Kruiden geven de tuin geur
Eeuwig groen gaat snel vervelen
Wil
Kruiden
ABC
zaterdag 3 april 2004
Steeds meer mensen ontdekken de charme van kruiden in de tuin.
Kruiden zorgen voor
geur en kleur in de
tuin. Daarnaast zijn verse
kruiden heerlijk bij de maal
tijd en hebben sommige een
geneeskrachtige werking.
Kruiden steken vaker de
kop op in de tuin - zo keert
een stukje historie terug.
„Het wijdverbreide misverstand
over de kruidentuin is dat je er
veel ruimte voor moet hebben.
Maar op drie bij drie meter kun
je zeker veertig kruidensoorten
kwijt." Dit is volgens Max Nies-
sen van Kruidencentrum De
Sprenk een van de belangrijkste
aandachtspunten tijdens de cur
sussen die hij geeft over de aan
leg van de kruidentuin.
„De belangstelling voor kruiden
neemt toe, maar de kennis over
de teelt en het gebruik ervan ont
breekt. Wij merken dat steeds
meer mensen de behoefte heb
ben om zich deze aloude kennis
eigen te maken." Daarom is het
overbrengen van kennis over de
geneeskrachtige werking van
planten hét doel van De Sprenk.
De Sprenk trekt ruim duizend
kruidenliefhebbers uit het hele
land. Het centrum biedt als eni
ge in Nederland een officieel er
kende driejarige mbo-opleiding
tot herborist. Cursisten die de
opleiding voltooien kunnen aan
de slag als apotheker van een na
tuurgeneeskundige. Maar ook
drogisten, tuincentra, natuur-
voedingszaken, supermarkten
en de gezondheidszorg hebben
volgens Niessen steeds meer be
hoefte aan herboristen.
Toch komt de gemiddelde tuin-
bezitter vooral naar De Mortel
voor de cursus over keukenkrui
den. Ook de workshop waarin
de verwerking van kruiden een-
traal staat, een themadag over
mediterrane kruiden of een le
zing over de aanleg van de krui
dentuin zijn vaak ver van te vo
ren volgeboekt.
De omringende natuurtuin is
een inspirerende leeromgeving
voor cursisten. Er is een kleine
kruidentuin ingericht waarin
Max Niessen laat zien dat het
wel degelijk kan: een complete
kruidentuin op drie bij drie me
ter. „Je moet dan werken met
een kruidenspiraal, waarin di
verse planten uit verschillende
biotopen zijn geordend." De spi
raal begint met een vijver en een
moeras, waarin kruidenplanten
als kalmoes, munt en klein hoef
blad groeien. Langzaam wordt
de grondsoort droger en kalkrij-
ker, met als ander uiterste een
heuvel waarop lavendel, rozema
rijn en tijm goed gedijen.
„Alleen in optimale omstandig
heden kunnen kruidenplanten
voldoende werkzame stoffen
aanmaken, die ze zo geschikt
maken voor medicinaal gebruik
en als ingrediënt in gerechten."
Het valt Niessen op dat tuinbe-
zitters veel vragen hebben over
de standplaats en de verzorging
van kruiden, maar ook over de
toepassing ervan. Bovendien wil
len ze weten welke planten er
tenminste in een kruidentuin ho
ren. „Dat is moeilijk aan te ge
ven, want de keuze voor bepaal
de kruiden is heel persoonlijk.
Je kiest de kruiden die je qua
naam, geur of uiterlijk aanspre
ken. De toepassingsmogelijkhe
den komen pas later in beeld."
In de populaire cursus Keuken
kruiden passeren in vier bijeen
komsten vijftig gangbare en on
bekendere keukenkruiden de re
vue. Bij elk kruid komen teelt,
standplaats plus medicinale en
culinaire toepassingen aan bod.
Ook over vermeerderen, oog
sten, bewaren en verwerken van
keukenkruiden wordt in de cur
sus gesproken. „Kruiden helpen
gerechten makkelijker te verte
ren of om vocht af te voeren.
