kind, totaal ondervoed, tien, twaalf
jaar, te verzwakt om te bewegen. Syl
vester haalt de schouders op in een ge
baar van machteloosheid en hij her
haalt weer dat ene zinnetje: „Gevon
den in de bush.
Begin 2003 was er even hoop. Kony be
sloot tot een staakt-het-vuren. Zijn
LRA zat klem. Een overeenkomst met
foto' s Paul de Schipper/GPD
Soedan maakte het voor het Oegande
se regeringsleger mogelijk de rebellen
te achtervolgen tot in hun Soedanese
schuilplaatsen. De rust duurde een
paar maanden. Toen klonk de stem
van Kony via de bushradio: 'Vernietig
de katholieke missies, dood de pries
ters, knuppel de nonnen dood.' Ter
loops verklaarde hij 'alle blanken en
buitenlanders' tot schietschijf.
Schizofreen
Het Oegandese regeringsleger ant
woordde met de operatie IJzeren
Vuist. De LRA zou voor eens en voor
altijd vernietigd worden. Sindsdien
verklaart de legerwoordvoerder elke
week dat het leger op 'de laatste res
tanten' van de LRA jaagt. Het offen
sief in Soedan heeft Kony gedwongen
zijn operaties te verleggen naar zijn
Acholi-thuisland. De rebellen houden
zich daar in leven met het plunderen
van dorpen en vluchtelingenkampen.
„Kony vertoont alle trekken van een
schizofreen"zegt Els de Temmerman,
„Hij claimt stemmen te horen en zegt
dat de Heilige Geest hem instrueert.
Hij meent dat hij zijn stam, de Ach-
olie, moet zuiveren tot er een puur ras
ontstaat. Daarom overvalt en doodt
hij zijn eigen mensen. Hij denkt ook
dat de hele wereld tegen hem is, wan
trouwt iedereen."
„De rebellen hebben een nieuw wa
pen", weet Els de Temmerman, „een
SPG 9. Dat is een soort bom die met
een klap een heel dorp wegvaagt, alles
verschroeit. De kinderen die uit de
bush ontsnappen, vertellen er over. Ze
hebben het gezien. Waar dat wapen
vandaan komt? Soedan misschien? Wa
pens zijn hier geen probleem. Een Ka-
lashnikov is in het buurland Kenya
even duur als jouw pen." Ze zucht:
„Vertel het ze in Europa. Wat je hier
in Noord-Oeganda ziet, is de absolute
banaliteit van het kwaad."
Paul de Schipper
John F. Kerry, de man die voor de Demo
craten in het Witte Huis wil gaan zitten,
heefteen probleem. Hij worstelt met zijn
presentatie, imago en boodschap. Als het er
echter op aankomt, weet hij te vechten. Dat
heeft hij geleerd in Lowell, waar zijn poli
tieke opvoeding hardhandig begon.
fern/ '72 Ruwe Versie, staat er op de band.
hi een studio van WBIX in Boston duwt
Christopher Egan (40) zijn eerste zelfge
maakte televisie-documentaire in de
dvd-speler. We gaan terug in de tijd, naar
1912, en de destijds door John Kerry verlo
renrace om het vijfde kiesdistrict in Massa-
etts. „Dat was een bepalende gebeurte
nisvoor Kerry. De eerste nederlaag in zijn
leven."
Het gezicht van Kerry doemt op. Wat is de
belangrijkste politieke les die je ooit hebt
geleerd, wordt hem in 2004 gevraagd tij
dens een debat in Iowa. „In mijn eerste race
Werd ik vernietigend aangevallen. Ik maak
te de grote fout mezelf niet te verdedigen",
regt Kerry op het scherm.
John Kerry (60) heeft de naam een vechter
te zijn. Als het moeilijk wordt, is hij op zijn
sterkst. Dat is hem niet komen aanwaaien.
De politiek in Massachusetts - de thuis
lat van Kerry - is een harde leerschool,
zegt Frank Phillips. Deze gebruinde vijfti
ger kreeg als jong broekie de opdracht van
hoofdredacteur bij de Lowell Sun om
te wroeten in de achtergrond van John For
bes Kerry,
Mat moment was Kerry een zichzelf aan
de echte JFK (John F. Kennedy) spiegelen-
oeVietnam-veteraan die landelijk faam
bad verworven met zijn verzet tegen de oor-
'°g. „Hij was een ster. Een kanjer. Een na-
honale figuur, en hij stelde zich in Lowell
kandidaat voor het Huis van Afgevaardig
den", zegt Phillips. „Hij was een verhaal."
De hoofdredacteur van de Lowell Sun, de
conservatieve Clement Costello, had het
echter niet op John Kerry. In een serie com
mentaren sabelde hij de jonge politicus
neer: Kerry was een radicaal die geen voet
aan de grond zou krijgen in het Washington
van president Richard Nixon; Hij was een
carpetbagger, een opportunist die zichzelf
in Lowell had geparachuteerd nadat hij
eerst twee andere kiesdistricten had laten
vallen; Kerry was een snoever met zijn dure
campagne, betaald door vriendjes uit New
York en Boston.
Phillips: „De commentaren van Costello
werkten als een katalysator. Ik denk dat
het een kwestie van klasse was. Afkeer van
een jonge, rijke kerel, die werd omringd
door sterren. Iemand die de oude garde van
de Democratische partij in Lowell wist te
verslaan met hulp van liberalen uit de bui
tenwijken."
Gegoede klasse
Lowell was puur arbeidersmilieu, Kerry
een aristocraat uit Boston. John Forbes Ker
ry groeide op in het milieu van de gegoede
Idasse. Zijn vader, een diplomaat, was niet
welgesteld. Een rijke oudtante van moeders
kant zorgde dat John Kerry naar een elite
kostschool in New Hampshire kon.
