PZC
Hommage
aan een
eeuwige
verliezer
Franka: van moedig meisje tot lustobject
Donald Duck
70 jaarjong
Redactie bijlagen: 0113-315680
www.pzc.nl
E-mail:redactie@ pzc.nl
Postbus 31. 4460 AA Goes
Advertentie-exploitatie:
Noord-en Midden-Zeeland: 0113-315520;
7peuws-Vlaanderen: 0114-372770;
Nationaal: 020-4562500.
woensdag 5 mei 2004
22 De kathedraal van Richard Power»
23 Golden Earring verliest glans
25 De mening van Anousha Nzume
ntsproten aan het brein van Walt Disney verscheen
Donald Duck in 1934 voor het eerst in een bijrol in
de tekenfilm The Wise Little Hen. De creatie van een
opvliegende eend die zich als eeuwige verliezer steeds weer in
de onwaarschijnlijkste avonturen stort, bleek een briljante
vondst. Donald viert dit jaar zijn zeventigste verjaardag als
populairste eend ter wereld. Sinds zijn geboorte geen dag
ouder geworden, heeft hij al die jaren niets geleerd van zijn ge
stuntel.
Gelukkig maar.
De tentoonstelling 'Donald Duck 70 jaar jong' omvat onder meer originele litho's, tekeningen en schilderijen van de beroemde Disney-tekenaar Carl Barks.
foto's Marcel Antonisse/ANP
landen een eigen Walt Disney -
krant! Ook jullie zullen dus elke
week opnieuw kunnen genieten
van de avonturen van Donald
Duck en zijn drie neefjes, van de
kleine wolf en zijn luie vader,
van de slimme Mickey Mouse
van Pinocchio en zovele andere
helden uit de films die ik voor
de jongens en meisjes van de he
le wereld teken", introduceerde
Walt Disney zichzelf in het voor
woord.
Om vader en moeder van de
noodzaak van een abonnement
te overtuigen, liet hij Donald
zélf verzekeren 'dat overal ter
wereld onderwijzers en pedago
gen van mening zijn dat dit in
elk opzicht lectuur is die men
verantwoord in handen van kin
deren kan geven.' Donald zelf
hoopte in het eerste nummer ver
geefs op een vetleren medaille
als heldhaftig lid van de vrijwil
lige brandweer, maar de ouders
moesten vooral ook weten dat
Disney voor zijn 'opvoedkundig
werk' in die jaren reeds van tal
van regeringen hoge onderschei
dingen had ontvangen.
Om de werving van abonnees te
stimuleren, konden de lezertjes
van het eerste nummer meedoen
aan een prijsvraag. Voor de win
naars werden duizend 'schitte
rende' polshorloges ter waarde
van 26,25 tot 38,60 gulden ter
beschikking gesteld.
Naast de marketing van het
blad werd ook de verkoop van
Donald Duck-producten een
commerciële goudmijn. Het Co
bra Museum kon moeiteloos een
flink aantal vitrines vullen met
chocola, blikken trommels, kof
fertjes, puzzels, plastic poppe
tjes, glazen, babybordjes, knuf-
fels, horloges, boeken, enzo
voort. Qua vormgeving dragen
deze producten het charmante
stempel van voorbije tijden.
Uit 'oude' Ducks blijkt overi
gens dat de tekenaars actuele
maatschappelijke en andere ont
wikkelingen steeds alert in de
gaten hielden en houden. Op de
omslag van het nummer van 3
mei 1959 zitten de neefjes bij
voorbeeld gebiologeerd naar de
televisie te kijken. Oom Donald
staat er kolkend van woede drui
pend voor: hij is uit bad geklom
men omdat hij dacht dat de tele
foon die op het scherm rinkelde
de échte was. En een paar jaar
geleden las hij De ontdekking
van de Zemel van Harry Muesli.