Maar ze zijn ook te gebruiken
om eten te conserveren", aldus
Niessen.
De cursus begint met een stukje
historie. Kruidengeneeskunde
wordt immers al eeuwenlang
door allerlei volkeren beoefend
en werd van generatie op genera
tie doorgegeven. In de Middel
eeuwen kweekten kloosterlin
gen kruiden om ziekten te be
handelen, maar ook voor ge
bruik in de keuken. In de zes
tiende eeuw verschijnen de eer-
Kruidenspiraal in De Sprenk.
ste boeken over geneeskrachtige
kruiden. Na de Tweede Wereld
oorlog neemt de belangstelling
voor het gebruik van kruiden in
de keuken toe. „Er verschijnen
enorm veel boeken over dit on
derwerp en onder invloed van
vakanties stijgt erna ook de inte
resse voor uitheemse kruiden."
Voor wie alleen interesse heeft
in kruiden uit het Middellandse
Zeegebied, is er een themadag
over mediterrane kruiden. „Een
geurige dag, waarin mensen di
verse toepassingen leren van de
ze bijzondere kruiden, zowel in
de keuken als in aromathera
pie." Voor practici is er een
workshop over de verwerking
van kruiden. Cursisten maken
zalf, siroop en tinctuur, maar
ook olie, thee, azijn en likeur
waarin ze diverse kruiden ver
werken. Ook tijdens de cursus
over aromatherapie maken cur
sisten zelf diverse producten
waarin ze etherische oliën uit
kruidenplanten gebruiken.
Niessen heeft nog volop cursus
ideeën. Zo komt er een thema
dag over natuurcosmetica en
een cursus kruidenwijn maken,
want vorig jaar is een wijngaard
aangelegd. „Wij willen onze
grenzen verleggen en uitdagin
gen aangaan. Maar we merken
ook dat de interesse voor krui
den toeneemt en steeds meer
mensen kruiden kweken. Dat sti
muleert ons in ons werk."
Meer informatie: www.de-
sprenk.nl of 0492- 317105
Anja Sparidaans
De ademwortels van de moerascipres.
Coniferen blijven 's winters
groen, tenminste - de mees
te. Maar er bestaan uitzonderin
gen. De lariks laat in de winter
zijn naalden vallen en ook de
Metasequoia, een naaldboom
die vroeger alleen als fossiel be
kend was, maar onlangs levend
en wel in een afgelegen streek
van China is herontdekt, is een
conifeer die 's winters kaal is.
Waarom, zo zou je je kunnen af
vragen, zou je een conifeer wil
len planten die in het najaar
zijn naalden verliest? Ik kan ten
minste drie redenen bedenken.
Om te beginnen lijkt het mij be
langrijk dat een tuin in het land
schap past, je hebt buiten de be
bouwde kom soms van die tui
nen die op een verschrikkelijke
manier met hun omgeving vloe
ken, volgestouwd met thuja's en
schijncipressen die vooral in de
winter met geen mogelijkheid
te rijmen zijn met de bladverlie
zende inheemse bomen, die het
omringende landschap stoffe
ren.
Een conifeer die meedoet met
zijn streekgenoten en die in het
najaar ook zijn blad laat vallen,
geeft op het platteland minder
aanstoot. Maar ook in stadstui
nen kan er een reden zijn om
voor een naaldverliezende
boom te kiezen, zeker als de
tuineigenaar de ambitie heeft
om onder die boom te tuinieren.
Onder evergreens is het droog
en donker, daar groeit niets.
Maar jaarlijks afvallende naal
den onder bladverliezende coni
feren zorgen ervoor dat er een
dikke humuslaag ontstaat waar
in allerlei bosplanten uitste
kend gedijen. Daarnaast is er,
in ieder geval in het voorjaar,
voldoende licht. Ook heb ik nog
twee persoonlijke argumenten:
bladverliezende bomen maken
je bewust van het wisselen der
seizoenen, èn eeuwig groen gaat
snel vervelen.
