!ZC
E[et boek als
unstwerk dus
Alice is weer helemaal terug in Wonderland
w
Expositie
Apeldoorns
Museum
jyctie bijlagen: 0113-315680
Cpzc.nl
j-redactie@pzc.nl
Jus 31,4460 AA Goes
^jntie-exploitatie:
'en Midden-Zeeland: 0113-315520;
•-Vlaanderen: 0114-372770;
ial; 020-4562500.
lensdag 19 mei 2004
Keukemarket
10 JAAR 2BK6RNIID
Keukenmarket loopt voorop in servlc* Si kwaliteit
Rijksweg A17 afslag 21, Roosendaal Noord, T 0165 - 510 600
Vanuit Roosendaal eind Gastelseweg, langs de A17
Jasper Johns: A rose is a rose is a rose
oeken van metaal,
een boek zo groot als
een dobbelsteen, een
exemplaar dat geurt naar
bouillon, een dat op slot zit.
Kortom: kunstenaarsboeken.
Te zien in Apeldoorn. Be
roemde, maar ook nieuwe
nog onbekende kunstenaars
boeken.
Tevergeefs zoek je in de Dik
ke Van Dale naar het woord
'kunstenaarsboek'. Maar het
woord bestaat wel degelijk. In
de wereld van de beeldende
kunst wordt het gebruikt. Het is
niet een kunsthistorisch boek
dat over een kunstenaar - of
meerdere kunstenaars - gaat.
Het is een boek dat gemaakt is
dóór een kunstenaar. Het boek
als kunstwerk dus. Talloze kun
stenaars hebben zich in de loop
der jaren laten inspireren door
het fenomeen 'boek' en hun ei
gen kunstenaarsboeken het
licht doen zien, waarbij afwij
ken van het gangbare boek voor
op staat. Anders gezegd: kunste
naarsboeken zijn geen gewone
boeken. Ze zijn vooral om naar
te kijken, want lezen in de ge
bruikelijke zin van het woord,
daar gaat het meestal niet of
nauwelijks om.
Het Apeldoorns Museum laat op
de expositie Een boek is een
boek is een boek een heleboel
van die kunstenaarsboeken
zien. Deels uit de eigen collec
tie, maar ook uit de collecties
van grote Nederlandse musea,
als het Stedelijk Museum in Am
sterdam, het Groninger Mu
seum, Museum Boijmans Van
Beuningen in Rotterdam en het
Van Abbemuseum in Eindho
ven. En zo werd het mogelijk
dat in Apeldoorn de komende
maanden kunstenaarsboeken te
zien zijn van de hand van bij
voorbeeld Salvador Dali, Andy
Warhol, Kurt Schwitters, Mar
cel Duchamps en Henri Matisse.
Conservator Lotte Menkman
van het Apeldoorns Museum:
„Kunstenaarsboek is een verza
melnaam voor een grote groep
zeer verschillende boeken. Het
kunnen mooie boeken zijn met
tekeningen en tekst, of boeken
die bijvoorbeeld een puzzel vor
men doordat de letters op ver
schillenden bladzijden samen
een tekst of een gedicht vormen.
Er zijn reuzenboeken, piepklei
ne boekjes, onleesbare boeken,
niet te openen boeken en boe
ken die zelfs niet meer op een
boek lijken. Kunstenaarsboeken
weerspiegelen de veelvormig
heid van de ideeën van de kun
stenaars die ze gemaakt heb
ben."
Manifest
Om in die veelvormigheid enige
structuur aan te brengen, heb
ben de samenstellers van de ex
positie in Apeldoorn gekozen
voor twee hoofdlijnen: de bevrij
ding van de typografie en experi
menten met materialen en met
de vorm van het boek. Een
vroeg voorbeeld van experimen
teren met de typografie is F.T.
Marinetti's Parole in libertafu-
turiste uit 1919. Het is een
speels manifest van metaal,
waarin de letters over de pagi
na's dansen als 'bevrijde woor
den'. Maar ook in latere stromin
gen als het futurisme, het Russi
sche constructivisme en dada
Francesco Clemente: Undae Clemente Flaming Pulsae
r .In.r g.g.nd bal*bi wlrd
'H e? hi t-iwi fffir* um
Experimenta typografica
wordt de letter gebruikt als het
voertuig van de verbeelding.
Ook hedendaagse kunstenaars
ontdekken weer nieuwe moge
lijkheden van de typografie. Ger-
rit Jan de Rook bijvoorbeeld
maakte een boek met als titel
xprmntl ptry - met enige fanta
sie lees je 'experimental poetry'
- waarin hij met het rode klap-
pertjespapier dat normaal ge
sproken in een klappertjespis
tool zit, het woord 'Agressie'
schrijft. In diezelfde bundel tref
fen we ook een Rietveldstoel
aan, getekend met de letters van
het woord 'Rietveld'.
