Kollum riep te vroeg
PZC
25
Lageropgeleiden moeten steeds harder knokken voor een baan
Moord Marianne Vaatstra tekende het dorp
zaterdag 1 mei 2004
De moord op Marianne
Vaatstra uit Zwaagwes-
teinde deed het hele land sidde
ren: een zestienjarig Fries meis
je, verkracht, de keel doorge
sneden. Wie doet zoiets gruwe
lijks? Beschuldigende vingers
wezen naar asielcentrum De
Poelpleats in Kollum. Dik dui
zend demonstranten fulmineer
den tegen het asielbeleid, tegen
buitenlanders en tegen de poli
tieke correctheid die hen zo'n
mening ontzegde. Vijf jaar la
ter, een terugblik: toen werden
ze te schande gemaakt, maar
de tijd heeft 'Kollum' inge
haald.
Citaat uit een nagelaten column
van Pim Fortuyn, oktober 1999:
'Een keel doorsnijden, is iets wat een
Fries niet doet. In het dorp gingen on
middellijk geruchten dat het een bui
tenlander moest betreffen, uit een an
dere cultuur, en ja, die woonden in
het asielzoekerscentrum buiten het
dorp. Een redelijke gedachte.'
Het was een van de weinige steunbe
tuigingen aan het verzet tegen de aan
wezigheid van asielzoekers in Kollum.
Dat nog wel van een gestudeerde me
neer uit de Randstad. Meningvormend
Nederland had overwegend een ander
oordeel over de dorpse oproer
kraaiers.
Xenofoob gepeupel, dat was het.
De emoties liepen hoog op in Noord
oost-Friesland. De moord op de zes
tienjarige Marianne Vaatstra - gevon
den in een weiland bij Veenklooster -
bracht vijftienduizend mensen op de
been met witte ballonnen. Friese jon
geren vielen bewoners van asielcen
trum De Poelpleats op straat lastig.
Het centrum kreeg extra bewaking.
Al gauw verschenen ingezonden brie
ven in de kranten. Waarom de politie
de moordenaar niet onder de asielzoe
kers zocht? Of hield Justitie de vreem
delingen soms de hand boven het
hoofd? De angst voor discriminatie
won van gerechtigheid, heette het. In
dat softe, politieke correcte klimaat
durfden die autoriteiten zeker niet op
te treden tegen de asielzoekers.
Zoveelste bewijs
Het omstreden politieonderzoek lever
de niets op. Het plan om een nieuw
asielcentrum te bouwen bij Kollum
was voor velen het zoveelste bewijs
Burgemeester Visser van Kollum zoekt dekking tijdens een informatieavond over het asielzoekerscentrum.
dat het gezag de asielzoekers verkoos
boven zijn eigen volk. Dat volk begon
zich te organiseren in actiegroepen en
politieke partijtjes: VZ 2000, Jonge
ren-Ouderen, Algemeen Belang Kollu-
merland, Azc Nee, De Eiermannen,
Stichting De Haven en Belangengroep
Willem Loréweg. Ze stonden leefbaar
heid voor, al was die term nog niet in
zwang.
Met fanatisme verzamelden zich op 7
oktober 1999 op het Kollumer Maar
tensplein ruim duizend demonstran
ten. Met een waas van verontwaardi
ging over de op 1 mei vermoorde Ma
rianne, scandeerden ze eendrachtig:
'Azc, weg ermee!' Een protest tegen
het nieuwe asielcentrum, én een roep
om te mogen zeggen wat hen goed
dunkt. 'Vrije mening is geen disci-imi-
natie', luidde de hartekreet op een
spandoek.
De vader van de vermoorde Marianne
Vaatstra kreeg het overvolle plein
muisstil. Hij deelde zijn rouw met de
aanwezigen, maar ook zijn grieven
over de 'blunders van Justitie'. Een
noordelijk platform is in aantocht, be
loofde Bouke Vaatstra. Om klachten
te verzamelen van slachtoffers van
asielzoekers. Verdriet werd politiek.
