PZC
De vergeten spoorlijn Terneuzen a Malines
22 De knieën van Rob Rensenbrink
25 Rudy Kousbroek als politicus
27 Met dank aan de Irene-brigade
"•-r
dactie bijlagen: 0113-315680
vw.pzc.nl
Tjail:redactie@pzc.nl
tbus 31,4460 AA Goes
vertentie-exploitatie:
ord-en Midden-Zeeland: 0113-315520;
uws-Vlaanderen: 0114-372770;
ionaal: 020-4562500.
terdag 5 juni 2004
foto's Peter Nicolai
De Klinge
Kijkuit
Schapenbout
August Verstraeten
Asters
Terneuzen
Kapellen
Zeeuws-Vlaanderen
i V Axel
Slui^-Si„"*janstee>.
BELGIE
aanderen Ah,
A Hulst Ti»..
Brasschaa:
Zwijndrecht
Sint-Gillis-Waas aêl. :p
-\
Antwerpen
Scbc%
OPZC/Kees Lammers
Mechelen
(Malines)
Staatssecretaris M. van der
Laan van Cultuur peinst er
niet over om het oude spoorvia
duct van de lijn Mechelen-Ter-
neuzen de status van beschermd
monument te verlenen. De Raad
van Cultuur vindt het bouwwerk
'niet bijzonder'. Daarmee gaat
men voorbij aan waar het spoor-
bruggetje eigenlijk voor staat.
Het is namelijk het laatste reli
kwie, dat herinnert aan de tijd
dat Zeeuws-Vlaanderen het
dichtstbespoorde gebied was van
heel Nederland. Er liggen nog res
ten. Op zoek dus, naar de verge
ten spoorlijn.
De oude man in Axel bladert glim
lachend in zijn mappen. Hij
toont oude foto's van treinen en sta
tionnetjes. Rails en wissels. Mannen
in werkkiel. Pikhouwelen en stoom.
„Dat is dus allemaal weg. Verleden
tijd", zegt hij
Zeeuws-Vlaanderen zonder spoor-en
buurtspoorwegen was nooit het
Zeeuws-Vlaanderen van nu gewor
den. August Verstraeten (94), spoor
wegman in ruste uit Axel, weet dat ze
ker. „Het spoor - de lijnen Meche-
len-Terneuzen, Gent-Terneuzen de
stoomtram Breskens-Maldegem en de
Zeeuws-Vlaamse Tramweg Maat
schappij (ZVTM)- zorgde ervoor dat
het gebied werd opengelegd. De indus
trialisatie van de Kanaalzone kreeg
door de ligging aan diep water, maar
vooral ook door de spoorwegverbin
dingen met het achterland, een enor
me impuls. De landbouw kon graan
en bieten goedkoop vervoeren. Zon
der het spoor zou de twintigste eeuw
de negentiende zijn gebleven."
We rijden door een land waar de bo
men met alle kracht aan de lente
doen. Stille huisjes hangen aan groene
dijken met fluitekruid. Populieren
aan de horizon. De oude spoorbrug bij
de buurtschap Schapenbout is half
overwoekerd met wilde planten. De
metalen leuning op de brug lijkt nog
behoorlijk stevig.
August kwam op zijn achttiende bij
het spoor. Bij Mechelen-Terneuzen
(Chemin defer de Terneuzen a Mali
nes), de in 1871 opgerichte en in 1951
opgedoekte Belgische maatschappij.
Dat hij bij de door Belgen gedomineer
de maatschappij binnen kon komen
als grondwerker had hij vooral te dan
ken aan zijn vader, schoon- en groot
vader die hem voor waren gegaan.
„MT was een echt familiebedrijf, daar
kwam je zomaar niet bij."
De familie Verstraeten was nauw be
trokken bij de bouw van het viaduct
Schapenbout. De mannen deden de be
tonwerken, het grondwerk. De loop
baan van Verstraeten verliep voor
spoedig. Toen in 1928 een rangeerder
twee treinen op het station Kijkuit te
gen elkaar had laten lopen, mocht
Verstraeten de puinhopen opruimen.
„Ik deed dat klaarblijkelijk zo goed,
dat ik onmiddellijk gepromoveerd
werd tot rangeermeester."