Tijdloze humor
Dat Donald Duck zo populair
kon worden en blijven, vindt
misschien wel zijn voornaamste
oorzaak in de tijdloze humor in
een veilige wereld waarin nooit
iets verandert. Roep wijst er in
zijn historische terugblik op dat
Donalds baantjes altijd misluk
ken maar dat hij desondanks
met zijn neefjes altijd in wel
stand is blijven leven in een
fraai huis met een ruime tuin,
een auto heeft en met vakantie
gaat. Ook die auto maakt deel
uit van de expositie: Donald
bouwde zijn 'Duckatti' zelf met
onderdelen van verschillende au
tomerken. Het nummerbord is
niet geheel toevallig 313, wat
staat voor 3 keer 13, dus drie
keer ongeluk. Carl Barks
(1901-2000) maakte van 1942
tot 1966 deel uit van de anonie
me groep van honderden Dis-
ney-tekenaars die een bijdrage
leverden aan de stripverha
len-productie. Hij trad na zijn
pensioen uit de schaduw als be
denker van Duckstad en ontwer
per van oom Dagobert, Guus Ge
luk, Willie Wortel, Lampje en
de Zware Jongens. Op deze ex
positie krijgt hij een postuum
eerbetoon met een aantal fraaie
op Donald Duck geïnspireerde
litho's. Voor dat 'vrije' werk van
later datum moet de bezoeker
naar de eerste verdieping van
het museum.
Daar is ook de prachtige exposi
tie Bezielde dieren met werk
van bekende hedendaagse beel
dende kunstenaars als Merijn
Bolink, Stephan Balkenhol en
Jos Kruit ingericht. De eend Do
nald is weliswaar de held der be
zielde dieren, maar hij blijkt
lang niet de enige.
Frangoise Ledeboer
De exposities 'Donald Duck 70 jaar
jong' en 'Bezielde dieren' in het Co
bra Museum (Sandbergplein 1-3, Am
stelveen) duren tot en met 29 augus
tus. De openingstijden zijn van dins
dag tot en met zondag van 11.00 tot
17.00 uur.
Pers besloten de eerste afleve
ring van Donald Duck gratis
mee te sturen met de Margriet,
het damesblad dat in die jaren
wekelijks bij 2,5 miljoen huis
houdens op de mat viel. Roep ty
peert dat niet voor niets als 'een
geniale marketingtruc': het suc
ces was ongekend.
Verantwoord
„Jullie krijgen voortaan net als
de jeugd van Amerika en Enge
land, Frankrijk en vele andere
Donald Duckgevloerd
Hoe is die vele generaties
overspannende populari
teit te verklaren? In de publica
tie bij de tentoonstelling Donald
Duck 70 jaar jong in het Cobra
Museum in Amstelveen ver
moedt directeur John Vrieze een
psychologische oorzaak. Hij ziet
Donald als de personificatie van
de jonge volwassene, die met al
zijn onzekerheden en frustraties
erkenning en respect wil afdwin
gen temidden van de eindeloze
obstakels van het leven. Donald
belichaamt zowel kwetsbaar
heid als veerkracht en oefent
volgens Vrieze een soortgelijke
aantrekkingskracht uit als de
dieren in de Fabels van La Fon
taine. Dat maakt hem ook voor
volwassenen sympathiek.
Donald Duck-hoofdredacteur
Thom Roep blikt in de publica
tie terug op de opmars van 'het
vrolijke weekblad' dat op 25 ok
tober 1952 voor het eerst in Ne
derland verscheen. De bladen
makers van de Geïllustreerde
Jonge maand werd in Groningen het Ne-
V derlands Stripmuseum geopend. Na
kussel, het Franse Angoulême en Basel in
witserland is Groningen de vierde Europe-
stad met een stripmuseum. In het mu-
ewn natuurlijk aandacht voor internatio-
ale helden als Donald Duick en Kuifje,
laar in Groningen wordt voor een breed
•ubliek ook de geschiedenis van de stripcul-
uur in Nederland uit de doeken gedaan;
'an Tom Poes tot Dirkjan, van de Familie
loorzon tot Franka.
