Het volk verbroedert bij uitvaartb,ikt tevreden ter«g I
PZC
Singi neti in kerk Paramaribo
Gasten voldoen aan
kledingwens Juliana
Uiterlijk uitvaart is
compromis tussen
Beatrix en Juliana
j
Tienduizenden mensen ontroerd na langstrekken rouwstoet Burgemeester Delft
Tentoonstelling
Deense prins
Henrik
niet in Delft
Van VollenhoveiK
in vol ornaat j
woensdag 31 maart 2004
De uitvaart van prinses Juliana
is meer dan alleen indrukwek
kende ceremonies en het turen
naar 'royals'. Het is een dag van
verbroedering en ontroering.
„Je komt allemaal voor hetzelf
de en dat maakt je één.
van onze redactie binnenland
DELFT - Bekertjes koffie uit de
therruoskan worden royaal uit
gedeeld aan wachtende omstan
ders. Puntzakken snoep gaan in
de rij heen en weer terug. Wie
uren en uren wacht op de Markt
van Delft, doet niet moeilijk
over delen.
„Ik kom natuurlijk om Juliana
de laatste eer te bewijzen, maar
de totale sfeer die hier heerst, is
ook belangrijk", zegt Jan van
Dop (64) uit Rijswijk. „Jong en
oud verbroedert vandaag. Het
hele land ontmoet elkaar hier."
Aan weerszijden van de Nieuwe
Kerk worden overal trapjes en
stoeltjes uitgeklapt en strate
gisch geïnstalleerd. Soms staat
het prijsje er nog op.
Kitty Vermist uit Amsterdam is
klein van stuk en ziet haar zicht
op het plein beetje bij beetje ver
dwijnen. Maar gelukkig, ze mag
haar voeten op een trapje van de
'buren' zetten. ..Kijk, dat is een
mooi gebaar", lacht Kitty die
zich vasthoudt aan de trapjes.
Dan ineens, verstomt het ge
klets. Gepraat en gelach maken
plaats voor ingetogen stilte. Dui
zenden hoofden draaien dezelf
de richting op als het monotone
gelui van de klok van de Oude
Kerk inzet en de eerste hoog
waardigheidsbekleders over de
grijze loper naar de kerk lopen.
De dames onder hen houden
hun donkere hoeden stevig vast,
want er is een flinke wind opge
stoken. Mabel, Mabel!", wordt
er opgewonden gesist als ook de
koninklijke familie zich naar de
kerk begeeft, De toeschouwers
knijpen met hun ogen om haar
nog beter te bekijken. Tiental
len fototoestellen worden op
goed geluk de lucht ingestoken
LEEK - Het Nationaal Rijtui
genmuseum in Leek opent twee
dagen na de bijzetting van prin
ses Juliana de tentoonstelling
'Met oprechte deelneming' over
rouw en uitvaarten door de eeu
wen heen. ANP
en ingedrukt. Prins Bernhard is
dan al naar binnen. Hi] loopt
niet mee, maar wacht het gezel
schap op in de wachtkamer van
de kerk.
Dan loopt de rouwstoet, vooraf
gegaan door ere-escortes te
paard, langzaam de Markt op.
Alleen de muziek van de blaas
kapel klinkt over het plein. Ko
ningin Beatrix en haar drie zus
sen stappen uit voor de kerk. Al
le vier zijn ze in het wit gekleed,
al heeft Beatrix onder haar wit
te jasje een zwarte jurk. Dan
stappen de oudste zoons van
Juliana's dochters uit Een
zucht gaat door de menigte als
Willem-Alexander zijn hoofd
buigt naar de vlag. „Mooi hè",
zeggen twee vrouwen tegen el
kaar.
Tientallen paarden, honderden
militairen strak in het gelid en
de paarse lijkkoets in de stralen
de lentezon, het is indrukwek
kend, vinden de omstanders. „Ik
zag bijna niks, maar het was
fijn", zegt Leonie Egberts (18)
uit Schiedam als de kerkdienst
is begonnen en de menigte weer
in beweging komt. „Zoveel men
sen tegelijk stil, Iedereen is hier
ook zo aardig voor elkaar."
Radio
Ria ter Horst uit Winterswijk
heeft met haar zussen de lange
reis naar Delft gemaakt. Om bui
ten de kerkdienst te kunnen vol
gen, luistert ze op haar walk
man naar de radio. „Het Wilhel
mus", informeert ze haar om
standers over wat er binnen in
de kerk gebeurt. Dan zet ie
mand een radio hard aan en
klinkt het volkslied over het
plein. Onmiddellijk vallen tien
tallen stemmen in alleen hebben
ze de verkeerde tekst, want niet
het eerste maar het vijftiende
couplet wordt gezongen.
