Juliana terug in geboortepaleis
hield van lieflijke chaos
Juliana
itaten-Generaal
herdenkt Juliana
waardige wijze
Kok: Eindelijk rust voor prinses
Koninklijk Paleis gesloten
Condoleanceregisters in Z-Afrika
Bachkoor verzorgt muziek uitvaart
Hinder in Delft blijft beperkt
Zalm: Kamer kan verder werken
Vorsten Zweden en België
komen naar uitvaart
Juliana had oog
voor detail
Speciale wake in
Nieuwe Kerk
van Middelburg
Deel uitvaart prins Claus is nog steeds niet betaald
louwstoet met overleden prinses trekt veel belangstellenden
mots in branding
Paleis Noordeinde open
FaE
DEN HAAG - Met weemoed blikte minister van Staat
Wim Kok gisteren terug op het leven van prinses Juliana.
„Eindelijk rust", was de eerste gedachte die zaterdag bij
de oud-premier opkwam toen hij over haar overlijden
hoorde. Dat zei Kok gisteren na zijn gang langs de baar in
de rechtstreekse televisieregistratie van de NOS.
Kok meent dat Nederland dankbaar moet zijn dat het'zo
lang zo'n koningin heeft gehad. ANP
AMSTERDAM - Het Koninklijk Paleis in Amsterdam
sluit tot en met dinsdag, de dag van de uitvaart van prin
ses Juliana, de deuren voor publiek. Dat liet de Rijksvoor-
lichtingdienst gisteren weten. Het paleis is vanaf woens
dag tot en met 22 april weer dagelijks geopend. ANP
PRETORIA - Bij de Nederlandse ambassade in het
Zuid-Afrikaanse Pretoria krijgen Nederlanders vanaf
vandaag de gelegenheid om de daar geopende condolean
ceregisters te tekenen. Het consulaat-generaal in Kaap
stad is sinds gisteren open voor Nederlanders om hun
deelneming te betuigen. Het ambassadepersoneel ver
wacht honderden Nederlanders. ANP
DEN HAAG - Het Residentie Bachkoor en Residentie
Bachorkest verzorgen dinsdag onder leiding van dirigent
J Vermunt de muziek tijdens de uitvaart van prinses
Juliana. Organist Bas de Vroome bespeelt het orgel, liet
de RVD gisteren weten. De uitvaart heeft dinsdag plaats
in de Nieuwe Kerk in Delft. ANP
DELFT - De hinder door de voorbereidingen voor de uit
vaart en bijzetting van prinses Juliana in Delft blijft voor
bewoners, winkeliers en bezoekers voorlopig beperkt.
Dat heeft de gemeente gisteren laten weten.
De Markt is het hele weekeinde bereikbaar, winkels zijn
op de normale tijden geopend en ook de zaterdagmarkt
gaat gewoon door. Winkels die een ontheffing hebben om
zondag open te gaan, mogen dat gewoon. Ook maandag
en dinsdag hoeven winkels niet dicht. ANP
DEN HAAG - Vice-premier Zalm vindt dat het parle
ment na het overlijden van prinses Juliana best had kun
nen verder werken.
Tot aan de bijzetting hebben Eerste en Tweede Kamer al
le openbare vergaderingen geschrapt. Zalm vraagt zich in
zijn internetdagboek af of dat wel verstandig is. „Heel Ne
derland rouwt, maar werkt ook door. Bijeenkomsten van
de Tweede Kamer zijn niet frivool, maar werk. Ook de
Tweede Kamer kan serieus verder werken denk ik, maar
dat laat ik verder aan hen over." ANP
door Hans Jacobs
DEN HAAG - De Zweedse ko
ning Carl Gustaf en zijn vrouw
koningin Silvia komen dinsdag
naar de uitvaart van prinses
Juliana. Dat heeft het Zweedse
hof bekendgemaakt. België
stuurt koning Albert en konin
gin Paola, zo is gisteren in Brus
sel bevestigd.
Uit Denemarken reizen konin
gin Margrethe en prins Henrik
naar Delft, laat het kantoor vaa
de hofmaarschalk desgevraagd
weten. De woordvoerder van'
het Zarzuelapaleis in Madrid
meldde dat koning Juan Carlos
en koningin Sofia Spanje verte
genwoordigen.
Luxemburg, met het verwante
Huis van Nassau, zal zijn verte
genwoordigd door groothertog
Henri en zijn vrouw Maria The
resa en wellicht ook de in 2000
teruggetreden groothertog Jan.
Diens vrouw, Joséphine-Charlot-
te - een generatiegenote van
Juliana - zal vanwege haar ziek
te (longkanker) niet komen.
Wie van de overige Europese
vorstenhuizen precies komen,
maakt de Rijksvoorlichtings-
VEERE - Ruim vijftig jaar na da
to heeft H. van Cranenburgh,
destijds uitbater van de Camp-
veerse Toren, nog warme herin
neringen aan het bezoek van ko
ningin Juliana aan het stadje
Veere en het restaurant.
Van Cranenburgh denkt aan
Juliana als een vrouw die oog
had voor details. Ze gaf aan
dacht aan iedereen. Tijdens het
bezoek van Juliana in 1954 aan
de Campveerse Toren was Van
Cranenburghs echtgenote in ver
wachting. Het echtpaar werd
voorgesteld aan Juliana door de
commissaris van de koningin De
Casembroot. Na verloop van
tijd trok Van Cranenburghs
echtgenote zich terug om te rus
ten. „Toen Juliana wilde vertrek
ken stond ze erop om ook af
scheid van mijn vrouw te ne
men. Ze had precies in de gaten
wie er ontbrak, ondanks de mas
sale drukte."
