Dingen bedenken
tegen de wind in
in het voetspoor van Herman Brood
25
zaterdag 26 juni 2004
Veel oogcontact is er niet.
Logisch, want steeds als
Herman Bakker (59) een mono
loog begint, sluit hij z'n ogen.
Om vervolgens steevast, na de
wederwaardigheden waarvan
hij kond doet, in een bombati-
sche schaterlach uit te barsten.
Herman Bakker,
entertainer
In de auto naar zijn dagelijks werk
heeft hij - het is donderdagochtend
en het stormt in het Slijkstraatje in
Groede en trouwens elders ook - plot
seling doorgrond wat 'geluk' is en hoe
verkeerd mensen daar eigenlijk mee
omspringen.
„Ze jagen allemaal geluk na. Als je
jong bent en een puber is dat nog wel
te begrijpen, maar al die oudere vol
wassenen - dat die allemaal denken
dat meer bezit, meer geld inhoudt dat
je gelukkiger wordt... Mensen toch.
Misschien ben je wel het gelukkigst
als je niets bezit. Ach, het is geen we
reldvondst die ik nu te berde breng,
maar het schoot me zomaar te bin
nen."
Speelt hij toneel of toont hij inder
daad z'n ware innerlijk? Mensen, die
hij rondleidt door het mooie dorpje
Groede en die hij bijpraat over dè his
torie, gissen er vaak naar. En terecht.
„Ze hebben me ooit, toen ik nog rond
leidingen verzorgde in het Landbouw
museum in Heille, een entertainer ge
noemd. Ja, dat ben ik natuurlijk ook.
Ik vertel een verhaal. Natüüriijk ver
werk ik daarin de historie, maar ik leg
ook nadrukkelijk een verband met het
heden. En ik probeer mensen te verba
zen, even die extra prikkel te geven.
Want mensen willen worden ver
baasd; dan vinden ze het pas echt inte
ressant. Ik verras ze, leid ze ook om de
tuin, soms. Heel bewust."
Een spraakwaterval, losgebarsten in
het kantoortje achter het VW-infor-
matiepunt, annex winkeltje van het
Vlaemsche Erfgoed in het historische
Slijkstraatje in Groede. Het is stil op
straat. Als hij de oude krantenknip
sels ziet, klinkt weer die onbedaarlij
ke lach. Foto's van Herman Bakker
als melkdrinkende hofnar (van
oud-burgemeester en groot notabel
Willy Lockefeer), gebocheld als Quasi
modo, de eenzame klokkenluider of
gewoon als beheerder van het Land
bouwmuseum in Heille, een zaaiviool
in de handen.
Dikke nekken
De anekdote wordt verpakt in een kor
te lachsalvo; hij beschreef het al eens
eerder: „Het was een gezelschap stu
denten van de Landbouwhogeschool
in Wageningen. Je kent dat wel: kale
Hollanders met dikke nekken. Het top
punt van vervelende mensen. Ze beke
ken me echt met zo'n air van 'wat
weet jij er nou van boertje'. Op een ge
geven moment vraag ik aan één van
de grootste kakkers of hij kan uitleg
gen waarom er vet in de koeienmelk
zit. Die gozer begint dus een heel ver
haal over lactosevorming in de uier en
zo. Na een prachtige wetenschappelij
ke verhandeling zeg ik keihard: dat
was een mooi verhaal, maar daar
klopt geen reet van. Die gestudeerde
meneer en zijn vriendjes kijken mij
hooglijk verbaasd aan. En ik leg uit:
er zit vet in omdat de uier anders te
veel piept bij het melken."
Jaren geleden moest hij de honderden
jaren oude boerenschuur in Heille ge
dag zeggen. Even vooropgesteld:
'waar het museum ook naar toe gaat;
ik ga mee', had hij vooraf verzekerd.
Hij ging dus niet mee. Herman Bakker
werd uitbezuinigd, zoals dat tegen
woordig heet. Hij deed het een kleine
twintig jaar, zag de collectie vertien
voudigen tot vele honderden voorwer
pen. Bakker, enthousiast over wat hij
de mensen bood, bijna juichend:
„Heemkundigen uit Oeteldonk kon
den rekenen op een verantwoorde,
maar saaie informatie-overdracht.
