Wenen liep
ooit voorop
De een met Leegte, de ander met Eenheid
w
Klimt
Schiele
Klee
Twee broers in
Kröller-Müller
ledactie: 0113-315680
2Sctie@ptc.nl
Sus 31.4460 AAGoes
[E^en Midden-Zeeland: 0113-315520;
«jws Vlaanderen: 0114-372770;
"anaal: 020-4562500.
voensdag 7 april 2004
Keukemarket
10 JAAR ZEKERHEID
Keukenmarket loopt voorop in service kwaliteit
Rijksweg A17 afslag 21, Roosendaal Noord. T 0165 - 510 600
Vanuit Roosendaal: eind Gastelseweg, langs de Al7
1
10 jaar garantie op
keuken, apparatuur
én werkblad
www.keukenmarket.nl
Paul Klee: Villa's aan zee, 1920
limt, Schiele en Klee zijn kunstenaars waar musea
tegenwoordig bij wijze van spreken om vechten.
Dat is wel anders geweest. Het is aan de beeldhou
wer Fritz Wotruba (1907-1975) te danken dat deze iconen van
de Weense avant-garde uiteindelijk op hun waarde werden ge
schat. Hij lichtte het deksel op dat in de jaren vijftig op de
vooroorlogse kunst zat.
In het naoorlogse Wenen
moest je tussen de puinhopen
navigeren om je bestemming te
bereiken. Wenen was als gevolg
van de geallieerde bombarde
menten een ruïnesta'd gewor
den. Zo lag het dak van de Seces
sion eraf. Dit gebouw, waar ooit
de Weense avant-garde expo
seerde, was zwaar bestookt en
ook nog eens door de vluchten
de Duitsers in de brand gesto
ken; ze gunden de in het com
plex opgeslagen rubberen ban
den niet aan de oprukkende Rus
sen. Het beroemde Beethoven-
fries - een muurschildering met
poëtische kwaliteit van Gustav
Klimt in een ruimte van de Se
cession - was ernstig bescha-
De ooit zo glorieuze stad kon
niet langer als een bruisend cul
tuurcentrum van Europa wor
den beschouwd; slechts een opti
mistische gek of een door sterke
passie voor de kunsten gedreven
persoon zou in Wenen een gale
rie openen. Aan dit schijnbaar
onmogelijke avontuur begint
dan ook een kunstenaar. Zijn
naam: Fritz Wotruba
(1907-1975). Hij spoort in 1952,
zijn goede vriend Fritz Kamm
aan om Galerie Würthle in We
nen over te nemen. Met verstrek
kende gevolgen. Voelbaar tot
aan vandaag de dag. Want zelfs
de tentoonstelling die nu is te
zien in het Haags Gemeentemu
seum is eigenlijk te danken aan
de inspanningen van deze Wot
ruba.
Fritz Wotruba is een kunstenaar
van wie velen nog niet eerder
hebben gehoord. Dit is enerzijds
het gevolg van het werk dat hij
maakt; werk dat bepaald geen
rimpeling in de vijver van de
kunstgeschiedenis veroorzaak
te. Bij Wotruba ontdek je zijn
positie als sleutelfiguur binnen
de kunstmarkt, niet omdat hij
zelf op enige manier vernieu
wend was, maar omdat hij een
belangrijke spil in het veld was
- voor wie men enorm veel res
pect had. Hij gaf ook les op de
Academie en leerlingen liepen
met hem weg. Hij was een kun
stenaar, die als een soort pionier
binnen het naoorlogse Wenen de
namen van de Weense avant-gar
de opnieuw onder de aandacht
bracht en die het deksel oplicht
te dat op die kunst zat. Kunst
die in de jaren dertig en veertig
door het naziregime als 'entarte-
te Kunst' werd bestempeld.
Tijdens de oorlogsjaren die Wot
ruba in Zwitserland door-
i
Gustav Klimt: Italiaans tuinlandschap, 1913
Egon Schiele: Liggend, half gekleed meisje, 1911
collectie Albertina Museum Wenen
brengt, ontmoet hij de verzame
laar en bankier Fritz Kamm en
zijn Oostenrijkse vrouw. Zij dra
gen als collectioneurs de kunst
een warm hart toe en tonen dan
ook interesse om Galerie
Würthle in Wenen over te ne
men. Wotruba biedt aan artis
tiek leider te zijn. En zo begint
in 1952 het grote avontuur.
