5^5
Straks krioelt het van jong leven
Lieflijk met zijn prachtige wallen
Vö wie bin jie?
Nieuwe Raadkaart
2
dinsdag 11 mei 2004
De PZC sponsort Het Zeeuw
se Landschap. In 'Natuurlijk
Zeeland' doen medeioerkers
van deze stichting verslag
van wat er speelt in de
Zeeuwse natuurgebieden: on
verwachte vondsten en bij
zondere gedragingen passe
ren wekelijks de revue. En
natuurlijk ook de successen
en mislukkingen in het be
heer.
Het is nie te heioven wat a
t'r z'n eihen tehenwoordig
aol op en rond de voetbalvelden
afspeelt, 't Liekt nerrehens op.
Vroeher leerd'ik op schole: vier-
onderd jaer nae Christus de
hrote volksveruzing, Friezen,
Franken en Saksen weune in
ons land. Ik dienke wè us, dat er
laeter over onze tied heschreve
za óre: hróte voetbaloorlogen,
Ajaxieden, Feyenoorders en
PSV-ers weune in ons land.
Wan het liekt wè of iedere Ne
derlander verplicht is bie êên
van die drie inhedêêld t'óren.
Dat wier m'n een weke of wat
helé wi êêl dudelijk, toen a m'n
oudste kleinkind, een meisje
van net vuuf jaer, opa êêl nódig
moest spreke. Ze zit in hroep
êên van de basisschole en dan
hae je êêl hoed merreke, dat d'r
wereldje hröter an 't óren is.
„Opa, vö wie bin jie?", vroeg ze
m'n, zonder énige inleiding. Ze
zei 't nie op z'n Zêêuws, wan ze
weunt in Hoes en dan óór je
toch een bitje beschaafd te pra
ten.
„Vö wie a t'ik bin? Nou, vö oma
natuurlijk, en vö joe vaoder en
moeder en vö je broertje." Ze
schudde d'r öód. Die domme
opa, die snapte d'r êlemaele
niks van. Ze vreef nog us over
m'n aolmè dinner örende aer of
ze zeie wou: 'Jie bin oud, mè 'k
V
za't toch nog een keer uutleie.'
„Bin jie vö Feyenoord of vö
Ajax?" Di hieng't dus om. Di zat
ze mee en nie zö'n bitje ook.
Wan toen a'k nie drek antwoord
haf, zei ze d'r achteran: „Je moe
wè kieze opa." Vol verwach
ting keek ze m'n an. Ik mocht
nog even naedienke. „Weet jie a
vö wie of je bin?", behon ik mè,
wan ik voelde zömè an, da ze
wou, da'k bie d'r zou moete óre.
D'r eihen voetbalverleden be-
stoeng allêên uut het meehaen
mee d'r moeder nè 't voetbal
veld, as d'r vaoder moest voet-
balie. En di von ze niks an.
Allêên de kantine en nog meer
wat ao je d'r kon kriehe, maekte
dat nie een aol te hröte pieneten-
se was. „Ik bin vö Feyenoord,
opa. Aole meisje van de klasse
bin vö Feyenoord. En dan zien-
ge m'n mee z'n aolen 'Boe, boe,
boe, Ajax op de barbekjoe'. Mè
aole joengers bin vö Ajax en die
zienge aoltied: 'Boe, boe boe,
Feyenoord op de barbekjoe'. En
ons zienge vee mooier, mè de
joengers schrêêuwe zö ard, dat
de juf boos öördt."
„Ik dienke, dat de juf ook vö
Feyenoord is", behon ik. „De juf
is een schietuus, die zei nie vö
wie of z'is", vertelde ze, mee
énige minachting in d'r stemme.
„Nou, ik bin dan, net as joe, ook
vö Feyenoord", steld'ik ze he-
rust, wan ik ao onderwiele wè
deu, da ze nie anders oopte en
verwachtte.
Ze sloeg d'r aerem om m'n ene
en saemen zoenge me nog een
paer keer dat dichterlijke oog
standje: 'Boe, boe, boe, Ajax op
de barbekjoe.' „Dan hae jie lae
ter zeker ook op meisjesvoet
bal", was mien oopvol vervolg.
Voetballe? Nêê, nooit, di was
niks an. Ze wou zangeres ore, of
danseres. Ze wou hlad nie in dat
vuule hos valle. Saemen ebbe
m'n toen nog even hezoenge:
'Boe, boe boe, de voetbal op de
barbekjoe.'
