De Velser affaire kan eindelijk worden opgelost
bloedgang
De grootste doofpot
van na de oorlog
De Nederlandse regering
die in de Tweede Wereld
oorlog met de Duitsers samen
werkte om communisten op te
pakken. Het klinkt te bizar
voor woorden. Schrijfster Con-
ny Braam boog zich over de
'Velser affaire' en denkt beet
te hebben. „Dit is de grootste
doofpot van na de oorlog."
Wie hield zich de afgelopen de
cennia eigenlijk niet bezig met
de 'Velser affaire'? Wie kon zich ont
trekken aan het onwaarschijnlijke
verhaal over corrupte politiemannen
in Kennemerland die tijdens de oor
log joden en communisten oppakten,
verantwoordelijk waren voor hun
dood en zichzelf verrijkten? Een ver
haal bovendien met een zo mogelijk
nog onwaarschijnlijker staartje.
De 'foute' politiemensen kwamen er
immers mee weg. Alsof er niets was
gebeurd, bleef een aantal van hen na
de oorlog gewoon deel uitmaken van
het establishment. Natuurlijk, er wa
ren wel onderzoeken. Verscheidene
Nederlandse regeringen gaven com
missies de opdracht zich te buigen
over vermeende misdragingen. Ook
historici en journalisten verdiepten
zich in de 'Velser affaire'.
De vraag wat er nu precies is ge
beurd, is tot op de dag van vandaag
nog steeds niet ten volle beantwoord.
Zeker niet in de ogen van schrijfster
Conny Braam (1948). „Alle onderzoe
ken zijn achter slot en grendel ver
dwenen. Zelfs tijdens het laatste on
derzoek van de Commissie Menten
uit de jaren zeventig is slechts een
klein deel van het onderzoek naar de
Velser affaire openbaar gemaakt."
Hannie Schaft
Zelf sprak ze voor haar roman Het
Schandaal met enkele tientallen men
sen die de oorlog bewust meemaak
ten. Vooral voerde ze veel gesprek
ken met overlevenden uit de verzets
groep waarvan Hannie Schaft ('het
meisje met het rode haar') deel uit
maakte. De inmiddels 80-jarige Fred
dy Oversteegen - die als meisje van
vijftien in deze verzetsgroep verzeild
raakte - en haar zus Truus waren be
langrijke bronnen voor het boek.
Overigens deden de mensen die ze
sprak hun verhaal niet voor het eerst.
„Alle getuigen die ik heb gesproken,
hebben de afgelopen jaren wel veer
tien, vijftien keer hun verhaal ge
daan tegenover commissies, rechters,
politiemensen en anderen. Nooit durf
de iemand het achterste van zijn tong
te laten zien."
Braam vindt dat niet zo gek. Want
vlak na de oorlog waren bedreigin
gen aan de orde van de dag. Zo werd
een toenmalige journalist van de
Haarlemsche Courant bedreigd toen
hij in zijn krant uit de doeken deed
wat er in de oorlog was gebeurd.
Braam vertelt: „Tot op de dag van
vandaag is deze affaire taboe in Vel-
sen. Ik weet het, want mijn familie
komt er vandaan. In mijn jeugd was
iedereen doodsbang. Zo had ik een
ome Bertus, die wist er alles van,
maar ome Bertus die altijd zoveel
praatte, zweeg als het graf als het
over de affaire ging."
Ze vervolgt: „Vergis je niet hoe Ne
derland in elkaar stak na de oorlog.
Als je vader of jijzelf sympathie had
voor de CPN dan kon je een baan ver
geten. Dus zweeg je. In die taboesfeer
kon deze doofpot floreren."
Braam heeft het idee dat de getuigen
die zij sprak, meer tegen haar vertel
den dan tegen anderen. „Mensen ver
trouwden mij wel. Ik was immers
van Mandela en het ANC. Hoe gek
het ook klinkt, ik ben de eerste ge
weest die zonder bedreigd te worden
zich aan het onderzoek kon zetten",
zegt de voormalige anti-apartheidsac-
ti viste.
Op basis van alle gesprekken is
Braam ervan overtuigd geraakt dat
'het hele gedoe van de foute politie
mannen' slechts een klein deel van
het verhaal is. „Het ging helemaal
niet om wat corrupte agenten die het
een en ander hebben gejat. Achter
'Velsen' gaat een veel groter, nauwe
lijks te bevatten verhaal schuil".
In Het Schandaal - het slotdeel van
de romantrilogie over de familie
Abraham in IJmuiden - staat Freddy
Oversteegen model voor hoofdper
soon Susan Boerhaave uit het boek.
Braam begint het verhaal wanneer
Susan vlak na de oorlog iemand her-
kent die ze in de oorlog had moeten
liquideren. Dat brengt haar totaal
van de kaart; en niet alleen haar, zegt
Braam.
„Mensen komen terug uit concentra
tiekampen. Ze staan met de mond vol
tanden als ze zien hoe overduidelijke
collaborateurs in de Tweede Wereld
oorlog de politiezuivering moeten
doorvoeren. Anderen komen elders
binnen justitie terecht. Daar snappen
ze niets van."
Braam beschrijft ook de relatie van
Susan met Anna Schagen (geïnspi
reerd op verzetsheldin Hannie
Schaft) en vertelt over de twee 'foute'
politiemannen Kaasdrager en Vogel
die symbool staan voor een hele
groep foute agenten. Ook gaat ze in
op de angst van de Nederlandse rege
ring in Londen voor het communis
me.