Aan de westkant van Axel kun je nog
goed zien waar het spoor liep. Aan de
volkstuintjes, want waar rails liggen,
liggen immers volkstuintjes? Maar er
is geen rails meer te zien, hier op de
kruising van de Singelweg met de Sin
gel. Wel halfverrotte bielzen in de
slootkant. En sintels op het pad. Oude
re Axelaars weten het nog: hier was
destijds een spoorwegovergang.
Lang zat de Axelaar niet op Kijkuit.
Op z'n 19de moest hij, tegen zijn zin,
het leger in. Door zijn diensttijd miste
hij net de piekperiode van Meche
len-Terneuzen. De jaren 1929/1930,
toen in Sluiskil de kunstmestfabriek '1
Azote (tegenwoordig Yara) uit de
grond werd gestampt. Veel bouwmate
rialen en fabrieksinstallaties werden
toen per spoor uit Frankrijk en België
aangevoerd.
Het stadspark volgend, staat, wat ver
loren, een monument. Eeii herinne
ring die getuigt van historisch besef
van het gemeentebestuur. Het sobere
object is een kever van brons op trein
wielen. Rondom ligt een forse lading
hondenpoep.
Er is hier nog een Stationsstraat,
maar treinen stoppen er al lang niet
meer. Verder gaat 't langs een spoor
lijn die verdampt is in de tijd.
Na zijn diensttijd werd Verstraeten te
werk gesteld als rangeerder op het sta
tion Sluiskil, waar het vaak erg druk
was. Kolen werden er verladen. Maar
ook mijnstutten, ijzererts, papierhout
en wol passeerden dit station.
De lijn Mechelen-Terneuzen kwam
slecht uit de Tweede Wereldoorlog.
Het tracé was zwaar beschadigd en
moest vrijwel opnieuw worden aange
legd. De maatschappij, was bovendien
armlastig. Het was dan ook niet zo
vreemd dat de maatschappij in 1951
overging in handen van de Nederland
se Spoorwegen.
Buiten Axel. Ook hier was een over
gang. Dat kun je zien aan de opklim
mende weg. Alweer oude bielzen. Ze
zijn gebruikt in de omheining van de
weilanden. Een enkele biels steekt om
hoog uit het landschap. Op wat eens
de spoorbaan was, staan nu klaprozen
en een gierkar.
De MT'er Verstraeten werd NS'er,
maar niet echt. Tot 1968 bleef hij in
dienst. In een administratieve functie.
In datzelfde jaar doekte de NS de lijn
Mechelen-Terneuzen op. Verstraeten
mocht de laatste trein op het tracé be
geleiden. De laatste 35 jaar vertoeft
Verstraeten nog regelmatig op plek
ken waar vroeger de treinen passeer
den. Het oude tracé, dat in de jaren
'90 door de Maarssense bouwonderne
ming Structon in opdracht van de NS
werd opgeruimd, kent Verstraeten op
zijn duimpje.
Kijk uit voor Kijkuit! Het gehucht tus
sen Axel en Hulst was voor de spoor
lijn van belang. Er staat nog wel een
grondig verbouwd spoorhuis naast het
tracé. Door de hoogte en het model
van het gebouw kun je het als zodanig
herkennen.
Omdat Kijkuit op een dijk ligt kun je
ver over het land kijken. Van verre,
als een kaarsrechte dorre streep in een
andere kleur dan de omringende ak
kers, trekt de oude spoorlijn nog een
duidelijke streep door de landerijen.
Tién jaar terug probeerde de regiona
le natuurbeschermingsvereniging De
Steltkluut om het oude spoortracé te
behoeden voor een ontmanteling. Op
de plekken waar ooit de treinen den
derden waren bijzondere natuurge
biedjes ontstaan met een flora en fau
na die het beschermen waard waren.
Een beschermde status bleef echter
uit. Ook al, omdat de gemeenten
Hulst en Axel én boeren zich aandien
den bij de NS met verzoeken om delen
van de oude lijn te kopen. Voor wo
ningbouw, akkkers eh volkstuintjes.
