Wiegje vol schuld en schaamte
PZC
Wil
Wonderlijke wedergeboorte van Softenon
ZILVERGRIJS
Taal
zaterdag 24 april 2004
Een op de tien jonge moeders verandert na de
bevalling langzaam maar zeker in een depressief
wrak. De kans daarop valt te voorspellen, ontdekte
psychologe Gerda Verkerk die in Tilburg
promoveerde.
DoorLINDYJENSE
Daar lig je dan, een
verse moeder in
het kraambed.
Uitgeput maar in
tens tevreden
met de baby die je op de we
reld hebt gezet. Of wil het moe
derschap maar niet wennen?
Word je bekropen door een
toenemend gevoel dat je het al
lemaal toch niet aankunt?
Het gaat hierbij niet om de 'ge
wone' postnatale blues, met als
bekendste verschijnsel de
'kraamvrouwentranen' een
paar dagen na de bevalling. Als
de klachten maanden aanhou
den is er sprake van een serieu
ze postnatale depressie, een
psychiatrische aandoening die
een op de tien jonge moeders
treft. Jaarlijks lijden in Neder
land 20.000 vrouwen aan diep
gaand baby leed.
„Het is alsof alle kleur uit je le
ven verdwenen is", zegt psy
chologe Gerda Verkerk. Ze pro
moveerde onlangs aan de Uni
versiteit van Tilburg op een on
derzoek naar de preventie van
postnatale depressie. „Vrouwen
die eraan lijden krijgen slaap
problemen, ze hebben veel of
juist helemaal geen eetlust. Ze
schamen zich daar ook nog
eens over. Want je moet toch
immers blij zijn met je baby."
Onbehandeld kan een postna
tale depressie langdurige nega
tieve gevolgen hebben voor de
relatie tussen moeder en kind,
de ontwikkeling van het kind
en de relatie met de partner.
Bovendien verdubbelt een post
natale depressie de kans op la
tere depressies.
Allemaal goede redenen om
eens uit te zoeken of het moge
lijk is om met behulp van psy
chologische middelen de aan
doening te voorkomen. Ver
kerk kwam via verloskundige
praktijken en ziekenhuizen in
Tilburg en Veldhoven in con
tact met 1200 zwangere Bra
bantse vrouwen. Ze volgde na
screening middels een vragen
lijst een aantal van hen vanaf
twintig weken zwangerschap
tot een jaar na de bevalling.
Een deel van de zwangere vrou
wen bleek eerder een depressie
te hebben meegemaakt en
voelde zich ook tijdens de
zwangerschap depressief. On
derzoekster Verkerk plaatste
hen daarom in een groep met
een hoog risico op postnatale
depressie. Van deze hoog-risi-
cogroep bleek maar üefst een
kwart in het eerste jaar na de
bevalling inderdaad een post
natale depressie te hebben ont
wikkeld. In de laag-risicogroep
was dat slechts zes procent.
Nog sterkere risicofactoren
voor het ontstaan van een post
natale depressie bleken te
schuilen in de karakters van de
aanstaande moeders. Verkerk:
„Vrouwen die gauw ergens een
probleem van maken en hun
gevoelens moeilijk kunnen ui
ten, hebben een vier keer gro
tere kans op het ontwikkelen
van een depressie in het eerste
jaar na de geboorte."
In een poging om de - verwach
te - postnatale depressie snel te
kunnen verhelpen, bood Ver
kerk vrouwen in de hoog-risi-
cogroep tien psychologische
sessies aan na de bevalling. Op
merkelijk genoeg bleek dat
vrouwen met een hoog risico
die graag counseling wilden, in
de praktijk de allergrootste
kans liepen om ook echt een
depressie te krijgen: maar liefst
zeven keer zoveel als vrouwen
uit de laag-risicogroep.
Blijkbaar kan een zwangere
vrouw het zelf aanvoelen als
het mis dreigt te gaan. „Het
kan zijn dat deze vrouwen er
varing hebben met hun reac
ties op eerdere ingrijpende ge
beurtenissen. Of misschien
kennen ze zichzelf gewoon erg
goed", denkt Verkerk. „Het is
in ieder geval een reden om
goed naar de behoeftes van
zwangere vrouwen te luiste
ren."
Negentig vrouwen uit de hoog-
risicogroep kregen in de eerste
drie maanden na de bevalling
tien gesprekken met een psy
choloog over hun gevoelens en
zorgen. Het aantal postnatale
depressies bleek desondanks
niet minder dan kon worden
verwacht. En hoewel de vrou
wen zelf aangaven tevreden te,
zijn met de sessies, bleken ze
niet te helpen om de depressie
ve gevoelens te verminderen.
