Dit is een
Amerikaan
onwaardig
Een importbruid van vijftien
PZC
27
De zeven van Abu Grhaib
De ervaringen van Hulya Cigdem
zaterdag 15 mei 2004
Amerika is onthutst en ziek
door het optreden van en
kele gevangenbewaarders in de
beruchte Abu Ghraib gevange
nis. Daar doet de afschuw over
de onthoofding van de jonge
Nick Berg weinig aan af.
In Fort Ashby zijn ze er ziek van.
Hun jonge dorpsgenote Lynndie
England is in de VS en de rest van de
wereld uitgegroeid tot mascotte van
sadistische schurkachtigheid. Ze is af
geschilderd als wit, arm uitschot uit
de 'achtergebleven' gebieden van
West-Virginia. Van het niet al te slim
me soort, dat er op los schiet en stre
ken uithaalt. „Alsof we ze hier zo ma
ken", zegt een inwoonster spottend.
„De camera teams reden door het
dorp, maakten opnamen van een ver
vallen boerenhuis, interviewden drie
dronkaards en alle stereotypen waren
bevestigd." John, de plaatselijke apo
theker, sputtert van kwaadheid. „Er
wonen hier prachtige mensen, aardig
en hoffelijk." En ook Lynndie was een
goeie meid, bezweert hij.
Op de parkeerplaats van de plaatselij
ke supermarkt zucht Jennifer Lawson
diep. De foto's, van de kleine Lynndie
zijn niet gemakkelijk van het netvlies
te krijgen. Lynndie, met een naakte
man als een hond aan de riem. Lynn
die lachend, met een sigaret bunge
lend uit haar mond en haar duimen
omhoog bij blote Irakezen met een
kap over hun hoofd. Erg schokkend,
zegt Lawson. „Het breekt je hart. Er
moet iets zijn gebeurd waardoor ze in
de fout ging."
Onthutst
Of je nu in het afgelegen Fort Ashby
bent of in de hoofdstad Washington
DC, overal in de VS is men onthutst
en vol van afschuw en verbazing over
het Abu Ghraib schandaal. Een kleine
minderheid - 20 procent volgens een
peiling van Gallup - vindt dat er niet
veel aan de hand is.
Drie op de vier Amerikanen vinden de
fysieke en pornografische vernederin
gen waardoor Abu Ghraib (een be
ruchte gevangenis onder Saddam
Hoessein) nu opnieuw wereldwijde
faam heeft verkregen, in geeri enkele
omstandigheid gerechtvaardigd. Ook
niet als Amerikanen op gruwelijke wij
ze worden vermoord. Ze vinden het on
begrijpelijk dat hun eigen mensen in
staat zijn tot marteling. Dit is Ameri
kanen onwaardig, benadrukt presi
dent George Bush.
Er is geen ontsnappen aan: de realiteit
is met een brede grijns vastgelegd op
foto's. Bovendien is er een rapport
van legergeneraal Antonio Taguba
dat de misstanden genadeloos bloot
legt. Van het dreigen met een hond -
waarbij een gevangene is gebeten - tot
het uitdossen van de gevangenen met
vrouwelijk ondergoed en het dwingen
tot homoseksuele daden of masturba
tie in bijzijn van anderen. Eén militair
wordt ervan verdacht een vrouwelijke
gevangene te hebben verkracht.
Hoe komen zeven doorsnee Ameri
kaanse soldaten tot zoiets? Hun ach
tergronden zijn heel verschillend. De
372ste compagnie van de militaire po
litie (MP) waartoe de reservisten beho
ren, heeft zijn hoofdkwartier in Cre-
saptown, een dorp in het heuvelach
tige westen van Maryland. De een
komt uit een haveloos mijndorpje in
de heuvels van de Appalachen, de an
der uit het rijke, verstedelijkte gebied
rond Washington, een derde woont in
landelijk Virginia. De leeftijdsver
schillen zijn groot. Hun motieven om
part-time soldaat te worden geva
rieerd: patriottisme, geld voor een op
leiding, avontuur, een betere toe
komst.
