We moeten
vrijheid
inleveren
PZC
Veiligheidsexperts waarschuwen
voor aanslagen in Nederland
25
zaterdag 22 mei 2004
Nu moslimterroristen over
de hele aarde dood en ver
derf zaaien, moet ook Neder
land het ondenkbare vrezen.
Prominente veiligheidsexperts
waarschuwen voor gebrek aan
daadkracht en risicobesef. „Er
is geen enkele reden te waarom
terroristen hier niet zouden toe
slaan en wel in Spanje."
Peter Schulein, programmaleider maatschappelijke vei
ligheid bij onderzoeksinstituut TNO. „Vergeleken met
ingeland wordt er te weinig geoefend."
Harmen de Jong/GPD
Oké, we hadden de Bijlmerramp in
1992, de Molukse terreuracties in
de jaren zeventig, de vuurwerkramp
in Enschede, en de watersnoodramp
van 1953. Maar wat heeft Nederland
sinds de Tweede Wereldoorlog nou
meegemaakt aan acties van het kali
ber Al Qaeda? Zoals recentelijk in
Amerika, op Bali en eerder dit jaar
nog in Madrid? Rampen gecreëerd
door een wereldomspannend terreur
netwerk dat elk moment vernietigend
toe kan slaan, waar ook ter wereld.
De oogst voor de daders: massa's
slachtoffers, enorme materiële schade
en compleet door schrik ontregelde sa
menlevingen. Recente Nederlandse ca
tastrofes als de cafébrand in Volen-
dam, de wateroverlast in de jaren ne
gentig, toen een deel van de Betuwe
ontruimd moest worden, en vorige zo
mer nog de dijkdoorbraken vallen er -
met alle respect - bij in het niet.
Nederlanders zijn niks gewend. Ze
zijn zich ook amper bewust van de
kwetsbaarheid van de moderne, open
samenleving, aldus veiligheidsex
perts. Eric Luiijf, deskundige op het
gebied van bescherming van vitale in
frastructuur bij het Clingendael Cen
trum voor Strategische Studies
(CCSS), constateert dat we te weinig
hebben meegemaakt om als volk voor
bereid te zijn op een grootschalige ter
roristische aanslag.
Luiijf: „Dat blijkt wel: we maken ons
compleet afhankelijk van allerlei nieu
we technologie en slopen tegelijker
tijd alle terugvalmogelijkheden. Waar
in Engeland nog overal telefooncellen
te vinden zijn, halen we die dingen
hier overal van de straat. Wat doen
we als bij een ramp het mobiele net
werk uitvalt?"
Menig veiligheidsdeskundige is ervan
overtuigd dat die aanslag waar ieder
een bang voor is ook daadwerkelijk
plaats gaat vinden. „Het is onvermij
delijk. Het is fictie te denken dat zo
iets hier is te voorkomen", meent
Peter Schulein, programmaleider
maatschappelijke veiligheid bij onder
zoeksinstituut TNO. „Er is geen enke
le reden waarom terroristen hier niet
toe zouden slaan en wel in Spanje. Ne
derland is kwetsbaar met zijn dijken,
dichte bebouwing en open infrastruc
tuur."
Moslimterroristen kunnen voldoende
motieven vinden om hun haat jegens
het Westen bot te vieren op Neder
land. „Het is een gevaar dat we ons zo
uitgesproken achter de VS opstellen",
vindt Bob de Graaff, terrorisme-ex-
pert en historicus. „Nederland was
het eerste land dat vond dat er geen
resolutie van de Veiligheidsraad no
dig was om Irak aan te vallen. Ook on
ze militaire aanwezigheid in Irak is
een risico."
Toch treedt al een zekere gewenning
op aan de terroristische dreiging.
Werd Bali na de bloedige aanslag op
een uitgaanscentrum maanden lang
door toeristen gemeden, naar Madrid
wordt al lang weer als vanouds ge
reisd. Dat is ook het risico van al te
vaak waarschuwen voor terreurdrei
ging, bijvoorbeeld met het nieuwe sys
teem van de kleurencodes. De Graaff:
„In de VS blijkt dat mensen drie keer
schrikken van code rood. Als er dan
niets gebeurt geloven ze het na de vier
de keer niet meer."
