In de luwte achter de zeereep
Bij Maria Pot moesten de werklozen stempelen
Ik gaè van julder
rechtsaandige
ménsen maèke
Nieuwe raadkaart
^EK\
ONDERWEG
dinsdag 29 juni 2004
De PZC sponsort Het
Zeeuwse Landschap. In
Natuurlijk Zeeland' doen
medewerkers van deze
stichting verslag van wat
er speelt in de Zeeuwse na
tuurgebieden: onverwachte
vondsten en bijzondere ge
dragingen passeren weke
lijks de revue. En natuur
lijk ook de sucqgssen en
mislukkingen in het be
heer.
De beschutte binnen-
duinrand heeft in het
verleden de aandacht ge
trokken van veel rustzoe-
kende mensen. Kastelen en
buitens zijn nog steeds ge
tuigen van die tijd. De
prieeltjes, terrasjes, hagen,
groene weiden en akkers in
steeds wisselende tinten
groen trekken ook nu in de
zomer vele bezoekers. Niet
minder in trek is het strand.
Daar hebben de wind, de
zon en het water vrij spel
met het altijd aanwezige
zand. De afstand tussen
strand en binnenduinrand
is vaak niet veel meer dan
een kilometer.
Als het goed weer is, haasten
bezoekers zich van de ene
zijde naar de andere zijde: van
het strand naar het binnenduin
en vice versa. Het lijkt wel of ze
de tussenliggende duinen het
liefst over willen slaan. Maar de
overgang van het bikkelharde
strandklimaat naar het milde
klimaat in de binnenduinrand is
juist fascinerend.
Grijsgroen gekuifd, wuiven in
de buitenste zeeduinen de helm-
planten. Het zijn belangrijke
zandbinders. Zij hebben voor
een goede ontwikkeling stui
vend zand nodig, want dat is mi
neraalrijk. De wortels gaan heel
diep het zand in en geven be
scherming aan andere planten
en dieren die er een bestaan zoe
ken.
Kleurige zandloopkevers eten
met hun verschrikkelijke kaken
alles wat in hun buurt komt:
mieren, zandvlooien, spinnen en
een enkele keer zelfs een heuse
schorpioen. Een kleintje van en
kele millimeters weliswaar en
ook niet uitgerust met de zo be
kende giftige staart, maar wel
met naar verhouding grote scha
ren.
Het legertje insecten wordt in
de luwte achter de zeereep al
gauw groter. Zij profiteren van
de beschutting van de eerste
struiken, die - daar waar het
stuivende zand minder invloed
krijgt - mooi golvende struwe
len vormen. Toonaangevend is
daar de zo typerende
duindoorn, bekend door de vor
ming van oranje gekleurde bes
sen in de nazomer. Duindoorn
vormt in de grond haar eigen
stikstof door middel van stik
stofknolletjes aan de wortels.
Daarom is het zo'n goede weg-
voorbereider voor ander orga
nisch leven.
Dat leven komt nu in volle gang.
Liguster en vlier laten zich nog
gewillig door de wind scheren
als hun drang naar licht en ruim
te al te onstuimig wordt. 's
Nachts zijn er al heel wat nacht
vlinders actief. De ligusterpijl-
staartrupsen leven op de ligus
ter en de volwassen dieren drin
ken nectar in de lange pijpbloe-
men van de kamperfoelie. Voor
al in de voormalig uitgestoven
strandvlakten komt de kampei-
foelie goed tot bloei. Op wind
stille avonden geeft het een won
derlijke zoete geur.
Meidoorn en lijsterbes verschij
nen op het toneel. Zelfs hop slin
gert zich door het struweel. Een
roodborsttapuit in de top van
een struik brengt een liedje ten
gehore. Braamsluipers en goud
vinken laten zich nauwelijks
zien, maar wel regelmatig ho
ren. Op uitgelopen paden gon
zen witbaardzandbijtjes (Andre-
na barbilabris). Zij dragen stuif
meel aan voor hun broedcellen,
die ze in het warme zand heb
ben gegraven.