Verderop ligt nog een oude spoorbrug,
maar je ziet hem nauwelijks want hij
ligt daar als een plank over een sloot:
zonder enige opbouw. De brug spant
over het kanaaltje tussen Axel en
Gent en wordt uitsluitend nog door
boeren gebruikt. De bovenkant be
staat uit geschilferde spoorbielzen,
maar op de zijkanten heeft de metse
laar destijds zijn best gedaan. De ver
springende hoeken van donkere bak
steen zijn gemaakt met degelijk vak
manschap. Het siermetselwerk ligt nu
voor niets in de klei van de polder.
Geen kraai kijkt er naar.
Net over de grens in België ging het
wezenlijk anders. CD&V-voorman en
heemkundige Robert van Duyse uit
De Klinge pleitte in die jaren voor een
beschermde status van de oude spoor
wegrestanten tussen de Nederlandse
grens en Sint-Niklaas. Hij vindt het
jammer dat de rijksoverheid in Neder
land niets doet om de oude spoorlijn
op een of andere manier te conserve
ren. „Je kunt je eigen verleden toch
niet vergeten, hè."
Na veel vijven en zessen kende de Bel
gische regering in 1997 het gebied de
status van beschermd landschap toe.
Tegenwoordig is een deel van het
oude tracé het domein van fietsers. De
rails hebben plaatsgemaakt voor glad
asfalt en fijn grind. Het spoor in
Zeeuws-Vlaanderen bleef, na sluiting,
meer dan twintig jaar liggen, omdat
Defensie dacht dat de lijn ooit nog
eens gebruikt kon worden voor Na-
vo-doeleinden.
Op naar Hulst! En daar vinden we zo
waar nog twee echte oude stukken
rails. Dit is de plek waar de oude heer
Verstraeten altijd even halt houdt tij
dens zijn fietstochten door de regio
om te mijmeren over toen. In het stad
je zelf knorren de auto's over het
Scharnier. Daar ook staat een mooi
opgeknapte oude loods van de lijn.
Hoog aan de gevel hangt een bord met
de tekst: Place de la gare Centrale.
Het gemeentebestuur van Axel maak
te zich ook sterk voor een beschermde
status van het spoorviaduct Schapen
bout. De nieuwe gemeente Terneuzen,
waarin Axel opging, nam dit streven
over. En meer, voor de opknapbeurt
van het bouwwerk werd ruim 124.000
euro bijeengeharkt. Wethouder A. van
Waes (openbare werken) van Terneu
zen vindt het jammer dat het Rijk het
bruggetje niet de moeite van het bewa
ren waard vindt. „Neemt niet weg dat
wij het gewoon zullen opknappen",
aldus Van Waes. Verstraeten kan het
niet goed begrijpen dat de bewinds
vrouwe voorbijgaat aan de betekenis
van de regionale spoorwegen voor
Zeeuws-Vlaanderen. „Uit de afwij
zing blijkt weer dat Zeeuws-Vlaande
ren eigenlijk niet bij Nederland
hoort."
Het lijkt op een contradictie, want
spoorwegmusea weten wel dat er in
de streek bezuiden de Westerschelde
nog veel te halen valt. Twee jaar gele
den vergaarde het spoorwegmuseum
Hoom-Enkhuizen nog interessante da
ta bij de laatste in leven zijnde spoor
wegmannen. In Hulst werd een oude
wagon - in gebruik als duiventil - ge
vonden en aangekocht.
En Verstraetens archief? Dat zal zeker
ook naar een van de musea gaan. Net
als zijn - nimmer gedragen - NS-uni-
form dat binnenkort aan de collectie
van Stoomtrein Goes-Borsele wordt
toegevoegd.
De zoektocht eindigt in België, aan de
grens in De Klinge. Waar men de
spoorlijn wel beschouwt als be
schermd monument. Hier vinden we
tenminste overblijfselen die gekoes
terd en geconserveerd worden. Er lig
gen nog rails met een wissel erin en
een stootblok aan het eind. Er staat
een oud andreaskruis en een waar
schuwingsbord met een stoomlocomo
tief erop. We hebben het eind bereikt
van het Nederlandse stuk van een
spoorlijn die ooit roemrucht was,
maar opgelost is in de tijd. Wat resten
nog, tussen de klei en de klaprozen.
Wat herinneringen in het hoofd van
een oude man.
Conny van Gremberghe
en Cees Maas
