Bevrijding was slopende affaire
Alles draait om Westdorpe
PZC
PZC
Kogels vlogen
om het huis
Onverschrokken hulp
Harde confrontatie Artsen zonder Grenzen en Buitenlandse Zaken over aanpak
13 april 1954
dinsdag 13 april 2004
Op 12 augustus 2002 ontvoeren
drie gemaskerde mannen in de
Russische stad Machatsjkala de
Nederlandse hidpverlener Arjan
Erkel: het begin van een ruim
zeshonderd dagen durende
nachtmerrie. Reconstructie van
de verdwijning en terugkeer van
Arjan Erkel.
door Frank Hendrickx
Het schemert in Spoetnik als
Arjan Erkel afscheid neemt
van de familie Goenasjev. De
hulpverlener is in het dorpje
even buiten Machatsjkala. de
hoofdstad van de Russische
deelrepubliek Dagestan, op be
zoek bij zijn tolk en vriendin
Aminat, die net als Erkel werk
zaam is voor Artsen zonder
Grenzen (AzG) in de buurrepu-
bliek van het door oorlog geteis
terde Tsjetsjenië.
Na het afscheid stuurt Erkels
chauffeur Gadzjimoerad Radz-
jabov de auto op de onverlichte
en onverharde weg richting
Machatsjkala. Dan slaan de ont
voerders hun slag. Met een La-
da snijden ze de auto van Erkel
de pas af. Radzjabov moet met
zijn gezicht op de grond gaan
liggen. Erkel wordt in de Lada
gegooid. De drie gemaskerde
ontvoerders scheuren vervol
gens met hun buit de duisternis
in.
Later op de avond krijgt vader
Dick Erkel in Westdorpe een te
lefoontje van een medewerker
AzG: Arjan is verdwenen. Meer
details zijn er niet. Samen met
een in aller haast gevormd cri
sisteam beslist de familie voorlo
pig 'radiostilte' in acht te ne
men. AzG conformeert zich
daar aan. De organisatie heeft
ervaring met kidnappings.
Spraakmakend is de mysterieu
ze ontvoering van het Ameri
kaanse missiehoofd in
Tsjetsjenië, Kennv Gluck. In de
Russische media circuleert het
•gerucht dat die ontvoering het
werk was van de geheime
dienst FSB: een vergelding voor
de kritiek die Gluck eerder uit
te op het Russische beleid in
Tsjetsjenië. AzG zwijgt.
Ondertussen leidt de Dagestaan-
se rechercheur Imamoetdin Te
rn irhoela to v in Machatsjkala
het onderzoek naar de ontvoe
ring. De politieman heeft vaker
met het bijltje gehakt. Tegen
♦journalisten vertelt hij al 150
ontvoeringen te hebben opge
lost. De suggestie dat Russische
autoriteiten mogelijk betrokken
zijn bij de kidnapping wuift hij
weg. ,.Het is een criminele aan
gelegenheid." Temirboelatov
heeft regelmatig contact met le
den van het 'crisisteam'. Ste
phen Cornish, die namens AzG
het onderzoek leidt, bezoekt de
rechercheur in zijn sobere kan
toor in Machatsjkala. Ook de
Nederlandse politie-attaché Lu-
do Block reist af naar Dage
stan. Veel wijzer worden ze
niet. De rechercheur heeft ster
ke aanwijzingen dat de Neder
lander nog in leven is. maar con
tact met de ontvoerders is er
niet.
Na een half jaar, in februari
2003. zoekt AzG voor het eerst
de publiciteit. Morten Rostrup,
president van de Zwitserse afde
ling van AzG, verklaart dat 'mo
gelijk ook politieke aspecten
een rol spelen bij de ontvoe
ring'. Concreter wil hij niet wor
den.
Tijdens een persconferentie
vraagt Dick Erkel aan de ont
voerders hun 'hart te openen'
en Arjan vrij te laten.
Pas zeven maanden na de ont
voering komt er voor het eerst
een teken van leven. De Neder
landse ambassade krijgt twee
handgeschreven brieven van Er
kel en twee recente foto's. Erkel
maakt het naar omstandighe
den goed, hoewel hij tijdens de
ontvoering een klap op zijn
hoofd heeft gekregen met een
pistool. Ook brak hij een vin
ger, zo blijkt later.