Kwam er een groep verpleegsters die
een dagje uit was, dan vertelde ik een
heel ander verhaal. Dan werden er
grappen gemaakt. En als ik aan die
meiden de werking van de zaaiviool
vertelde, mondde dat al snel uit in go
re praat, begrijp je?! Zo'n groep wilde
Naam:
Herman Bakker
Geboren:
maart 1945, Rotterdam
Opleiding:
HBS-b in Oostburg;
Universiteit Gent
(natuurkunde, fysica)
Werk:
Dow Chemical in Temeuzen;
Administratief
Dienstencentrum Zeeland
in Terneuzen; negentien jaar
conservator Landbouwmuseum
Heille; sinds vier jaar beheerder
Het Vlaemsche Erfgoed
in Groede.
gewoon een gezellige dag. Maar ik be
zigde echt nooit een onvertogen
woord. Of ja... als ik nu weet dat er
niet al te veel conservatieven in zo'n
groep zitten, dan wil ik Bush en Bal
kenende nog wel eens over de hekel
halen."
Kleine man, T-shirt onder een colbert
je, shabby gekleed en vooral zwaar ge
brild: „Ik kan daar nog altijd zo
kwaad over worden! Ik ben geboren
in het laatste oorlogsjaar. Na de lage
re school in Rotterdam kwamen we te
recht in Ukkel, bij Brussel. Later ver
huisden we naar Aardenburg en ik
ging naar Sint Eloy in Oostburg.
HBS-b. Daarna twee jaar Universiteit
Gent, natuurkunde, fysica. Maar om
dat ik in het buitenland zat, kreeg ik
geen uitstel van dienstplicht. Die uni
versiteit? Ik had er nooit aan moeten
beginnen. Een kennisstudie. Niks crea
tiefs. Ja, als je de antwoorden op al
die vragen wist, dan beheerste je de
materie. Kom nou! Ben je goed als je
alles weet?"
Na de militaire dienst kon hij terecht
bij Dow Chemical in Terneuzen. Hij
hield het precies één jaar vol. „Ik
werd daar helemaal gek. Het was in
de tijd dat Dow nog helemaal werd be
heerst door van die typische Amerika
nen. Mensen als Bush ja. Die één slech
te eigenschap hadden: hun manier
was de enig juiste... en hield je er een
andere manier op na, dan deugde dat
niet. Ja, precies zoals het nu weer
gaat. Ik moest in die tijd computers
programmeren - en dat was nieuw hè,
computers waren er toen nog nauwe
lijks. Stel je voor, een jong gastje, net
uit dienst. We moesten het magazijn
in kaart brengen, in die computer.
Maar nou was er één probleem: we
hadden ook lucifers in huis. En de
Amerikanen kenden die niet; die had
den ze al lang vervangen door aanste
kers of zoiets. Komt er zo'n Ameri
kaan naar me toe die zegt: 'Dat spul
moet je dan maar bij de houtwaren ru
briceren, als hele kleine balkjes.' Moet
je je voorstellen: hadden we balken
van zes meter in ons computerbestand
opgeslagen en balkjes van pakweg een
millimeter of zoiets. Niemand bij Dow
heeft die lucifers ooit terug kunnen
vinden."
Parkeerwachter
Een jaar bij Dow, meer niet. Een
maagzweer krijg hij ervan, achteraf
noemt hij het een psychosomatisch
verschijnsel. Hij zat thuis, in Aarden
burg, toen wethouder George Bonte
belde. In een oude schuur in Heille
werd een landbouwmuseum geopend.
Of hij wilde assisteren bij de opening.