Toch was ik nog nie van aole
problemen af, die a Nederland a
jaeren in drieën dêêlt. Wan 'sae-
vens kwam onze oudste klein-
zeune en neefje van de toekom
stige zangeres een nachtje slao-
pe. Ie is nog hin viere, mè ie ei a
êêl wat heleerd. Ie neemt aoltied
een klein lere balletje mee as êêl
kostbaer speelhoed. Bie opa ïs't
aoltied even voetballe in de bie-
keuken.
Biekeuken
Vödat 'n nè bed hieng, moest'en
laete zie, dat un toch a êêl wat
kon op zien lêêftied. In z'n pya-
ma maekte'n de biekeuken speel-
klaer. Ie ao een mooie Ajax-pya-
mabroek an en een shirt van
Feyenoord. „Wat ei jie een mooi
shirt an!" Da's van Feyenoord.
Ie riep ook 'Feyenoord!' en ie
stak z'n duum in d'oogte. Dat ao
d'n ook nie van z'n eihen. Mè
toen aoles gerêêd was in de bie
keuken, maekten toch een ver
rassende opstelling bekend:
„Opa, ik bin Wesley Snijder en
jie Van der Vaart." „En Feye
noord dan?", vroeg ik, lichtelijk
verwonderd. Ie stak allêên z'n
duum in d'oogte.
Toen a t'un lekker en vredig in
z'n logeerbed lag, bedocht ik bie
m'n eihen: Wat zou't toch mooi
weze, as aole mensen zö konde
he slaope, in een shirt van Feye
noord en een broek van Ajax en
dan eihelijk nog onder een dek
bed van PSV. Dan aode me een
êêl wat vrediger wereld.
Frans van der Heijde
Frans van der Heijde uit Zoute-
lande schrijft vanaf vandaag om
de maand een aflevering van
Streektaal. Hij doet dat in het
West-Walchers dialect. De ande
re maand is het steeds de beurt
aan Marjolein de Visser, die
schrijft in het Oost-Walchers.
Joop van Zijp (Schouws), Rinus
Willemsen (Zeeuws-Vlaams) en
Engel Reinhoudt (algemeen,
Zuid-Bcvelands) nemen de tus
senliggende afleveringen voor
hun rekening.
Agenda
In het Kerkje van Ellesdiek
(Ellewoutsdijk) wordt zondag
een oecumenische bijeenkomst
in het Zeeuws gehouden. Ko
Joosse houdt een overdenking in
het dialect van Walcheren. Het
thema is 'Oe moe me noe?' Aan
vang: 14.30 uur.
Het broedseizoen is aan
gebroken. Overal zie
je koppeltjes rondvliegen
die hun best doen een part
ner te strikken om een nest
je mee te bouwen. Dit balts
gedrag is een lust voor oog
en oor. Want geloof maar
dat er geluid uit zo'n vogel
bek komt. Ook een flinke ru
zie om het territorium of
om een vrouwtje hoort er
bij. Zangvogels, hoe klein
ook, zijn nadrukkelijk aan
wezig.
Een kakofonie van geluiden
komt je tegemoet, als je de
dijk over gaat. Het meeste la
waai maakt de tureluur. Zijn
alarmroep klinkt luid en nadruk
kelijk over de schorren. Maar de
meest bijzondere vogel is de
blauwborst. Een klein vliegend
juweeltje, waarvan het manne
tje in de broedtijd een opvallen
de blauwe bef heeft, die geschei
den is door een zwarte en rood
bruine band van de beneden-
borst. Een klein, wit vlekje op
de keel is zichtbaar als de vogel
gaat zingen. Het vrouwtje is
minder gekleurd. Zij heeft een
witachtige opzij zwartgekleurde
keel en bovenborst, met een
spoor van blauw en kastanje
bruin in de borstband. Nergens
in Nederland is de populatie zo
groot als in Zeeuws-Vlaande-
ren, en daarvan broeden de
meeste blauwborsten in het Ver
dronken Land van Saeftinghe.
De roep van de blauwborst is
zacht, een tac, oewiet geluid,
maar in de balts brengt hij het
tot muzikale hoogstandjes.
Daardoor wordt hij wel eens ver
geleken met een nachtegaal.
