De dwergbloem herontdekt
PZC
mmm
Lienkseheid ei
ook voordêlen
In de tuin rook het altijd naar zuurtjes
Nieuwe
raadkaart
22
dinsdag 6 juli 2004
Op de Slikken van de
Heen, ten noorden van
Sint Philipsland, is na de
aanleg van de Philipsdam
een ganzenopvanggebied in
gericht. Dit gebied, de Beu-
kelenberg, wbrdt al vanaf
het permanent droogvallen
van de vroegere schorren in
tensief beweid, om te voor
komen dat het gebied dicht
loopt met struiken en bo
men. De plantengroei wordt
regelmatig geïnspecteerd en
daarin treden nog steeds
grote veranderingen op.
De PZC sponsort Het
Zeeuwse Landschap. In
'Natuurlijk Zeeland' doen
medewerkers van deze
stichting verslag van wat
er speelt in de Zeeuwse na
tuurgebieden: onverwachte
vondsten en bijzondere ge
dragingen passeren weke
lijks de revue. En natuur
lijk ook de successen en
mislukkingen in het be
heer.
Een inspectietocht vorige
week leverde weer heel wat
verrassingen op. Het zoute verle
den van het gebied is bepaald
nog niet weggewist. Vooral in
vroegere kreekbeddingen
groeien nog veel schorrenplan-
ten, zoals melkkruid,
schijnspurrie en zelfs nog zee
kraal. Op de vroegere slikken
herinnert de zilte zegge aan het
zoute verleden van het Kram
mer Volkerak. Dat geldt trou
wens ook voor het fraai duizend-
guldenkruid, aan felroze plantje
dat vaak in gezelschap van zilte
zegge voorkomt.
Vertaalfout
De naam duizendguldenkruid
berust op een vertaalfout van de
Latijnse naam Centaurium. Cen-
taürium werd zo genoemd om
dat er een mytiseh verhaal be
staat over een centaur, die met
behulp van dit kruid van een
verwonding genezen werd. Bij
het vertalen is het woord in stuk
jes geknipt: cent is honderd en
aureum is goud. En zo kreeg het
duizendguldenkruid zijn Neder
landse naam. Er bestaan trou
wens drie verschillende soorten
van, die alle drie op de Beukelen-
berg voorkomen. Naast het
Fraaie duizendguldenkruid zijn
dat het Strandduizendgulden-
kruid en het echt duizendgulden
kruid, die allebei typerend zijn
Vorige diesendag las ik de be
levenissen van Joop van
Zijp. Die kleine, lienkse Joopje
ei wat te verduren haod en ik
kan m'n eihen nie voorstelle,
dat'un noe nog rechts za stem
me, wan z'ebbe 'n mee de paple
pel (vö rechtsandige!) inheheve,
da alleên rechts hoed is en lae-
ter haen zukke dingen een mens
aoltied tehenstae. Mè di eit 'un
z'n eihen nie over uuthelaete.
Noe bin ik ook lienks en nie zö'n
bitje ook. Dirom hieng mien ver
leden ook wi leve, bie 't lezen
van zien herinneringen an een
earm, klein en lienks joentje in
een boze rechse wereld. En noe
bin'k wè wat joenger dan Joop,
mè k'ebbe de naedêlen ook an 't
lief ondervonde. Mè ook de
voordêlen,
Bie ons in 't hezin was 't alf om
alf lienks en rechs en ik zat an
taefel aoltied zó, da'k niemand
oefde an te stoten mee m'n lien-
kerellebohe. As ze moste, was't
nie mien schuld.
En op schole haeve ze mien
nooit een tik mee een lineaol,
wan ik werrekte m'n eihen, mee
m'n rechterand, aoltied in 't
zweêt om zó hoed mogelijk te
schrieven. 'k Weet wè, da'k aol
tied mee m'n toenge uut m'n
mond bezig was. En mien
meester ('k Ebbe nooit een juf
frouw haod op de laohere schole
en dat bluuf je je leven lang mer-
reke) eit 't nie over z'n arte kun
ne verkriehe, mien ard an te pak
ken. Trouwens, ik dienke, dat 1
'un het ook nie verantwoord he-
vonden eit om een tik te heven
onderwiele a m'n toenge tussen
m'n tanden ieng. Neê, ie haf a
vlug een stempel, a was't echt
hin schoónschrieven wat a'k
dee. Ik ao nöha es een vlek, mè 't
schrieven mee eën kroon tjes-
penne en ienkt was ook een pie-
netentie. Iedere keer ao je wi
een aertje an die penne en zö'n
aertje uut je ienktpotje blaezen
was ook nie zonder risico. Neê,
ik schreef makkelijker op een
lei, dan kon je aoles uutvehe.