Daarna volgde Yale, waar Kerry zich onder
scheidde door zijn intelligentie, liefde voor
politiek, atletisch vermogen en drang tot lei
derschap. Hij ontmoette er David Thome,
een levenslange vriend, en broer van Julia
Thome, Kerry's eerste echtgenote. Kerry
huwde twee keer met kapitaalkrachtige
vrouwen.
Nadat Kerry in 1969 met medailles en een
frisse tegenzin tegen de oorlog terugkeerde
John Kerry weet hoe hij campagne moet voeren
foto C. J. Gunther/EPA
uit Vietnam probeerde hij zich kandidaat
te stellen in het derde kiesdistrict in Massa
chusetts. Hij trok zich terug toen duidelijk
was dat een andere vredeskandidaat meer
steun genoot van de Democraten.
Vervolgens sloot hij zich aan bij de Viet
nam Veterans Against the War, en maakte
in een hoorzitting in de Senaat faam met
zijn uitspraak 'hoe vraag je een man de laat
ste te zijn die sterft voor een dwaling'. Op
de vleugels van de publiciteit ging hij op
nieuw op zoek naar een politieke spring
plank. Na wat omwegen vond de charisma
tische en idealistische jongeling die in Lo
well. Hij was niet voorbereid op de bitter
heid die hij daar ontmoette.
Lowell ligt aan de oever van de Merrimack
rivier, in het noorden van Massachusetts.
Het is nu een redelijk welvarende stad,
maar in de jaren zeventig werd er gewor
steld met de neergang in de textielindus
trie. De oude fabrieken in het centrum zijn
veranderd in een historisch park.
In een hoekje van de leeszaal in de statige
bibliotheek ligt in een van de archiefladen
een politiek drama: de banden van de Lo
well Sun uit najaar 1972. Op één cartoon
staat Kerry afgebeeld, met stapels geld in
zijn handen en het vijfde district 'ver
kracht' onder zijn voet. Op dezelfde pagina
één van de vier meedogenloze hoofdredac
tionele aanvallen op de kandidaat: de zetel
is niet te koop, zelfs niet voor mr Kerry!
Costello's brute aanpak werkte. Op woens
dag 8 november bericht de Lowell Sun dat
de Republikein Paul Cronin heeft gewon
nen ten koste van John Kerry.
De race in Lowell werd een harde les in po
litiek voor Kerry. „Hij was verbluft. En ge
kwetst", zegt Phillips. „Hij was er kapot
van, en ook een beetje geobsedeerd door
het idee dat hij het slachtoffer was gewor
den van een samenzwering van het Witte
Huis (Nixon vond Kerry een gevaarlijke op
ruier, red.). Daar heb ik nooit enig bewijs
voor gevonden."
Sporen
„Die nederlaag was het beste wat hem kon
overkomen", zegt Paul Sullivan (47), poli
tiek commentator bij de Lowell Sun en pro
grammamaker bij WBZ Radio in Boston.
„Kerry kwam naar Lowell met het gevoel
dat hij recht had op die plek. Hij kwam er
achter dat je eerst je sporen moet verdie
nen. Dat je een basis nodig hebt voor een po
litieke carrière. Dat is wat hij na zijn ver
lies heeft gedaan. Hij ging rechten stude
ren, begon bij het Openbaar Ministerie en
stelde zich vervolgens kandidaat als luite
nant-gouverneur van Massachusetts."
In een verkiezingscampagne worden alle
slechte eigenschappen van een kandidaat
blootgelegd. De John Kerry van 30 jaar ge
leden is niet meer dezelfde als die van nu.
Sommige dingen zijn echter niet veranderd.
Hij heeft nog steeds de naam elitair te zijn.
„Kerry is wijn en kaas. George Bush komt
uit hetzelfde milieu, maar die is bier en
zoutjes", zegt Sullivan. Kerry is gereser
veerd en moet nog voor elkaar zien te krij
gen dat mensen hem aardig vinden, aldus
de politieke chef van de Lowell Sun.
Onder Democraten bestaat enige teleurstel
ling dat Kerry het in de opiniepeilingen
niet beter doet, gezien de vele misslagen
van Bush. Dat komt voor een deel doordat
Kerry het etiket van opportunist uit 1972
nog niet is kwijtgeraakte en kritiek op de
Democraat - 'windvaan' - een snaar raakt,
meent Egan. „Kerry heeft de neiging zijn
boodschap aan te passen aan zijn publiek.
De Democraten hoeven niet te wanhopen.
Het wordt een heel spannende race. Kerry
weet hoe hij campagne moet voeren. Hij
heeft geleerd te vechten. Wat hij in Lowell
ook opgestoken heeft: zorgen dat je me
de-kandidaten voor de nominatie niet ver
bitterd raken. Nu zie je dat Kerry moeite
doet de andere kandidaten achter zich te
scharen", aldus Egan.
Ach, dat gedoe over Kerry als 'carpetbag
ger' zijn de mensen toch helemaal vergeten,
meent Phillips die nu bij de Boston Globe
werkt, een krant die Kerry op de huid zit.
„Hij is nu een veel betere politicus. Je ziet
dat de campagne van Kerry voorbereid is
op alles wat er op hem af komt. Hij wil het
niet nog een keer laten gebeuren dat hij
geen antwoord heeft op een aanval."
Als het erop aankomt is Kerry geconcen
treerd, scherp en een geweldig debater,
zegt Phillips. „Hij heeft zwakheden, maar
hij is een nette kerel met een sterk richting
gevoel. Hij weet waar hij heen wil."
Ans Bomvmans
