Oranjes vinden steun bij elkaar
Bejaarden zitten aan buis gekluisterd
PZC
DAG LIEVE JULIAN
ijsseldijk modes
Matrix en Irene staan prins Bernhard bij tijdens gang naar grajkelder
Man Margarita niet aanwezig
Kerkgangers oefenden samenzang
Meer files door uitvaart
Juliana was bezorgd om kleinzoon
Veegauto's op pad na uitvaart
Bewoners verzorgingshuis missen deel uitvaart
Rouwdienst was troostrijk
en erg indrukwekkend
Nederland heeft
troost gemist
woensdag 31 maart 2004
iELFT - Het ontroerendste ino-
in de uitvaartdienst van
rinses Juliana kwam helemaal
j, het einde. Ondersteund
Wr zijn twee oudste dochters
Ijjtrix en Irene vermande prins
Vmhard zich voor de trappen
iirde grafkelder in de Nieuwe
sirfi.
-was het moeilijkste ogen-
1 Fysiek vanwege zijn broze
®ndheid en emotioneel van-
ge de laatste gang achter de
<j, Hier had Bernhard (92)
'i dagen op voorbereid, maar
inad hij er enorm tegenop ge-
ahard gaf zijn bril aan Bea-
s, Even leek hij te aarzelen.
2 van zijn benen zwabberde
i!, dat maakte traplopen extra
«tig. Hij wankelde. De kerk-
iagers, die via televisies op de
laren het verloop van de plech-
«heid konden volgen, hielden
inadem in. Irene greep haar
sder nog steviger vast en stap-
voor stapje ging het vervol-
as naar beneden. Zij werden
fvolgd door de prinsessen Mar
let en Christina en de net van
u zware hernia-operatie her-
g!de Pieter van Vollenhoven,
ok zij moesten elkaar helpen
[ondersteunen.
itieme kring
a afstand zagen de veertien
enkinderen, onder wie ook de
ghaar familie in onmin leven-
prinses Margarita, hoe de
zgemeester van Delft als sleu-
ibewaarder van de grafkelder
«gordijntje dichtschoof. Vijf
juten lang kon het gezin van
aana in eigen intieme kring
de baar afscheid nemen, ter-
ij] de 1800 genodigden in de
novergoten Nieuwe Kerk
achtten. Daarna begon de
k naar boven onder de opti-
istisch gestemde klanken van
•i lied 'Die winter is vergan-
en.ik zie des meien schijn',
en lentelied, vol hoop en blijd-
Aap en in overeenstemming
Prins Bernhard wordt ondersteund door Irene en Beatrix op weg naar de grafkelder.
met de wens van Juliana er geen
treurdienst van te maken. 'Ster
ven is geen ondergang in verge
telheid of donkere duisternis,
maar een overgang naar het
licht', vond Juliana. Daarom
droegen de vrouwelijke leden
van de koninklijke familie ook
geen rouwkleding, maar gingen
zij in het 'hoopgevende' wit ge
kleed, daarmee een oude familie
traditie voortzettend. 'Het moet
gaan over vrede en dat mensen
niet bang moeten zijn voor de
dood', had Juliana aan haar
vriendin, de remonstrantse do
minee Weimet Hudig als bood
schap voor de uitvaartdienst
meegegeven.
'Niet prijzen, niet loven' stond
bovenaan het lijstje aanwijzin
gen dat de prinses voor de
dienst gaf, zo vertelde Hudig in
haar overdenking. 'En voor de
zekerheid onderaan: géén loftui
tingen'. „De meeste mensen wil
len niet gewoon zijn, ze willen
graag bijzonder gevonden wor
den. Bij prinses Juliana was dat
anders: iedereen vond haar bij
zonder, maar zij wilde graag ge
woon zijn", verklaarde Hudig
haar instructies.
Het lied dat prinses Christina
kort daarvoor had gezongen,
'Het is een gave om eenvoudig te
zijn, het is een gave om vrij te
zijn' paste daar bij. Het was de
grote wens van de oud-koningin
dat haar muzikaal begaafde
jongste dochter zou zingen. Hu
dig vond het moedig dat de prin
ses onder deze 'emotioneel zwa
re' omstandigheden aan die
wens gehoor wilde geven. Haar
stem was vast en helder, maar
in het middenschip van de kerk
moeilijk te horen. Christina (57)
had ook al eens gezongen bij het
huwelijk van haar neef Bern
hard jr.
Juliana had een duidelijke bood
schap voor haar nabestaanden.