Uut m'n eeste schooljaeren ebbe
ik hin blaedjes of schriftjes mi
en di zun wè reden vö heweest
ebbe.
Noe mocht ik wè aoltied tekene
mee m'n lienkerand. En dat
dee'k dan ook drek en hraog. Zö
hraog, da'k noe nog aoltied, a'k
een streep onder een woord moe
zette, m'n penne overpakke in
m'n lienkerand, a ei m'n compu
ter vee van m'n andwerrek over-
henome en streep ik aolmè min
der.
Mè die meester van m'n eeste
schooljaeren ei m'n op een
ochen eêl blie hemaekt deu over
een man uut de biebel te vertel
len, die a voordeêl aelde uut z'n
lienkseheid. 't Hieng over d'n
ênihe man, wi a van staet, dat'
un lienks was. Ie ao z'n zwaerd
dirom rechs onder z'n hoed weg-
gestoke en ie wier alleên mè an
de lienkerkant gecontroleerd
deu z'n vijanden. Die man ête
Ehud en 't verhaol stae in 't bie-
belboek Richteren. 't Was een
verhaol vol bloed en mee vee
dooie, mè Ehud wier de hröte
winnaer, omdat ze z'n zwaerd
nie ontdekte. Lees't mè nae.
Toen wier ik m'n eihen bewust
van 't.feit, da lienkse mensen
ook voordêlen aode.
Dat Ehud-hevoel kreeg ik pas
laeter Wan a schreef ik rechs,
vö de rest dee ik aoles mee
lienks. En dat zag d'r zö onan-
dig uut dat andere mensen drek
zeide da'k mè op moest ouwe
mee m'n lienkerandje. En zö eb
be ze mien onandig hemaekt. Ik
bin zellef han hlove dao je nooit
een spieker hoed in 't out kan
slae mee je lienkerand en dao je
ook nooit hoed kan schildere of
knutsele. En dat minderwaerdig-
heidshevoel bin'k nooit mi
kwiet herocht.
Totda'k in de sport eindelienge
V
vö vol wier angezie. Di wier
Ehud in mien wakker. Wan noe
was ik ineêns een onberekenbae-
re lienkspoöt. En omdat ze d'r
nie zö vee van aode en ebbe,
brocht mien lienkse beên mien
de nödihe successen.
Nae m'n voetbaltied bin'k han
tennisse en wier m'n lienkseheid
ook drek een voordeêl. Bie Ehud
zat ooit z'n zwaerd 'an d'andre
kant', mien klappen kwaeme en
komme ook aoltied 'van d'andre
kant' en di bin d'r vee, die a di
moeite mee ebbe.
Huus
Nae de tied van Joopje en Frans
je bin ze eêl anders han dienke
over lienkseheid. De huus, die a
lienks hebore bin, mohe noe ao-
lemaele lienks schrieve. Ze dien
ke noe zelfs, dao je d'r wat van
over kan ouwe ao je hedwoen-
gen oördt om rechts te schrie
ven. Di za 'k het nog es mee
Joop over moete ebbe, a dienk
ik. dat het bie ons nog meeheval-
len is. Ons ebbe misschien heluk
haod. En as mensen eêuwen lae
ter han graeve in de grond, dan
zun ze, nog eerder dan dat lepel
tje, di a Joop rechts mee moest
lere ete, plastic pennetjes vinde,
speciaol hemaekt vö lienksandi-
he huus, mee vingerhrepen vö
linkeranden.
Frans van der Heijde
Duizendguldenkruid
voor vochtige zandbodems.
In het water is van zoute in
vloed niets meer te bespeuren.
De eerste plant die je op de slik-
kige oevers tegenkomt is het
slijkgroen, een plant die tot
voor kort helemaal niet uit Zee
land bekend was. Vervolgens
komt er een zone met moerasan-
dijvie, een hoogopgaande, geel-
bloeiende plant die typerend is
voor ongerijpt slik. Pas meer
landwaarts groeien nog wat res-
tantjes van zoutvegetaties, met
vooral veel zilte schijnspurrie.