Ongenaakbaar
Onder onze voeten kraakt het.
Harde mos. Het duin is op de ho
ge stukken nog steeds ongenaak
baar. Een eik heeft zich precies
achter een hoog opgewaaid duin
kunnen ontwikkelen tot een kun
stig gedrocht. Een rupsendoder
is bezig op het kale duin zijn
buit te vervoeren: een helder
groene rups, een stuk groter dan
hijzelf. De natuur is wreed.
Een wandelaar wringt zich door
het struikgewas. Vreemd hier ie
mand te ontmoeten. Heb je die
boomvalk gezien? Nee, niet ge
zien. Er is hier zoveel wat aan
de aandacht ontglipt. Wel vlie
gen er veel soorten libellen: kei-
zerlibellen, viervlekken, platbui-
ken... Alleen al die kleuren! De
libellen vormen goede objecten
voor de eerste vliegoefeningen
van de jonge boomvalken.
Het wekt enige verbazing hier
water aan te treffen. Toch ook
weer niet als We beseffen dat al
het hemelwater dat hier valt,
grote afstanden moet afleggen
naar het strand toe. Vaak blijft
het water dan staan. De kleinste
onder onze futen, de dodaars,
houdt van deze duinplasjes. Zij
foto Het Zeeuwse Landschap
vist er ook op libellen, maar dan
in hun larviaal stadium.
Nog even de manteling door van
essen, iepen en populieren.
Langs de paden staan ereprijs,
muizenoren en teunisbloemen.
En dan opeens staan we weer in
de open beschutte ruimte van de
bewoonde wereld.
Ron Brouwer
Ron Brouwer is medewerker ex
terne betrekkingen bij Het
Zeeuwse Landschap.
Staatsbosbeheer houdt van
avond een wandeling door
bos en duin op Schouwen, ge
volgd door een bezoek aan de
Meeuwenkolonie op de Kop van
Schouwen. Vertrekpunt is de uit
kijktoren aan het eind van de A.
v.d Weijdeweg in Westenschou-
wen. Aanvang 19.00 uur. De
wandeling duurt twee uur. Kos
ten: €2,-. Aanmelden: VW
Haamstede.
Het Zeeuwse Landschap houdt
donderdag een natuurexcursie
door Het Zwin. Vertrek vanaf
het bezoekerscentrum aan de
Gerrit van Hoekestraat in Re-
tranchement om 10.00 uur. De
wandeling duurt ongeveer 2,5
uur. Kosten: €3,50 voor volwas
senen en €2,- voor kinderen.
IVN houdt donderdag een na
tuurwandeling door de duinen
en langs het strand van Zoute-
lande. Vertrek vanaf het speel-
tuintje op de dijk om 19.30 uur.
Deelname is gratis.
Het Zeeuwse Landschap houdt
wij dag een zomeravondexcursie
door Natuurgebied Oranjezon,
het voormalige waterwingebied
bij Vrouwenpolder. Vertrekpunt
is het Pompstation van Oranje
zon. Aanvang 19.15 uur. Kosten:
€1,-. Kinderen tot 16 jaar gratis.
De wandeling duurt twee uur.
Vrijdag organiseert Het Zeeuw
se Landschap een natuurexcur
sie bij volle maan over Neeltje
Jans. De excursie vertrekt om
22.00 uur vanaf het startbord
van het Zeeuwse Landschap/-
Natuurmonumenten op de par
keerplaats van Waterland Neel
tje Jans. Kosten €2,- kinderen
tot 12 jaar €1,-.
Volle maan, stilte en ontdekken
wie er nog wakker zijn, vormen
de ingrediënten van de wande
ling vrijdag door natuurreser
vaat Schelphoek van Staatsbos
beheer. Vertrek om 22.00 uur.