Met de vorm en het materiaal
van het boek is ook veel geëxpe
rimenteerd. Marcel Duchamps
kwam in 1941 al met zijn Boite
en valise, een boek als een kof
fertje waarin een verzameling
van zijn werk zat.
En dan zijn er verscheidene kun
stenaars die boeken van metaal
hebben gemaakt. Opmerkelijk
exemplaar op de expositie in
Apeldoorn is de 'ketting' van Di-
nie Besems. Een simpele meta
len halsketting, zou je zeggen
als je hem voor je op tafel ziet
liggen. Maar als je hem op een
bepaalde manier vasthoudt,
neemt-ie de vorm van een boek
aan. Onder het kopje experimen
teren met vorm en materiaal
zou je ook het naar bouillon geu
rende boek van Job Koelewijn
kunnen plaatsen.
Rolmaat
Diezelfde kunstenaar heeft een
gedicht van Samuel Beckett op
een rolmaat geplaatst: rol het
meetinstrument uit en voor je
ogen ontvouwt zich pure poëzie.
Maar dat uitrollen moet dan wel
denkbeeldig worden opgevat,
want als bezoeker mag je geen
van de kostbare boeken in het
museum aanraken. Dat kan niet
eens, want ze liggen in vitrines.
Bovendien is er slechts een be
perkte hoeveelheid licht in de
zaal waarin de bijzondere boe
ken worden tentoongesteld. Lo
gische eis van de bruikleenge
vers, want papier en drukwerk
zijn zeer gevoelig voor licht.
Menkman over de omstandighe
den: „Ja, jammer dat de boeken
in vitrines liggen. Het liefst zou
je natuurlijk iedereen de gele
genheid geven er in te bladeren,
maar dat kan helaas niet. En
een beetje donker is het wel,
maar je raakt eraan gewend
hoor. Na verloop van tijd ga je
steeds meer zien."
Op de expositie zijn ook acht
honderd boeken van Gelderse
kunstenaars te zien, eigendom
van het Centrum voor Beelden
de Kunst Gelderland (CBKG).
Deze staan in een kast die is ont
worpen door twee oud-studen
ten van de Akademie voor Beel
dende Kunst in Arnhem/ArtEZ.
Ook die mogen niet ter hand ge
nomen worden. Maar wie toch
graag kunstenaarsboeken wil
doorbladeren, krijgt de gelegen
heid dat te doen met een aantal
nieuwe exemplaren, dit jaar ge
maakt door studenten van
ArtEZ. Die boeken liggen op
een tafel voor het grijpen. Maar
wel eerst van die Boudewijn
Büch-handschoentjes aan na
tuurlijk.
Henk Aalbers
De expositie Een boek is een boek is
een boek is georganiseerd in samen
werking met kaAp Studium Genera
le in het Apeldoorns Museum, tot 12
september.
Jet zou de titel van een film kunnen
■Azijn: The return of Peter Blake. Na der-
"8 jaar keert de beroemde Britse pop-
pHunstenaar Sir Peter Blake terug naar
gewijde grond in - of all places - Vorden.
wen typical English castle, maar de Achter
stee buitenplaats De Wiersse en zijn be
iers stonden in 1970 model voor de schil
den die Peter Blake maakte bij het boek
we through the looking-glass. De comple-
^rie is tot en met 16 september te zien op
Piekwaar hij zijn inspiratie opdeed.
^expositie in het koetshuis is een initia-
van Peter Gatacre, bewoner van De
'ersse en vriend van Blake. Gatacre was
de swinging sixties directeur van Mada-
pssaud's in Londen. Peter Blake ver-
erj wereldfaam met zijn hoes voor het
lu n a^um Sgt. Pepper's Lonely Hearts
Band (1967). Samen met Richard Ha-
Ion en David Hockney gaf Blake de aan-
tQt de ontwikkeling van de popart in
^t-Brittannie.
JD onderwerpen vond hij vooral in alle-
/gse dingen, zoals souvenirs, stripverha-
®-Pin-ups, popmuziek en boeken. De illus-
nes die Blake maakte bij een heruitgave
w Lewis Carroll's klassieker Alice
the looking-glass uit 1872 worden
i ena^s het hoogtepunt in zijn countrysi-
oouvre en zijn bijdrage aan boekillustra
ties. Blake werd vorig jaar door de Tate Gal
lery in Londen uitgeroepen tot een van de
meest invloedrijke en originele hedendaag
foto Han Prinsen
se kunstenaars in Groot-Brittannië. Voor
Alice through the looking-glass liet hij in
1970 kinderen van Gatacre in de uitgestrek
te tuinen van De Wiersse poseren. De foto's
die hij van deze sessies maakte, gebruikte
hij later als voorbeeld bij het maken van de
acht illustraties in waterverf.