Behalve de massaal aanwezige
politie is ook het Rode Kruis
goed vertegenwoordigd. Een
van de medewerkers houdt reke
ning met flauwvallende militai
ren die langs de kant staan opge
steld. „Ze moeten lang in de de
zelfde houding staan. Bij dit
soort gelegenheden vallen er
meestal wel een paar flauw."
En inderdaad, vlak voordat de
eerste hoge gasten de Nieuwe
Kerk ingaan, wordt bij de afzet
ting op de Markt een militair on
wel. Hij kan ternauwernood
worden ondersteund door om
standers, waarna hij wordt afge
voerd. Zijn collega's krijgen, tot
grote hilariteit van de omstan
ders, van hun superieur een pe
permuntje in de mond gestopt.
Paleis Noordeinde
Met de handen om het hek ge
klemd staan de Haagse vriendin
nen Truus de Jong (78) en Arina
Pronk (85) 's ochtends al vroeg
voor de poorten van paleis
Noordeinde waar de rouwstoet
naar Delft vertrekt. „Ik ben ook
bij uitvaart van koningin Emma
geweest in 1934", zegt de oudste
van de twee. „Maar Juliana
vind ik erg bijzonder: zij is toch
ónze koningin geweest." Voor
de dames op leeftijd is het een
hele onderneming om naar het
Noordeinde te komen. Toch zijn
er veel senioren, maar ook veel
kinderen, vooral schoolklasjes.
Suzan Alink werkt vlakbij de
Hofweg. Ze had verwacht dat
de stoet meer wit zou zijn ge
kleurd. „Ik moet even wennen
aan dat paars." Een wat oudere
man zegt dat de stoet beduidend
korter was dan bij de uitvaart
van prins Claus. De uitvaart
grijpt hem aan, zegt hij. Waar
om weet hij niet precies. „Het is
de afsluiting van een stukje ge
schiedenis."
Niet iedereen is even gelukkig
met ondoordringbare afzettin
gen die dwars door Delft en Den
Haag lopen. Veel mensen kun
nen daardoor niet bij hun werk
komen. Sommigen moeten minu
ten lang omlopen om bijvoor
beeld bij Den Haag Centraal te
komen. Her en der wordt gefoe
terd. Maar ook dat verstomt als
de rouwstoet passeert. GPD
Het publiek was er al vroeg bij en had het zich gemakkelijk gemaakt met koffie en broodjes.
foto Harmen de Jong/GPD
van onze redactie binnenland
DELFT - Iedereen was mooi en
passend gekleed en precies vol
gens de wens van oud-koningin
Juliana. „Ingetogen, stijlvol en
licht", zei gisteren de Nederland
se couturier Monique Collignon.
Koningin Beatrix, prinses Chris
tina, prinses Margriet en prinses
Irene waren tijdens de bijzet
ting van de oud-koningin ge
kleed in het wit met zwarte ac
centen.
„De dochters zagen er prachtig
uit in het ivoorwit. Stijlvol, vol
met respect, chique en waar
dig", reageert Collignon vanuit
haar salon in Amsterdam. Zij
hebben hier een statement mee
gemaakt, dat hoort bij een ko
ningshuis."
Koningin Beatrix had een ivoor
kleurig jasje aan met bijpassen
de hoed. Als enige droeg zij hier
een zwarte japon onder.
Prinses Christina had een lang
roomwit mantelpak met bijpas
sende lange mantel aan en klein
hoedje.
Prinses Irene had een roomwit
mantelpak aan met bijpassende
mantel met Brandenburgslui
ting en een stijlvolle hoed met
flap aan de voorkant.
Prinses Margriet droeg een wit
mantelpak met hooggesloten jas
je met Mao-boord en een witte
hoed met zwart-witte struisve
ren.
Traditie
Door gehoor te geven aan de kle
dingwens, is tevens een histori
sche traditie voortgezet. Vanaf
de bijzetting van prins Hendrik
is het gebruikelijk dat het vrou
welijke gedeelte van de directe
familie van de overleden koning
of koningin witte kleding
draagt. Dit was ook het geval
bij Juliana's moeder, koningin
Wilhelmina.
Behalve de vier dochters van
Juliana waren ook de kleindoch
ters geheel in het wit gekleed.
Ook de met de familie gebrouil
leerde prinses Margarita. „Zij
zag er erg stijlvol uit. Het maak
te het overigens extra bijzonder
dat de kleindochters ook in het
wit en ecru waren gekleed",
voegt Collignon toe.