Rode draad
Het echtpaar, vanzelfsprekend
niet onbemiddeld, koopt wer
ken aan van de Weense, Duitse
en Franse modernisten en het
duurt niet lang of Galerie
Würthle wordt toonaangevend
in het internationale veld. Zo
wel door de kunst die er is te
zien, als vanwege het feit dat de
galerie de enige plek is waar het
publiek kennis maakt met (ver
geten) talent van eigen bodem.
Rode draad binnen de tentoon
stelling Klimt Schiele Klee, Wot
ruba en de avant-garde - een sa
menwerkingsproject van het Ge
meentemuseum Den Haag, het
Albertina Museum in Wenen en
het Kunsthaus Zug - is Galerie
Würthle en de verzameling van
de Zwitserse bankier Kamm.
Kamm kocht samen met zijn en
thousiaste vrouw werken aan
van Gustav Klimt, Egon Schie
le, Oskar Kokoschka, Joseph
Hoffman: noem een voor die tijd
belangrijke naam, het echtpaar
Kamm had werk van hen in be
zit.
Educatieve taak
Wotruba zorgt ervoor dat in de
galerie kunstwerken zijn te zien
van deze meesters die hij zo be
wondert. Niet alleen omdat hij
op de hoogte is van hun onschat
bare waarde voor de kunstge
schiedenis, maar ook omdat hij
het als zijn educatieve taak ziet
om Wenen en de rest van de we
reld in deze periode van de we
deropbouw te tonen waarom het
werk van deze kunstenaars zo
belangrijk is. Klinkende namen
inmiddels; kunstenaars die
allen in een geheel eigen stijl uit
eenlopende onderwerpen tonen.
Variërend van erotische naak
ten, bloemlandschappen en
dorpsgezichten tot verschillen
de vormen van universele gevoe
lens, van menselijk drama zoals
angst, onzekerheid en eenzaam
heid.
De tentoonstelling in Den Haag
- werken op papier, schilde
rijen, beeldhouwwerken en
vormgeving - toont nu de zacht
ronde vormen van de sensuele
dames van Klimt. De vrouw die
hij weergeeft, bevindt zich regel
matig in een nogal raadselachti
ge atmosfeer, een toestand die
associaties oproept met zowel
erotiek als met de dood.
Maar meer dan eens is de zinne
lijkheid van dit wezen de eerste
visuele verleider. Gustav Klimt
is een kunstenaar die wordt ge
zien als één van de belangrijkste
vertegenwoordigers van de Oos
tenrijkse Jugendstil. Zijn oplei
ding kreeg hij aan de Weense
Kunstgewerbeschule. Klimt is
ook één van de oprichters ge
weest van de Secession.
Uiteraard ontbreekt het venij
nig, rauwe werk van Schiele
niet, de kunstenaar wiens leven
wordt gekenmerkt door schan
dalen en door kommer en kwel.
Zo overlijdt zijn vader, aan de
gevolgen van een geslachtsziek
te, Schiele is dan pas vijftien.
Zelf brengt de kunstenaar enige
tijd door in de gevangenis om
dat hij is beschuldigd van porno
grafie. Het betrof hier tekenin
gen van wel erg jonge masturbe
rende meisjes. Ook schijnt hij
een incestueuze relatie met zijn
zus te hebben gehad. Genade
loos is Schiele in zijn waarne
ming van de mens, rauw is zijn
werkelijkheid met als vervreem
dend element zijn kleurgebruik.
Vrouwen liggen met één opge
trokken been waardoor er wei
nig aan de verbeelding van de
toeschouwer wordt overgelaten.
Is er sprake van een omhelzing,
dan heeft deze vooral een
dwangmatig karakter - armen
houden niet liefdevol vast, maar
grijpen op bijna neurotische wij
ze. Als verlatingsangst een vorm
in een tekening zou moeten krij
gen, dan is 'Sitzendes Paar' van
Schiele de treffendste.