„Meneer Schlingemann, de gedepu
teerde, zou de daad verrichten. Affijn,
vijfhonderd genodigden in even zo
veel auto's. Er was een weiland afge
huurd en of ik wilde optreden als par
keerwachter. Dat museum is geopend
zonder dat ik er ook maar iets van heb
gezien, 's Avonds kwamen de heren
naar me toe. Of ik iets van landbouw
wist. Nee, m'n vader was geen boer. Ik
wist het verschil niet tussen een eg en
een ploeg. Ze zeiden: 'Maar praten
kun je wel.' Daar hadden ze gelijk in.
Vanaf dat moment was ik conserva
tor. En volgens menigeen ook entertai
ner."
Hij deed het meer dan achttien jaar;
veertien jaar geleden was het over. De
attributen verhuisden naar Sint Anna
ter Muiden, maar Herman Bakker
werd wegbezuinigd. Na tien jaar Ad
ministratieve Dienstverlening Zee
land (ADZ) in Terneuzen had hij het
als hoofd van de kopieerafdeling ook
wel weer gezien.
„In het begin was het leuk. Maar ik
huldig het principe: als de violist er
op een dag achter komt hoe je die
viool ook achter je rug kunt bespelen,
dan moet je iets anders gaan doen."
Koude winterdag
Dus is hij nu al weer een jaar of vier
'gastheer' van het Slijkstraatje in
Groede. Rondleidingen op geheel ei
gen wijze, met een verhaal dat mensen
verbaast. „Ze vroegen me of ik niet al
leen het verhaal van dit historische
straatje, met z'n smidse, z'n bakkerij
en al die andere dingen wilde vertel
len, maar de geschiedenis van heel
Groede. Ik ben op een koude winter-
Herman Bakker
dag in de Sint Bavokerk gaan zitten,
heb rondgekeken en heb een begin ge
maakt met m'n verhaal. Ook rond die
twee andere kerken. Het moest lo
gisch in elkaar steken. Daar heb ik
lang over nagedacht, maar het is ge
lukt. Ik heb m'n verhaal gedaan aan
al die veertig vrijwilligers van het
Vlaemsche Erfgoed en aan de mensen
van de kerken. Zelf vond ik het niks,
maar zij vonden het prachtig. Ach, als
ik zoiets doe, denk ik achteraf: hier
wil ik echt niemand meer mee lastig
foto Mechteld Jansen
vallen. Maar als ze het dan toch mooi
vinden, wil ik later toch wel weer."
Tot en met het seizoen 2005 is de man,
die ooit sjeesde voor het landelijk cer
tificaat van regisseur, maar wel alle
pluimen op acteergebied verdiende
(z'n laaste hoofdrol was die van 'Oi-
dipoes in Kolonos', een noodlotstrate
gie van Sophokles in een bewerking
van Hugo Claus) nog 'gastheer' in de
Slijkstraat. Daarna stapt hij het po
diumpje in de kille hervormde kerk-
weer op om er vertellingen te doen.
Hij deed er al een gewaardeerde kerst-
act en wil meer. „Ik weet nog niet wat
het wordt, maar dat komt wel. Als het
buiten koud, guur en stormachtig is,
stap ik in een te dun jasje naar buiten.
Dan denk ik: verdomme, wat doe ik
hier! Op zulke momenten doe ik m'n
inspiratie op. Ik word door ellende
geïnspireerd. Ja, ik moet afzien om
creatief te zijn. Ik bedenk dingen te
gen de wind in. Zo noem ik dat."
Wout Bareman
Ne plaats waar het beeld van Herman Brood zou
lekn komen is in Zwolle lang gepraat. Uiteindelijk
rd het neergezet voor Hedon, het Zwolse podium
foto Frans Paalman/GPD
Ooit schreef Herman Brood over zijn geboorte
stad: 'Ik kom uut Zwolle, vette pech'. Net als
Thorbecke, die andere beroemde Zwollenaar, ont
vluchtte hij het provinciale klimaat onmiddellijk
toen hij de jaren des onderscheids bereikte.
Herman Brood werd rock-'n-roll, a legend in his
own time, maar wel eentje die bleef koketteren met
de stad die hem had voortgebracht. Kwam een
rocker als Buddy Holly ook niet uit een zielsverlaten
oord - Lubbock in Texas? Nou dan - een nederige af
komst en uit de provincie komend - ook dat is
rock-'n-roll.