®rtig jaar na haar entree geldt Franka als
en van de meest populaire striphelden van
as land. De parmantige heldin is uitge
lid tot lustobject en stripdiva. De crea-
1 van Henk Kuijpers heeft dan ook een
éminente plaats gekregen in het Neder-
®ds Stripmuseum in Groningen. Kuij-
»Franka houdt gelijke tred met de tijd-
est."
'zijn werkkamer in Benneveld vragen we
faak Kuijpers vijf favoriete strips te noe-
en: Simpelweg om te achterhalen welke
ispiratiebronnen de tekenaar van Franka
°P na houdt. „Op nummer één: Fran-
["I1", antwoordt hij zonder aarzelen. „En
•sikhet over Franquin heb, dan heb ik het
Robbedoes. Ik ben opgegroeid met
loes, met de klassieke avonturen-
nP- Vanwege Robbedoes is Franka een
'onturenstrip."
Ienk Kuijpers vertelt hoe eind jaren vijftig
ipiccolo in een Vlaams tijdschrift zijn le-
01 veranderde. „Robbedoes is degene ge-
^1, waar ik mijn liefde voor strips aan te
^en heb. Dat is het ijkpunt, ik was toen
of twaalf."
„Mijn vader tekende. Met het tekenen van
letters verdiende hij meer dan met zijn
werk bij een kruidenier. Ik tekende. En
mijn broer tekende. Na de hbs heb ik een
tijdje met de gedachte gespeeld naar de
kunstacademie te gaan. Maar in die tijd
was kunst een ongewis beroep. Toen werd
het een grafische opleiding. Tot ik na een
jaar ontdekte, dat je dan drukker zou wor
den."
Er volgde een overstap naar een studie so
ciologie, het tekenen ging ondertussen ge
woon door. In 1973, een jaar voor zijn afstu
deren, stapte hij met een stapel tekeningen
over een filmmaatschappijtje binnen bij
striptijdschrift Pep. „Ik mocht het meteen
proberen, dat kon toen nog. Daarop ben ik
naar huis gegaan en heb ik diezelfde dag
een scenario geschreven." In 1974 ver
scheen zijn eerste Franka-verhaal in Pep:
Het misdaadmuseum.
Groeimarkt
Vanaf dat moment was er geen weg terug.
Kuijpers viel met zijn neus in de boter.
Strips vormden in de jaren zeventig in Ne
derland, met popmuziek, dé groeimarkt
voor de jeugd. Bij Pep kreeg hij alle ruimte
zijn creatie Franka, het moedige meisje in
een wereld vol misdaad en glamour, te ont
wikkelen. „Bladen als Pep hadden pagina's
nodig. Je kon complete verhalen voor ze te
kenen. Avonturen met helden, met een op
bouw, een handeling en een plot. In de
geest van Tillieux en Hergé."
Pep werd Eppo, Eppo werd Wordt Ver
volgd. Kuijpers verhuisde naar Drenthe. Er
kwamen kinderen, er moest geld komen.
Stripmuseum Groningen
Maar halverwege de jaren tachtig begon de
interesse voor strips onder jongeren te da
len. „Ik ben toen veel reclamewerk gaan
doen. In de jaren tachtig heb ik 2,5 Fran-
ka-album gemaakt, dat zegt genoeg."
