P:
\an het water
werd veel
geschaafd
Edouard Manet:
Impressies van de zee
factie bijlagen: 0113-315680
lyvv pzc.nl
lj|:redactie@ pzc.nl
^lbus31,4460 AA Goes
Lrtentie-exploitatie:
Ird-en Midden-Zeeland: 0113-315520;
lws-Vlaanderen: 0114-372770;
tonaal: 020-4562500.
oensdag 30 juni 2004
lichard Yates verloor met alluri
Eindelijk eerste album voor Do
Straatfestival in Vlissingen
douard Manet
(1832-1883) werd al
tijdens zijn leven ge
zien als 'de vader van de im
pressionisten', maar schilder
de zelf nauwelijks landschap
pen. Als écht 'stadsmens had
hij zelfs een hekel aan het
platteland. Uitzondering zijn
de tientallen zeegezichten die
het middelpunt vormen van
de expositie Edouard Manet.
Impressies van de zee in het
Van Gogh Museum. Thema is
zijn vernieuwende bijdrage
aan dit genre.
De tentoonstelling kwam tot
stand in samenwerking
met The Art Institute of Chica
go en het Philadelphia Museum
of Art. Dat maakte het mogelijk
veel topstukken uit internationa
le collecties naar Nederland te
halen. Van de veertig zeegezich
ten die Manet maakte, zo'n tien
procent van zijn totale oeuvre,
zijn dertig werken bijeen ge
bracht, Om het belang te tonen
verkeren ze in het gezelschap
van tientallen werken van voor
loper Gustave Courbet en tijdge
noten als Monet, Whistier, Jong
kind en Renoir.
Manet geniet nog steeds de
grootste bekendheid als de kun
stenaar die het Parijse publiek
in 1863 shockeerde met Le
Déjeuner sur V herbe en Olym-
pia. Het schandaal werd veroor
zaakt door zijn onomwonden
presentatie van vrouwelijk
naakt op deze werken.
Daarmee was Manet een van de
eerste kunstenaars die de con
venties van de heersende acade
mische schilderstijl met een
groots gebaar van zich afschud
de.
Aanvankelijk wees niets erop
dat deze telg uit een Parijse
bourgeois-familie als kunste
naar een grote carrière zou gaan
maken. Zijn vader, ambtenaar
op het ministerie van justitie,
hoopte dat zijn oudste zoon ook
jurist worden. Vermoedelijk als
compromis tussen vader en zoon
koos Manet voor een loopbaan
als marineofficier. Gezakt voor
zijn toelatingsexamen kon hij
alleen in aanmerking komen
voor een herkansing als hij op
zee praktische vaardigheden op
deed.
Van Gogh Museum-directeur
Suzanne en Eugène Manet in Berck, 1873
De groene golf, 1866-1867
John Leighton wijst in de publi
catie bij de expositie op het gro
te belang van de reis die de jon
ge Manet vanaf december 1848
maakte op een schip dat tussen
Le Havre en Rio de Janeiro
voer: „Terug in Parijs zakte Ma
net opnieuw voor zijn toelatings
examen van de marineacade
mie, waarmee het idee van een
loopbaan bij de marine defini
tief werd opgegeven, Maar de
zes maanden op zee hadden Ma
net veel geleerd over het functio
neren van eert schip en hadden
hem respect bijgebracht voor
het zeemanschap." De ontvanke
lijke jongeman vatte op deze
reis een 'romantische' liefde
voor de zee op die zijn leven
lang niet verflauwde. In dat ver
band citeert Leighton Manet
zelf, die in 1874 aan de schilder
Charles Toché vertelde: „Ik heb
veel geleerd op mijn reis naar
Brazilië. Talloze nachten heb ik
gekeken naar het spel van licht
en schaduw in het kielzog van
het schip. Overdag stond ik op
het bovendek naar de horizon te
turen. Zo heb ik een lucht leren
construeren."
Scholing
In 1850 schreef Manet zich in
als leerling van Thomas Coutu
re, van wie hij een gedegen aca
demische scholing kreeg. Naast
de lessen in het atelier wierp hij
zich vol passie op het maken
van kopieën van oude meesters
in het Louvre en andere musea
en verdiepte zijn kunsthistori
sche kennis tijdens buitenland
se reizen, onder meer naar Ita
lië. Getuige zijn handtekening
in het gastenboek was hij in
1852 ook in het Rijksmuseum,
toen nog gevestigd in het Trip
penhuis in de Amsterdamse bin
nenstad.
Gouden eeuw
Daar heeft hij ongetwijfeld de
Hollandse zeegezichten uit de
Gouden Eeuw bestudeerd die
naast de zeeslagen van Franse
en Engelse meesters eeuwen
lang het aanzien van het genre
bepaalden.