Het geheel zwarte tenue van
prins Bemhard sprak haar even
eens aan: „Hierdoor staken zijn
witte anjer en witte pochet mooi
af."
De couturier was zeer te spre
ken over de verschijning van
prinses Maxima. Zij had een
hooggesloten, zwarte japon aan
met een omhoog staande ruche-
rand en boorden van roomwit
Op haar hoofd droeg ze een ho
ge zwarte hoed met satijnen
band en een grote roomwitte
roos. „Dat zag er fenomenaal
uit. Wat dat betreft zit ze al hele
maal in haar rol."
Prachtig beeld
Het was volgens Collignon een
mooi beeld dat alle genodigden
de officiële kleedaanwijzing,
zwart met lichte accenten, had
den gerespecteerd. „Dat vormde
een prachtig beeld. Koningin
Noor van Jordanië zag er heel
modern maar ook chique uit
met een lange, soepele, zwarte
leren jas met volants en een gro
te witte sjaal over haar kapsel
gedrapeerd. En koningin Silvia
van Zweden was heel stijlvol a
la Jackie Kennedy."
Collignon is ook lyrisch over ko
ningin Paola van België. „Ze
toonde zich subtiel met een
prachtige witte sjaal. Maar ook
de keus van de echtgenoot van
premier Jan-Peter Balkenende
vond ik zeer stijlvol: helemaal
in het zwart met kleine uitte
stiksels langs de zakjes en boor
den van haar pakje
„Verrassend. Een ontroerend
historisch rijm", aldus de reac
tie van theologe Jacobina Geel
in de live-uitzending van de
NOS
Historicus Jan Bank zei in die
zelfde uitzending dat een fami
lietraditie zo toch in ere is ge
houden. „De monarchie uit zich
steeds meer in symboliek en dat
is toch erg mooi." ANP
van onze redactie buitenland
PARAMARIBO - In het uitge
storven. donkere centrum van
Paramaribo klinkt orgelmu
ziek. Zwervers die gewend zijn
aan de nachtelijke stilte trek
ken nieuwsgierig naar de nor
maal op maandagavond verla
ten witte Centrumkerk van de
Hervormde Gemeente.
Oudere Surinamers en een aan
tal Nederlanders schuifelen de
verlichte kerk binnen, bevesti
gen hun aanwezigheid in een
boek en nemen plaats op don
kerbruine, houten banken.
„We zijn hier vanavond om ons
medeleven te betuigen, aan het
Nederlandse koningshuis en
het Nederlandse volk", spreekt
predikant Freddy Lachman tij
dens de speciale singi neti
(zangdienst), zoals in Surina
me traditioneel de laatste
rouwavond voor een begrafe
nis wordt genoemd. „Prinses
Juliana is alom geprezen. Wij
sluiten ons bij die aanprijzin
gen aan. Laten we zingen."
Suriname en prinses Juliana
hebben een bijzondere band.
Dat is de afgelopen week meer
dere malen bevestigd. Afgelo
pen zondag werd bijvoorbeeld
in het monumentale Fort Zee-
landia een bloemenhulde ge
bracht en legden culturele groe
peringen bloemen bij het stand
beeld van de moeder van Julia
na, koningin Wilhelmina, dat
uitkijkt over de Surinameri-
vier. Tijdens de herdenkings
dienst in Delft zong het Resur
rection koor het 'Onze Vader' a
capella in het Surinaams (Wi
Tata).
Houten stoel
„Juliana was de laatste konin
gin van Suriname. In 1975 wer
den we onafhankelijk. Ze heeft
een speciale plek bij ons, van
daar deze dienst", legt Lach
man uit. „Ze is altijd betrok
ken gebleven bij het Surinaam
se volk en heeft ons land meer
dere malen bezocht. Veel oude
Beeld uit de herdenkingsdienst in Suriname ter ere van prinses Juliana.
foto Daphne Groenendijk/GPD
ren hebben haar persoonlijk
ontmoet."
Dat blijkt. Een wat oudere Cre
oolse vrouw schiet plotseling
uit haar stoel. Ze wijst naar de
stoelen die tegen de kerkmuur
staan, tegenover de preekstoel.
„Daar, helemaal achter die
houten banken heeft ze geze
ten. Op een gewone, houten
stoel", herinnert Martha Quin-
tius (60) zich. „Ik was nog
klein en zat daar vooraan.
Juliana was in Suriname en
wilde op zondag met haar man
naar de kerk. Geheel op eigen
houtje is ze hier naar toe geko
men en helemaal achterin gaan
zitten." Meer mensen kunnen
het zich plotseling herinneren.
„Ja, daar ja. Ze zat heel rustig,
alsof het heel normaal was",
zegt een andere kerkganger.