Broeinesten
Toen kwam Hilly Veenstra, oud-Kollu-
mer en inderhaast benoemd tot woord
voerster van 'Azc Nee!' „Asielzoekers
foto Catrinus van der Veen/GPD
centra zijn broeinesten van criminele
activiteiten", klonk het, een uitspraak
die haar zou komen te staan op een
geldstraf wegens belediging op grond
van ras.
Tezelfdertijd, op een paar passen af
stand, hield de gemeente Kollumer-
land met asielorganisatie COA in de
sporthal een informatieavond over de
verhuizing van asielcentrum De Poel
pleats naar de Willem Loréweg. Toen
demonstranten de sporthal binnen
drongen, barstte de bom. Onder hen
dat ene hele bekende groepje. Zes jon
gens: de eiermannen. Burgemeester
Piet Visser was doelwit. Raak. Met ei
erstruif op bril en confectiepak dook
hij weg onder de tafel. Agenten in bur
ger grepen in, een vechtpartij volgde.
De informatiebijeenkomst werd in al
lerijl gestaakt. De dominee huilde, de
eiermannen wachtte een veroordeling
wegens openlijke geweldpleging.
De beelden van de eiersmijterij gin
gen de hele wereld over. Kollum werd
het symbool van politieke achterlijk
heid, bekrompen en bang. In Engelse
tijdschriften dook een nieuw woord
op: to kollumise, het toenemen van
verzet tegen de komst van asielzoe
kers.
Time out, gelastte toenmalig premier
Wim Kok. De beslissing over het nieu
we asielcentrum werd uitgesteld. Dat
betekent geen afstel, riepen de be
stuurders om het hardst. Want zwich
ten voor de omstreden emoties die de
moord losmaakte, dat nooit.
De Fortuyn die het opnam voor de
Kollumers had nog geen serieuze, poli
tieke ambities. Alleen in Kollum
maakte de leefbaarheidsbeweging -
toen alleen in Utrecht en Hilversum
succesvol - van asielzoekers een poli
tiek strijdpunt. In Kollum versplinter
de de beweging. Onvrede bond de aan
hangers. Verder bleken de onderlinge
meningsverschillen te groot en de pro
fessionaliteit te gering.
Toch kregen de demonstranten hun
zin. Ruim een half jaar na hun actie
op het Maartensplein nam de Tweede
Kamer een strengere Vreemdelingen
wet aan.
Het Kollumer PvdA-Tweede Kamer
lid Bert Middel stond aan de basis er
van. De wet werkt. De instroom van
asielzoekers is drastisch afgenomen.
Het aantal bewoners van de Poel
pleats daalde hierdoor. Uiteindelijk
had het COA dat nieuwe centrum in
Kollum helemaal niet meer nodig.
Met het vertrekbeleid van minister Ri
ta Verdonk is Nederland een van de
strengste immigratielanden van Euro
pa geworden.
Burgemeester Visser liet zich een jaar
na de eiergooierij ontvallen: „Alles in
Kollum gebeurt later dan in de rest
van het land."
Hij heeft ongelijk gekregen. 'Kollum'
liep vooruit. En riep te vroeg.
Niels Rigter en Eva Vriend
(De moord op Marianne Vaatstra is
nog steeds niet opgelost)
Piet Visser, burgemeester in ruste. Werd tij
dens demonstratie met eieren bekogeld.
Kreeg hierna politiebescherming. Woont nog
in Kollum.
Zei 2,5 jaar geleden bij zijn afscheid: „Die fo
to's en die beelden heb ik al zo vaak gezien, ze
doen me niets meer. Ik heb er geen minder
waardigheidscomplex van gekregen. We moe
ten er nu een keer een streep onder zetten. De
Kollumers vonden het echt vervelend dat hun
dorp zo in de publiciteit kwam. Terwijl het
gros van de demonstranten helemaal niet in
onze gemeente woonde. Het dorp heeft een
stempel gekregen, dat het niet verdient."
Heeft nu weinig zin in een terugblik. „Toen
wilde ik niemand voor het hoofd stoten en dat
wil ik nou nog niet. Ik heb de episode achter
me gelaten. Het is een bladzijde die is omgesla
gen."
Hilly Veenstra, tijdens het oproer woordvoer
ster van comité 'AZC Nee!'.