Wat ze gemeen hebben zijn hun om
standigheden. Het was oorlog. Het le
ven in de Abu Ghraib gevangenis
zwaar. De dagen lang en heet. Er wa
ren te veel gevangenen en te weinig be
waarders. Het was onduidelijk wie de
baas was. Er was weinig supervisie.
Abu Ghraib gevangenis
Er waren gevangenisopstanden. Het
cellencomplex zelf werd constant be
stookt.
De reservisten waren gedemoraliseerd
omdat ze na de 'overwinning' niet te
rug mochten naar huis. Ze waren ook
niet op hun taak berekend: ze waren
opgeleid als verkeersagenten en kre
gen nimmer uitleg over de rechten van
krijgsgevangenen. In bepaalde om
standigheden is iedereen tot 'Kwaad'
in staat, meent hoogleraar psycholo
gie Philip Zimbardo aan de Stanford
Universiteit in Califomië. Hij was
ruim dertig jaar geleden verantwoor
delijk voor het Stanford Gevangenis
Experiment, waarin studenten waar
heidsgetrouw een gevangenissituatie
simuleerden en op de video vastleg
den.
Al na een paar dagen bleek dat de 'be
wakers' niet bestand waren tegen de
extreme superioriteit van hun machts
positie: ze gingen over tot steeds agres
siever en vernederender gedrag. De ge
vangenen werden ontmenselijkt, on
dermeer door ze voor straf uit te kle
den. Midden in de nacht - als er geen
toezicht was - gingen de bewakers uit
verveling over tot pornografische pes
terijen. Net als in Abu Ghraib.
Goede doel
Dat is niet het hele verhaal natuurlijk.
Het ging in de militaire gevangenis bij
Bagdad niet alleen om uit de hand ge
lopen groepsgedrag. De soldaten dach
ten waarschijnlijk dat ze het vuile
werk opknapten voor het goede doel,
zeggen historici en psychologen. Om
de oorlog te winnen was informatie no
dig.
De advocaten van aangeklaagde solda
ten hebben hun verdedigingslinie al
ingenomen: de soldaten volgden or
ders op. Dat is wat soldaten dóen, ook
al worden ze geacht immorele op
drachten terzijde te leggen. In het Ta-
guba-rapport wordt met een beschul
digende vinger gewezen naar leden
van de militaire inlichtingendienst en
civiel personeel (ondervragers), die er
bij militaire bewakers op aandrongen
gevangenen 'rijp' te maken voor de
verhoren.
De bewakers zaten in een onhoudbare
situatie, zegt de familie van Ivan -
Chip - Frederick (37). Chip koos voor
de minst gewelddadige opties om ge
vangenen te 'kneden', zegt zijn oom
ter verdediging. De foto's waren geëns
ceneerd, bedoeld als psychologisch
foto Khampha Bouaphanh/AFP
Megan Ambuhl is 29 jaar oud en komt uit Centreville in Virginia.
Ze studeerde biologie en werkte als analiste op een laborato
rium in de buurt. Na 11 september 2001 besloot ze bij de reservisten
te gaan. Ze was avontuurlijk aangelegd en hoopte op uitzending naar
oorlogsgebied.
Javal Davis (26) is vader van twee kinderen. Hij woont in de omge
ving van Baltimore, maar komt oorspronkelijk uit New Jersey. Hij is
erg gelovig opgevoed. Zijn vrouw is bij de marine.
Charles Graner (35) komt uit Uniontown in Pennsylvania en werkte
in de staatsgevangenis in Waynesburg. Graner is een oud-mannier en
Golfoorlog-veteraan. Hij is gescheiden van zijn vrouw Staci, die hem
heeft beschuldigd van bedreiging en stalking. Hij heeft twee kinde
ren.