Twijfel
Het rommelt dan al in het crisis
team. AzG raakt steeds gefrus
treerder over het gebrek aan
vooruitgang in de zaak. Er be
staan twijfels over de 'stille di
plomatie'. Er wordt geklaagd
over de naïviteit van de Neder
landse overheid, die ogenschijn
lijk alle vertrouwen heeft in de
Russische autoriteiten. AzG
deelt dat vertrouwen niet. In
Dagestan is de scheidslijn tus
sen criminelen en autoriteiten
diffuus. Het is een stammencul-
tuur, waar iedereen elkaar kent
en als het moet de hand boven
het hoofd houdt.
Bovendien zijn er aanwijzingen
dat lokale medewerkers van de
FSB aanwezig waren.bij.de ont
voering van Erkel. De twijfels
nemen toe als blijkt dat de er
veelvuldig wordt getelefoneerd
met de mobiele telefoon van Er
kel. Op de rekening staan de
nummers vermeld van naar wie
door Melita Lantinq
Medewerkers van Artsen
zonder Grenzen (AzG) wer
ken veelal in oorlogsgebieden of
gebieden waar een oorlog pas
tot een einde is gekomen. Geen
veilige en stabiele omgeving
voor de hulpverleners. Hoewel
onnodige risico's zoveel moge
lijk worden vermeden is con
frontatie met geweld niet altijd
te voorkomen.
De uit Bruinisse afkomstige Ma
rian Noordhoek werkte in de ja
ren tachting als verloskundige
voor Artsen zonder Grenzen in
Oeganda. „Het was toen over
het algemeen redelijk rustig in
het land. Toch heb ik het meege-
maakt dat de kogels om het huis
vlogen."
Voordat medewerkers worden
'uitgezonden, krijgen ze een cur
sus van twee weken over geweld
en hoe daarmee om te gaan. In
die cursus wordt onder meer ver
teld hoe je de eigen veiligheid
kan vergroten. Marian Noord-
hoek: „Als het te gek wordt, ga
je weg. We hadden in de hoofd
stad van Oeganda een hoofd-
kwartier waar we naar toe kon-
•den gaan als het te onrustig
werd. Meestal blijf je daar een
tijdje om de situatie eens aan te
zien. Zodra het weer kan. ga je
terug naar de veldpost. Je neemt
geen onnodige risico's, alhoewel
die nooit helemaal uit te sluiten
Zijn."
Verantwoordelijk voor de veilig
heid is de projectcoördinator ter
plaatse. Die legt contacten met
de lokale overheden en onder
houdt contact met het de hoofd
kantoor van AzG in Nederland.
De projectcoördinator bepaalt
ook welke veiligheidsmaatrege
len nodig zijn. Dat kan zijn dat
medewerkers het terrein niet
mogen verlaten of dat alleen rei
zen verboden is.
Neutraliteit
Artsen zonder Grenzen gaat ook
regelmatig over tot evacuatie
van de medewerkers omdat de
is gebeld, maar het Russische
ministerie van Binnenlandse Za
ken laat in een kort briefje we
ten niets met de gegevens te
kunnen doen.
In juni 2003 krijgt de Neder
landse ambassade opnieuw een
levensteken. In éen videobood
schap vraagt Arjan Erkel los
geld te betalen. Daarna wordt
het weer stil.
Verbijstering
De fricties in het crisisteam ko
men aan de oppervlakte als
AzG in augustus tijdens een de
monstratie bij het Moskouse
hoofdkantoor van de FSB uit
haalt naar de Nederlandse over
heid. Er is te weinig druk op de
Russische autoriteiten, te wei
nig internationale steun ge
zocht en het onderzoek is niet
kritisch gevolgd. „We hebben te
lang gezwegen", zegt Rostrup,
die nu nadrukkelijk met be
schuldigende vinger wijst naai
de FSB. Een Nederlandse diplo
maat die aanwezig is bij de de
monstratie, is verbijsterd.