Het leek of zij via de overden
king van Hudig nog één keer
aan iedereen duidelijk wilde ma
ken waarom ze met name aan
Jasper Juinen/ANP
het begin van de jaren vijftig te
gen alles en iedereen - niet in de
laatste plaats tegen echtgenoot
Bernhard en het kabinet - was
ingegaan om de vrede te predi
ken. „Uiteindelijk zou haar in
zet voor wereldvrede haar groot
ste politieke strijd worden, een
strijd die zij durfde aan te gaan:
vrede is geen asiel voor gemak-
zuchtigen. Vrede is de allerhoog
ste strijd, sprak zij. Maar deze
strijd heeft haar ook veel teleur
stellingen gebracht", aldus Hu-
dig.
„Juliana hoopte op vrede. In
twee van haar kersttoespraken
zei zij: 'Als men aan iets goeds
werkt, zal er altijd iets goeds uit
voortkomen, ook al is het resul
taat soms anders dan was ver
wacht'. Dat optimistische ver
trouwen stelde haar in staat om
tegenslagen te aanvaarden",
meende de dominee die jaren
lang acht tot tien keer per jaar
een weekeinde naar paleis Soest-
dijk kwam om daar met de prin
ses over geloofszaken te discus
siëren. „Zij was trouw kerkgang
ster, maar ging het liefst naar
verschillende kerkgenootschap
pen. De bijbelspreuk 'onder
zoekt alles en behoudt het goe
de' paste uitstekend bij haar.
Zij bleef niet zitten in één heilig
huisje, maar ging graag op ont
dekkingstocht. Zij was ervan
overtuigd dat vele wegen leiden
naar die ene God. Of, zoals Je
zus sprak: het huis van mijn Va
der heeft vele woningen", vertel
de Hudig.
Communie
Dat verklaarde ook de veel be
sproken en met name door kardi
naal Simonis sterk bekritiseer
de gang van de van huis uit her
vormde prinses naar de
rooms-katholieke communie.
Dat was bij het laatste openbare
optreden van Juliana, de oecu
menische huwelijksdienst voor
kleinzoon Maurits en Marilène
van den Broek. „Dat was niet
een gril van een excentrieke
oude dame. Communie betekent
letterlijk gemeenschap. En ge
meenschap tussen mensen van
verschillende kerkgenootschap
pen was haar liefste wens", al
dus Hudig.
Maurits en Marilène keken el
kaar bij die woorden ontroerd
in de ogen.
De communiegedachte verklaar
de ook Juliana's keuze voor een
remonstrantse dominee, tot ver
driet van de traditionele protes
tanten. „Juliana was een gelovi
ge vrouw met een heel eigen spi
rituele overtuiging. Die werd
niet bepaald door kerkelijke
dogma's of wetten. Vrijheid van
godsdienst, verdraagzaamheid
waren voor haar vanzelfspre
kend. "GPD
DEN HAAG - Edwin de Roy van Zuydewijn, de man van
prinses Margarita, was niet uitgenodigd voor de bijzet
ting van prinses Juliana. Dat heeft de RVD bevestigd.
Prinses Margarita, die al geruime tijd in onmin leeft met
de koninklijke familie, was wel bij de uitvaart in gezel
schap van haar tweelingbroer Jaime. Het echtpaar heeft
in verscheidene interviews zeil' gezegd dat een aantal prin
sen niets van Edwin moet hebben. ANP
DELFT - De honderden genodigden die in de Nieuwe
Kerk in Delft de bijzetting van prinses Juliana bijwoon
den, moesten voor aanvang van de dienst oefenen op de sa
menzang in de liturgie. Onder leiding van dirigent Jos
Vermunt studeerden zij het Dona Nobis Pacem en gezang
293 (Wat de toekomst brenge moge) in.
Dat stond op briefjes die de kerkgangers op hun stoelen
aantroffen. Ook op videoschermen verscheen regelmatig
deze boodschap. ANP
DEN HAAG - De uitvaart van prinses Juliana heeft gis
termorgen tot langere files op snelwegen naar Den Haag
en Delft geleid. Van een verkeerschaos was echter geen
sprake. In Den Haag zelf was het rustig op de wegen. Ook
hadden trams en bussen niet meer passagiers dan anders.
De drukte op de snelwegen was het gevolg van de weg- en
rijstrookafsluitingen, omleidingen en extra verkeer van
belangstellenden voor de uitvaartplechtigheid. Op de Al3
(Rotterdam-Den Haag) stond voor zeven uur al een file
van meer dan tien kilometer. GPD
RIJSWIJK - Oud-premier Lubbers is in zijn ambtsperio
de bij prinses Juliana geroepen, omdat ze zich zorgen
maakte over haar kleinzoon, kroonprins Willem-Alexan-
der. Ze vroeg zich af of Willem-Alexander wel een goede
koning zou kunnen zijn. Lubbers maakte haar duidelijk:
„Het zit wel goed."