Lynndie England (21) uit Fort Ashby, West-Virginia, werkte in een
kippenslachterij maar droomde ervan meteorologe te worden. Ze
heeft een kortstondig huwelijk achter de rug en is nu zwanger van
Graner. Ze is de enige van het stel die niet in afzondering in een ten
tenkamp in Bagdad zit, maar in Fort Bragg in North Carolina. Ze is
pas vorige week Aangeklaagd, nadat haar foto's de wereld waren over
gegaan.
Ivan - Chip - Frederick is met 37 jaar de oudste. Hij wilde dit jaar -
na 20 jaar trouwe dienst - het leger met een volledig pensioen op zak
verlaten. Hij werkte in een gevangenis in centraal Virginia, net als
zijn vrouw. Hij heeft twee stiefkinderen en wordt omschreven als
ruig maar gemoedelijk.
Sabrina Harman, 26, komt uit Lorton, in de buurt van Washington.
Ze werkte bij een pizzeriaketen en ging na 11 september 2001 bij de
reservisten om een opleiding aan de politieacademie te kunnen beta
len.
Jeremy Sivits - bijnaam Puggs - is een 24-jarige automonteur uit
Hyndman, Pennsylvania. Zijn vader en oom zaten in het leger en dat
wilde hij ook. Hij trouwde met een onderwijzeres, vlak voor hij vorig
jaar afreisde naar Irak.
Libië. Demonstratie tegen de vernederingen die Iraakse gevangenen moesten
ondergaan in de beruchte gevangenis Abu Ghraib. foto Sabri Elmhedwi/EPA
drukmiddel en gemaakt in opdracht
van officieren, aldus Lynndie Eng
land en haar advocaat.
Eerst lagen ze in Washington niet wak
ker van het lot van Iraakse gevangen
en nu verbergen ze zich achter de rug
gen van zeven reservisten, klinkt er in
de reacties door. Er wordt een zonde
bok gemaakt van mijn dochter, vreest
Robin Harman.
Volgens getuigenverklaringen waren
Ivan Frederick en Charles Graner (35)
dikke maatjes met de ondervragers in
vleugel IA, de isolatieafdeling waar
gevangenen terechtkwamen die wel
licht een gevaar vormden voor de vei
ligheid. „Het was de taak van Graner
en Frederick om dingen te doen voor
de inlichtingendienst en deze mensen
aan het praten te krijgen", getuigde
Sabrina Harman (26) onder ede.
Het was haar taak om de gevangenen
'wakker te houden', zei ze over de foto
die hét beeld werd van het schandaal.
Zij zou de elektriciteitsdraden hebben
bevestigd aan "vingers, tenen en penis
van de man in het zwart die op een
doos was gezet.
Frederick en Graner waren in het nor
male bestaan gevangenisbewaarder.
Het is wellicht geen toeval dat zij de
spil vormen van dit schandaal. Zij zet
ten de toon. De andere soldaten keken
tegen hen op vanwege hun ervaring,
aldus Taguba. Fysieke en seksuele ver
nedering zijn doodnormaal in Ameri
kaanse gevangenissen.
Dat er zich onder de zeven aange
klaagde soldaten maar liefst drie wou
wen bevinden, lijkt evenmin toeval.
Een anonieme legerf unctionaris ver
klaarde tegen weekblad Timè dat con
trole van een vrouw over een man -
subtieler toegepast natuurlijk dan in
Abu Ghraib - bij ondervragingen erg
effectief werkt en mannen uit hun
evenwicht brengt. „De typische Arabi
sche man zal alles doen om dat te voor
komen."
Volgens het rapport van Taguba kwa
men de mishandelingen alleen voor in
de Abu Ghraib gevangenis, en niet in
andere Amerikaanse detentiefacilitei
ten die hij onderzocht. Naarmate er
meer boven water komt over het
schandaal, breidt de schandvlek zich
uit.