„Met dit soort algemene thera
peutische gesprekken kun je
een postnatale depressie dus
niet voorkomen", is de nuchte
re constatering van Gerda Ver
kerk. Ze voegt eraan toe dat
postnatale depressie in het al
gemeen goed te behandelen is.
„Maar we zijn er dus niet in ge
slaagd om de ontwikkeling te
voorkomen, en dat was toch
het doel van het onderzoek."
Verkerk vindt het wel belang
rijk om vrouwen met een ver
hoogd risico op postnatale de
pressie extra in dg gaten te
houden. Als verloskundigen, de
huisarts of de verpleegkundi
gen van het consultatiebureau
bedacht zijn op symptomen
van depressie, kan die immers
sneller worden opgelost en be
handeld.
De rol van het medisch perso
neel is eveneens van groot be
lang tijdens een moeizaam ver
lopende bevalling. Het onder
zoek van Verkerk wijst name
lijk ook uit dat moeders na een
langdurige en pijnlijke beval-
lllustratie Valentijn Voorhoeve
ling ernstige stressklachten
kunnen ontwikkelen. Ze kun
nen nachtmerries houden over
de bevalling of de nare mo
menten steeds herbeleven.
„Vooral als de vacuümpomp of
de verlostang wordt ingezet.
Dat is heel indringend", zegt
Verkerk. Goede medische in
formatie tijdens de bevalling
blijkt veel van deze klachten te
kunnen voorkomen. Als de ver
loskundige of de gynaecoloog
de moeder steeds uitlegt wat er
gebeurt, is de kans op posttrau
matische stress veel kleiner. Of
de aanstaande vader ook nog
eens bemoedigend aan het bed
staat, maakt daarbij niks uit.
Een rotbevalling blijft een rot-
bevalling.
SARS-vaccin
Het vaccin tegen de besmettelijke longziekte SARS is in de
maak. Testen bij muizen met een vaccin gebaseerd op een ei
wit op het oppervlak van het SARS-virus, zijn geslaagd,
schrijft Z-Y. Yangi (National Institutes of Health, Bethesda) in
het wetenschappelijk tijdschrift Nature. Het vaccin beschermt
de muizen tegen het virus. Nu moet de stap naar mensen wor
den gemaakt.
Placebo
Het placebo-effect (het genezend effect van een neppil) treedt
ook op bij chirurgie. Patiënten met de ziekte van Parkinson
bij wie een nepoperatie werd verricht - waarbij zogenaamd
embryonale dopaminecellen in hun hersenen werden getrans
planteerd - meldden na de 'ingreep' een verbetering van de
kwaliteit van leven. Ook artsen zagen vooruitgang bij de pa
tiënten. Dit schrijft C. McRea (University of Denver) in het vak
blad Archives of General Psychiatry op grond van een onder
zoek bij zeventig Parkinson-patiënten.
Geheugeneiwit
Een eiwit met de naam RIM1 alfa speelt een belangrijke rol bij
het leerproces en de werking van het geheugen. Muizen die
dit eiwit missen kunnen amper iets leren of onthouden, con
stateert C. Powell University of Texas, Dallas in het vakblad
Neuron. Door de precieze functie van dit eiwit verder te bestu
deren, hoopt Powell meer te weten te komen over hoe leren
en het geheugen werken en hoe eventueel leer- en geheugen
stoornissen in de toekomst behandeld zouden kunnen wor
den.
Prostaat
Werd vroeger gezegd dat je van seks en zelfbevrediging aller
lei enge ziektes zou krijgen, nu blijkt het omgekeerde waar.
Mannen die vaak zaadlozingen hebben, lopen een geringer ri
sico op prostaatkanker, dan mannen die weinig zaadlozingen
hebben. Dit berekent M. Leitzmann (National Cancer Institu
te, Bethesda) in het medisch tijdschrift JAMA op grond van ge
gevens van een kleine 30.000 mannen. Mogelijk voorkomen
frequente zaadlozingen het ophopen van kankerverwekkende
stoffen in de prostaat, oppert Leitzmann.
Wondheling
Wonden die veelvuldig zijn blootgesteld aan sigarettenrook
helen langzamer en vormen ernstiger littekens. Dat komt
doordat sigarettenrook de werking belemmert van fibroblas-
ten, cellen die van groot belang zijn bij het dichtgroeien van
de wond, schrijft L. Wong (University of California, Riverside)
in het vakblad BMC Cell Biology op grond van laboratorium
proeven.
'Met taal dient men zorgvuldig om
te gaan.' Het klinkt ouderwets en ik
weet wel dat taal nu eenmaal veran
dert, en dat het niet tegen te houden
valt, en dat dat maar goed is ook, an
ders zouden we nu nog Middeleeuws
praten, en dat Adam en Eva al wel
tegen hun kinderen gezegd zullen
hebben dat ze een beetje op hun
woorden moeten letten. Maar als je
over de zestig bent, hoeft niet alles
per se nieuwerwets te klinken. Je
hebt, om het zo te zeggen, vergun
ning.