De originele schilderijen zijn verkocht. In
De Wiersse zijn de zeefdrukken te zien, sa
men met de foto's die Blake gebruikte. Op
een aantal van deze foto's en zeefdrukken
zijn delen van de uitgestrekte tuinen rond
De Wiersse duidelijk herkenbaar.
De inmiddels 71-jarige en geridderde Peter
Blake exposeert als extraatje ook nog enke
le aquarellen die hij tijdens zijn logeerpartij
tjes op De Wiersse maakte. Schilderijtjes
van de bloemen en het vloerkleed in zijn ka
mer, van het snoei werk in de tuin. Ze bezit
ten een zekere mate van onvoltooidheid,
door Blake in begeleidende briefjes aan de
familie Gatacre aangegrepen als chantage
middel. „Ik beloofde het schilderij af te ma
ken als ik nóg een keer werd uitgenodigd",
grinnikt hij nu. „Grapje."
Nostalgie
Niet alleen Blake was present op de opening
van de expositie, ook de 44-jarige Amelia
Gatacre alias Alice in Wonderland vloog
over uit haar huidige woonplaats Rome.
Tien was ze toen ze, in een gehuurd kos
tuumpje, voor Blake poseerde. Het was geen
werk, maar plezier, roepen beiden in koor.
Amelia, die eigenlijk Alice heet maar haar
tweede naam als roepnaam koos, herinnert
zich de sessie als perfect passend in een lan
ge, hete zomer. Ook haar broertje William
en haar zusje Sophie werden in het complot
betrokken. Sophie pruilde als Tweedledum:
ook zij wilde Alice zijn.
Buitenplaats De Wiersse werd niet toevallig
door Blake als broedplaats gekozen. De
Wiersse heeft dankzij (groot-)moeder Alice
Gatacre Wonderland-achtige tuinen waarin
je gemakkelijk kunt verdwalen. Een wilde
tuin, een verdiepte tuin, een geheimzinnige
tunnel van beuken, een moestuin, beelden
en fonteinen, alles gevat in een landschap
spark van 32 hectare.
Sinds 1974 is Blake niet meer teruggeweest
op De Wiersse. Zijn markante baardje is in
middels spierwit geworden, maar met het
grootste gemak stapt hij terug in de tijd.
„Het is pure nostalgie. Er zijn wat bomen
verdwenen, maar verder heerst er in de tuin
en in het huis nog steeds dezelfde sfeer. Het
is eigenlijk net als toen. Er lopen hier nieu
we kinderen rond, maar ze zitten op dezelf
de banken." Het was vooral het dromerige
dat Blake aantrok in de Alice-figuur. Het ge
voel je leven te leiden via andere karakters.
Altijd op zoek naar iemand of iets, naar de
reden van'het bestaan. Uit de vijftig origine
le gravures die de Victoriaanse illustrator
John Tenniel bij Looking-Glass maakte, se
lecteerde Blake er acht. Hij focuste op de ka
rakters die hij leuk vond: Alice natuurlijk,
maar ook Tweedledum, Tweedledee, Hump-
ty Durnpty en The White Knight.
Zonder al te veel af te wijken van de Ten-
niel-tekeningen drukte Blake er toch zijn ei
gen stempel op. Soms met een kleinigheidje,
zoals het prijskaartje op de hoed van The
King's Messenger. Alweer een 'grapje'. Ook
schilderde hij een portret van Alice, iets wat
voor zover bekend nog niet eerder was ge
daan. Op de expositie hangt naast dit por
tret de voorbeeld-foto van Amelia.
„Amelia was een perfecte Alice. Van dezelf
de leeftijd en ze acteerde precies wat ik
haar wilde laten doen. Als ik bijvoorbeeld
zei 'Nu komen de soldaten!' keek ze heel
angstig." In Londen en later in Somerset
maakte Blake de acht schilderijen, waarbij
de Vordense foto's een duidelijke rol in het
totale proces speelden. Een favoriet heeft
hij met. „Dat verandert met de dag. Wel
heb ik een favoriet karakter: The White
Knight. Zo'n dotty mannetje."
Jennifer Faasen
Expositie Peter Blake: Alice through the looking
glass. Te zien t/m 16/9 in het koetshuis van De
Wiersse, Wiersserallee, Vorden, elke donderdag
om, 10.30u in combinatie met een tuinbezoek. Ook
tijdens de open dagen op 30 en 31 mei, 1 juni, 11,
12, 18 en 19 juli, van 10-17u. Info: 0573-451409.
mmmrnmm