Wat zo leuk is aan dit vogeltje,
is het imitatiegedrag. Hij doet
alle vogels in zijn directe omge
ving na, rietgorsen, graspiepers,
maar meesterlijk is de imitatie
van de gele kwikstaart. Verwar
rend ook. Kleine zangvogels tel
len is toch al moeilijk en in zul
ke gevallen moeten ze zich eerst
laten zien, voordat je met zeker
heid kan zeggen welke vogel het
is. Een grajDje van het blauw-
borstje, wat twijfelachtig ge
waardeerd word.
Een blauwborst leeft alleen en
gaan. Maar volgend voorjaar
zijn ze er weer. Na een lange
reis vinden ze meestal weer dat
kleine plekje terug in die grote
wereld waar ze elkaar het hof
maken en hun nestje bouwen
Diny de Putter
Diny de Putter van Het Zeeuw
se Landschap is medewerkster
externe betrekkingen en gids in
het Verdronken Land van Saef
tinghe.
De kluut: een vogel die om zich heen moet kunnen kijken.
laat geen andere vogel toe in het
territorium. Wanneer het broed
tijd is, moet een vrouwtje aller
lei fratsen uithalen om de aan
dacht van een mannetje te trek
ken, voordat hij haar toelaat in
zijn territorium. Ze gedraagt
zich dan heel onderdanig en
gaat piepen als een jonge vogel.
Dat geluid herkent hij en gaat
voor de bijl. Een ander opval
lend vogeltje is de gele
kwikstaart. Als een geel klei
nood vliegt ze voor je uit in een
golvende vlucht. In deze tijd
zijn ze meestal met zijn tweeën.
Ze broeden vooral op hoge
oeverwallen met strandkweek.
Een gele kwikstaart laat zich ge
makkelijk verstoren, maar zijn
nestje is heel moeilijk te vinden
in het hoge gras.
Een schitterende slanke vogel
met een tere kwetsbare iets naar
boven gebogen snavel is de
kluut. Zwart-wit van kleur en
blauwige poten. Ze loopt sier
lijk en zoekt met maaiende be
weging naar voedsel in ondiep
water. De kluut roept zijn eigen
naam: kluut kliet. Het geluid is
hoog en licht. Ze broedt in Saef
tinghe in gebieden met kort gras
en op de geulranden. De kluut
moet om zich heen kunnen kij
ken.
De broed vogelinventarisatie,
die om de vijf jaar plaatsvindt,
is heel intensief, maar ook heel
leerzaam. De tellers moeten tal
van vogelgeluidjes kunnen on
derscheiden en op kaart kunnen
zetten. Elk telgebied moet elke
veertien dagen onderzocht wor
den. Dat betekent in veel geval
len: veel lopen. Gewoon recht
door alle geulen, om zoveel mo
gelijk, eigenlijk alle geluiden en
illustraties Adri Karman
bewegingen en nesten op te van
gen en te kunnen tellen. Als je
zo door Saèftinghe gaat, met de
oren en ogen wijd open, zie je
veel.
Het meest onverwacht is toch
wel de wilde eend. Het vrouwtje
is erg nestvast. Vlak voor je voe
ten vliegt ze kwakend op en met
een sta je dan bijna boven op
een nest met acht tot tien witte
eieren. Het nest is bekleed met
borstveren en dons van de moe
dereend en het is ook van een af
stand te ruiken. Moeder eend is
niet gemakkelijk te bewegen
haar nest te verlaten, ook niet
als ze iets kwijt moet.
Talrijke andere broedvogels ko
men voor in Saeftinghe. Bijzon
dere, mooi gekleurde vogels en
eenvoudige, bruine vogels, groot
en klein. Nog even en het krioelt
van jong leven. Nog verder in
het jaar trekt alles weer weg. Vo
gels moeten soms bijzonder lan
ge afstanden afleggen om naar
hun overwinteringsgebied te
De blauwborst komt in de baltstijd tot muzikale hoogstandjes.
der school, meester Van Houte
en uiterst links meester De Hul-
lu (later ook meester Almekin-
ders) met de klassen 3 en 4.
E. de Meester-Risseeuw uit
Veere vertelt dat de school in
1885 geopend werd door burge
meester Risseeuw. Er waren
ruim zeventig leerlingen.
„Bouwkosten van de school
19.200 gulden. Kosten voor een
kind 25 cent, tweede kind 40
cent en derde kind op school
zijnde 50 cent." C.F. Stevense
uit Middelburg noemt als sail
lant detail, dat bij de ingebruik
name van de school de bijna
90-jarige bovenmeester met pen
sioen ging. Sinds 1976 is het ge
bouw dorpshuis.