„Ik werd voor racist uitgemaakt, terwijl de
meeste mensen dachten: 'Die durft te zeggen
waar het op staat.' Dat mocht niet, de waar
heid zeggen. Of ik te vroeg was met het benoe
men van de asielzoekersproblematiek? Ik denk
het wel. Het politiek correcte is wel een beetje
weg. Ik weet dat mensen tegenwoordig niet
worden veroordeeld om uitspraken, waarvoor
ze mij wél aanpakten."
„Pim Fortuyn noemde mij in een van zijn co
lumns een 'charismatische vrouw'. Toen hij
werd doodgeschoten, kreeg dat een andere la
ding. Natuurlijk heb ik op de LPF gestemd. Ik
ben de partij nog steeds trouw. Of de toestand
is verbeterd? Alle partijen, van links tot
rechts, hebben de ideeën van Fortuyn overge
nomen. Een rem op immigratie, voor wie is
dat nou nog taboe?"
Bert Middel, PvdA-senator uit Kollum, toen
Tweede Kamerlid en woordvoerder Vreemde
lingenzaken.
„Zolang die moord niet is opgelost, wordt het
nooit meer normaal in Noordoost-Friesland;
zolang is een rustig, zuiver debat over asielbe
leid en integratie hier onmogelijk. De scha
duw van vijf jaar geleden blijft eroverheen
hangen. Dat de moordenaar van Marianne nog
niet is gevonden, leeft hier heel erg. Het maalt
maar door. Ik word er nog geregeld op aange
sproken, laatst nog door een mevrouw voor de
kassa in de supermarkt."
„Er is allerlei theorievorming. Vooral over dat
justitie, politie en het COA onder een hoedje
zouden hebben gespeeld. De rechercheurs zou
den hierdoor te laat op het asielcentrum heb
ben gezocht. Ik weet niet of dat zo is, maar ik
weet wel dat het complete verhaal nog nooit is
verteld over hoe dat toen allemaal precies is
gegaan. Een onafhankelijke commissie moet
daar onderzoek naar doen. Anders blijft het zo
leven in de hoofden van de mensen."
Hoite Spijkstra, oud PvdA-wethouder Kollu-
merland en toen actief voor Vluchtelingen
werk. Is naar Heerenveen verhuisd.
„Het is indertijd een heel emotionele tijd ge
weest. Nu is voor ons het boek gesloten, en ik
wil er niet meer teveel aan denken. Mijn
vrouw en ik kenden veel asielzoekers, waar we
positieve ervaringen mee hadden. Die avond
was er zoveel onverdraagzaamheid. Het ging
helemaal de verkeerde kant op." „Het schoot
te ver door: een groep mensen is goed, en.de an
deren niet. Er zijn nog altijd veel dingen niet
aan het licht gekomen. Het was heel ingrij
pend. Wij wilden niet langer in Kollum blijven
en zijn verhuisd naar Heerenveen, waar we nu
een heel goed leven hebben."
Cor Neef, gereformeerd dominee te Kollum.
„Die rel, tsja. Je moet het in zijn tijd zien
Heel veel zaken vielen ongelukkig samen. De
dertigste april, die datum is met asielzoekers
verbonden. Dat is een feit. Voor mij heeft het
niks met de opkomst van Fortuyn te maken.
Dat is een grote onderstroom die nog altijd
vloeit. Bovendien wist Fortuyn waarmee hij
bezig was. Dat is iets anders dan zomaar wat
roepen. Het oproer hier is voorbij, weggeëbd.
In het dorp kunnen mensen elkaar weer in de
ogen kijken. En nee, het asielbeleid is als ge
spreksonderwerp met taboe."
Welke toekomst biedt Nederland voor
jongens en meisjes zonder 'leer-
hoofd'? Arbeidsmarktdeskundigen zien de
toekomst voor lageropgeleiden somber in.
Wat voor werk mogen jongeren van het vm-
bo straks doen? Het eenvoudige fabrieks
werk verdwijnt in hoog tempo naar lage lo
nen landen in Oost-Europa en Azië In Ne
derland groeit het aantal laagopgeleiden
terwijl het land juist behoefte heeft aan ho-
geropgeleiden. Voor lageropgeleiden ziet de
toekomst er daarom somber uit.