In de jaren zeventig vond men het
'coco'-taalgebruik uit. Dat betekende
'communicatief-competent'. Dat
kwam erop neer dat, wat voor taal je
ook uitsloeg, het van geen kanten
hoefde te kloppen, 'als ze je maar
snappen, man, weetje wel'. En met
de naweeën daarvan zitten wij nu
nog steeds. Een boek lezen? Hoe
gaat dat ook weer? Taal hoor je voor
namelijk via televisie en radio en
wat je dan hoort, stemt niet tot gro
te vrolijkheid.
Één uur naar de radio luisteren le
verde gisteren de volgende droevige
oogst op: 'de Roomse straten', waar
de straten van Rome bedoeld wer
den. 'Dit is een geheel nieuw media'
(de dag is niet ver meer dat we me
dia's te horen krijgen.) 'Het bureau,
die dit onderzocht heeft.' 'Het land
en haar regering.' 'De meest ultieme
inspanning'
De goede uitspraak van het Neder
lands is weer een ander weinig op
beurend hoofdstuk. De ei- (of ij-
)klank en de ou-ldank zijn aan het
verdwijnen en maken plaats voor
haai, jaai en zaai, vrouwen worden
Door ALBERT DE BEER
fraauwen. Je zou denken, dat presen
tatoren en nieuwslezers enigszins
geschoold worden in een accentloze
uitspraak. Nee dus. Bij de ANWB lijk
je als filevoorlezer alleen maar aan
genomen te worden, als je over een
fors vet accent beschikt, over een
Gooise R, zo vet als een MacDonalds-
maaltijd (grote portie) en ook een
Amsterdamse tongval is prima. Zo
wordt Bergen op Zoom, 'Bergen op
Zoum' en Den Bosch, 'Den Boisch'.
Moet je nu echt boven de zestig zijn
om zoiets te horen? Komt het alleen
maar omdat mijn generatie ooit ge
wend is geweest beschaafd Neder
lands uit de radio te horen? Tja, dat
zal het wel zijn.
Onze minister-president is daarbij
nota bene een van de slechte-voor-
beeldgevers. En dan bedoel ik dus
niet de voorspelbaarheid van de
standaardzinnen, die over elkaar
heen buitelend, uit zijn mond rol
len. Als hij begint met: 'Één ding...'
leun je blindelings aanvullen: '...mo
ge duidelijk zijn.' En bij: "Waar het
nu...' brult de hele familie: '...in de
eerste plaats op aankomt'.
Gênanter voor deze verdediger van
Normen en Waarden - en correct
taalgebruik is toch echt wat waard,
dacht ik - is zijn sloddervosachtige
uitspraak. In zijn haast om nog snel-
een grootse daad te stellen, vóór zijn
termijn verstreken is, slikt hij steeds
meer letters in.
Geachte minister-president, nog één
keer: het is niet 'koonklijk' maar k-o-
n-i-n-k-l-ij-k. Dus, waar het op aan
komt is, dat u op een gegeven mo
ment en niet op een 'geven ment')
uw v-e r-a-n-t-w-o-o-r-d-e-l-i-j-k-h-e-i-d
neemt en niet uw 'vranwoorlijkheid'.
Door WILL GERRITSEN
Het medicijn zou misselijkheid
bij zwangere vrouwen bestrij
den, maar bleek ernstige mis
vormingen bij duizenden ba
by's te veroorzaken. Schok
kend waren de foto's van 'Sof-
tenon-baby's: kleintjes die door
ernstige misvormingen voor
het leven waren getekend. Zui
gelingen zonder armen en/of
benen. Of bij wie onvolgroeide
voetjes en handjes aan de
romp bungelden. Toch maakt
Softenon een comeback, als
preparaat dat bij ernstige ziek
tes helpt.
In november 1961, vier jaar na
dat het Akense farmabedrijf
Chemie Grünenthal een nieuw
middel tegen slapeloosheid en
tegen misselijkheid tijdens de
zwangerschap op de markt had
gebracht, sloeg de Duitse kin
derarts Widukind Lenz (1919-
1995) alarm. Hij was ervan
overtuigd dat er een verband
bestond tussen een mysterieu
ze epidemie van misvormde
baby's en het slikken van Softe
non door vrouwen in het begin
van hun zwangerschap.
Toen hij Chemie Grünenthal
over zijn bevindingen inlichtte,
stuitte hij op een muur van on
geloof. „Het kostte me tien da
gen stevige discussies met het
bedrijf, gezondheidsinstanties
en experts om het middel uit
de markt te halen, en dat was
dan nog vooral te danken aan
berichten in de pers", blikte hij
later terug.