De aaneengesloten oeverbegroei
ing die daarop volgt bestaat uit
allemaal soorten die in Zeeland
relatief schaars zijn. Het zijn
planten van ammoniakrijke bo
dems, zoals maskerbloem, goud
knopje, groot moerasscherm,
blauwe waterereprijs en goudzu-
ring'. Onder deze soorten schui
len verschillende fplanten die in
Nederland zeldzaam zijn.
Maar de echte verrassing begint
pas in de weide, waar een enor
me kudde renpaarden erbij
loopt alsof je in een landschap
uit de oertijd bent.
Duinvalieiplanten
Het begint met de grote witte
bloemen van Parnassia, een
plant die vooral bekend is van
natte duinvalleien. Iets verder
op staan de blauwgroene plant
jes van de herfstbitterling. Bei
de soorten zijn echte zeldzaam-
Melkkruid
heden die alleen gedijen op kalk-
rijke vochtige bodem. Ook de
witte bloempjes van het geel
hartje, een wild familielid van
vlas, staan hier massaal, evenals
de ook in duinvalleien voorko
mende dwergzegge. Maar de
grootste verrassing moet nog ko
men. In een smal bandje langs
de oever groeit een vegetatie
met onder meer veel melkkruid
en fraai duizendguldenkruid.
Maar daartussen staan allemaal
kleine lichtgroene plantjes, die
we op het eerste gezicht voor on-
determineerbare kiemplantjes
houden. Nadere beschouwing
met de loep leert echter dat er
minuscule bloempjes in zitten,
en dat het dus om volwassen
planten van dwergachtig for
maat gaat. De flora moet er aan
te pas komen om te ontdekken
dat het om dwergbloem gaat.
een zeldzame plant die de afgelo
pen eeuw in Nederland sterk
achteruitgegaan is.
Reden dat de dwergbloem, even
als in onze buurlanden, op de
Rode Lijst van bedreigde plan
ten staat. Op de Beukelenberg
komt deze zeldzaamheid in dui
zenden exemplaren voor. Het is
maar een zone van vijf centime
ter breed, maar de groeiplaats
strekt zich uit over de lengte
van meer dan een kilometer.
Een grote verrassing, zoals er
sinds de afdamming van het
Krammer Volkerak eigenlijk ie
der jaar opnieuw weer verrassin
gen opdoemen. En het einde
lijkt nog lang niet in zicht.
Chiel Jacobusse
De Raadkaart van afgelopen
week leverde een stroom
van reacties op, zelfs van buiten
de provincie. De familie Luteyn
van de voormalige snoepfabriek
in Breskens, speelt een grote rol
in die reacties. Directe familie,
aangetrouwde familie, allen be
schreven hun herinneiingen aan
het Breskens van vóór de Twee
de Wereldoorlog. Op de foto het
oude Schelpenpad, ook wel Kei
pad of Kolenpad genoemd, dat
nu Spuikom heet.
Met pijn in het hart denkt me
vrouw De Jong-Basting uit Vlis-
singen terug aan de panden op
de foto, die inmiddels gesloopt
zijn. „In het grote huis in het
midden woonde mijn opa en
oma Luteyn. Zij hadden dit ge
kocht toen hun bakkerij in een
pand helemaal achteraan op de
foto te klein werd. Hun dochter
Cornelia was mijn moeder. Aan
de ene kant van de weg was de
woning van de familie Tazelaar,
aan de andere kant het postkan
toor. Mijn opa bouwde achter
het huis een suikerwerkfabriek.
Eind jaren tachtig is alles afge
broken. Als ik in Breskens ben.
verdriet het me nog zeer dat de
ze panden wegmoesten." Ook
Loulou Luteyn uit Veghel her
kende de foto. „In het derde gro
te witte huis is mijn vader Wim
Luteyn geboren en opgegroeid."
W. M. Luteyn uiu3reskens
plaatst de foto in 1913. „Domi
nant zijn het grote hotel Du
Commerce (1880) en het postkan
toor (1883). In 1908 kocht mijn
grootvader hotel Du Commerce.
Het hotel werd woonhuis en kan
toor. Achter het huis verscheen
een suikerwerkfabriek. De fami
lie Luteyn heeft hier tot 1980 ge
woond."