Deze maand startte z'n geboortestad de Herman
Brood step-wandelroute. Niet alleen een tocht langs
plekken die Brood goed kende, maar ook enige reha
bilitatie voor de Zwollenaar wiens standbeeld twee
jaar geleden nog buiten het stadscentrum was wegge
moffeld 'en wiens talent toch enigszins miskend is ge
raakt', zoals VW-directeur Henk van Voornveld het
verwoordt. „Zwolle heeft nog weinig met hem ge
daan. Zijn omstreden levenswandel kan de eigen
lijke waardering van zijn werk in de weg hebben ge
staan."
Jammer dat Broods voetstappen hier en daar niet op
het wegdek zijn geschilderd, zoals ze vroeger bij re
clame-acties deden. Dat zou een grillig patroon zijn
geweest, want met twee gram speed en twee liter ster
ke drank per dag bezocht Brood zijn stad in latere ja
ren vooral in kennelijke staat. Zijn wandelen was
vaak wankelen.
De route voert langs de scholen waar Brood zo
hoogstpersoonlijk mislukte en ziekenhuis De Weezen-
landen waar hij blanco recepten gapte om aan
palfium te komen, 'een middel dat moeiteloos kan
wedijveren met heroïne'. Ook de ongenaakbare kan
toorflat van de Belastingdienst ligt op de route.
Weliswaar was Brood een voorstander van het beta
len van belastingen, maar hij miste de discipline om
geld opzij te leggen. Daarom kwam er een unieke con
structie: elk jaar maakte hij een paar dagen schilde
rijen, die de Belastingdienst verkocht ter vereffening
van zijn schuld. Een stukje verderop voor poptempel
Hedon staat sinds 2002 het borstbeeld van Brood.
Op sterf- en geboortedagen wordt er nog wel eens
Grand Mamier over het beeld leeggegoten, z'n lieve
lingsdrank. Hedon-bezoekers behandelen het beeld
met passend disrespect, soms zit Brood geheel onder
de verf, soms wordt tegen het beeld geplast.
Doorgaans ligt in Hermans armen een lege wijnfles,
deze morgen eentje uit de onderste rekken van de su
permarkt, een Chateau Migraine.
„Herman heeft vaak aanspraak", zegt Michel Hettin-
ga van Hedon. „Vooral zwervers en daklozen die ver
derop een opvang hebben, houden dronken lange mo
nologen tegen Herman - hij schept kennelijk een
band." In de winter is de koperen Brood altijd voor
zien van sjaal of muts. Herman lééft dus. al kennen
jongeren hem vooral als Verschijnsel, en niet als de
rockzanger die hij na het debacle van zijn Ameri
kaanse toer in 1979 in een steeds mindere mate was
geworden.
Verlegenheid
Ivo de Lange, persoonlijke vriend, bood Zwolle het
beeld gratis aan, en schiep grote verlegenheid. Want
Zwolle wilde de man die hoerde en snoerde, snoof en
zoop niet teveel in het volle maatschappelijke zicht
hebben. En zo belandde het op de Drijbersingel.
Vreemd genoeg buigt de route na het beeld weer af
naar het centrum. Maar Broods geboortehuis dan? In
de Zwolse Pierik, een volkswijk uit de jaren dertig?
Toegegeven, veel is niet te zien aan de Fuchsiastraat
34: een rijtjeshuis in vooroorlogse steen, met de voor
deur aan de stoep. In het foldertje is zelfs het huis
nummer weggelaten, met voorbedachten rade, aldus
Van Voornveld: „Voor de route was het net te ver. Je
weet nooit hoeveel mensen er op af komen. Het was
de vraag of je van het huis een Jim Morrison-attrac-
tie zou moeten maken. Ik zie het als mijn verantwoor
delijkheid om het wel waardig te houden".