De Nederlandse schaatscoach
Henk Gemser, een bekende van
de Erkels, probeert dan al zijn
contacten aan te boren in Rus
land. Een gesprek met de voor
malige Russische schaatskam
pioen Vadim Sajoetin blijkt cru
ciaal. Sajoetin brengt AzG in
contact met een vereniging van
'Veteranen van de Buitenlandse
Inlichtingendienst"
Begin december lijkt de samen
werking vinchten af te werpen.
Erkels vrijlating is een kwestie
van tijd. De ambassade in Mos
kou treft al voorbereidingen
voor de evacuatie, maar de over
dracht mislukt. Tegelijkertijd
wordt Temirboelatov in
Machatsjkala gearresteerd we
gens betrokkenheid bij de ont
voering van het 11-jarige jonge
tje Dzjamal Gamidov. Hij zou
voor de bevrijding van het jon
getje een deel van het losgeld in
zijn zak hebben gestoken. Na
de mislukte bevrijdingsactie
komt het in maart tot een con
frontatie tussen AzG en de fami
lie Erkel gesteund door de Ne
derlandse overheid. Terwijl de
humanitaire organisatie nog
maals hard uithaalt naar de
Russische overheid, stuurt Dick
Erkel aan journalisten een mail
met het verzoek te zwijgen over
de zaak.
Op vrijdag 9 april komen de ve
teranen, die in nauw contact
staan met de Russische autori
teiten, opnieuw met het bericht
dat Erkel mogelijk bevrijd kan
worden. Ze benadrukken dat er
risico's zijn verbonden aan de
operatie, maar de Nederlandse
minister van Buitenlandse Za
ken Bot geeft 'groen licht'.
Ruim een etmaal later is Erkel
vrij.
De details van de bevrijdingso
peratie blijven onbekend. Van
uit Machatsjkala vliegt Erkel
naar Moskou. Zijn eerste waag
aan de Nederlandse ambassa
deur: „Heeft Nederland zich ge
kwalificeerd voor het EK in Por
tugal." Die avond nog vliegt hij
met zijn vader terug naar Rot
terdam, waar hij de grond kust.
„Ik dank de Heer dat hij me
weer tot leven heeft gebracht."
GPD
situatie ter plaatse te gevaarlijk
wordt. Dat kunnen beschietin
gen zijn tussen rivaliserende
groeperingen, overvallen op het
ziekenhuis of zelfs ontvoerin
gen. Risico's zijn niet helemaal
uit te sluiten, temeer omdat
AzG de principiële keuze heeft
gemaakt dat medewerkers geen
wapens dragen en niet bewaakt
worden.' De organisatie kiest
hiervoor omdat neutraliteit
hoog in het vaandel staat.
De organisatie laat de medewer
kers wel vrij om te beslissen of
ze de omstandigheden waarin ze
verkeren aanwillen en -kunnen.
Iemand die terug wil naar Ne
derland mag meteen weg.
Belangstellenden applaudisseren in de straten van Westdorpe voor Arjan Erkel.
foto Camile Schelstraete
door René van Stee
Het normaal zo rustige Westdorpe
was gisteren het epicentrum van
het nationale en ook het Belgische
nieuws. De vrijlating van Arjan Erkel
leidde tot massale mediabelangstelling
en een zelden gezien volksfeest. Spon
taan georganiseerd door de plaatselijke
dorpsraad in samenwerking met de ge
meente, brandweer en politie en uiter
aard met instemming van Arjan Erkel.
„Wie had dit ooit durven dromen", zegt
een dolblije vader Dick Erkel in zijn wo
ning aan de Graaf Jansdijk. „Zaterdag
was er niets en dan krijg je 's nachts
zo'n geweldig bericht. Misschien wel
het mooiste in ons leven. Vergelijkbaar
met een geboorte, alleen duurde het nu
twintig maanden."
De telefoon rinkelde zondagmorgen on
ophoudelijk in huize Erkel. Het verlos
sende telefoontje van de Nederlandse
ambassadeur Hofstee in Moskou kwam
omstreeks drie uur 's nachts. „Ik besef
te het niet meteen. Pas nadat het doorge
drongen was, hebben we op de rand van
het bed even een potje zitten huilen",
zegt moeder Francien Erkel.