Het is een grimmige strijd die de komende
jaren losbarst onder jongeren. Het gevecht
draait maar om één ding: werk. In die straf
fe competitie zijn de twee strijdende par
tijen al te onderscheiden: het gaat om de ge
luksvogels die een hbo-opleiding of univer
sitaire studie hebben afgerond en degenen
die niet zo'n fraaie schoolgeschiedenis heb
ben.
Op de ernst van deze problemen hamerde
de Raad voor Werk en Inkomen vorige
week nog eens flink. Kort gezegd: er komt
een overschot aan lageropgeleiden en een
tekort aan hogeropgeleiden. Staatssecreta
ris Nijs van Onderwijs wil daarom een ver
korte hbo-opleiding beginnen om in de be
hoefte te voorzien.
De kloof is nu al te zien. „Werk voor lage
ropgeleiden is er bijna niet in Den Haag.
terwijl hier wel veel lageropgeleiden zijn",
zegt Maurik Griep, die als regiodirecteur
van Randstad Uitzendbureau voor Den
Haag en wijde omgeving de ontwikkelingen
op de voet volgt. „Je hebt hier wat catering
en schoonmaak', maar dat is het."
Bedrijven trekken bovendien in groten geta
le naar landen met goedkope arbeid om de
kosten te drukken. Multinationals als
Shell, Unilever en Philips zien in China en
Oost-Europese landen gouden bergen. De
exportthee van Douwe Egberts komt uit
Hongarije, Océ laat de kopieerapparaten en
printers voortaan in Oost-Europa en China
maken. Een handelsmissie met milieuminis
ter Sybilla Dekker trok in februari 33 be
drijven naar China.
Hoe sterk de lokroep Van China is, blijkt
ook uit het verhaal van ondernemer
Andries Kout. Als directeur van Weigh
Pack, dat verpakkingsmachines fabriceert
voor onder meer de automobielindustrie,
wordt het bedrijf min of meer gedwongen
naar het oosten te kijken. Kout verwacht
dat de Chinezen de inpakmachines uiteinde
lijk zelf zullen gaan maken.
Kout moest wel uitwijken naar China. De
lonen zijn in Nederland relatief hoog, dus
moeten bedrijven met een product op de
proppen komen dat veel waarde kan 'toe
voegen'; technisch hoogstaande producten,
die niet zo gemakkelijk elders m de lagelo
nenlanden zijn te maken.
Nu werken de mannen met maximaal lage
re school nog wel bij Weigh Pack. „Goeie
gasten van Turkse komaf", noemt Andries
Kout ze. Mannen die niet zwaar leunen op
diploma's, maar op routine en ervaring.
„Maar", erkent Kout ruiterlijk, „ik heb
steeds meer medewerkers met minimaal
mts.
Voor de 'bollebozen' ziet het er het zonnigst
uit. Met hun mooie diploma op zak kunnen
zij aankloppen bij ministeries, internationa
le instellingen, verzekeraars en telefoniebe
drijven. Afhankelijk van de studie die zij
kozen, vinden zij relatief snel een baan en
zijn minder vaak werkloos dan lageropgelei
den.
Keihard
•Hoe anders is de toekomst van jongeren zon
der die fraaie schoolcarrière.
De cijfers zijn keihard. Het Researchcen
trum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt pu
bliceerde afgelopen najaar een rapport over
jongeren en de arbeidsmarkt. In dat rap
port voorspellen de onderzoekers dat de ko
mende vier jaar 320.000 jongeren de ar
beidsmarkt zullen bestormen. Van hen
heeft maar liefst tweederde een ongunstig
arbeidsmarktperspectief.
Uitzendbureaus merken al dat de jobs in de
industrie en bij de 'maakbedrijven' niet
voor het oprapen liggen. Eenvoudig fa
briekswerk is er nauwelijks meer in de ste
den. Het gros van de banen waarvoor Rand
stad Uitzendbureau in Den Haag en wijde
omgeving bemiddelt, zijn administratieve
banen op middelbaar niveau.