„Dat vond ik zo mooi aan
haar", zegt de veel jongere
Maurice van Dijk. „Ze was zo
normaal, en een buitengewoon
goed mens. Ik ben met haar op
gegroeid. Van kleins af kreeg
ik van mijn ouders en op
school over haar te horen. We
hadden foto's en boeken over
haar en haar familie. Ik voel
me met haai- verbonden. Ze is
als een grootmoeder voor me."
Predikant Lachman en de twee
andere voorgangers vervolgen
de dienst. Een nieuwsgierige
fietser denkt zijn bijdrage te le
veren door luid bellend rond
jes om de kerk te rijden. De be
zoekers zingen onverstoorbaar
verder.
„Wij nemen op onze manier af
scheid", besluit de predikant.
„Opdat Juliana mag rusten in
vrede."
Televisie
De tocht van prinses Juliana
naar haar laatste rustplaats in
de Nieuwe Kerk in Delft en de
kerkdienst waren gisteren in
Paramaribo rechtstreeks op de
televisie. Een radiostation pas
te zijn uitzendschema aan en
zond tot half negen lokale tijd
de kerkdienst uit, zoals die
werd doorgeseind door de We
reldomroep.
De Nederlandse ambassade in
Paramaribo heeft haar deuren
later dan normaal geopend om
de medewerkers in de gelegen
heid te stellen de uitvaartplech
tigheden te volgen GPD/ANP
door Jeroen de Vreede
DELFT - Burgemeester Hein
van Oorschot was gisteren niet
alleen verantwoordelijk voor de
Delftse rol in de organisatie van
de uitvaart, maar trad ook op
als Commissaris van de Konink
lijke Grafkelder. Hij ging de
kist en koninklijke familie voor
de trap af. Een bijzondere func
tie op een bijzondere dag.
Hoe heeft u de uitvaart in de
Nieuwe Kerk ervaren
„Het blijft een indrukwekkende
gebeurtenis. De kerk ziet er na
tuurlijk prachtig uit. Het is wat
raar gezegd, maar de kerk was
een plaatje."
Waren er voor u nog wijzigingen
in het protocol?
„Ik was blij met de aanpassin
gen die waren gedaan in het ge
deelte waarbij de kist naar de
kelder wordt gedragen. De ko
ninklijke familie hoefde nu niet
zo lang te wachten als bij de uit
vaart van prins Claus. Ik ben
blij dat het daardoor mogelijk
was dat prins Bernhard meekon
de grafkelder in om afscheid te
Wat waren op dat moment uw ei
gen gevoelens?
„Het nieuwe is er vanwege de
uitvaart anderhalf jaar geleden
natuurlijk van af. Maar de gang
naar de grafkelder is en blijft
een historisch moment. Je bent
je bewust dat je daaraan een be
scheiden bijdrage levert. Het
maakt emotioneel indruk op je."
In mei neemt u afscheid als bur
gemeester. Welke tip heeft u
voor uw opvolger?
„Ik zal mijn opvolger natuurlijk
inpraten in het draaiboek. Mijn
advies is om niet opnieuw het
wiel uit te vinden. We hebben
nu ervaring en het is een uitge
kristalliseerd werk.
Uw zoon stond, net als bij de uit
vaart van prins Claus, in de ere
wacht. Heeft u hem nog succes
gewenst?
„Hij studeert aan de KMA in
Breda. Ik heb hem niet stojj
nog even succesgewenst De af
stand was ook voor een knipom
te groot Bij de uitvaart J
Claus ben ik wel even naar h3
toegelopen, maar dat vend
niet zo geslaagd."
Evalueert u de uavaarttimmi
met het Hof?
„Het verloop van de dag wordt
altijd geëvalueerd. Voor dè
'werkgroep Delft' gebeurt dat
tussen de gemeente, deBijksSe
bouwendienst, de beveilig™!
dienst en leden van de hoftioj
ding.
Ik vind dat de organisatie lot
de puntjes in orde was, al zullen
er altijd zaken zijn waarvan '4
kunnen leren voor een voleenA
keer." GPD
DELFT - Prins Henrik van
Denemarken heeft gisteren
op het laatste moment afge -
zegd voor de uitvaartdienst
van prinses Juliana.
Marokko u
stuurde naast de meestal
als kroonprins optredende
prins Moulay Rachid ouk
prins Moulay Youssef naar
Delft ten teken van de
groeiende vriendschapsban
den tussen de Nederlandse 5 I
en Marokkaanse konings-
huizen.