Inmiddels arriveerden ook de oudste
broer Edger en zus Roos. Zij brachten
hun vader naar Schiphol, waar hij het
vliegtuig naar Moskou nam om Arjan
na 607 dagen weer in de armen te kun
nen sluiten. Moeder Francien bleef ach
ter omdat ze geen visum had. Samen
met de verdere directe familie ontmoet
te ze haar zoon 's avonds op het Rotter
damse vliegveld Zestienhoven. „Al die
maanden is er altijd een van ons tweeën
thuisgebleven om de telefoon in de ga
ten te houden. Dat doen we dus nu ook
nog maar een keer", was haar nuchtere
commentaar.
Druk
De drukte op straat nam vanaf zondag
morgen zienderogen toe. Sommigen
kwamen nieuwsgierig een kijkje nemen,
anderen begonnen met het aanbrengen
van de versieringen, daarbij onder
steund door leden van de plaatselijke
scouting en de brandweer. Om het trot
toir vrij te maken voor het publiek,
werd ook nog snel een container met
puin verwijderd.
De wapperende Nederlandse vlaggen
deden denken aan Koninginnedag. Met
spandoeken als 'Welkom thuis Arjan'
en 'Arjan is vrij'. Bijzonder waren de
tientallen opgehangen tekeningen van
kinderen uit heel Nederland met steun
betuigingen aan Arjan Erkel en zijn fa
milie. Francien Erkel: ,,Ik heb gevraagd
of ze er voorzichtig mee wilden zijn, om
dat die tekeningen me enorm dierbaar
zijn. Ik doe ze nooit meer weg."
Gisterochtend belegde de dorpsraad
nog een speciale vergadering om de
puntjes op de i te zetten. „Ze hebben
het dubbel en dwars verdiend. Iedereen
heeft enorm meegeleefd. Het respect
voor de familie Erkel is enorm. Met be
wonderenswaardige inzet hebben ze ge
streden voor de vrijlating van Arjan. Te
gelijkertijd maakten ze volop deel uit
van onze gemeenschap. Altijd stonden
ze open voor ons medeleven en onze
steun. Echt fantastisch", aldus dorps
raadvoorzitter Marijke Hemelsoet.
„Heel lieve mensen", voegde de krasse
88-jarige Adriënne Pluijm er zondag
middag aan toe. Gezeten op een stoeltje
op de hoek van de Molenstraat en het
Kerkplein wachtte ze vol spanning op
wat er stond te gebeuren. Sjaak en Cor-
rie Overbeeke waren vanuit Kwaden -
damme afgereisd om in de feestvreugde
te delen. „Daar moeten we bij zijn zei
den we gistermiddag tegen elkaar. En
kijk, we zijn er", aldus Corrie Over
beeke.
Arjan begon zijn triomftocht omstreeks
drie uur. Zichtbaar blij maar ook aange
daan liet hij het applaus en het gejuich
over zich heen komen. Veel toeschou
wers schrokken van zijn sterk vermager
de gezicht. „Hij moet toch wel vreselijk
hebben afgezien", was het veelgehoorde
commentaar.
Warm
De vreugde was er echter niet minder
om. Zowel Hemelsoet als Lonink stak
de loftrompet. De burgemeester heette
Arjan welkom in het warmste plekje
van Nederland met de meeste zonuren.
„Pasen is het feest van de wederopstan
ding en ook die van jou. Voortaan zal de
zon altijd voor jou schijnen."
Opvallende afwezige in de rij sprekers
was een vertegenwoordiger van Artsen
zonder Grenzen, Arjans werkgever. Hoe
wel niet hardop uitgesproken, werd
hierop geen prijs gesteld. „Ze hebben te
vaak op ongelukkige momenten de pu
bliciteit gezocht en te veel informatie
prijsgegeven. Het onderhandelingspro
ces werd hierdoor niet bevorderd", al
dus Edger Erkel.
Na afloop zocht Dick Erkel een stil
hoekje op om even tot zichzelf te komen
en te overdenken wat zijn zoon en zijn
familie te wachten staat. „Vooral voor
Arjan wordt het hectisch, maar daar
kan hij vast wel tegen. Zeker als je na
gaat wat hij al achter de rug heeft."