De vergelijking dient zich aan met het Beatles-toeris-
me in Liverpool. Het begon met wat losse Beatlefans,
maar het werden er bussen vol. De bewoner van Jo
hn Lennons huis aan de Menlove Avenue 251 zag
zelfs hoe een fan 's nachts als souvenier een steen uit
de muur wilde wrikken. Natuurlijk zijn het onverge
lijkbare grootheden, want Brood is slechts nationaal
beroemd.
Liverpool besefte pas op een pot met goud te zitten
toen 100.000 Japanners jaarlijks kwamen zoeken
naar de roots van John, Paul, Geogre Ringo. Het
vliegveld heet nu John Lennon International Air-
port. Grappenmakers hingen overal in Liverpool
bordjes op: „In deze steeg urineerde John Lennon ze
ker 27 keer. Bedankt John".
„Ik denk", zegt de WV-man, „dat Brood over hon
derd jaar voor onze stad wel eens een belangrijke rol
zou kunnen spelen, dat hij geëerd zal worden als be
langrijk kunstenaar van zijn tijd."
Gaandeweg zullen vast en zeker meer mensen inha
ken. Meer dan nu in elk geval. Kunstuitleen IQ
bracht een paar Broodkaarten op de markt met
'Groeten uut Zwolle', maar dat was het ook wel.
IQ, ook onderdeel van de route, beschikt over een
groot assortiment Brood-werk. Echt, Gerandeerd
Origineel. Brood kwam er namelijk dikwijls schilde
ren (tot en met auto's toe) en toen hij aanbood voor
100 gulden per stuk het portret van Zwollenaren te
tekenen, stonden er tweehonderd op de stoep.
Tegenwoordig wordt de markt overspoeld met
Brood-vervalsingen. Dat er ruimte is voor vervalsin
gen is opmerkelijk, want Brood maakte zoveel teke
ningen, om er zijn rekeningen mee te voldoen, dat
het een wonder is dat de papierindustrie in Eerbeek
zijn productie kon bijbenen.
Een topper op de route is de 'Broodsuite' die Hotel
Wientjes deze maand heeft ingericht. Brood verbleef
tijdens tochten in Zwolle vaak in het hotel, tot hij
persona non grata werd. Ook hier is hij nu evenwel
tot Groot Zwollenaar uitgeroepen. Vriend en kunste
naar Aegid Tonnaer moest bij de inrichting van de
suite de balans zoeken tussen een hotelkamer die wel
gewoon chique moest blijven en een persoonlijk tem
peltje voor Brood. Het moest lijken of Brood de ka
mer zojuist had verlaten. Niet met verscheurde la
kens, kapotte meubelen, braaksel en andere uitings
vormen van een ware dégénéré - maar door het sub
tiele: een vingerafdruk van verf bij de deurknop en
de lichtschakelaar. Brood's stropdas over de lampen
kap en zijn met verfspikkels besmeurde schoenen on
der het kastje.
Met op de spiegel een gedicht van z'n hand over dat
alleen kinderen hem wat kunnen leren. Nauwkeurig
zó aangebracht dat het net lijkt of Brood het zojuist
met lippenstift had geschreven. In een vitrine liggen
z'n sleutels, gedichtjes, tekeningen van een FC-Zwol-
le voetballer en natuurlijk Nexicum-maagpillen en
leeggedronken heupflesjes. Boven het bed een inge
lijste pagina uit het gastenboek met een tekening als
dank voor het gebruik van de bruidssuite. Was gete
kend: 'Herman Brood en maïtresse'.
Wie naast dorst ook honger krijgt van de Broodroute
kan desgewenst bij Yoy aan de Zwolse Badhuiswal
een speciale Brood-maaltijd bereiden. Of om in dit
verband preciezer te zijn: een warme maaltijd in
Broodstijl. Herman was gek op sushi en die staan
dus ook op het menu. De saus dient met een injectie
spuit te worden toegevoegd. Populair wordt vast ook
de slobbersoep a la Brood: tropische fruitsoep, waar
Herman vervolgens vier tot zes glaasjes Grand Mar
nier inmikte. Helaas, de gasten van Yoy krijgen de
soep met. slechts één glaasje, zegt Chantal: „Anders
gaan ze hier straal de deur uit."
Jelle Boonstra