„Dat gold niet alleen voor Neder
land. In grote delen van Europa heer
ste het gevoel dat de communisten na
de oorlog buitenspel gezet moesten
worden. Terwijl ze in de oorlog door
hun verzet groot aanzien genoten bij
de bevolking."
Geheime afspraak
Om de macht van de communisten al
tijdens de oorlog te breken, zou er, in
opdracht van Londen, een geheime
afspraak zijn gemaakt tussen de ille
galiteit en de Duitse bezetter. Braam:
„In de laatste maanden voor de be
vrijding wordt afgesproken dat beide
partijen ervan afzien aanslagen op
elkaar te plegen. De oorlog kan im
mers niet al te lang meer duren. Ook
zijn de Nederlanders en de Duitsers
ervan overtuigd dat het rode gevaar
na de oorlog de grootste bedreiging
voor het Westen zal zijn. Vergis je
ook niet in het economische belang
van Kennemerland. Dat was industri
eel en economisch erg belangrijk met
zijn staalindustrie."
De Duitsers zouden volgens Braam
de Nederlandse regering behulpzaam
zijn geweest met het executeren van
enkele honderden communistische,
of van communisme verdachte, jonge
mannen en vrouwen. Een regelrecht
duivelspact: „Zoiets verzin je niet. Ik
ben ervan overtuigd geraakt dat het
zo is gebeurd. Ook geloof ik niet dat
dit een puur Velser affaire was. Dit
was landelijk en zal ook in Friesland,
Drenthe en Rotterdam en Den Haag
hebben gespeeld waar ook veel com
munisten in het verzet zaten."
Ze staat op, loopt naar haar uitgebrei
de documentatie en pakt een papier
tje uit een enorme stapel. Het blijkt
een 'zeer vertrouwelijk' memo te zijn
gedateerd 20 november 1944. Ze leest
voor: 'Daar de gevaren voor het optre
den van de Communisten niet denk
beeldig zijn, ook als Duitschland
straks zal zyn vernietigd, verzoek ik
U dringend, my mede te deelen, alle
mogelyke gevallen, en namen, van
hen die met het Communisme te ma
ken hebben...'
Het briefje werd verspreid op het mo
ment dat de communisten met de
twee andere verzetsgroepen KP en
OD in de Binnenlandse Strijdkrach
ten waren opgegaan. Braam: „Dat is
toch wel erg toevallig hè?" Wat haar
achterdocht nog meer wekt, is dat de
notitie is opgesteld door 'De Com
mandant'.
Braam: „Een officier van justitie in
Haarlem was commandant van Ken
nemerland. De politierechercheur
Kuntkes, die inmiddels is overleden,
was zijn regiocommandant. Op een
lijst van 'onbetrouwbare politieamb
tenaren' uit oktober 1944 wordt hij
expliciet genoemd. Die Kuntkes is
echt fout geweest. Heeft communis
ten opgepakt en samengewerkt met
de Duitse SD'er Willy Lages die van
uit zijn politiebureau in Amsterdam
de communistenjacht coördineerde.
Mooi dat deze Kuntkes na de oorlog
politieinspecteur en later chef recher
che in IJmuiden werd en na zijn pen
sioen als docent werkzaam was aan
een politieschool."
Het briefje is weliswaar indirect be
wijs, maar het zegt haar genoeg. „Je
moet ook eens kijken op de begraaf
plaats in Overveen. Hoeveel jonge
jongens daar niet zijn begraven. Alle1
maal doodgeschoten na november
1944 en allemaal verdacht van com
munisme. Dat is geen toeval. Wat Ei
heeft aangegrepen en wat ik zo diep
tragisch vind: er zit zo'n harde, af
schuwelijke kant aan deze zaak. Hei
is zoiets ontzaglijk smerigs geweest
De daders gingen de dienst uitma
ken."
De laatste weken wordt ze veel uitge
nodigd lezingen te geven over haar
boek. Waar ze ook komt, lopende
emoties hoog op. „Nog steeds staan
de tachtigjarigen te rillen en te tril
len als het over 'Velsen' gaat." On-
langs sprak ze in Haarlem over haar
boek. Een oudere heer wilde meerle
ren over 'het feit dat Londen op
dracht heeft gegeven communisten
uit te moorden'. „Voor veel mensen
vallen de dingen die zich in Kenne-i
merland hebben afgespeeld als puz
zelstukjes in elkaar", aldus Braaiu
Sinds kort zijn er verrassende ontwi
kelingen, zegt ze hoopvol. Vlak na
het uitkomen van Het Schmidaal
dienden twee partijen in de gemeenl
Velsen een motie in om nog een keer
een onderzoek in te stellen naar de
'Velser affaire'. De motie werd a«
nomen. Voor een deel althans, wantj
er wordt bekeken of er alsnog een
derzoek kan worden verricht.
Braam is er heilig van overtuigd
een definitieve oplossing nabij kan
zijn. „Als de politieke wil er is enefj
komt nog één keer een echt, goede
cieel onderzoek, dan kan deze affc
eindelijk worden opgelost. Dan
er wel snel worden gehandeld, want
de ooggetuigen zijn al oud en hebbeZj
niet heel lang meer te leven." j
Taco van der IPi
Conny Braam: 'Het schandaal'. W
ver: Augustus. Prijs: €18,50.
»rp
zaterdag 26 juni 2004
■■I
Conny Braam: „Ome Bertus zweeg als het graf.
foto George Verberne/GPD