Foto's
Er blijken talloze waarschuwingssig
nalen te zijn geweest. Brigadegene
raal Janis Karpinski die de leiding
had over de Abu Ghraib gevangenis,
kreeg al begin november na een be
zoek van het Internationale Rode
Kruis te horen dat gevangenen in vleu
gel IA werden mishandeld. Maar
pas nadat reservist Joseph Darby uit
Corriganville in januari een cd met fo
to's op het bed van militaire onderzoe
kers achterliet, gebeurde er iets. Gene
raal Taguba stelde een onderzoek in,
en een aantal foto's - die de rondte de
den onder soldaten van de 372ste com
pagnie - viel in handen van een tv-ac-
tualiteitenrubriek. Daarna groeide de
kwestie uit tot een schandaal.
Niemand óp het Pentagon leek de pu
blicitaire gevolgen te hebben inge
schat. Misschien was men in slaap ge
sust door de geringe media-aandacht
voor eerdere incidenten van mishande
ling van gevangenen. Ook waren er
slechts lauwe reacties op eerdere
klachten van mensenrechtenorganisa
ties en Irakezen.
Deze keer waren er foto's, die zeggen
meer dan duizend woorden, meent
Pat Phillips uit Centreville. Ze woont
op acht huizen afstand van Megan
Ambuhl - waar de voordeur op slot
blijft - en had er tot nu toe geen idee
van dat een van de zeven aangeklaag
de Abu Graibh-soldaten in haar
straat woont.„Het is afschuwelijk.
Hoe je het ook bekijkt, het is schande
lijk gedrag."
Bij wie ze de schuld legt? „Ik denk dat
je verder moet kijken dan Megan, Het
is de schuld van de Irak-oorlog zelf,
van Bush."
Ans Bouwmans
De Turkse studente journalistiek Hulya
Cigdem was veertien toen ze in Tur
fje gekoppeld werd aan Ahmet uit Til-
)urg. Nu, veertien jaar later, is haar ge
ragd een boek te schrijven over gearran
geerde huwelijken. In het najaar verschijnt
w Importbruid, een mengeling van werke
lijkheid en fictie. Het boek zal allesbehalve
een pleidooi zijn voor het importhuwelijk.
Hulya Cigdem (28) klinkt heel resoluut: het
mporthuwelijk moet zo moeilijk mogelijk
[emaakt worden. Uit onderzoek blijkt dat
jeventig procent van de Turkse jongeren in
Nederland hun partner uit Turkije halen:
®wel jongens als meisjes.
Hulya schudt haar hoofd. Haar idee: trou-
lenmagpas als de jongste partner 21 jaar
Mmdat het meisje of de jongen dan meer
immte heeft om te weigeren. Over inburge-
■fnisze kort: verplicht Nederlands leren
(erin Van k°rtin& °P een eventuele uit
ende liefde dan? Komt er zelden aan te
Wishaar oordeel. „Ik ken in mijn omge-
"igmaar één importhuwelijk dat gesloten
woonde bij mijn ouders in Tilburg. Ik vond
mezelf te jong om te trouwen, maar mijn
moeder wilde het. Ik had al twee nichten af
gewezen."
„Zij: „Ik woonde in Turkije, was veertien
jaar en moest met school stoppen. Mijn va
der wilde niet dat ik verder studeerde. Ik
zocht een vriendje om weg te kunnen bij
mijn ouders."
Hij: „Met vakantie in Turkije rook ik on
raad en vertrok ik met een paar neven naar
elders. Na vier weken een telefoontje: met
een komen. Twaalf uur in de bus. Mijn fami
lie heeft twee dagen op me ingepraat. Daar
na gaf ik me gewonnen."
Zij: „Als ik had geweten dat hij niet wilde,
had ik ook nee gezegd. Ahmet kwam uit Ne
derland en dat maakte indruk op me. Hij
was zo opgehemeld bij mij. Bovendien ken
den we elkaar van kindsaf aan.
Naaiatelier
Hulya was op papier zestien jaar en in wer
kelijkheid vijftien toen ze trouwde. Zoals
de traditie wil, trok ze in bij haar schoonou
ders in Tilburg. Een jaar later werd haar
dochter geboren. Ze zorgde voor kind, man,
schoonouders en werkte in een naaiatelier.