Lenz haalde zijn gelijk toen
acht maanden nadat het medi
cijn in de ban was gedaan de
raadselachtige epidemie snel
Softenon is een krachtige ontstekingsremmer die onder meer werkt tegen
ernstige aandoeningen zoals lepra (foto), maar ook de ziekte van Behcet
(oogontstekingen, abcessen en zweren), de ziekte van Crohn, reuma en
MS. Foto EPA/Michael Reynolds
uitdoofde. De gevolgen van het
grootste medische schandaal
ooit waren rampzalig. Wereld
wijd werden 10.000 tot 15.000
Softenon-kinderen geboren,
terwijl in Nederland 34 van de
ze kinderen werden geregis
treerd. Duizenden baby's stier
ven als gevolg van ernstige af
wijkingen in hun organen.
Achteraf bleek dat een proef
dieronderzoek naar de veilig
heid van het middel niet deug
de.
Chemie Grünenthal voorkwam
een veroordeling door in 1970
de schade van de slachtoffers
in een aantal landen te com
penseren. Het bedrijf keerde
honderd miljoen mark uit.
Het boek werd echter niet defi
nitief dichtgeslagen. Al in 1965
ontdekte een Israëlische arts
bij toeval een nieuwe toepas
sing voor het middel. Hij vond
in de ziekenhuisapotheek nog
overgebleven Softenon voor
een leprapatiënt die vanwege
de pijn aan zijn lepraknobbels
al nachten wakker lag. De
knobbels verdwenen, evenals
de koorts.
Tegenwoordig is thalidomide,
de naam van het werkzame be
standdeel van Softenon, in tal
van landen toegelaten als me
dicijn tegen ernstige complica
ties bij lepra. Hierdoor kan de
monsterlijke bijwerking echter
toch weer de kop opsteken: er
worden weer Softenon-baby's
geboren. Medisch vakblad
Drug Safety meldde 33 offici
eel geregistreerde gevallen in
Brazilië.
Onderzoekers ontdekten in de
loop der jaren twee bruikbare
eigenschappen van Softenon:
het is een krachtige ontste
kingsremmer en verhindert
daarnaast het ontstaan van
nieuwe bloedvaatjes (en daar
mee mogelijk ook van gezwel
len). Er bestaat een waslijst
van aandoeningen of sympto
men waarbij artsen Softenon
toepassen: zoals ernstige ver
magering bij kanker, tbc, de
ziekte van Behcet (oogontste
kingen, abcessen en zweren),
de ziekte van Crohn, aids-
symptomen als zweren in de
mond, reuma en MS.
Ook in Nederland wordt het
beruchte medicijn voorge
schreven. Internist en hemato-
loog (bloedexpert) K. Wu van
het Erasmus Medisch Centrum
in Rotterdam: "Het heeft mo
menteel een vaste plaats bij de
behandeling van de ziekte van
Kahler (kanker aan het been
merg, red.) en wordt gegeven
aan patiënten bij wie de ziekte
weer actief is geworden na een
eerdere behandeling met che
motherapie." Volgens recente
gegevens van Wu reageert
tachtig procent van de Kahler-
patiënten op een combinatie
van thalidomide (Softenon dus)
met het middel prednisolon of
dexamethason.
Hoewel thalidomide in Europa
niet is geregistreerd, mag het
toch onder strenge voorwaar
den worden verstrekt. Wu: "De
eerste reactie van de patiënt
bij het horen van Softenon is
meestal even schrikken. Ech
ter na voorlichting en bedenk
tijd gaat bijna iedereen ak
koord." Patiënt en arts zijn ver
plicht een verklaring te onder
tekenen dat ze op de hoogte
zijn van de bijwerkingen en ri
sico's. Bovendien dienen de pa
tiënt en/of partner, als ze in de
vruchtbare leeftijd zijn, min
stens twee vormen van anti
conceptie te gebruiken.
Chocolade
Het eten van choco
lade wil wel eens
rustgevend werken
onder stressvolle
omstandigheden.
Bij zwangere vrou
wen lijkt de choco
lade ook het tempe
rament van de baby
te beïnvloeden. Ba
by's van vrouwen
die tijdens de zwan
gerschap regelma
tig chocolade aten,
waren zes maanden
na de geboorte
minder angstig
voor nieuwe situa
ties dan baby's van vrouwen die tijdens de zwangerschap am
per chocolade aten. Dit stelt K. Railckonen (universiteit Helsin
ki) in het vakblad Early Human Development op grond van
een onderzoek onder 305 moeders en baby's. Mogelijk zijn be
standdelen uit de chocolade verantwoordelijk voor dit ver
schil, speculeert Rakkonen.
