Tikkertje spelen met een nieuwe heup is niet leuk
Analfabeten moeten schaamte overwinnen
PZC
Oppasopa's
en -oma's
Prinses Laurentien als marktmeester
zaterdag 22 mei 2004 2l
Opnieuw in de kinderen, voor veel groot
ouders bestaat er geen groter goed.
Let op, oma's en opa's: durf ook 'nee' te zeg
gen. Stress ligt op de loer als de zorg voor
de kleinkinderen een (te) zware plicht
wordt.
Kijk eens op een doordeweekse midddag op
straat rond, dikke kans dat de mevrouw die
met de kinderwagen wandelt niet de moe
der maar de oma is. Zeker nu de crèches al
maar duurder worden, terwijl pa en ma alle
bei willen blijven werken, zijn grootouders
vaak de klos.
Volgens het Centraal Bureau voor de Statis
tiek regelt de helft van alle ouders de op
vang van kinderen tot vier jaar met de
grootouders. Van de laag opgeleiden laat
zelfs 65 procent de grootouders op de kinde
ren passen. Deze groep heeft niet alleen een
lager inkomen, oma en opa wonen vaak ook
nog lekker dichtbij. Makkelijker en goedko
per kunnen ze de kinderopvang niet rege
len.
En waarom ook niet? Oma's en opa's vin
den het oppassen een feest, zo wil uitgeverij
Sanoma ons graag laten geloven. Vorige
maand lanceerde de uitgever van bladen
als Ouders van Nu een vrolijk publieksblad
voor opa's, oma's en hun (klein)kinderen.
Ook! heet het blad, naar de twee o's van
oma en opa en de k van kind. In het eerste
nummer foto's van een vitale opa die zijn
kleine meid hoog in de lucht tilt, oma bakt
stapels pannekoeken voor haar nieuwe
'kroost'. De toon is uitbundig: op je klein
kinderen passen is zalig en altijd fun.
Dat blijkt niet altijd de realiteit. Grootmoe
der mag dan o zo trots zijn op haar kleine
guitige spruit, volgens recent Amerikaans
onderzoek kan de zorg voor kleinkinderen
heel wat iheer ellende veroorzaken dan
soms een barstende hoofdpijn aan het einde
van de dag. Zo zouden oma's die per week
tenminste negen uur op de kleinkinderen
passen 55 procent meer kans hebben op een
hartaandoening.
Voor het in The American Journal of Public
Health gepubliceerde onderzoek werden
54.412 grannies ondervraagd. Hoewel on
derzoekster Sunmin Lee van Harvard Medi
cal School niet naar de oorzaken van haar
bevindingen zocht, schudt ze makkelijk een
aantal mogelijke verklaringen uit haar
mouw. De zorg voor kleinkinderen is zowel
mentaal als fysiek een behoorlijke aanslag,
zegt ze in Harvard University Gazet. Zeker
als ze klein zijn, kun je ze geen minuut uit
het oog verliezen. Je moet ze optillen, ach
terna hollen, heen en weer slepen, noem
maar op.
Oma's houden door al dat babysitten boven
dien minder tijd over voor zichzelf, kunnen
zich minder ontspannen en komen nauwe
lijks aan een eigen sociaal leven toe. Het ge
volg laat zich raden: stress. Zoals bekend
zorgt stress voor een hogere bloeddruk en
meer risico op hartaandoeningen.
Of we ons ook in Nederland zorgen moeten
maken over oma's in de stress? Huisartsen
bevestigen (nog) niet dat kleinkinderen mis
schien behoorlijk ziekmakend zouden kun
nen zijn. „Ik ken wel mensen die hele roos
ters opstellen om voor de kleinkinderen te
zorgen", zegt ouderenarts Niek Jaspers van
de Riagg in Maastricht. „Naar mijn weten
doen ze dat vooral met veel plezier. Klein
kinderen kunnen juist heel erg zingevend
zijn, voor hen zorgen geeft ouderen, mits ge
zond, een betrokken en nuttig gevoel."
Dat aan al dat opgewekte gebabysit ook
een keerzijde zit, kan Jaspers zich overi
gens wel voorstellen. „Een belangrijke
vraag lijkt mij waaróm grootouders op de
Op de kleinkinderen passen moet vooral leuk blijven.
kleinkinderen passen: gebeurt het vrijwil
lig of uit bijvoorbeeld financiële noodzaak?
Is het meer moeten dan willen, dan kan ik
•me voorstellen dat er op een gegeven mo
ment stress onstaat."
foto Cees Zorn/GPD
Spanning duikt ook op als grootouders de
verantwoordelijkheid voor de kleinkinde
ren eigenlijk niet aankunnen, weet psycho
loog Pieternel Dijkstra uit Groningen.