De kosten zijn €2,-. Aanmelden
bij VW Haamstede.
Zaterdag organiseert Staatsbos
beheer een natte laarzentocht
door slik en schor in Sint-Anna-
land. Vertrekpunt is het einde
van de Sluispolderweg in
Sint-Annaland. Aanvang 13.30
uur. De wandeling duurt twee
uur. Kosten: €2,-. Aanmelden
bij VVV Haamstede.
Mien moeder lei 'n klein
pakje midden op de keu-
kentaèfel. Noe was die keuken-
taèfel zö'n bitje 't centrum van
ons gezin. Aolle zaèken die de
familie angienge wiere an de
keukentaèfel besproke. 't Was
daèrom da wilder mee z'n aollen
!n stoel bieschove in mee nieuws
gierige oagen naè 't kleine pakje
staèrden.
„Dit is zeer biezoönder", begon
mien moeder. Zö begon ze aol-
tied. Dat dee ze om cle spanning
op te drieve. In net as aoltied
zag ze kaanse om oönze andacht
op d'r eige te vèstige. Bedacht-
zaèm begon ze 't toutje los te
peutere. Mien zusje lei meteen
de schaère vó der neuze. „Ier
moe, da gaè beter", zei ze. „Nie
noadig", zei mien moeder. „Ik
kan misschien dat touwtje nog
wè 's gebruke", in ze peuterde
geduldig vérder. Eindelijk was
't touwtje los in gieng 't dèksel-
tje van 't doasje ope.
Op 'n laègje roze watte zaège
m'n 'n zilvere paplepel lègge. Ie
lag te glinstere in 't lampelicht.
Ma d'r was toch iets an d'n aand
mee die lepel. D'r zat 'n wimde
bocht in de stele. Zö'n lepel ao
m'n nog noait ezie mee z'n
aollen. Mien moeder stak 't eet
gerei triomfaantelijk naè bove.
„Dit is dé uutvinding van de
eêuw", riep ze pathetisch. „D'r
gaèt iets veraandere in dit ge
zin." Mee open moönd keke m'n
naè die raore lepel in d'r
aanden. „Ik gaè van julder
rechtsaandige ménsen maèke",
vervolgde mien moeder dramao-
tisch. „Julder gaè om de beurte
'n weke mee deze lepel je pap
ete." „In wa doe jie dan zèllef,
moe", woeg mien oudste broer.
Dat ao 'k eigelijk ok a edocht,
ma 'k ao 't nie dürreve zégge.
„Ik doe mee", zei mien moeder,
't Komt misschien nie vaèk vö,
ma wilder waère 'n lienksaan-
dig gezin. Mien moeder was
lienks in ze kreeg vier mee
lienks'eid èrfelijk bedeêlde kïn-
ders. M'n konde d'r mee z'n aol
len prima mee leve. Alleên op
schole krege m'n tikken mee de
lineaol van de meéster op oönze
viengers om die schandaolige ge
woonte aof te lere. Daèrom
schrieve m'n noe aollemaèle
dwangmaètig mee oönze
rechteraand. Zö wier oöns van
lieverlee deü volwassenen in'
eprent da m'n leeje an 'n ramp-
zaèlige aofwieking. As je wat
van iemand kreeg zeië ze d'r bie.
„Nétjes anpakke mee je moaien
aand." In daè bedoelden ze dan
je rechteraand mee. D'r waère
ménsen die dat expres deeje.
Dan kö je lache. „Die kinders
bin aollemaèle lienks", gniffel
den ze oönder mekaore.
