Verantwoord fastfood eten
Hoopvol Alzheimer-onderzoek
DOKTER THUISD°orPAULVAND"K
In de huid van de patiënt
zaterdag 17 april 2004 WlQ
■■■■■Cl 74* J M 1131
HIV
Besneden mannen lopen minder snel een besmetting 01
HIV, het virus dat aids veroorzaakt. Dit constateert S°R{
nolds (Johns Hopkins University, Baltimore) in medisch
schrift The Lancet op grond van een onderzoek onder 2;
mannen. De geringere HIV-besmetting van de besneden
mannen is niet het gevolg van andere seksuele gewoont
want andere geslachtsziekten (syfilis, herpes, gonorroe)
men bij besneden mannen even vaak voor als bij onbesi
den mannen. Bepaalde cellen in de voorhuid zijn erg ge
lig voor HIV-besmetting, vermoedt Reynolds.
Tourette
Een chirurgische techniek die wordt gebruikt bij de beh
deling van de ziekte van Parkinson, het elektrisch priki
van bepaalde hersendelen via geïmplanteerde elektrode
blijkt ook nuttig bij de behandeling van het syndroom
Tourette. Bij een 31-jarige patiënt bij wie medicijnen tej
de aandoening niet hielpen, verdwenen de klachten (p](
linge bewegingen en uitroepen) na de operatie prompt,
meldt het University Hospital of Cleveland in een persbi
richt.
Diabetes
Diabetes type 1, de vorm van suikerziekte die al op jong
leeftijd optreedt, kan mogelijk in de toekomst worden
komen. Experimenten bij muizen met een 'vaccin' date
ontstekingsreactie voorkomt die aan de basis staat van<
tes type 1, zijn succesvol verlopen, meldde Y. Al-Abed (N
Shore-Long Island Jewish Research Institute, Manhasset)
dens een congres van de American Chemical Society. Bi
muizen met een genetische aanleg tot diabetes voorkwi
een injectie met het vaccin in negentig procent van dec
len dat er daadwerkelijk diabetes ontstond.
Borstkanker
Kleine borsttumoren (kleiner dan twee cm in doorsnee)
nen afdoende worden vernietigd via zogeheten radiofre
quente ablatie. Hierbij wordt de tumor aangeprikt meti
dunne naald die vervolgens wordt verhit tot een tempei
tuur van 95°C. Dit vernietigt nagenoeg alle kwaadaardig
len, concludeert D. Fomage (University of Texas, Houstc
het vakblad Radiology op grond van een studie bij 2Fpa
tes. Het grote voordeel van deze techniek is dat deze nai
lijks zichtbare sporen nalaat.
Door HARM HARKEMA
Breng op een ver
jaardagsfeestje het
onderwerp op goe
de en slechte vet
ten, en er wordt
vast en zeker gezegd dat dier
lijke vetten slecht zijn en
plantaardige goed. Dierlijke
vetten bevatten immers veel
verzadigde vetzuren die het
cholesterolgehalte verhogen
en dat is slecht voor hart en
bloedvaten. Plantaardige vet
ten bevatten veel onverzadigde
vetzuren die het cholesterolge
halte verlagen, en dat is goed
voor hart en bloedvaten, zo
herinnert menigeen zich nog
de indringende gezondheids-
boodschappen uit de jaren ze
ventig en tachtig.
Tot begin jaren negentig werd
inderdaad gedacht dat het alle
maal zo simpel was. Toen ech
ter werd het verhaal wat ge
nuanceerder, dus ingewikkel
der om over te brengen. Zo
werd toen meer bekend over
het verschil tussen goed en
slecht cholesterol, en werd ook
ontdekt dat zogeheten trans
vetzuren het gehalte aan goede
cholesterol verlagen en dat aan
slechte cholesterol verhogen.
Transvetzuren zijn sindsdien
dus slecht. Ze komen in grote
hoeveelheden voor in plantaar
dige vetten die kunstmatig zijn
gehard, zoals harde margari
nes en harde frituurvetten.
Harde margarines en harde fri
tuurvetten bevatten bovendien
meer verzadigde vetten dan
vetten die bij kamertempera
tuur vloeibaar zijn.
Het juiste antwoord op de
goed- of slechtvraag luidt dus
tegenwoordig: Vetten die op
kamertemperatuur min of
meer vloeibaar zijn, zijn goed:
harde vetten (waaronder zoals
eerder al bekend ook alle dier
lijke vetten) zijn slecht.