De lanks, of lork, groeit zonder
ingrijpen uit tot een boom van
dertig meter hoog, maar je kunt
er ook een haag van knippen.
Als je wilt kun je er zelfs een
bonsai van maken. Voor wie
niet van manipuleren houdt be
staan er ook dwergvormen. De
melancholiek treurende Larix
kaempferi 'Pendula' past zelfs
in de kleinste tuin en ook de
goudlork, Pseudolarix amabilis,
kent een dwergvorm 'Nana' die
nog geen drie turven hoog
wordt.
De moerascipres, Taxodium
distichum, is een uitheemse
bladverliezende conifeer uit de
delta van de Mississippi, in
Noord-Amerika.
Maar uitheems en inheems zijn
relatieve begrippen, en vond
sten van fossielen in onze steen-
en bruinkoollagen wijzen erop
dat de moerascipres vroeger
ook in onze streken voorkwam.
Het verslechterende klimaat tij
dens de Ijstijden heeft de boom
hier doen uitsterven. Misschien
kunnen wij de oude toestand
herstellen, maar dat is meer een
taak voor de overheid dan voor
de bezitter van een particuliere
tuin, want een moerascipres
kan onder ideale omstandighe
den dertig tot vijftig meter hoog
worden. In een park zou een
moerascipres een bezienswaar
digheid kunnen zijn.
Moerascipressen groeien van na
ture in drassige grond, of zelfs
in ondiep water, en omdat bo
men onder meer via hun wor
tels ademhalen, ontwikkelen de
wortels van de moerascipres op
natte plaatsen merkwaardige
uitstulpingen van soms wel een
meter hoog.
'Kniewortels' of 'ademwortels'
worden die decoratieve uitgroei
sels genoemd, die rondom een
oude boom een sprookjesland
schap van pieken en dalen kun
nen vormen.
Het duurt even voordat die
ademwortels ontstaan - zo'n
kleine honderd jaar - en dat
past lastig in onze instantcul
tuur. Maar bomen planten doe
je voor komende generaties. Wil
je nu alvast van spectaculaire
ademwortels genieten, ga dan
eens kijken op het landgoed
Queekhoven in Breukelen of in
de plantentuin van Meise bij
Brussel. Niet naast de deur voor
de meesten onder ons, maar
vaut le détour, meer dan het lek
kerste sterrenrestaurant.
Romke van de Kaa
Anijs: Standplaats: zonnig,
warm en kalkrijke grond. Bevor
dert de spijsvertering, verdrijft
gassen en lost slijm op. Culinair:
in gebak, drankjes, groenten en
bij vis.
Basilicum: Standplaats: licht,
zonnig, warm en humusrijke
zandgrond. Bevordert de spijs
vertering, werkt ontkrampend
en helpt tegen misselijkheid. Cu
linair: in combinatie met tomaat
en in pestosaus
Citroenmelisse: Standplaats
voedselrijke, vochtige bodemen
op een beschutte plaats. Werkt
kalmerend en bevordert de spijs
vertering. Culinair: in salades,
sauzen, fruitsalades, fruitdran
ken en bij vis
Dille: Standplaats: humusrijke,
vochtige grond en veel zon. Be
vordert de spijsvertering en is
rustgevend voor de maag. Culi
nair: in salades, groenten en sau
zen, bij vlees- en visgerechten
en bij de inmaak van augurken.
Fenegriek: Standplaats: droog
en zonnig. Aansterkend, maag
versterkend en verzacht wond
jes. Culinair: bij vlees- en visge
rechten en op koekjes en brood.