Luiijf van denktank CCSS, tevens ad
viseur van het ministerie van Defen
sie, noemt Nederland onnodig kwets
baar. Door privatisering van het elek
triciteitsnet is het risico van stroom-
uitval toegenomen. „Eén grote sto
ring, bijvoorbeeld door een aanslag
bij ons of in buurlanden, en we heb
ben echt een groot probleem. Dan
moeten we grote steden gaan afslui
ten."
Het nationaal noodnet, dat dateert uit
de jaren zestig, is een ander probleem.
Het communicatienet dat ten tijde
van crisis de belangrijkste besliscen-
tra met elkaar in verbinding moet hou
den is volgens Luiijf 'aan het eind van
zijn functionaliteit'. „De capaciteit is
beperkt. Je kunt er mee bellen, een
beetje faxen, maar dat is het. Toen ze
tijdens de vuurwerkramp in Enschede
een plattegrond digitaal via het nood
net probeerden te versturen, ging dat
niet."
Het besef van gevaar is er op zich wel,
zeker sinds 11 september en de aansla
gen in Madrid twee maanden geleden.
Tal van rampenplannen en protocol
len zijn opgesteld, tal van scenario's
samengesteld van explosies en ver
spreiding van gifgassen en besmettelij
ke virussen tot vergiftiging van voed
sel. Vergeleken met bijvoorbeeld Enge
land wordt er echter te weinig geoe
fend, meent Schulein.
Problematische samenwerking en
coördinatie wordt daardoor van tevo
ren onvoldoende onderkend. „Nu is
niet duidelijk welke hulpdiensten
waar en wanneer moeten opdraven.
De regiogrenzen van brandweer, poli
tie en GGD's lopen nog steeds met ge
lijk. Ook is niet goed geregeld wie de
leiding over neemt van een burgemees
ter als een ramp te groot wordt."
Droogzwemmen
Volgens Schulein wordt in Nederland
vooral geoefend met computersimula
ties. Dit 'droogzwemmen' brengt terro
risten minder op ideeën en maakt bur
gers niet zo snel onnodig bang, menen
voorstanders. Iedereen weet nog hoe
heel Nederland zich rotschrok toen an-
ti-terreureenheden kort na de aansla
gen in Amerika tunnels in de Rijn
mond afzetten na een bomdreiging.
Volstaan simulaties als voorbereiding
op een ondenkbare, gruwelijke werke
lijkheid? Wie voor de aanslagen op het
WTC in New York had gewaarschuwd
tot hier een aanslag wordt gepleegd."
Van het wetsvoorstel dat zal regelen
dat AIVD- materiaal als bewijs mag
dienen in een rechtszaak, verwacht de
COT-voorzitter veel. In verhoging van
de strafmaat voor voorbereiding van
een terroristische aanslag en rekrute
ring voor de jihad ziet Rosenthal ech
ter niet de oplossing. „Geen terrorist
zal blozen van het schrikbeeld er een
paar jaar bij te krijgen. Deze mensen
zijn bereid hun leven te offeren."
Ook de politie moet zich instellen op
een ander type bedreiging dan voor
heen. Het intelligent afwegen van in
formatie moet haar belangrijkste taak
zijn, vindt Rosenthal. „Nederland
moet stoppen uit te gaan van de goede
wil van mensen. 'Die zal wel geen
kwaad in de zin hebben' is geen goed
uitgangspunt."
Waarschuwing
Het is mede een waarschuwing aan
veel wetenschappers, die al te vaak te
veel vertrouwen hebben in collega-we
tenschappers. „Zij zijn gewend kennis
uit te wisselen met collega's, maar de
belangstelling van die collega's uit
verre oorden is niet altijd zuiver.
Denk maar aan de Pakistaanse kernge
leerde Khan, die al zijn in Nederland
opgedane atoomkennis later in Paki
stan heeft gebruikt voor de vervaardi
ging van atoombommen."