Dat heeft Lubbers gistermiddag gezegd in het televisie
programma NOS Actueel. De prinses maakte zich volgens
Lubbers zorgen, omdat Willem-Alexander in zijn studen
tentijd een heel andere belangstelling had dan zij. ANP
DELFT - Veegauto's van de gemeente Delft zijn gister
middag direct na afloop van de uitvaartdienst in de Nieu
we Kerk begonnen met het schoonmaken van de binnen
stad en de route die de rouwstoet van prinses Juliana
heeft afgelegd. Van de gemeentelijke reinigingsdienst zijn
veertig mensen op pad.
De veegauto's verwijderen ook het zand op de weg en op
de tramrails dat daar eerder was gestort. Ook de touwen
zijn weer uit de rails gehaald. Zand en touw waren nodig
om de weg voor paarden en koetsen beter begaanbaar te
maken. De gemeente gaat morgen de paaltjes, verkeers
borden en lantaarnpalen terugzetten. ANP
in onze redactie binnenland
HETEN-Niet iedereen was gis-
irochtend in staat de complete
re-uitzending van de uitvaart
an oud-koningin Juliana op te-
risie te volgen.
bewoners van verzorgings-
sDekelhem in Gieten moes
door een kabelstoring het
ochtendprogramma missen. Een
storing trof 's ochtends om ne
gen uur een deel van het Drent
se dorp en duurde tot even na
half een 's middags. Ongeveer
750 huizen in Gieten bleven
daardoor verstoken van radio-
en tv-ontvangst via de kabel.
Een medewerker van de zorgin
stelling heeft er in allerijl voor
gezorgd dat elders een video
snorde om de beelden in een la
ter stadium alsnog aan de bewo
ners te kunnen tonen. De teleur
stelling was groot onder de be
woners, die Juliana vele jaren
als koningin hebben meege
maakt, zei de zegsman. Behalve
de 65 vaste bewoners konden
ook de twintig mensen van de
daggroepen de uitzending niet
zien. Volgens een woordvoerder
van kabelaar Essent Kabelcom
was een defect aan de stroom
voorziening in een CAI-kast de
oorzaak van de storing. Een
monteur heeft zo snel mogelijk
een noodoplossing getroffen.
Behalve in Gieten was er tijdens
de uitvaart nog een kabelstoring
in het Essent-gebied. Door een
defecte zekering viel in enkele
straten in Zwolle het kabelsig
naal uit. De inwoners van Coe-
vorden moesten het van half
tien tot half elf zonder de beel
den doen door een stroomsto
ring. ANP
van onze verslaggevers
TERNEUZEN/VEERE - Bij de Prins
Willem van Oranjeschool in Terneu-
zen hangt de Nederlandse vlag half
stok, maar desondanks zorgen rennen
de en roepende basisscholieren op het
schoolplein voor een vrolijke entoura
ge. Logisch, zij hebben Prinses Julia-
geen moment bewust meegemaakt.
Totaal anders is het deze ochtend op
een steenworp afstand, in zorgcen
trum Bachten Dieke.
Daar hangt de vlag eveneens in rouw-
stand en bekijken vrijwel alle bewo-
aers de live-uitzending van de uit
vaart van Prinses Juliana op tv. Of be
ter, koningin Juliana, want voor al de
ze bejaarde mensen was zij veel meer
nun' koningin dan haar dochter Bea
trix dat is. Het geplande poffertjes
nakken is naar een andere dag ver
plaatst, omdat de groepsleiding inzag
dat deze dag volledig in het teken
staat van het overlijden van Juliana.
Tijdens het dagelijkse koffieuurtje op
de benedenverdieping bekijkt een
poepje vrouwen de uitzending. „Ja,
Juliana was 'onze' koningin. Ze was
beel eenvoudig, wars van protocol.
Dat blijkt ook nu wel weer tijdens de
uitvaart, omdat de dienst wordt geleid
door een remonstrantse predikante.
Ze had net als ieder ander haar stre
ken, maar anderzijds vond ik haar ook
«ht 'koninklijk'. Of ik de hele tijd
blijf kijken? Nee hoor, ik laat het mid
dageten er niet voor staan. Zeker niet
omdat het vandaag worteltjes met vis
u', vertelt mevrouw L. Jonkman. „De
kerkdienst wil ik wel zien en ik weet
~u al dat ik traantjes zal laten. Die zit-
'ennu al achter mijn ogen."