Arjan Erkel, inmiddels weer zonder baard, maandagmiddag tijdens een persconferentie in dorpshuis Concordia in Westdorpe. Naast hem
zijn ouders. Hij vertelt over zijn tijd in gevangenschap. foto Ed Oudenaarden/ANP
Arjan Erkel is terug uit het Wilde Oosten.D
coördinator van Artsen zonder Grenzeir
het roerige grensgebied van Dagestan e
Tsjetsjenië heeft een marathongijzeling doorstaai
die doet denken aan de jarenlange gevangenscha
in Libanon van de Britse bemiddelaar Terry Waj
te. Na ruim zeshonderd dagen kwam een eindaa
de martelende onzekerheid bij Erkel zelf, bij zij
familie en bij zijn organisatie. Pas recente klem
mende verzoeken tot mediastilte van Buitenlands
Zaken wezen op een wending. Nu Erkel eindelij
vrij is, rest behalve opluchting afschuw over wa
er met de hulpverlener is gebeurd.
Anders dan in het geval Waite, wiens jarenlang
gijzeling door moslim-extremisten duidelijk ee
politieke reden had, blijft rond de ontvoering va
Erkel de vraag hangen, of hij juist om zijn hui|
aan Tsjetsjeense vluchtelingen werd vastgehon
den, of slechts omdat hij als buitenlander beschik
baar was. Vaststaat, dat ontvoeringen in Dagestaj
behoren tot het gewone 'gereedschap' van zowa
politiek gemotiveerde groepen als van misdadi
gers. In de brandhaarden aan de voet van de Kan
kasus is een mensenleven niet veel waard. Een gij
zeling is er niet meer dan een rimpel in de dagelijk
se strijd. Artsen zonder Grenzen was zich bewus
van dat risico. Kort voor de ontvoering werden col
lega's van Erkel uit Dagestan weggehaald. Maa
Erkel bleef en verdween. Even vaag als de hou
ding van de gijzelhouders was het optreden vand
Russische federale overheid. Naar buiten welwil
lend, maar achter de maskers blij dat hulpverie
nende pottenkijkers worden afgeschrikt.
In de lange maanden van onzekerheid over Erkel
lot ontstond kritiek op zowel Artsen zonder Gren
zen als op de Nederlandse regering. De hulpverie
ningsorganisatie zou de kansen van stille diploma
tie om zeep helpen; Den Haag zou veel te bedeest
acteren. Erkels vrijheid lijkt echter te danken aai
meerdere factoren: de acties tot in Moskou van Ar
jans familie en Artsen zonder Grenzen, de me
dia-aandacht tot in de Washington Post, de contac
ten via de schaatswereld, de stille diplomatie to
aan Poetin en Bush en, niet in de laatste plaats
het optreden van de Nederlandse regering.
Het werk van Artsen zonder Grenzen steunt oj
mensen als Erkel. Deze gijzeling zal zijn collega';
wel aan het denken zetten. Maar de goede aflooi
voedt de hoop dat zij even onverschrokken hulj
zullen blijven bieden, overal waar dat nodig is.
GEDENKRAAM - Vanwege
het vijftigjarig bestaan van de
afdeling Westenschouwen van
de Koninklijke Algemene Vere
niging voor Bloembollencul
tuur is in Haarlem een ge
denkraam onthuld.
Het betreft een glas-in-lood-
raam met daarin het wapen
van de gemeente Haamstede.
De huldiging vond plaats in
het Krelagehuis.
TORPEDOJAGER - De Staat
der Nederlanden heeft onzorg
vuldig gehandeld bij de ber
ging van de torpedojager Va
lentine, die in 1940 bij Terneu-
zen gebombardeerd werd door
de Duitsers. Volgens de Haag
se rechtbank had de Staat de
Valentine op munitie moeten
laten onderzoeken voordat ber
gingsmaatschappij N.V. Ge
broeders Bijker-Van den
Oever aan de bergingsoperatie
begon.