Zijn eerste eigen zeegezicht was
in 1864 de weergave van De slag
tussen de U.S.S. Kearsarge en
de C.S.S. Alabama voor de Fran
se kust. Hij maakte het werk in
nog geen maand tijd naar aanlei
ding van de overwinning van de
Kearsarge, een schip van het ver
bond van noordelijke staten van
de Verenigde Staten, op de Ala
bama, het kaperschip van de zui
delijke staten die tijdens de
Amerikaanse Burgeroorlog
(1861-1865) een vergeefse po
ging deden zich af te scheiden.
Manets verbeelding van de slag
was revolutionair. Voor het
eerst in de geschiedenis van het
zeegezicht kreeg het publiek een
werk te zien dat was gespeend
van nationalistische heroïek.
Partij kiezen voor de toeschou
wer was niet meer mogelijk om
dat Manet het zinken van de Ala
bama 'onbewogen' weergaf in
plaats van er, zoals voorheen,
een dramatische lading aan te
geven. Volgens Leighton heeft
Manet nadrukkelijk naar deze
moderne weergave gezocht:
„Plet drama ligt hier niet alleen
in de anekdotische details van
de sl'ag, maar ook in de briljante
weergave van de koude uitge
strektheid van zee, in de flikke
rende licht-donkercontrasten en
in de verwarrende perspectivi
sche effecten." In de loop van
zijn leven bracht Manet met zijn
Nederlandse vrouw Suzanne
Leenhoff en kinderen geregeld
vakanties door aan de Franse
kust. In Boulogne en Berck in
het noorden en Bordeaux en Ar-
cachon in het zuidwesten maak
te hij schetsen en studies die hij
in zijn Parijse atelier uitwerkte
op schilderijen. Zijn favoriete
thema's waren havengezichten,
boten op zee, op het strand en
aangemeerd aan pieren, zich ver
pozende 'anonieme' badgasten
en familieleden.
Zandkorrels
De uitzonderlijke kwaliteit van
bijvoorbeeld zijn Haven van Cal
ais uit 1868 ligt in de adembene
mende combinatie van subtiele
tinten groen, zwart en grijs. Ma
net wekt de indruk dat hij de
compositie met verticale lijnen
van de masten en horizontale
van haven en horizon losjes uit
zijn mouw schudde. Niets was
minder waar: zijn zeegezichten
doen in visuele spontaniteit niet
onder voor het werk van de im
pressionisten, maar de kunste
naar realiseerde dat effect pas
na langdurig 'schaven' in de
rust van zijn atelier.
Naast de pracht aan sfeervolle
zeegezichten van Manet zelf, im
poneren op deze expositie voor
al de werken van Claude Monet
(1840-1926). Monet bewonderde
de technische vernieuwingen en
originele benadering van zijn
oudere collega. Leighton stelt in
de publicatie dat Manet op zijn
beurt door de vitaliteit van Mo
net werd aangemoedigd te expe
rimenteren met nieuwe technie
ken en wie weet zelfs schilderen
in de open lucht. Dat vermoe
den bestaat sinds onderzoek de
aanwezigheid van zandkorrels
vaststelde op het strandtafereel
uit Berck waarop Manet in 1873
zijn vrouw en broer uitbeeldde.
Plun relatie wordt op de exposi
tie aangetoond met voorbeelden
als Monets Groene golf uit
1866-67. Alleen al de hoge hori
zon en het diepe groen van het
water doen vermoeden hij met
dit doek heeft willen wedijveren
met soortgelijke werken van Ma
net. Ook zijn Tuin in Sain-
te-Adresse uit 1867, een familie
tafereel met op de achtergrond
de hoge horizon van de zee, is
onmiskenbaar verwant. De kun
stenaar zou zich in zijn lange le
ven ontwikkelen tot een impres
sionist pur sang, maar Manet is
in die ontwikkeling een essentië
le schakel geweest.
Als thema van zijn laatste grote
zeegezicht koos Manet in 1874
de ontsnapping van de radicale
Franse politicus en journalist
Henri Rochefort uit een strafko
lonie op Nieuw-Caledonië in de
Stille Zuidzee. Rochefort was
daarheen verbannen vanwege
zijn aandeel in de Commune, de
volksopstand van 1871.
Manet verbeeldde de angstige
ontsnapping in een roeiboot op
de wilde zee in een tafereel vol
dramatiek. Maar opnieuw geen
spoor van versleten heroïek,
dankzij zijn meesterschap be
hoorde die periode in de schil
derkunst toen al voorgoed tot
het verleden.
Frangoise Ledeboer
Expositie: Edouard Manet. Impres
sies van de zee - Van Gogh Museum
Amsterdam; t/m 26 september. Geo
pend dagelijks 10 tot 18 uur en op
vrijdag van 10 tot 22 uur. De gelijk
namige publicatie van John Leighton
kost 10 euro.
- -
lÉSÉt
Tuin in Sainte-Adresse, 1867
iestrijd tussen de U.S.S. Kearsarge en de C.S.S. Alabama, 1864