Leeftijd
dievrouw G. Haverhals is van Bel-
Bsehe komaf en heeft daarom niet
ZOn heel sterke band met het Neder-
«nds koningshuis. „Toch vond ik
&ar heel vriendelijk. Beatrix is wat
Jjut betreft meer als haar grootmoe-
do1- Wat stijver, statiger. Juliana had
ns mij meer weg van haar va-
Jaar in de gezamenlijke ruimte op de
oegane grond tijdens de uitzending
Bejaarden in Bachte Dieke kijken naar de uitvaart van Juliana.
herinneringen worden opgehaald, is
het bij de groepsopvang op de tweede
verdieping muisstil. Er is een 'Julia-
na-hoekje' gemaakt en tien bewoners
zitten aan de buis gekluisterd. „Deze
mensen zijn allemaal van ongeveer de
zelfde leeftijd als Juliana. De beelden
van zo'n uitvaart komen daarom ge
voelsmatig heel dichtbij. Ze vertalen
het naar zichzelf. Wij hebben hier ook
een condoleanceregister gehad, dat be
hoorlijk is getekend", vertelt leidster
Margriet van der Ploeg.
Een verdieping lager staat de televisie
ook al aan bij de dagopvang, waai* zelf
standig wonende mensen iedere dins
dag bijeenkomen. „Ze is heel oud ge
worden, dus wat dat betreft vind ik
het niet zo erg. Ik vond haar aardig,
lief, maar ze had ook haar op haar tan
den. Je moest er geen ruzie mee krij
gen. Ik vind de uitvaart tot nu echt
prachtig. Ze wordt op een waardige
manier naar haar rustplaats ge
bracht", reageert mevrouw A. Pieter-
sen.
Eigen baas
M. Cortvriendt volgt de laatste reis
van Juliana alleen, op zijn kamer.
„Hier ben ik eigen baas. Ik vond Julia
na een heel goede koningin. Als Maxi
ma net zoals Juliana wordt, ben ik een
tevreden mens."
Wim Kooyman
In het verpleeg- en zorgcentrum
Nieuw-Sandenbrugh in Veere is de
stemming wat bedrukt. Het gaat toch
om een leeftijdgenote die wegvalt, en
dan die bovenal hun koningin was.
Verder is het er opvallend rustig. Vrij
wel alle tachtig bewoners, met een ge
middelde leeftijd van negentig jaar, be
kijken de uitvaart van prinses Juliana
op hun kamer. Het geluid van de tele
visies is tot op de gang te horen.
In de gang staat een tafel met daarop
de Nederlandse vlag, een portret van
oud-koningin Juliana en een behoor
lijk volgetekend condoleanceregister.
Volgens een medewerkster van het cen
trum vinden de bewoners het register
belangrijk. „Vrijwel iedereen heeft ge
tekend en wellicht zelfs twee keer om
dat ze niet meer weten dat ze dat al
hebben gedaan."
Bord op schoot
Een groep van elf geriatrische bewo
ners kijkt in de televisiekamer naar de
uitvaart. Volgens een van de verpleeg
kundigen mogen deze bewoners die
veel hulp nodig hebben, op deze bij
zondere dag met het bord op de schoot
eten, zodat ze niets hoeven te missen.
De meesten zijn onder de indruk en
kijken gebiologeerd hoe de rouwstoet
richting Delft trekt.
J. Brasser-Melse is een van de bewo
ners die op haar kamer naar de uit
vaart kijkt. De 91-jarige vrouw is on
der de indruk van de plechtigheid.
„Het doet je wel wat, het was toch een
fantastisch mens."
De in Oostkapelle geboren en later
naar Koudekerke verhuisde mevrouw
Brasser noemt zichzelf echt koningsge
zind. „Mijn man werkte bij de gemeen
te en was verantwoordelijk voor het
ophangen van de vlaggen bij geboor
ten en trouwerijen van de koninklijke
familie. Ik verstelde de vlaggen als ze
kapot waren of maakten van twee, één
vlag als dat zo uitkwam." Ze zegt:
„Wij zijn van een heel andere genera
tie als tegenwoordig. Wij zagen het ko
ningshuis als iets vorstelijks met een
koningin die hart had voor haar onder
danen. Juliana was niet hooghartig, ze
was echt een moeder van het volk. Ze
toonde belangstelling en was niet be
nauwd om vies te worden. Ik zie haar
nog zo met die kaplaarzen door de
modder lopen na de watersnood
ramp."