Dijkstra is medeauteur van het onlangs ver
schenen boek Grip op het leven, over leis
omgaan met het ouder worden.
„Op kleinkinderen passen, kan heelgoec
zijn voor ouderen", zegt ook zij. „Zehou
den mensen actief en zorgen voor een ge
luksgevoel. Grootouders moeten dat wel ai
vrije wil doen en heel belangrijk: het gevoe I
hebben dat ze de situatie onder controle
hebben. Want bedenk wel dat kinderen®
hele verantwoordelijkheid zijn. Zij moeten
ook in staat zijn achter het kind aan te hol
len als het plotseling richting vijver loopt
Alleen al het idee dat dit soort simpele dia-
gen misschien niet meer lukt, kan een hoof
spanningen opwekken."
Voordat oma en opa besluiten een vaste
dag op te passen, zouden ze volgens Dijks
tra dan ook goed bij zichzelf te rade moeit! I
gaan óf ze de zorg voor hun kleinkind(erea1
wel aankunnen. Liggen ze na een paaruiï
oppassen helemaal uitgeteld op bed? Sla
pen ze slecht daags voordat het grut komt
Hebben ze overdag visioenen van poep-
luiers? Dan is een vaste oppasdag mis
schien niet zo'n goed idee. Het belangrijk
ste van alles, vindt de psycholoog: op de
kleinkinderen passen moet vooral leuk bit'
ven. Tikkertje doen met een nieuwe heup-
niet leuk.
Ingrid Becked
Prinses Laurentien werpt
zich sinds drie jaar met ver
ve op het probleem van het an
alfabetisme in Nederland.
Naar schatting anderhalf mil
joen inwoners hebben grote
moeite met lezen en schrijven
en een kwart daarvan is zelfs
volstrekt analfabeet. Die men
sen moeten over de drempel
van de schaamte en de uitvluch
ten worden geholpen en zo
gauw mogelijk goed met ge
schreven en gedrukte taal leren
omgaan. Volgende week presen
teert Laurentien de stichting
Lezen en Schrijven, die de
strijd tegen het analfabetisme
wil coördineren. „Als een soort
marktmeester", zegt de prinses
op paleis Noordeinde.
Kijk, zó moet het dus niet. Prinses
Laurentien pakt een formulier
van de Nederlandse Spoorwegen. Bin
nenkort kosten kaartjes aan het loket
vijftig cent extra. „Dit formulier moet
worden ingevuld door mensen die
moeite hebben met het bedienen van
de kaartjesautomaat. Analfabeten bij
voorbeeld. Maar die kunnen niet of
slecht lezen. Die kunnen dus niets met
dit papier. De eerste zin geeft het pro
bleem al goed weer: 'Kaartjes koopt u
het gemakkelijkst bij de automaat'.
Nou, dat geldt onder meer niet voor
ongeletterden en laag geschoolden.
Die schamen zich dan dat ze het loket
nodig hebben en blijven maar thuis",
vertelt ze. „Het gaat er niet om met
een vinger te wijzen. Het is echter sym
bolisch voor hoe weinig er wordt nage
dacht over dit probleem."
Nederland wakker schudden. De sa
menleving mobiliseren. Prinses Lau
rentien legt de lat hoog bij de oprich
ting van een stichting, die binnen vijf
jaar het niet of slecht kunnen lezen en
schrijven van anderhalf miljoen Ne
derlanders uit de taboesfeer hoopt te
halen. Iedereen moet er mee bekend
worden en niet langef verbaasd staan
als er over wordt gesproken. De prin
ses wil daarvoor samen met alfabetise-
ringsorganisaties en deskundigen aan
bedrijven en maatschappelijke organi
saties een 'marktplaats' bieden met
kennis over en praktijkervaring met
alfabetisering. Voor iedereen is er ook
een telefonische hulplijn. Zo hoopt ze
'substantiële vooruitgang' te boeken
in de strijd tegen analfabetisme.
Mensenrecht
„Er is een wereld te winnen. Geletterd
zijn is een mensenrecht", zegt ze
VN-topman Kofi Annan na. Na een
terloopse opmerking tijdens het televi
sie-interview aan de vooravond van
haar huwelijk met prins Constantijn,
deze week precies drie jaar geleden,
raakte ze betrokken bij de hulp aan
analfabeten in Nederland. Ze vertelde
over haar belangstelling voor het on
derwerp, werd uitgenodigd voor een
spreekbeurt en zo ging het balletje rol
len. Laurentien is inmiddels uitge
groeid tot een 'boegbeeld', al spreekt
ze zelf liever over haar rol als 'kataly
sator'.