Door de 'Microsoftisering' zijn alle
continenten afhankelijk van dezelfde
systemen, die allemaal draaien op soft
ware van dezelfde producenten. „Als
je daar de lekken in vindt, maak je
ons soort mensen heel kwetsbaar. Al
les draait er op, van ziekenhuizen en
politie tot het hele bedrijfsleven,"
zegt Luiijf. die wijst op het toene
mend aantal virussen dat gebruik
maakt van lekken in computerpro
grammatuur.
Een vergelijkbaar risico geldt voor de
wereldwijde netwerken waarop de mo
derne samenleving stoelt. „Het inter
net hangt aaneen van knooppunten,
die voor tachtig procent bestaan uit
kastjes van Cisco. Gebruikers hebben
steeds vaker hun eigen doosjes voor
een aansluiting op Internet via de ka
bel of ADSL. Als je die apparaten
open maakt, kun je hele netwerken
platleggen die vitaal zijn voor ons le
ven. Je laat als het ware onze informa
tiesamenleving stikken. Zeker als dat
gelijktijdig met een aanslag gebeurt
zoals we die tot u toe van Al Qaeda
zijn gewend."
De aanslag van de toekomst zou wel
eens heel goed geen grote, bloedige
klapper meer kunnen zijn. Er zijn ver
nuftiger manieren om juist een moder
ne vijand knock-out te slaan, al is het
maar tijdelijk. Vraag het de IRA
maar. Diens reputatie bleek alleen al
voldoende om met een melding van
een bom in de City, het financiële hart
van Groot-Brittannië, de bevolking in
rep en roer te krijgen.
Een sluimerende aantasting van het
vertrouwen van de bevolking in de ei
gen systemen en samenleving, dat is
wat Luiijf pas echt vreest. Als voor
beeld geeft hij een actie van rebellen
in het grensgebied van Azerbeidzjan
en Armenië.
„Ze verwisselden stiekem bloedgroep
informatie van patiënten in een zie
kenhuissysteem. Het leidde er uitein
delijk toe dat men het hele ziekenhuis
systeem niet meer vertrouwde. Kun je
je voorstellen wat er gebeurt als we
hier onze eigen informatiesystemen
van gezondheidszorg, bedrijfsleven en
veiligheidsinstanties door trucs van
buitenaf niet meer vertrouwen?"
Mayke Calis en Ferdi Schrooten
Terrorisme-expert Bob de Graaff. „In de VS blijkt dat mensen drie keer schrikken van code rood. Als er dan niets ge
beurt geloven ze het na de vierde keer niet meer.foto Marco Hofste/GPD
voor inzet van gekaapte passagiers
vliegtuigen als vliegende bommen was
voor gek verklaard. Of wie hield reke
ning met terroristen die treinwagons
in Madrid op diverse plaatsen lieten
exploderen? Niet voor niets is al ge
waarschuwd voor tankerschepen, gela
den met explosieve en giftige ladin
gen; voor aanslagen in havengebie
den.
Medewerkers van inlichtingendien
sten moeten meer science fiction lezen
en durven te fantaseren over toekom
stige risico's, vindt terrorisme-expert
De Graaff. „Inlichtingendiensten be
staan te vaak uit bureaucraten, die
denken in vaste schema's." Terwijl ter
roristen noodgedwongen als creatie
ve, flexibele opportunisten van het
ene plan naar het andere springen.
„Ze moeten een aanslag bedenken die
nagalmt in de oren van mensen, die
een grote angst veroorzaakt en die
niet op pagina vijf van de kranten
wordt weggemoffeld."
Om aanslagen te voorkomen is de AI
VD het afgelopen jaar fors uitgebreid.
Of dat op korte termijn vruchten af
werpt, betwijfelt De Graaff. Het
duurt volgens hem ongeveer tien jaar
voordat iemand in een inlichtingen
dienst fatsoenlijk is opgeleid. „De
dreiging die nu actueel is, het moslim
terrorisme, kan over tien jaar anders
zijn, waardoor je als inlichtingen
dienst altijd een beetje achter de fei
ten aanloopt."