Normaal gesproken gaat de bewoon
ster rusten na het eten, maar deze dag
doet ze dat niet. „Ik wil niets van de
uitvaart missen, maar eigenlijk moet
ik mijn benen laten rusten. Ik kan niet
meer lopen en zit in een rolstoel en
dan is het wel lekker als ik even kan
liggen. Vandaag slaan we dat over."
Na de uitvaart komt ook het gewone
leven in het zorgcentrum weer op
gang.
De bewoners komen uit hun kamers
en bezoeken elkaar of schuifelen naar
buiten voor wat frisse lucht.
door Ali Pankow
RENESSE - Hervormd predi
kant Piter Goodijk uit Renesse
spreekt over 'een visitekaartje
voor de kerk' in een spontane
reactie op de rouwdienst voor
prinses Juliana in de Nieuwe
Kerk in Delft.
Goodijk, die de plechtigheid *via
de televisie volgde, omschrijft
de dienst als indrukwekkend én
troostrijk.
Natuurlijk kijkt hij er ook met
een vakkundige, theologische
blik naar in het besef dat kerk
en geloof hier voor een zeer
breed publiek een beeld schep
pen. Dat is op zeer goede wijze
gebeurd, vindt Goodijk.
Hij zou het woord 'vieren' wil
len gebruiken om de sfeer te dui
den. „Vieren van het volbrengen
van een rijk leven en het vieren
van het nieuwe leven dat nu in
gaat."
De lichte sfeer, dankzij de prach
tige, optimistische muziek, de
witte kleding en de witte bloe
men, heeft Goodijk bijzonder
aangesproken. De uitnodiging
in het Engelstalige welkomst
woord om bij de dienst geen toe
schouwer te blijven, maar deel
nemer te worden, acht hij in dit
verband ook zeer passend.
Hij spreekt zijn waardering uit
voor de uitstekend opgebouwde
overdenking van de remon
strantse predikante W. Hu-
dig-Semeijns de Vries van Does-
burgh. „Een mooi begin verwij
zend naar de wens van prinses
Juliana dat het vooral over vre
de moest gaan. Dan een heel per
soonlijk gericht verhaal en ten
slotte de afronding met een pas
sage uit Johannes 14 over de vre
de die Jezus zijn leerlingen
biedt tijdens hun laatste samen
komst." Volgens Goodijk een
overdenking die velen moet heb
ben geraakt en troost zal heb
ben geboden.
Zelf acht hij dat belangrijke ele
menten tijdens een rouwdienst.
„De persoonlijke wensen van de
overledene, voor zover bekend,
wegen voor mij altijd het
zwaarst. Maar als die wensen
niet bekend zijn. baseer ik me
vooral op gesprekken met de
naaste familieleden en intimi",
zegt Goodijk. Hij tracht in zijn
overdenking naast een persoon
lijk gericht gedeelte als predi
kant ook heel bewust vanuit het
geloof 'een stem van de over
kant' te laten horen.
„Het enige dat ik heb gemist in
deze overdenking was een passa
ge over de laatste vijf jaar van
het leven van prinses Juliana. Ie
dereen wist dat ze toen in de
war was en erg kwetsbaar is ge
worden. Dat had in de openheid
van deze rouwdienst ook best
aandacht mogen krijgen", vindt
Goodijk.
Zegen
Hij geeft aan dat het uitspreken
van de priesterlijke zegen ge
bruikelijk is. Opvallend was ech
ter het tijdstip waarop dit ge
beurde. „Meestal wordt die ze
gen aan het einde van de dienst
uitgesproken. Nu gebeurde dat
voordat de prinses de grafkelder
werd ingedragen. Aan het einde
van de dienst werd er nu een
oude Ierse zegen uitgesproken."
De Renesser predikant, die zich
zelf bijzonder inzet voor oecume
nische samenwerking, heeft er
geen enkele moeite mee dat de
dienst is geleid door een remon
strantse predikante. „Heel mooi
juist. Het vrouw en moeder zijn
van prinses Juliana werd zo nog
eens extra benadrukt."
APELDOORN - In de uitvaart
dienst van prinses Juliana heeft
het Nederlandse volk „de werke
lijke troost van het evangelie"
gemist. Dat vindt algemeen se
cretaris P. Vergunst van de Gere
formeerde Bond in de Neder
landse Hervormde Kerk.
Het leven van de oud-koningin
stond centraal maar werd niet
„in het licht van het Woord van
God" geplaatst. „Dat laatste is
toch altijd de taak van de
dienaar van het Woord, juist op
de grens van leven en dood", zei
Vergunst. De bijbel komt
volgens hem te weinig aan bod.
ANP
(Advertentie)
Yerseke - Lepelstraat 1 - Tel. 0113-571539