De Weense avant-garde kende
rond de eeuwwisseling veel in
vloeden vanuit Duitsland in de
vorm van de Duitse expressionis-
collectie Kunsthaus Zug
ten van de Blaue Reiter: onder
anderen Paul Klee, August
Macke, Franz Marc. Van deze
tijdgenoten is ook werk te zien
op de tentoonstelling. Naast mu
ziek en poëzie zijn kinderteke
ningen, primitieve kunst en het
kubisme van invloed geweest op
Klee en zijn handschrift ken
merkt zich door een bewust kin
derlijk gehouden karakter. Der
gelijke kunstwerken waren des
tijds in Galerie Würthle te koop.
Het was een galerie die - door
het op het juiste moment op de
juiste plek zijn - een monopolie
positie innam. Door het artis
tiek inhoudelijke beleid van
Wotruba is in Galerie Würthle
bijvoorbeeld een duotentoonstel
ling te zien met werk van Koko
schka en van Schiele. Met loven
de perskritieken.
De expositie Klimt Schiele Klee
toont niet alleen wat de verstrek
kende gevolgen kunnen zijn van
een innige samenwerking tussen
een kunstenaar en een bankier,
maar ook geeft de tentoonstel
ling een geschakeerd beeld van
het Oostenrijk van voor, tijdens
en na de oorlog.
De toonaangevende rol van gale
rie Würthle raakt uitgespeeld
als Kamm ziek wordt - hij over
lijdt uiteindelijk in 1967 aan de
gevolgen van kanker. Ook bege
ven andere galeries zich op den
duur op hetzelfde terrein en ope
nen musea voor 20ste-eeuwse
kunst hun deuren. Na het over
lijden van Kamm worden delen
van zijn collectie geschonken
aan het Kunsthaus Zug en aan
het Albertina Museum. Uit die
collecties zijn nu werken te
zien, die nog niet eerder in Ne
derland waren.
Roos van Put
Expositie: Klimt Schiele Klee. Wotru
ba en de avant-garde - tlm 4 juli Ge
meentemuseum Den Haag. Catalo
gus 29,50.
De broers Pieter en Thom Geraedts zijn
allebei kunstenaar. De een werkt met
krantenpulp, de ander met golfkarton. Sa
men exposeren ze in het Kröller-Müller Mu
seum. De een met Leegte, de ander met Een
heid.
Net als op zolder thuis wordt er ook in het
depot van een museum wel eens wat ver
schoven of bijgezet. Schilderijen die een
Pwsje geen dienst hoeven te doen, worden
^opgeslagen. Maar wel goed ingepakt. Lek-
||er ®iakkelij kzullen ze in het depot van
het Kröller-Müller Museum op de Hoge Ve-
uwe hebben gedacht toen de rollers met bol-
ysplastic in datzelfde depot uitnodigend
onder handbereik stonden. Tot blijkt dat
atzelfde plastic toebehoort aan een heus
Kunstwerk
Dat overkwam de kunstenaar Pieter Gerae
dts uit Leiden. Het genoemde kunstwerk, be-
s aande uit twee dikke, volle rollen bobbel-
jesplastic en gedraaid in zo'n standaard
waar je het spul zo lekker uit kunt scheu-
^was jaren geleden aangekocht door het
er-Müller en stond tijdelijk opgesla
gen m het depot. Thans is het verplaatst
aar de publieke ruimte van het museum
De gebroeders Pieter (links) en Thom Geraedts
om mee te doen aan de expositie Twee
broers van Pieter en Thom Geraedts. En ook
al was het museum pijnlijk in verlegenheid
gebracht, anders dan je misschien zou ver
wachten, was Pieter helemaal niet boos
over het vergrijp. „Eerlijk gezegd vond ik
het nogal een eer", verklaart de kunstenaar
glunderend. ,,Zo was het bewijs geleverd
dat kunst balanceert op de rand van ge
bruik. Prachtig toch?"