De snoepfabriek van Luteyn
komt veelvuldig voor in de brie
ven. Vanuit Waddinxveen
schrijft José Roza. „Het grote
huis aan de linkerkant werd be
woond door de familie Luteyn,
snoepmakers van beroep. Het
rook bij ons in de tuin dan ook
altijd naar zuurtjes."
Roza woonde in het hoogste
huis in het midden „Dat was in
dertijd postkantoor met woon
huis. Mijn vader was toen direc
teur van het postkantoor. Het
kleine huisje rechts ernaast was
van de schoenmaker. Toen ik er
woonde, was de spui al verdwe
nen en er lag een aardig plant
soen met als middelpunt een mu
ziektent. Later is die ook afge
broken en moest het park plaats
maken voor een wanstaltige
dijk. Ons uitzicht was ineens
weg."
Op de foto is de spuikom nog
niet gedempt. „De spuikom had
als functie dat bij vloed de ach
terhaven volliep en met een
sluisdeur werd afgesloten. Bij
eb werd de 'spuije' naar de voor
haven geopend, zodat het water
met kracht in de voorhaven
stroomde. Dit noemde men 'de
spuije laete sprienge'. Op deze
wijze werd de voorhaven op
diepte gehouden, omdat het spui-
water het zand meespoelde",
schrijft C. P. Fase uit Sint Anna-
land.
Volgens W. P. Woittiez-Zeg-
waard is de spuikom rond 1920
gedempt, waarna de naam Kei
pad werd veranderd in Spui
kom. „Op de plaats van de Spui
kom kwam een rangeerterrein
voor trams, waar de SBM en de
ZVTM goederenwagons uitwis
selden. Het rangeerterrein
scheidde de Grote Kade (waar
wij woonden) van het Spui-
plein."
Over de tram wisten veel lezers
iets te melden. „De rails behoor
den toe aan Stoomtram Bres
kens Maldegem (SBM). Na ver
trek was er na enkele honderden
meters al de eerste halte, precies
voor hotel Du Commerce, duide
lijk zichtbaar op de foto (links).
De lijn Breskens-Maldegem was
in 1887 gereedgekomen en op 7
mei van dat jaar reed de ope
ningstram via Schoondijke,
Oostburg en Aardenburg naar
Maldegem. Op 9 mei werd de
lijn opengesteld voor publiek.
Na de Tweede Wereldoorlog is
de lijn definitief opgedoekt",
schrijft C.P. Nijhoff uit Terneu-
zen. „Door het hoogteverschil
tussen de Dorpsstraat en het
Keipad moest in het najaar de
bietentram vanaf halverwege de
Dorpstraat een aanloop nemen
om boven te komen. Alle paar
den waren hier bang van",
schrijft B. Volmer.
Volgens C. F. Stevense uit Mid
delburg dateert de vroegste ver
melding van Breskens uit de
15-de eeuw: „Toen werd bij de
inpoldering van de schorren van
Breskenszand het dorp Breskin
gesticht, in de volksmond werd
het Bresjes genoemd. En ook nü
nog. Tijdens de Tweede Wereld
oorlog werd praktisch tachtig
procent van het dorp verwoest
(september 1944), zodat het
dorp tengevolge hiervan vrijwel
geheel uit niewbouw bestaat."
Annemarie Zevenbergen
De winnaars van de waardebon
nen zijn: J. A. van Hanegem uit
Aardenburg, J. Sinke uit
Oost-Souburg en R. Schout uit
Middelburg.
Op de nieuwe raadkaart uit de collectie van
Hans Lindenbergh een dorpstafereel. Het
lijkt alsof de complete dorpsjeugd is uitgelopen
om op de foto te komen.
Als gebruikelijk de vraag: om welk dorp gaat het.
Inzenders die meer weten te vertellen over de af
gebeelde situatie en/of de huidige, of zelfs perso
nen van de foto herkennen, worden van harte
uitgenodigd dat door te geven aan de redactie.
Oplossingen kunnen tot en met uiterlijk zaterdag
10 juli worden gezonden naar:
Redactie PZC Buitengebied, postbus 31, 4460 AA
Goes; per fax: 0113-315669; via e-mail
redactie@pzc.nl
Er zijn drie waardebonnen te verdelen onder de
inzenders van goede oplossingen.