D. de Groote uit Terneuzen her
innert zich dat er bij meester
Van Houte veel werd gezongen.
„Gingen wij op schoolreis naar
Middelburg, dan leerde hij ons
een lied als: Wie zou niet graag
eens rond gaan zien. Drie-stem
mig. Op de boot moesten wij het
zingen voor directeur Van Melle
van de toffees. Ook maakte de
meester een lied dat we moesten
zingen bij de benoeming van
burgemeester J. Leenhouts."
Rinus Antonisse
De waardebonnen gaan naar: N.
Zaagman, Middelburg, L. Fre-
mouw, Cadzand en N. van Cuy-
ck, Retranchement.
Bomen kappen roept de laatste tijd veel verzet
op. Ook vroeger gebeurde dat regelmatig, zo
als de raadkaart uit de collectie van Hans Linden-
bergh laat zien. Vraag is: in welk dorp vindt de
bomenkap plaats? Nadere informatie over de si
tuatie toen en nu is welkom bij de redactie.
Oplossingen kunnen tot en met uiterlijk vrijdag
14 mei worden gezonden aan: Redactie PZC Bui
tengebied, postbus 31, 4460 AA Goes; fax
0113-315669; e-mail redactie@pzc.nl. Drie inzen
ders van een goede oplossing kunnen rekenen op
een waardebon.
Een zelfstandig, veelal aar
den verdedigingswerk zon
der vaste vorm Zo luidt de offi
ciële omschrijving van een ret
ranchement. Het kan ook een
binnen een vestingswerk gele
gen verschansing zijn, met het
doel binnengedrongen aanval
lers te stoppen. De raadkaart
van vorige week - afgaand op
de stapel inzendingen kennelijk
'een makkie' - heeft betrekking
op de eerste omschrijving. Het
is een beeld uit het dorp Retran
chement, ofwel zoals menigeen
aangeeft: Truzement.
Een aantal inzenders herinnert
er aan dat prins Maurits de
stichter is van het dorp, of lie
ver van het verdedigingswerk
uit de Tachtigjarige Oorlog. De
ze stadhouder veroverde in
1604 Cadzand op de Spanjaar
den en liet schansen opwerpen
ter verdediging van het Zwin.
Daarbij werd gebruik gemaakt
van de al door de Spaanse troe
pen gebouwde schans bij Ter
Hofstede. Vervolgens werd het
retranchement verder vervol
maakt.
Hoewel bij de vrede van Mun
ster in 1648 werd bepaald dat
de vesting Retranchement
moest worden opgeheven, zijn
de verdedigingswerken niet ge
sloopt. Gelukkig maar, want nu
is sprake van een uniek monu
ment van vestingbouw in Neder
land. Dat niet alleen, de wallen
van het dorpje hebben een hoge
natuurwaarde. „Lieflijk met
zijn prachtige wallen en oude
huisjes, maar ook nog een war
me bakker en restaurants. Ze
ker eens een bezoek waard",
schrijft S. Corthals-Basting uit
Aardenburg.
Op de kaart staan prominent
het oude schoolgebouw en de di
verse malen gerestaureerde stan
derdmolen. A.P.M. van Hou-
te-Dierkx uit Tholen meldt dat
de openbare lagere school in
1871 gebouwd is door metselaar
Matthijs van Daal sr.. „Het to
rentje met de klok is niet meer
aanwezig. Boven de entreedeur
zit een vrouwenkopje. Het ver
haal gaat dat dit een Janna Plat-
tenberg voorstelt, die altijd de
school heeft schoongemaakt."
L. de Koeijer uit Oostburg be
zocht de school zeven jaar. „Dat
was ook in de oorlogsjaren. De
school is ook nog een tijd gevor
derd door de Duitsers. Toen
moesten wij in de Vrij Evangeli
sche kerk maar lessen volgen.
Daar kwam natuurlijk ook niet
veel van terecht. Aan de kleding
van de mensen te zien, is de foto
van begin 1900. Mijn vader (ge
boren in 1905) is hier ook naai
school geweest. In de zomer de
koeien wachten en in de winter
naar school."
Ook A.M. Robijn-Eversdijk uit
Oostburg ging in Truzement
naar school. Ze weet nog pre
cies de indeling. Rechts was het
gymlokaal en daarnaast de klas
sen 1 en 2 van juffrouw Riss
eeuw. Links van de ingang de
klassen 5, 6 en 7 van het hoofd