De voedingsindustrie pakte de
nieuw verworven kennis op,
althans ten dele. Een harde
margarine zoals Blue Band be
vat al sinds midden jaren ne
gentig nauwelijks nog trans-
vetten. Sinds enige tijd komt
Blue Band tevens uit de knijp-
fles, dus met minder verzadig
de vetzuren bovendien.
Met frituurvetten lag het alle
maal aanvankelijk - ook tech
nisch- wat moeilijker. Niette
min frituurt vandaag de dag
zestig procent van de huishou
dens in vloeibaar vet. Voor het
overgrote deel van de catering
industrie en instellingen als
bejaardentehuizen en zieken
huizen geldt hetzelfde. Alleen
de fastfoordsector laat het af
weten. Uit onderzoek van de
Consumentenbond bleek vorig
jaar dat negen van de tien
snackbars de frites en de kro
ket nog bakken in harde vet
ten.
Waarom frituurt de snackbar
houder nog in pertinent onge
zond vet? Het is de macht der
gewoonte, en bovendien was
er lange tijd geen behoorlijk
alternatief, zegt voorzitter
Maarten Colijn van de sector
fastfood en ijsbedrijven van
Koninklijke Horeca Nederland.
Colijn kan het weten want hij
heeft 25 jaar een cafetaria ge
had. „Veel ondernemers zijn
tevreden met het vet dat ze ge
bruiken, en de klant vraagt
niet om iets anders", weet hij.
Wie naar de snackbar gaat, is
immers op het moment dat hij
dat doet eventjes niet geïnte
resseerd in de eigen gezond
heid, of denkt daar zelfs nooit
over na.
Je had natuurlijk, zegt Colijn
ter verdere verdediging van de
snackbarhouder, altijd al wel
arachide-olie, maar die is erg
duur. En zonnebloemolie,
maar die moet je elke dag ver
vangen, in tegenstelling tot ge
hard vet, dat dagen meegaat.
Verder denkt menig patatbak
ker dat de patat die in het door
hem sinds jaar en dag gebruik
te vaste vet wordt gebakken,
lekkerder is. Onzin, blijkt uit
een smaaktest van de Consu
mentenbond. In vloeibare
oliën gebakken patat blijkt
even lekker te worden gevon
den.
Ook het argument dat er geen
goed alternatief is voor harde
vetten, gaat niet meer op. De
laatste paar jaar zijn er voor de
cafetariahouder veel uitsteken
de, dus stabiele en niet al te
dure vloeibare frituurvetten op
de markt gekomen.
Koninklijke Horeca Nederland
vond het, in samenwerking
met het Productschap voor
Margarine, Vetten en Oliën,
dan ook tijd worden voor een
campagne onder snackbarhou
ders. Motto: verantwoord fritu
ren. Doel: in 2006 dient de sec
tor voor minimaal de helft te
zijn overgestapt op vloeibare
vetten.
Maar, zegt Colijn, eigenlijk
moet iedere snackbarhouder
binnen nu en twee jaar over
stappen op vloeibaar vet.
„Vloeibaar vet is door de bank
genomen ietsjes duurder, maar
je moet je als ondernemer
schamen als je er nu niet op
overstapt. Er is geen excuus
meer om dat niet te doen. Je
hebt als ondernemer ook een
maatschappelijke verantwoor
delijkheid."
Zo is dat. De grote jongens in
de fastfoodwereld beseffen
maar al te goed van waar de
wind waait. Ketens als de Febo.
McDonalds, Burger King, Smul-
lers. Bram Ladage, Big Snack,
Snackpoint, Verhage, Food Pla
net, Plaza en HapSnap, zijn nu
overgestapt op vloeibare vet
ten of doen dat binnenkort. Ze
weten zich bevoorraad door
meewerkende vetproducenten
als Romi, Remia, Diamant,
Gouda's Glorie en Levo die met
steeds gezondere oliën op de
markt komen.
Zon
Teveel zonnen veroorzaakt huidkanker, maar heel wein
zonnen vergroot de kans op non-Hodgkin lymfoom, een
vorm van bloedkanker. Dit vertelde B. Armstrong (univf
teit Sydney) tijdens een congres van de American Assori
for Cancer Research in Orlando op grond van een onder
onder 1400 personen. Waarschijnlijk speelt hierbij een
ringe aanmaak van vitamine D als gevolg van te weinig
blootstelling aan zonlicht een rol, aldus Armstrong.