Terwijl de mbo'ers nog wel aan de baan ra
ken, zit er in ongeschoold werk geen stralen
De arbeidsmarkt biedt steeds minder kansen voor lager opgeleiden
de toekomst. „Er worden steeds meer eisen
gesteld door werkgevers", zegt Rand
stad-directeur Griep. „De thuiszorg is een
groeiende markt, maar je moet eigenlijk
toch een diploma hebben."
Het schrijnende is dat het aantal banen af
neemt voor lageropgeleiden terwijl de
groep lageropgeleiden niet krimpt. Volgens
het CBS had in 2003 veertig procent van al
le mannen en vrouwen die kunnen werken
maximaal basischool of een opleiding op
vmbo-niveau (vroeger mavo en vbo). Sollici
teren wordt voor hen een steeds taaiere
klus. Weliswaar breken voor alle schoolver
laters moeilijke tijden aan maar juist dege
nen die geen mbo kunnen halen, dreigen te
worden vermorzeld door een tekort aan ba
nen.
Extra complicerende factor is verdringing:
in zware tijden nemen de hogeropgeleiden
de banen van de lageropgeleiden in. Werk
gevers kiezen tenslotte liever iemand met
foto Phil Nijhuis/GPD
een mbo-diploma dan met een vmbo-diplo-
ma als zij de keus hebben. De kwetsbaarste
groep vormen kinderen met ouders die hun
wieg in een niet-westers land hadden
staan.
Voor de Mehmets en Rashida's zijn de kan
sen kleiner dan voor de Marlijnen en de Ro
zemarijnen. Voor hen is de kans groot dat
zij belanden in een rij troosteloze baantjes
.zonder perspectief. Dead end jobs noemen
ze dat in de Verenigde Staten. Een leven
lapg naar het uitzendbureau. Een enorme
berg jongeren zal aankloppen bij de sociale
dienst.
Om het nog een tikje erger te maken, komt
het gevaar voor lageropgeleiden van alle
kanten: ook uit het oosten. Als de Neder
landse grenzen opengaan bij de uitbreiding
van de Europese Unie, zal de concurrentie
strijd alleen maar feller worden. Het welva
rende westen zal zeker extra werkwilligen
met een beperkte scholing aanzuigen.
„Die mensen zijn minder gebonden aan
CAO's," bevestigt onderzoeker Didier
Fouarge van de Organisatie voor Strate
gisch Arbeidsmarktonderzoek (OSA) het
'vooroordeel. „Dan zie je verdringing ont
staan."
Hoe groot het belang van het diploma nog
steeds is, blijkt ook uit de woorden van
Randstad-directeur Griep. „Blijf zo lang l
mogelijk op school", luidt zijn advies aan
jongeren. „Maak iets af. Dat maakt je kan
sen vele malen groter."
Belangrijk is de taalvaardigheid, zegt ook 1
Griep. „Leer in elk geval goed Nederlands.
Ik sta er telkens versteld van hoe vaak men
sen zich bij ons komen inschrijven en hun
broer meenemen om te vertalen. Om zich te
wapenen tegen alle gevaren, is het belang
rijk voor lageropgeleiden dat de taal er
goed inzit. Wie zoiets eenvoudigs als de
brandinstructies met snapt, is een gevaar
voor zichzelf en zijn collega's."
Naast al die treurige verhalen zijn er ook
wel lichtpuntjes. Zo zit er brood in de sterk
vergrijzende Nederlandse bevolking, ook in
de Randstad. Al die ouder wordende oude
ren hebben zorg nodig, waardoor die
branche zal groeien en bloeien. Slimme
schooldirecties spelen daar op in door leer
lingen al vroeg tijdens hun opleiding in con
tact te brengen met hun toekomstige werk
gevers.
„Je doet ze geen plezier door ze lang op
school te houden", is de ervaring van direc
teur Kars Veling van het Johan dé Witt Col
lege in Den Haag. „Leerlingen die moeite
hebben om op hun stoel te blijven zitten,
moet je met te lang in de schoolbanken la
ten. Daar bewijs je ze geen dienst mee."
Ellen den Hollander