Haar omgeving achtte het niet nodig dat ze
Nederlands leerde: de schoonzussen waren
eerder afgehaakt en vonden het zonde van
het geld.
Alleen Ahmet dacht er anders over, mede
om praktische redenen. „Ik wilde dat ze Ne
derlands leerde. Andere vrouwen nemen
Trouwfoto van Hulya en Ahmet Cigdem
foto: eigen foto/GPD
hun man mee naar de dokter. Ik heb daar
geen tijd voor: ik werk overdag."
Hulya wilde graag: „Ik vond het verschrik
kelijk geen Nederlands te kunnen. Mijn
schoonvader moest me bij de GGD vertel
len dat ik alles moest uittrekken voor een
onderzoek. Dat was vernederend voor hem
en voor mij. Ik ben gestopt met werken in
het atelier en ik ben vijf dagen in de week
gaan studeren." Zij volgt de deeltijdoplei
ding journalistiek. De studie ligt nu enkele
maanden stil om het boek te kunnen schrij
ven.
Is ze een voorbeeld voor andere Turkse
vrouwen? „Nee, maar ze vinden het wel
knap van mij. Sommige vriendinnen zou
den ook willen studeren maar durven niet.
Hun mannen zijn bezorgd dat een studie te
veel zal vergen van hun vrouw, die ook nog
taken heeft als echtgenote en moeder. De
vrouw zegt nee, omdat ze haar man geluk
kig wil maken. Ik ben ook zo geweest, om
dat ik dacht dat het de enige manier was
om hem gelukkig te maken. Ik ben er ach
ter gekomen dat ik hem verantwoordelijk
maakte voor mijn geluk."
Hij: „Hulya heeft een voorbeeldfunctie."
Zij: „Ik heb de kans gegrepen, ik heb altijd
de wil gehad om te leren, al was het bij wij
ze van verzet."
Hij: „Je hebt de moed journalist te willen
worden en een boek te schrijven."
Zij: „Jij hebt me gedwongen eens te kijken
bij de school. Ik heb makkelijk praten met
jou. De meeste vrouwen moeten zelf het ini
tiatief nemen. De jongens moeten emancipe
ren."
Hij: „De meisjes ook. Voor ons kwam de om
mekeer met een Amerikaanse verkoopcur
sus. Daar ging het over je relatie, over zelf
ontplooiing. We leerden het Nederlandse
leven kennen."
Zij: „We zijn nooit in zaken gegaan, maai
de cursus heeft wel ons huwelijk gered. Wij
zijn bij voorbeeld op onszelf gaan wonen,
tegen de traditionele verwachtingen inge
gaan. Door de cursus zijn we beiden erg ver
anderd."
Hij: „We zijn in de Turkse gemeenschap het
meeste besproken stel in de buurt."
Saai
Een stage bij NRC-Handelsblad bracht
haar ertoe een boek te schrijven. „Ik maak
te een reportage over een Turkse disco in
Duitsland, waar veel jongeren hun partner
ontmoeten. In de laatse alinea beschreef ik
mijn eigen huwelijk en hoe saai onze brui
loft was. Toen vroeg een redacteur of ik
daar een boek over wilde schrijven. Dat wil
de ik wel, maar pas als ik veertig zou zijn
en meer welovei-wogen kon terugkijken, en
de Nederlandse taal beter machtig zou zijn,
met name schrijven. Ik stond er sceptisch
tegenover: wie wil nou een boek uitgeven of
lezen over importhuwelijken?"
Redacteur Hans Nijenhuis heeft haar gehol
pen bij de aanpak van het verhaal. Hij
bracht haar in contact met een literair
agent. Daarna ging het snel: in september
moet de tekst bij Arbeiderspers liggen. Het
vervolg? Haar antwoord is nuchter: de stu
die journalistiek weer oppakken
Joke Knoop