Achter de schennen, ondanks zwan
gerschap en tussen een verhuizing van
Londen naar Brussel door, heeft.ze
met een groepje medewerkers de afge
lopen maanden de presentatie van de
al in december opgerichte stichting
Lezen en Schrijven voorbereid. Lau
rentien is bestuursvoorzitter en
SER-voorzitter Herman Wijffels is
kort geleden vice-voorzitter gewor
den. Grote bedrijven hebben zich vast
gelegd en zijn grondlegger geworden
van de organisatie die op 27 mei offici
eel wordt gepresenteerd, twee dagen
na de 38ste verjaardag van Lauren-
doen", verklaart Laurentien. „Het
gaat me aan het hart. Als ik een rol
kan spelen om het zichtbaar te ma
ken, dan is dat goed."
In 'het veld' wordt haar inzet en pro
fessionaliteit geroemd. Ze weet waar
over ze het heeft, draagt ook op het mi
nisterie van Onderwijs ideeën aan en
raakt bij bezoeken in het land een ge
voelige snaar bij cursisten. „Mijn
werk is geslaagd wanneer ik mezelf
overbodig heb gemaakt, wanneer ik
niet meer nodig ben om aandacht en
belangstelling voor het analfabetisme
te krijgen", meent Laurentien.
De stichting moet in 2009 worden op
geheven. „Dan moeten genoeg ande
ren het hebben opgepakt." Zo ver is
het nog lang niet. 'Voorkomen én ver
minderen' zijn de twee pijlers waarop
de aanpak van het probleem rust.
„Kinderen kunnen niet vroeg genoeg
met lezen in aanraking komen. Onder
zoek wijst uit dat wanneer ze van
jongs af aan hebben geleerd te lezen,
ze een enorme voorsprong hebben als
ze op school komen", legt ze uit. Van
daar dat Laurentien zelf elke avond
voorleest aan haar binnenkox-t twee
jaar oude dochtertje Eloise. De stoute
kabouter heet het boekje dat Eloise nu
te horen krijgt.
In Nederland verlaten nog steeds jon
geren de'school die in feite niet kun
nen lezen of schrijven. Ook dat moet
worden voorkomen, maar dat is nog
niet zo gemakkelijk te verwezenlijken
weet Laurentien. „Er is namelijk geen
simpel antwoord op de vraag waarom
dit nog steeds gebeurt. Eén oorzaak is
moeilijk aan te wijzen. Wie niet kan
lezen of schrijven, verzint een list om
dat te verbergen. Het is belangrijk die
smoezen te herkennen", zegt Lauren
tien. 'Bril vergeten' en 'ik vul dit for
mulier thuis wel in' zijn misschien wel
de bekendste, maar soms gaan men
sen heel ver. „Laatst hoorde ik van ie
mand die op zijn werk een rapport
moest schrijven. Dat kon hij niet.
Toen heeft hij een bijl in zijn arm ge
zet om met een mitella naar de bijeen
komst te kunnen komen en niet te hoe
ven schrijven."
Naïviteit
Zo extreem gebeurt het gelukkig
meestal niet. Partners en kinderen
kunnen veel opvangen, al weten die er
soms ook geen raad mee. „Dat maakt
het probleem ook tot een probleem:
het wordt niet herkend."
Twee jaar geleden werd de prinses
door een president-directeur van een
groot internationaal opererend Neder
lands bedrijf gecomplimenteerd met
haar werk. Onder de tienduizenden
werknemers van zijn concern speelde
het probleem niet, zo verzekerde hij
haar echter. Laurentien kon slechts
meewarig haar hoofd schudden over
zoveel naïviteit en onwetendheid.
„Het komt overal voor", weet de prin
ses. Ze kreeg haar gelijk toen korte
tijd later een vestigingsdirecteur van
hetzelfde bedrijf haar vertelde dat
vaak pictogrammen werden gebruikt
in plaats van geschreven tekst om de
veiligheidsmaatregelen uit te leggen:
'Anders begrijpt niet iedereen het.'
„Die president is nu ook om hoor",
lacht ze.
Analfabeten hebben dan ook een dub
bele drempel te overwinnen. „Ze moe
ten zich allereerst realiseren dat ze
niet de enigen zijn, zoals ze vaak den
ken. Ze moeten hun schaamte over
winnen en dan de stap zetten naar vol
wasseneneducatie. Door over dit pro
bleem te praten, door Nederland wak
ker te schudden, door iedereen zich
mede verantwoordelijk te laten voelen
en ongeletterdheid uit de taboesfeer
te halen, móet er verbetering komen",
stelt de prinses vurig.
Hans Jacobs
Het nummer van de hulplijn is
0800-023-4444.