Vet en eetgedrag
Het hormoon leptine, dat wordt aangemaakt door vetce
is in staat de 'bedrading' van hersendelen die betrokker
bij het regelen van de eetlust permanent te veranderen
der invloed van leptine neemt de activiteit toe in het he
deel dat de eetlust onderdrukt, schrijft S. Pinto (Rockefe
University, New York) in het wetenschappelijk tijdschrii
Science op grond van onderzoek bij muizen. Bij menser
overgewicht is bekend dat sommigen een tekort hebber
leptine, maar andere juist teveel leptine aanmaken. Mei
kennis van de precieze werking van dit hormoon kan m
lijk leiden tot nieuwe behandelingen bij overgewicht.
De meeste thuisfrituurders, de
cateringindustrie en instellingen
als bejaardentehuizen bakken
hun patat en bitterballen
inmiddels in olie die het
cholesterolgehalte in het bloed
verlaagt. Maar de fastfoodsector
- van hamburgerketen tot
individuele snackbar - gebruikt
nog massaal geharde vetten die
slecht zijn voor hart en
bloedvaten. Dat moet hoognodig
anders.
Verantwoord frituren in vloeibaar vet nu ook in de snackbar. Foto GPD/Harmen de Jong
Je hebt geen idee hoe het voelt om
depressief te zijn, zei meneer Zo-
lof. En hij heeft gelijk. Natuurlijk
weet ik dat een depressieve pa
tiënt somber is gestemd, weinig
plezier ervaart in zijn bezigheden,
lijdt aan slaapstoornissen en ner
gens fut voor heeft. Maar hoe het
werkelijk voelt om depressief te
zijn, kan ik me niet voorstellen.
Van psychiaters wordt beweerd
dat zij behoren tot het medisch
specialisme met de meeste gek
ken. Psychiaters zouden privé va
ker met psychische problematiek
te maken gehad hebben dan beoe
fenaars van andere specialismen.
Gelukkig maar. Ze kunnen zich
dan beter een beeld vormen van
de patiënt die psychisch vastgelo
pen is.
Huisartsen zijn wat dat betreft
minder goed geëquipeerd. Ze zijn
weliswaar vaker verslaafd, vaker
gescheiden, plegen vaker zelf
moord en gaan eerder dood dan
vergelijkbare beroepsgroepen,
maar ze lijden niet vaker aan de
alledaagse kwalen waarmee hun
patiënten kampen. Dat betekent
dat het moeilijk is voor de gezon
de huisdokter te begrijpen wat
zijn zieke patiënt doormaakt.
Toen mijn oor tijdens de vakantie
na het zwemmen dichtzat, be
greep ik pas hoe lastig het is als
zo'n prop oorsmeer je oor afsluit.
Een paar jaar geleden had ik
wondroos aan mijn been. Hoge
koorts, pijnlijk rood been en opge
zette klieren in de lies. Een hele
week bedrust. Dagelijks geef ik
mijn patiënten dit soort adviezen.
Maar toen merkte ik pas hoe moei
lijk het is om zo'n advies uit te
voeren. Hoe voelt het om met een
hartinfarct in de ambulance naar
het ziekenhuis vervoerd te wor
den? Hoe ziet je leven eruit met
borstkanker? Hoe voel je je als je
halfzijdig verlamd bent na een
hersenbloeding? Je kunt nog zo
lang luisteren naar de patiënt,
hem/haar vragen stellen over alle
details, maar je zult er nooit in sla
gen in hun huid te kruipen. Als
dokter blijf je een buitenstaander,
ook al doe je nog zo je best om een
beeld te krijgen van wat de patiënt
doormaakt.
Romans over gezondheid en ziekte
kunnen artsen helpen hun patiën
ten beter te begrijpen. In de Ver
enigde Staten is voor medische
studenten 'literatuur en genees
kunde' een verplicht onderdeel
van de opleiding. Anne Hudson Jo
nes die het vak doceert aan de uni
versiteit van Texas zegt: „romans
geven studenten een beeld van
wat zij doen in de geneeskunde en
wat geneeskunde doet met hen".
In Nederland is de koppeling tus
sen literatuur en geneeskunde een
nieuw aandachtsgebied in het me
disch onderwijs. Aan de VU in Am
sterdam en in het Radboud Zie
kenhuis in Nijmegen worden lite
ratuurcursussen gegeven voor me
dische studenten. De cursussen
zijn gekoppeld aan een thema:
kanker in de literatuur, pijn in de
literatuur, depressie in de litera
tuur. Door romans en autobiogra
fieën te lezen kan de dokter meer
inzicht krijgen in de belevingswe
reld van de patient.
Ik zal er Maarten Biesheuvel nog
eens op naslaan, heb ik meneer
Zolof beloofd.