AFSCHEID - In het bijzijn
van de Commissaris van de Ko
ningin, A.F.C. de Casembroot
is officieel afscheid genomen
van de heer P.B. Bos, tech
nisch ambtenaar van het pro
vinciaal gasbedrijf. Hij werd
na 49 dienstjaren onderschei
den met de Orde van Oranje
Nassau.
Hoofdredactie:
A. L Oosthoek
D. Bosscher (adjunct)
A. L. Kroon (adjunct)
Centrale redactie:
Stationpark 28
Postbus 31
4460 AA Goes
Tel: (0113)315500
Fax: (0113)315669
E-mail: redactie@pzc.nl
Middelburg:
Buitenruststraat18
Postbus 8070
4330 EB Middelburg
Tel: (0118)493000
Fax:(0118)493009
E-mail: redwalch@pzc.nl
Goes: Stationspark 28
Postbus 31
4460 AA Goes
Tel. (0113)315670
Fax. (0113)315669
E-mail: redgoes@pzc.nl
Terneuzen:
Willem Alexanderlaan 45
Postbus 145
4530 AC Terneuzen
Tel. (0115)645769
Fax. (0115)645742
E-mail: redtern@pzc.nl
Hulst: Baudeloo 16
Postbus 62
4560 AB Hulst
Tel: (0114)372776
Fax: (0114)372771
E-mail: redhulst@pzc.nl
Zierikzee: Grachtweg 23a
Postbus 80
4300 AB Zierikzee
Tel: (0111)454647
Fax: (0111)454657
E-mail: redzzee@pzc.nl
Opening kantoren:
Maandag t/m vrijdag
van 8.00 tot 17.00 uur
Zierikzee en Hulst:
8.30 tot 17.00 uur
Internet: www.pzc.nl
Internetredactie:
Postbus 31
4460 AA Goes
E-mail: web@pzc.nl
Bezorgklachten:
0800-0231231
op maandag t/m vrijdag
gedurende de openingstijden;
zaterdags tot 12.00 uur.
Abonnementen:
0800-0231231
(bij acceptgirobetaling geldt een j
toeslag)
per maand: 19,45
per kwartaal- 56,60
per jaar: €217.00
Voor toezending per postgeldteen J
toeslag.
E-mail: lezersservice@pzc.nl
Beëindiging van abonnementen
uitsluitend schriftelijk, 1 maand voo'
het einde van de betaalperiode.
PZC, t.a.v. lezersservice.
Postbus 31, 4460 AA Goes
Losse nummers per stuk:
maandag t/m vrijdag: 1,20
zaterdag: 1,70 i
Alle bedragen zijn inclusief 6% BTW
Bankrelaties:
ABN AMRO 47.70.65.597
Postbank 35.93.00
Advertenties:
Alle advertentie-orders worden
uitgevoerd overeenkomstig de
Algemene Voorwaarden van
Wegener NV en volgens de Regelen I
voor het Advertentiewezen.
Overlijdensadvertenties:
maandag t/m vrijdag:
tijdens kantooruren
zondag: van 16.00 tot 18.00 uur
Tel. (0113)315555
Fax. (0113)315549
Personeelsadvertenties:
Tel: (0113)315540
Fax: (0113)315549
Rubrieksadvertenties (kleintjes):
Tel. (0113)315550
Fax. (0113)315549
Voor gewone advertenties:
Noord- en Midden-Zeeland
Tel. (0113)315520
Fax. (0113)315529
Zeeuws-Vlaanderen
Tel: (0114)372770
Fax: (0114)372771
Internet: www.pzc.nl/adverteren
Auteursrechten voorbehouden
Uitgeverij Provinciale Zeeuwse Courant BV is een onderdeel van het Wegener-concern De do
aan ons verstrekte gegevens hebben wij opgenomen in een bestand dat wordt gebruikl vooroor
(abonnementen)administratie en om u te (laten) informeren over voor u relevante diension en pro-
ducton van de titels en de werkmaatschappijen van Wegener of door ons zorgvuldig geselecteer^
de derden Als u op deze informatie geen prijs stelt dan kunt u dit schriftelijk melden bij: PZC. ie-
i. Postbus 31. 4460 AA Goes.
Behoort tot-ii- WGGGNGR