Harmen de Jong/GPD
Prinses Laurentien
tien. „We maken een vliegende start",
zegt ze enthousiast. De klop op de
deur is beantwoord door onder ande
ren Heineken, de Rabobank en Unile
ver, maar ook door de FNV en MKB
Nederland, de organisatie voor het
midden- en kleinbedrijf. Het gaat
daarbij niet alleen om financiële
steun, die meteen ook voor drie jaar is
vastgelegd, maar ook om betrokken
heid bij de stichting. „Ze helpen bij
het uitwerken en ontwikkelen van pro
jecten."
De stichting is een soort 'marktmees-
ter', brengt vraag en aanbod - cursus
sen, of kennis van begeleiding van
werknemers bijvoorbeeld - bij elkaar.
Daar ligt ook de toegevoegde waarde
van de in Den Haag gevestigde stich
ting, reageert een woordvoerder van
de Nederlandse afdeling van Unesco,
de VN-organisatie die alfabetisering
al sinds jaar en dag tot haar kernta
ken rekent. Ook staatssecretaris Nijs
(onderwijs) prijst juist dat aspect van
het initiatief.
„We krijgen veel steun. Dat is belang
rijk", aldus de prinses. Laurentien wil
ook huisartsen, sociale diensten en
consultatiebureaus alert maken op
het probleem, zodat mensen eerder
aangespoord kunnen worden om te
gaan leren.
Voor haar studie journalistiek in Ber
keley in de Verenigde Staten moest ze,
toen nog als Laurentien Brinkhorst,
een radioreportage maken. „Iemand
vertelde mij over een instituut waar
volwassenen een boekje presenteer
den met zelfgemaakte gedichten. Dat
waren mensen die net hadden leren le
zen en schrijven."
Het trok haar aandacht, juist omdat
'taal' zowel bij haar eigen omzwervin
gen over de wereld als thuis in het ge
zin Brinkhorst zo'n belangrijke rol
speelde. „Taal was en is iets voor
mij", zegt Laurentien. „Ik werd gegre
pen door hun verhalen. Hoe het licht
in hun leven was aangegaan. Hoe ze
uit een zwart gat waren gekomen. Dat
raakte me emotioneel." Jaren later in
Brussel, waar ze voor verschillende or
ganisaties werkte, zocht Laurentien
naar vrijwilligerswerk. „Ik ben be
wust op zoek gegaan naar een organi
satie waar ik als vrijwilligster les kon
gaan geven. Leerlingen waren Vlaam
se ongeletterden van verschillende
leeftijd en achtergrond. Mijn Neder
lands en hun Vlaams gingen goed sa
men", vertelt ze met zichtbaar plezier.
„Het was heel leuk. Ik heb er zoveel
voldoening uitgehaald."
Gevangenis
Eén wens ging niet in vervulling. Ze
hoopte ook les te kunnen geven in de
gevangenis. „Maar steeds als er dan
een cursist was uitgezocht en er toe
stemming was gegeven, werd die ge
vangene overgeplaatst of vrijgelaten",
aldus de prinses. Ze deed het werk
twee jaar, tot haar vertrek naar Neder
land en Londen. Sinds begin deze
maand woont het prinselijk gezin, dat
in maart werd uitgebreid met de ge
boorte van graaf Claus-Casimir ('Hij
lacht al') weer in Brussel, waar prins
Constantijn werk heeft gevonden als
beleidsonderzoeker bij Rand Europe.
Tijd om weer cursussen te geven? Lau
rentien lacht. „Ik heb nu genoeg aan
dit werk in Nederland.
Daar rolde ze bijna per toeval in, door
dat interview waarin werd gevraagd
of er onderwerpen in de samenleving
waren waar ze een bijzondere band
mee had. „En daarna is het heel na
tuurlijk gegroeid", zegt ze. Is het geen
onderdeel van een charme-offensief?
„Het gaat niet om mij maar om die an
derhalf miljoen Nederlanders waar ik
me voor wil inzetten. Ik word gedre
ven door de ongelooflijke, onuitspreke
lijke vreugde die die mensen ervaren
als ze eindelijk kunnen lezen en schrij
ven. Als ze hun kinderen of kleinkin
deren kunnen voorlezen. Dat is waar
het om gaat."
„Zoals vele mensen wil ik een zinvolle
invulling geven aan het'leven en dit is
voor mij een onderwerp dat mij onge
looflijk bezighoudt. Als je een meer
publieke rol hebt dan is het nu een
maal zo dat mensen ook veel meer kij
ken hoe je dingen doet. Het zou idioot
zijn het om die reden dan maar niet te
Januari 2004. Prinses Laurentien vermaakt zich met de kleuters van de Amsterdamse Montessorischool De Regenboog.
De prinses was op de school om voor te lezen uit het Prentenboek van het Jaar 'Ik wil de Maan'.
foto Marcel Antonisse/ANP