Behalve regerende vorsten,
als de koningen Juan Car
los (Spanje). Albert (Bel
gië) en Carl Gustaf (Zwe
den), was er ook een aantal
leden van voormalige vor
stenhuizen aanwezig. On
der hen vorst Wittekind
van Waldeck-Pyrmont, een
ver familielid van Juliana,
en hertog Franz van Beie
ren, hoofd van het vroegere'
Beierse koningshuis. GPD
door Patricia de Zoete
DELFT - De uitvaart van prin
ses Juliana is qua uiterlijk een
compromis tussen oud-koningin
Juliana en koningin Beatrix.
Dat zegt historicus en funerair
deskundige Cees van Raak.
„Juliana wilde net als haar moe
der Wilhelmina een witte uit
vaart. Koningin Beatrix was het
daar niet helemaal mee eens. Ik
denk dat ze daar wel over heb
ben gepraat en dat ze tot een
compromis zijn gekomen", al
dus de historicus.
De witte koets en de witte dek
kleden die bij de uitvaart van
Wilhelmina zijn gebruikt, be
staan volgens Van Raak ook
niet meer. Beatrix ontwierp in
1992 zelf een koets in de konink
lijke kleur purper en wilde deze
graag gebruiken bij de uitvaart
van haar moeder. De purperen
rouwkoets kreeg wel witte ac
centen met de pluimen op het
dak en de rolgordijntjes aan de
zijkant.
Ook de kinderen en kleinkinde
ren waren in het wit gekleed of
hadden witte accenten in of op
hun kleding.
Vrolijk verhaal
Van Raak vond de uitvaartstoet
in vergelijking met die van
Claus zeker geen rouwige plech
tigheid. Dat zag je volgens hem
ook aan de reacties van de men
sen langs de route, die over het
algemeen een vrolijk verhaal
hadden. „Juliana had natuurlijk
ook een lang leven achter de rug
en ook de leeftijd om te sterven.
De dood van Claus was anders,
hij stierf veel te jong.
De historicus vond dat vooral
prinses Maxima een prachtige
rol speelde in de uitvaartplech
tigheid. „Zij heeft een bijzonde
re uitstraling en kan voor veel
mensen hun kijk op de monar
chie veranderen." Volgens Van
Raak is de politieke macht lang
zamerhand weggestroomd uit
het koningshuis. „De tijden dat
Willem II een minister naar huis
stuurde, zijn voorbij."
De monarchie speelt tegenwoor
dig steeds meer een ceremoniële
rol. In die lijn zag prinses Irene
er ook schitterend uit in haar
witte huzarenjas, aldus Van
Raak.
Het mooiste aan de uitvaart
vond de funerair deskundige!
entourage. Van de door Bèatn
ontworpen rouwkoets was
niet zo gecharmeerd. De v
koetsen waren volgens hem w$;
'juweeltjes'. Ook de
vormden een schitterend ondê
deel. „Heel anders dan bij de ia
vaart van bijvoorbeeld li
Boudewijn, die voortgetn
werd door een soort tank."
Bedrijventerrein
Absoluut vreselijk vond VI
Raak dat de rouwroute langa
het bedrijventerrein tussen Den?
Haag en Rijswijk liep. „Zo saai
en lelijk. Vroeger ging de stor
langs de Vliet, maar daar is dj
een fietspad aangelegd en vd
keersdrempels die moeilijk!
passeren zijn met een koefi
Daar zou toch een altematij
voor moeten worden gevonden!
Nu Juliana is bijgezet in de
Nieuwe Kerk in Delft blijven ëj1
nog vier plaatsen over in dekoj
ninklijke grafkelder.
In de breedte kan niet meer
gebreid worden. In de kelder 3
al een tweede verdieping a
bracht. Juliana ligt bijvoo
boven haar moeder Wilhe
Een oplossing voor het mimi
brek zou volgens Van Haak
stellageconstructie kunnen
waarmee een derde etage
gecreëerd.
Of daar al plannen voor
weet hij niet. „Maar God ve
de dat de koninklijke familie
een vliegtuig stapt en neersioij
Dan hebben we echt een
bleem", besluit hij. AAP
DELFT - Pieter van Vollenhj
ven was gisteren in de Niéuw
Kerk een van de dragers van
kussens met versierselen bil
uitvaart van zijn schoonmoe <J
Juliana.
Hij droeg daarbij zijn umfnf
met oranje sjerp, als adju«dan m
bijzondere dienst van koning®
Beatrix. Van Vollenhoven ij
had als 'eerste burger san
hof' (als echtgenoot van pnn>®
Margriet) een bijzondere baI
met Juliana. Bovendien dee
hij zijn geboortedag
april)
met zijn schoonmoeder. GPD