Op zekere dag nam mien moe
der oöns mee naè dèftige kènnis-
sen van mien overleeje vaoder
die 'n vakantieuus in Aèmstie
bezaète. Ik was gekleed in mien
moaie witte zomerpakje. In 't be
gin zag ik kaanse om mien man-
kemènt te verdoezel e. Ma tie-
dens de lunch sloeg 't noadlot
toe. D'r stieng 'n maandje mee
dunne boter'ammetjes op taèfel
in daèbie 'n schaèle mee gebak-
ke lever. Noe bin ik a nie zo dol
op lever in as 't dan ok nog be
kent op gebakke schoenzolen,
emaè nie. Ma 't èrregste was wè
da 'k perbeerde om de lever mee
mien rechter'aand in stikjes te
snieë. Die doönkerbrune glim
mende schoenzole van mien 'k
'n paèr keer in de buurte van
mien gullepe op motte zoeke.
Tot vandaèg d'n dag dienke die
ménsen dat ik 'n achterlijk
jongetje was dat nog nie eêns
alleêne kon ete. In waè m'n ok
kwaème om te ete, je mos d'r vö
zurrege dat je bie 'n lienker'oek-
je van de taèfel kwam te zitte,
zoda je niemaand kon indere
mee je elleboge.
In op 'n kwaèie dag lag daè
ineêns dat martelwèrrektuug te
gen de lienksaandi'eid op taèfel.
't Was natuurlijk uutevoönde
deü d'n eên of d'n aore sadisti
sche kinderkwèller. Ma mien
moeder was eêmaè in, om an 't
familieschandaol 'n ènde te maè
ke. Bie wieze van proef zétte ze
'n borretje kaauwe kaèrnepap
op taèfel. Toe mos ik, ik wier aol
tied as proefknien gebruukt,
mee die raore lepel die pap op-
ete. In die lepel... daè was over
naè'edocht. De eêste schep pap
kreeg ik nie naè binne omdat t'n
de verkeerde kaante op wees.
De geraffineerde bedoeling was
da je die lepel in je rechteraand
mos neme. In toen moste ik de
pap over mien boezeroentje.
Van boazig'eid goaide ik de
kwèlgeêst over de vloer van de
keuken. Ik oarde 'n klein bitje
van de pap sisse op 't fornuis.
Toen liep ik na bute om bie de
knienen te bekomme van mien
kwaèd'eid in mien droefenis om
dat Oönze Lieven Eer mien
estraft ao mee lienks'aandig'eid.
Aèrdlaègen
De volgende dag laège d'r gewo
ne lepels op taèfel. Ze waère 'n
bitje scheêf aof'eslete van ouder
dom. Je wete wè mee zo'n
schèrrep raandje d'r an, die zö
lékker in d'n aand lègge.
Daèrom ielde m'n zö vreêselijk
vee van dat besték. Niemaand
rèpte nog over de deü Molenaèrs
kindermeel in omloap ebrochte
lepel. Ik dienke dat t'n de rampe
van negentiendrieinvuuftig nie
overleefd eit. Oait za d'n wè in
diepere aèrdlaègen evoönden oa-
re in in 'n museum terechte kom-
me. Dan zulle de ménsen nie
kunnen begriepe wélke filosofie
d'r achter schuulgaèt om 'n le
pel te maèke mee 'n aèkse bocht
in de stele.
Joop van Zijp
Het dorp kent een luisterrij
ke geschiedenis. Graaf Flo-
ris V sloeg er in 1293 de Vlamin
gen terug. De Heren van Renes-
se stichtten er een kasteel, dat
al in 1312 bestond. Van deze
Hellenburg, even buiten het hui
dige dorp, zijn de fundamenten
gerestaureerd. Ook de Heren
van Baarland beschikten er
over een slot, dat in 1840 is ge
sloopt. Omgrachting en koets
huis zijn er nog.
Het gaat om Baarland. Op de
raadkaart van vorige week
staat de voormalige Weststraat,
daarna Raadhuisstraat en thans
Schansstraat, afgebeeld. „Het
kleine arbeidershuisje rechts
vooraan was van mijn opoe Cor
nelia Westveer", schrijft J.
Tramper uit Oost-Souburg.