Goudsbloem: Standplaats: zon
nig en voedselrijke grond. Ont-
stekingsremmend, wond helend
en antiseptisch. Culinair: in rijst
gerechten, soepen, salades,
drankjes en toetjes
Hop: Standplaats: vochtig en
voedselrijke grond en op een be
schutte plaats in de halfscha
duw. Pijnstillend, kalmerend en
bevordert de eetlust. Culinair:
in soepen en sauzen
Jeneverbes: Standplaats: zonnig
op droge zandgrond Bloedzuive
rend, vochtaf drijvend, pijnstil
lend en eetlustopwekkend. Culi
nair: in marinades, zuurkool en
in rode en witte kool
Kervel: Standplaats: vochtig en
in de halfschaduw. Bloedzuive
rend, hoestdempend en bevor
dert de spijsvertering. Culinair:
in soepen, sauzen, eigerechten
en in salades.
Lavendel: Standplaats: droog,
warm en in de volle zon op kalk
rijke grond. Kalmerend, wond
helend en bestrijdt slapeloos
heid. Culinair: bij lamsvlees en
vis, in hartige taarten, nagerech
ten, gebak en in brood
Marjolein: Standplaats: droog,
warm en in de volle zon op kalk
rijke grond. Pijnstillend,
slijmoplossend en bevordert de
spijsvertering. Culinair: in soe
pen, dranken, salades en bij
vlees, groenten, rijst en pasta
Oost-Indische kers: Stand
plaats: zonnig en warm en op
vochtige, voedselrijke grond.
Weerstandverhogend, bloedzui
verend, helpt bij keelpijn en is
rustgevend. Culinair: in salades,
sausen, aardappel- en eigerech
ten, desserts en in broodsmeer
sels. De bloemknoppen worden
verwerkt tot kappertjes
Peterselie: Standplaats: op voed
selrijke grond in de halfscha
duw*. Bloedzuiverend, aansterk
end, vochtafdrijvend en bevor
dert ae spijsvertering. Culinair
in soepen, dressings, sauzen en
bij als garnering
Rozemarijn: Standplaats: warm
en in de volle zon op droge, kalk
rijke grond. Versterkend, bevor
dert de menstruatie en de verte
ring van vette gerechten. Culi
nair: in Italiaanse gerechten
Salie Standplaats: warm en in
de volle zon op droge, kalkrijke
grond. Zweetremmend, kalme
rend, verlaagt de bloedsuiker en
bevordert het verteren van vette
gerechten. Culinair: bij vette
vis, in vlees- en groentegerech
ten en in Italiaanse gerechten
Tijm: Standplaats: warm en in
de volle zon op droge, kalkrijke
grond. Bacteriedodend, slijmop
lossend, wormverdrijvend en
versterkend. Culinair: in zware,
vette spijzen en in soepen, stoof
schotels en bij vlees, vis en
groenten
Ui: Standplaats: humusrijke
grond en zon. Vochtafdrijvend,
verlaagt cholesterol en bloedsui
ker en bevordert de spijsverte
ring en de bloedsomloop. Culi
nair: in soepen, salades, sauzen
en bij vlees, vis en bij groenten-
gerechten
Venkel: Standplaats: warm en
in de volle zon op voedsel- en
kalkrijke grond. Verdrijft gas
sen, slijmoplossend, vochtafdrij
vend, bij oogklachten en bevor
dert de spijsvertering en de men
struatie.
Culinair: bij vis, kool en peul
vruchten, in gebak, brood, koek
jes en in salades, marinades, soe
pen, eigerechten en bij peul
vruchten
Waterkers: Standplaats: humus
rijke, kalkrijke grond en op een
schaduwrijke plek. Bloedzuive
rend, vochtafdrijvend, weer
standverhogend en bevordert de
spijsvertering. Culinair: in sau
zen, soepen, kruidenboter, sala
des en als broodbeleg
Zevenblad: Standplaats: op een
schaduwrijke plek. In een kom-
pres bij jicht, wonden en mug
genbeten. Culinair: in salades,
als gekookte groente en als soep
groente
Bron: Centrum De Sprenk