In Nederland lijken de moslimterroris
ten in menig opzicht in het voordeel.
Ze zijn Middeleeuws en high-tech te
gelijk. Ze kunnen onder barre omstan
digheden leven in de woestijn of grot-
tenstelsels, of ongemerkt opgaan in de
smeltkroezen die veel westerse steden
tegenwoordig zijn. Ze zijn bereid hun
eigen leven te offeren voor hun ideaal,
liefst door een barbaarse aanslag met
zoveel mogelijk slachtoffers, en ze ge
bruiken geen speren en hakmessen.
Luiijf: „Je moet concluderen dat Al
Qaeda en de daaraan gelieerde organi
saties redelijk technologische clubs
zijn. Ze klooien met bommen, chemi
caliën en satellieten. Ze weten hoe ze
met een gsm-signaal op afstand bom
men tot ontploffing moeten brengen,
zoals in Madrid. Communiceren doen
ze via web-cafés op internet en ze ne
men vlieg- en duiklessen. Ze gebrui
ken de high-tech van onze moderne
westerse samenleving dus tegen ons."
Waar de diverse islamitische ter
reurorganisaties eensgezind hetzelfde
doel nastreven, vaak als een soort
franchise-organisaties van Osma bin
Ladens Al Qaeda, ontbreekt het bij in
lichtingendiensten aan internationale
samenwerking. Informatie-uitwisse
ling gaat vooral op basis van ruilhan
del. De Graaff: „Ik geef jou iets, jij
geeft mij iets." Voor een klein land als
Nederland, met beperkte inlichtingen
capaciteit, bemoeilijkt dat de strijd te
gen terrorisme.
„Met de VS informatie uitwisselen is
nog lastiger, die geven niets en willen
alleen ontvangen," zegt De Graaff.
„Ook weigeren de VS informatie te de
len met Europa als geheel. Ze zijn
bang dat de informatie weglekt, noch
vertrouwen ze de diensten van de af
zonderlijke landen. Wie weet zit er
een spion van Al Qaeda bijOf de ter
roristen daadwerkelijk in Nederland
toeslaan, hebben we voor een deel zelf
in de hand, vinden de deskundigen.
Schulein: „Bij aanslagen gaan terroris
ten te werk als 'gewone' criminelen.
Zij zoeken het makkelijkste land om
hun aanslagen voor te bereiden en te
plegen. Hoe meer je ze in de gaten
houdt en hoe moeilijker je het ze
maakt, des te minder kans op een aan
slag. Met andere woorden: Of er in
mijn huis wordt ingebroken, hangt
ook af van het slot van de buren.
Daar is voorzitter Uri Rosenthal van
het COT, het instituut voor veilig
heids- en Crisismanagement, het van
harte mee eens. Hij pleit dan ook voor
keiharde anti-terrorismemaatregelen,
waarbij politiek en burgers niet moe
ten zeuren over het inleveren van ver
worven vrijheden. Zo moet de identifi
catieplicht onmiddellijk worden inge
voerd, voor iedereen, altijd en overal.
Ook moet er meer ruimte komen voor
preventief fouilleren, zonder verden
king of aankondiging zoals nu vereist
is, vindt Rosenthal.
Netwerkjes
„De terreurnetwerken zijn niet strak
georganiseerd, maar losse diffuse net
werkjes. Er zijn wetswijzigingen no
dig om die aan te pakken. Er is geen
keuze: wat heb je aan burgerlijke vrij
heden als je niet veilig bent? Inder
daad, dan leveren we dus vrijheid in.
De vrijheid om niet verminkt of ge
dood te worden."
Tegen mensen die dat overdreven vin
den, zegt Rosenthal: „Wacht maar af
JgiMwMWl
Heel Nederland schrok zich rot toen anti-terreureenheden kort na de aanslagen in Amerika tunnels in de Rijnmond afzetten na een bommelding.
foto Roel Dijkstra/GPD