„Mijn vader Bartel Pieter Tram
per is daar samen met twee zus
sen en een stiefbroer opge
groeid. De huizen aan de rech
terkant van de foto zijn er nog
steeds, zij het dat de meeste wel
een verbouwing hebben onder
gaan. De situatie aan de linker
kant is totaal gewijzigd", aldus
Tramper.
Daar wijst ook C. Elen-
baas-Murre uit Baarland op.
„De drie huizen zijn alle afge
broken. Het eerste huis - toen
tertijd bewoond door de familie
Dirkx - kort na de watersnood
van 1953. In plaats daarvan
kwamen drie eengezinswonin
gen, wat verder naar achter ge
plaatst. Deze staan er nog."
De plek van het gesloopte twee
de huis (van A. Haasdonk) lag
jarenlang braak, tot J. van de
Repe er een schilderswoning
bouwde, die nu wordt bewoond
door zijn zoon met gezin. Voor
het derde huis is geen nieuw
bouw teruggekomen, weet Elen-
baas-Murre. „Maar de hoek van
de Schansstraat en Torenstraat
is er door verbreed. Er is nu een
bushalte. Op de foto is achter
dit derde huisje nog net het dak
topje te zien van het oude ge
meentehuis, dat op kerkegrond
staat en bewoond wordt door H.
de Vriend", meldt deze inzen
der.
J. van de Repe uit Goes vult aan
dat in het derde huisje de fami
lie Pot woonde. Bij Maria Pot
konden medicijnen van de huis
arts afgehaald worden en in de
jaren dertig moesten de werklo
zen daar stempelen, geeft J. van
Liere uit 's-Gravenpolder aan.
Die weet ook wie er destijds in
de huizen rechts woonden. „Het
begint met het hek van de boer
derij van Andries Burger. Dan
het eerste huis van Lindert Wis
se, de gemeentewerkman, in het
tweede Pieter de Mol met Dina
van Houte, in het derde de fami
lie Burgel, daarna de familie
Mol, als vijfde het kruideniers
winkeltje van Simon de Leeuw
en als zesde Johannes van Liere
met zijn dochters Leuntje en
Pietje. Ik denk dat Leuntje op
de foto staat. Als laatste werk
plaats en huis van timmerman
Jacob Hoogvliet."
L. Nijsse-Steketee uit Hooger-
heide dateert de foto ergens tus
sen Eerste - en Tweede Wereld
oorlog. „De toren wordt nog
niet gesierd door het kleine
hoektorentje, dat bij de restau
ratie na de oorlog - naar het
voorbeeld van oude prenten -
werd aangebracht. De bakker
heeft al wel een fiets met een
broodmand. De meisjes op de
voorgrond dragen geen kleder
dracht meer, wat vóór de Eerste
Wereldoorlog wel het geval ge
weest zou zijn.
Deze inzender wijst op het hoge
huis (het derde) rechts. „Het
was vroeger armenhuis. Later is
het verkocht en in tweeën ge
deeld en werd het bewoond
door diverse 'veldwachters' en
de onderwijzeres juffrouw Mol
en haar ouders.
Rinus Antonisse
De winnaars van de waardebon
nen zijn: M. Meeuwse, Oostka-
pelle, J.P. van de Reepe, Goes en
J. van Wingen, Baarland.
Voor de nieuwe raadkaart uit de collectie van
Hans Lindenbergh moet, ten opzichte van Baar
land, in zuidwestelijke richting worden gekeken.
Als gebruikelijk is de vraag: om welk dorp gaat
het?
Inzenders die meer weten te vertellen over de afge
beelde situatie en/of de huidige, worden van harte
uitgenodigd dat door te geven aan de redactie.
Oplossingen kunnen tot en met uiterlijk zaterdag
3 juli worden gezonden naar: Redactie PZC Bui
tengebied, postbus 31, 4460 AA Goes; per fax
0113-315669; via e-mail redactie@pzc.nl.
Er zijn drie waardebonnen te verdelen onder de
inzenders van goede oplossingen.