Pieter (1940) en Thom (1950) komen uit een
artistiek nest. Vader en grootvader waren
eveneens kunstenaar en er is ook nog een
foto Cees Mooij/GPD
muzikale tak binnen de familie. De broers
hebben allebei hun atelier in Leiden. Samen
werken doen ze niet, wel is er intensief con
tact. Voor de buitenstaander is het evident
dat er tussen de twee kruisbestuiving plaats
vindt. Ook het Kröller-Müller - meer in het
bijzonder directeur Evert van Straaten die
het duo al vele jaren op de voet volgt - zag
de link tussen het tweetal en besloot tot een
dubbelexpositie. Waar Pieter Geraedts de
laatste jaren bij voorkeur werkt met kran-
tenpulp, is broer Thom in de ban van golf
karton. De twee hebben met elkaar gemeen
dat hun werk een hoge abstractiegraad
heeft, maar dat maakt het niet minder inte
ressant.
Zo ziet de oudste zijn werk als een jaren
lang zoeken naar de Leegte als ultieme te
genpool van het Bestaan of het Zijn. Die
Leegte vind je ook terug in dat eerder ge
noemde werk van bobbeltjesplastic. „Eigen
lijk niets anders dan lucht. Maar toch volle
dikke rollen", verklaart de maker. Met be
trekking tot zijn werken van krantenpulp
spreekt hij over een 'desintegrerende nega
tieve kracht' die aan het werk is en die on
der meer voortkomt uit de overvloed aan in
formatie die dagelijks over ons wordt uitge
stort. „Als mens zijn we nauwelijks meer in
staat om dit allemaal te verwerken. Stel je
eens voor dat wij dagelijks zoveel informa
tie tot ons krijgen als een Middeleeuwer in
zijn hele leven!" De aldus ontstane Leegte
verwoordt Pieter in ondermeer platte 'koe
ken' van krantenpulp. Dat dat ooit kranten
zijn geweest, is niet meer te zien, maar voor
hem van essentieel belang: „Stel je alle me
ningen voor in de krant van vandaag die
morgen weer anders zijn en herzien moeten
worden. Of oude zwart/wit foto's uit een Pa
rijs van lang geleden waar mensen op staan
onderweg van hier naar daar. Dat alles heb
ik gestold en tot stilstand gebracht in één
grote pulpmassa." Maar liever dan het ver
haal achter zijn werk uitvoerig voor te kau
wen, heeft Pieter er vertrouwen in dat zijn
publiek dat zal snappen. „Je moet de men
sen niet onderschatten. Ze komen er heus
wel achter."
Toevalligerwijs exposeert broer Thom ook
met kranten. Maar niet van pulp en ook niet
echt, want het zijn geen kranten om te le
zen, maar om naar te kijken. Op vellen pa
pier in dagbladformaat heeft Thom 'pagi
na's' samengesteld. Ze horen bij elkaar en
vloeien in elkaar over, maar dat gebeurt
soms onderlangs, soms via kleur of via vorm
- dus nooit op de gebruikelijke manier zoals
in een echte krant. Toch vormen ze een Een
heid die, zo verduidelijkt Thom, 'wordt tot
een soort muziek'.
Daarnaast zijn van hem cirkels van golfkar
ton te zien, van verschillende grootte, kleur,
glans of mat en schijnbaar willekeurig ge
rangschikt tegen de muur. Niets is minder
waar. „Zoals een mens met wie je te maken
krijgt een optelsom is van zijn fysieke ver
schijning en alles aan verleden en ervarin
gen dat hij met zich meebrengt, zo zoek ik
naar eenheid en schoonheid in mijn rondjes.
Het lijkt misschien zo eenvoudig wat ik doe,
maar ik ben er eindeloos mee bezig voordat
ik tevreden ben." Die rondjes, zoals hij ze
zelf noemt, zijn op de expositie dusdanig ge
rangschikt tegenover de platte koeken van
krantenpulp van zijn broer, dat je zou kun
nen spreken van de maan en de sterren.
Dorine Steenbergen
Expositie: Twee broers van Pieter en Thom Gerae
dts - t/m 6 juni Museum Kröller-Müller (Nationale
Park De Hoge Veluwe). Geopend dinsdag tot en
met zondag van 10.00 tot 17 00 uur. Zie ook
www.knim.nl