Door BOB KROON
Wetenschappers aan de Univer
siteit van Ziirich denken nog
dit jaar klinische proeven te
kunnen beginnen met een
hoopgevend vaccin tegen de
ziekte van Alzheimer. Het gaat
om een entstof die twee jaar
geleden in de Verenigde Staten
is ontwikkeld. Het activeert an
tistoffen tegen de zogeheten
amyloiden, klompjes vervorm
de eiwitcellen in de hersenen
die kenmerkend zijn voor
Alzheimerpatiënten. Het vac
cin remde de vorming van
amyloïde weliswaar af, maar de
proeven werden stopgezet van
wege ernstige bijwerkingen.
Van de 298 proefpersonen kre
gen er namelijk 18 hersenvlies
ontsteking.
„Oorspronkelijk dachten we
dat de beoogde reactie van an
tistoffen verantwoordelijk was
voor de ontsteking, maar dat
blijkt nu niet het geval te zijn",
zegt dr. Roger Nitsch, hoofd
psychiatrisch onderzoek van de
medische faculteit in Zürich.
„Na onderzoek van dertig pa
tiënten bleek dat het vaccin in
derdaad amyloïdevorming te
genging, maar tegelijkertijd
ongewenste T-cellen activeer
de, de vermoedelijke oorzaak
van de hersenvliesontsteking."
In Zürich heeft men het vaccin
nu zodanig kunnen modifice
ren, dat de T-celreactie is uitge
schakeld. Nitsch toont zich
voorzichtig optimistisch over
de doelmatigheid van het aan
gepaste vaccin. „We hopen dat
we nu de antilichamen kunnen
mobiliseren zonder dat de T-
cellen opspelen."
Nitsch mikt op een 'tweespo
renbeleid', klinische proeven
Alzheimer, wegglijden in vergetelheid en niet meer weten wat je zoekt in een lege tas, overkomt ongeveer de
helft van de 80-plussers. K
met het aangepaste vaccin of
directe injectie van antilicha
men. Vaccins zijn voorname
lijk bedoeld om ziektes te voor
komen en op zichzelf geen ge
neesmiddel, hoewel dierproe
ven hebben bewezen dat het
anti-Alzheimervaccin de amy
loïdevorming afremt. „Waar
we naar streven is een zo vroeg
mogelijke identificatie van Al-
zheimer-risicogevallen", aldus
Nitsch. „Daar zie ik de grootste
kansen voor dit preparaat."
Mocht de immuniteitsrespons
bij de proeven inderdaad aan
de verwachtingen voldoen, dan
voorziet Nitsch een nieuwe toe
komst voor ook andere neuro
logische ziekten met afwijken
de eiwitcelvorming, zoals Par
kinson en de zeldzame, maar
fatale ziekte van Creutzfeldt-Ja-
cob, een menselijke vorm van
BSE, de gekke-koeienziekte.
Overigens zoekt men ook el
ders naar de tot dusver ongrijp
bare oorzaak van Alzheimer,
een ouderdomsziekte waaraan
de helft van de 80-plussers
lijdt. Aangenomen werd tot
dusver dat de tot dementie lei
dende ziekte door genetische
factoren of 'ouderdomsslijtage'
werd veroorzaakt.
Maar een onderzoeksteam on
der leiding van de patholoog
Brian Balin in het Amerikaanse
Philadelphia heeft in de herse
nen van overleden Alzheimer-
patienten chlamydia pneumo-
niae-bacteriën aangetroffen die
bij niet-Alzheimer patiënten
van dezelfde leeftijd onvind
baar waren. Dat zou een aan
wijzing kunnen zijn dat Alzhei
mer door een sluipende infec
tie wordt veroorzaakt.
Chlamydia pneumoniae is een
veel voorkomende en milde
vorm van longontsteking met
kriebelhoest en lage koorts,
waar volgens Balin het gros
van de mensheid wel eens mee
te maken heeft gehad. De
vraag is alleen of de amyloïden
Foto Cees Mooij
zelf niet de oorzaak war
de chlamydia-infectie, in
van omgekeerd.
Om hierover meer zeker
krijgen infecteerde Bal
muizensoort, die nooit
taan amyloïden ontw
met de chlamydia-bacte
drie maanden werden
proefdiertjes zonder uit
ring klompjes amyloidei
hersenen aangetroffen
wijst dus sterk op infe<
oorzaak. De resultaten t
lins opmerkelijke ond
worden deze week g
ceerd in het vakblad Net
of the Aging.