Vanaf 1990, het jaar waarin Kuijpers de
Stripschapsprijs ontving, ging zijn produc
tie weer omhoog. „Wat Franka gered heeft,
is de Veronicagids. Toen alles in de stripbla
den korter en sneller moest, kon ik daar he
foto Dennis Beek/ANP
le pagina's blijven maken." Onlangs ver
scheen Kidnap, een nieuw album waarin de
pronte heldin met de rode krullen tegen het
decor van de Nederlandse showbizzwereld
als koerier wordt ingeschakeld om losgeld
over te brengen. Met achttien albums is
Franka een van de langst lopende en succes
volste stripseries in ons land. Het meisje,
dat in 1974 door Kuijpers voor het eerst
werd opgevoerd is uitgegroeid tot de onver
valste diva van de Nederlandse strip. Dan
te bedenken dat ze in haar debuutverhaal,
Het misdaadmuseum, nog een bijrol speel
de. „Maar al na een paar afleveringen in de
Pep hadden ze niet meer over Het misdaad
museum, maar over 'die strip met dat meis
je'. Toen wist ik het wel", vertelt Kuijpers.
Omgeven door veel mooie spullen - kunst,
antiek, mode, auto's - ontwikkelde ze zich
in gedrag en uiterlijk tot een onvervalste
mannenfantasie.
Seksualiteit
„Al vanaf het begin krijg ik te horen, dat ik
Franka als een lustobject neerzet", reageert
de maker. „Ik zal de rol die seksualiteit in
Franka speelt niet ontkennen, maar het is
altijd terloops en het houdt gelijke tred met
de tijdgeest. Kijk naar Olga Lawina in
Agent 327 van Martin Lodewijk, die heeft
zich ook zo ontwikkeld. En neem film, daar
stopt seksualiteit ook al lang niet meer voor
de slaapkamerdeur, dat gaat soms verder.
In Franka is dat net zo. Maar ik ga geen con
currentie aan met 'Rode oortjes'."
Dat Franka er in de loop der jaren 'steeds
beter uit gaat zien', komt voor een belang
rijk deel door het medium waarvoor ze
wordt gemaakt en de ruimte die hij krijgt,
benadrukt de tekenaar. „De Pep en de
Eppo/Wordt Vervolgd waren bladen voor
jongeren, de abonnementen werden door
hun ouders betaald. Daar hou je rekening
mee bij het tekenen. De lezers van de Vero
nicagids zijn jonge volwassenen, die beta
len zo'n blad zelf. Dat heeft het uiterlijk
van Franka ook veranderd. Inmiddels is de
serie daar weg. Welke kant het nu opgaat,
weet ik niet." De oorzaak dat zijn creatie
na dertig jaar nog steeds niet is verouderd,
denkt Kuijpers, zit 'm in de tijd en aan
dacht die hij in Franka steekt. Onvermoei
baar legt hij het belang van documentatie
en onderzoek uit, hoe hij locaties bezoekt
en gebouwen fotografeert. Stadsgezichten,
huizen, schepen, auto's, alles zo gedetail
leerd mogelijk. „Soms maak je fouten, le
zers wijzen je daar op. Hergé tekende ooit
pinguïns op de Noordpool. Toen de gelegen
heid zich voordeed, heeft hij dat laten ver
anderen."
Bladerend door de reeks wordt duidelijk
dat niet alleen Franka mooier is geworden,
de decors en de scènes zijn dat ook. „Ik kan
alles naar eigen hand zetten, in mijn tempo.
Daardoor is het nog steeds interessant om
te doen. Striptekenaars zijn arme
mans-filmregisseurs", lacht Kuijpers. "Met
het verschil, dat je als tekenaar niet met
een budget van twintig miljoen, twee jaar
lang, met tweehonderd mensen moet wer
ken."
Tot slot een waarschuwing voor de verzame
laar. Vorig jaar kocht Kuijpers de rechten
van alle Franka-albums terug met de bedoe
ling ze opnieuw, eigentijds, uit te geven.
„Ik ben nogal een verbeteraar", zegt hij.
„Als je toch bezig bent, kun je het maar be
ter goed doen. Als het nodig is en de verha
len worden er beter van, pas ik die albums
gewoon aan. Geschiedvervalsing? Toen de
eerste Asterix verscheen, begin jaren zestig,
zag dat er niet uit: allemaal vlekken. Dat is
later allemaal aangepast. Achteraf mogen
we daar blij om zijn."
Joep van Ruiten