Koningin Juliana bezocht de
Campveerse Toren, omdat het
Huis van Oranje sinds 1581 in
het bezit is van het Markizaat
van Veere.
dienst pas in het weekeinde be
kend, want aan de meeste hoven
moeten voor een reis naar Neder
land nog agenda's worden omge
zet of aangepast. Zo begint bij
voorbeeld in België op 30 maart
het staatsbezoek van de Finse
president Tarja Halonen, waar
bij de hele koninklijke familie
in de benen moet komen. Albert
en Paola hebben daarom hun
programma moeten aanpassen.
De komst van Carl Gustaf was
te verwachten. De Zweedse
vorst, even als Juliana op 30
april geboren, is petekind van
de oud-koningin, zoals zijn
oudste dochter kroonprinses Vic
toria petekind is* van koningin
Beatrix. Juliana was in 1996
nog eregast bij de vijftigste ver
jaardag van Gustaf.
Wie er uit Noorwegen komen,
staat nog niet vast. Koning Ha-
rald is herstellende van een kan
keroperatie en hervat pas vol
gende maand zijn werkzaamhe
den. Het ligt voor de hand dat
zijn als regent optredende zoon
Haakon, vergezeld van koningin
Sonja, afreist naar Delft.
Koningin Elizabeth van
Groot-Brittannië, vier jaar na
Juliana op de troon gekomen,
laat het bijwonen van begrafe
nissen en huwelijken meestal
over aan haar kinderen. Haar
echtgenoot prins Philip lijkt dit
keer echter een logischer keuze
GPD
MIDDELBURG - De Nieuwe
Kerk in Middeburg staat maan
dagavond 29 maart in het teken
van een speciale wake ter nage
dachtenis van prinses Juliana.
De wake zal plaatsvinden van
19.00 tot 19.45 uur. De Nieuwe
kerk maakt onderdeel uit van
het Abdijcomplex en is te vin
den aan de Groenmarkt.
De wake wordt georganiseerd
door de Raad van Kerken Mid
delburg en het Citypastoraat
van de Nieuwe Kerk. Voorgan
gers zijn Ds G.J. Smit en me
vrouw A. Hummelen-Ypma. Vio
liste Franciska Pérez en de orga
nist van de Nieuwe Kerk, Mar-
greeth de Jong, zullen de dienst
muzikaal ondersteunen.
Na de wake is er in de kerk gele
genheid het condoleanceregister
te tekenen.
„jrr - De rekening van de
.„art van prins Claus, okto-
^2002 in Delft, is n0S alllid
wt betaald.
„tester H. van Oorschot
peilt noemt het een 'onver-
frjkelijke' zaak dat het minis-
donderdag 25 maart 2004
terie van Binnenlandse Zaken
en Koninkrijksrelaties (BZK)
nog niet met geld over de brug
is gekomen.
Een woordvoerder van het mi
nisterie stelde gisteren dat de
kosten voor de begrafenis wel
degelijk zijn betaald. Delft heeft
echter nog extra kosten opge
voerd waarvan het nog onduide
lijk is of ze declarabel zijn. In
verband met de dood van prin
ses Juliana en de plechtigheden
die dat met zich meebrengt,
geeft het ministerie verder geen
commentaar.
De gemeente Delft heeft in okto
ber 2002 1,1 miljoen euro uitge
geven om de uitvaart van de
prins in goede banen te kunnen
leiden.
„Er is nog discussie over de
hoogte van het bedrag dat het
ministerie aan Delft uitkeert",
zei een gemeentewoordvoerder
gisteren. BZK zou ten minste
een deel van de kosten voor zijn
rekening nemen.
De gemeente benadrukt dat het
vervelend is dat de kwestie nog
niet is afgewikkeld, maar dat de
ze geen effect heeft op de uit
vaart van prinses Juliana. ANP
inn7p redactie binnenland
jfliHAAG - Het is dringen ge-
yien als de lijkwagen bij pa-
Noordeinde arriveert. Plek-
3 met goed uitzicht zijn
„bars. Sommige mensen blij-
>iug staan als de politie hen
^nt een stapje terug te doen,
adat het hek open moet. Het
ze op geïrriteerde opmer-
1 jagen van omstanders te staan.
Oppakken die hap", gromt ie-
^d over de twee oudere da
le die met een stalen gezicht
it aansporingen van de agenten
«eren.
I ijsde kist, een half uurtje later
kgepland, om half één de wa-
1 in wordt, klim-
94 jaar geleden werd geboren
Koningin Beatrix, de prinsessen
Irene, Margriet en Christina, Pie-
ter van Vollenhoven en enkele
kleinkinderen hielden de nacht
van dinsdag op woensdag een
wake bij het gebalsemde
lichaam van de prinses op paleis
Soestdijk.
Om kwart voor elf gisteroch
tend werd de kist met haar
lichaam aan de achterzijde van
het paleis naar buiten gedragen.
Het hofpersoneel vormde een
erehaag waardoor de rouwauto
reed om de kist op te halen.
De familie verzamelde zich daar
na op het bordes aan de voorzij
de, dat vol lag met bloemen die
na het overlijden van de prinses
gebracht zijn. Koningin Beatrix
was in het zwart, de prinsessen
Margriet en Christina droegen
lichte kleren. De overleden prin
ses hield van de kleur wit. Van
af het bordes stapten de vier
dochters in de volgauto's, de
klein- en achterkleinkinderen
achterlatend.
Begeleiden
Prins Bernhard was niet op het
bordes te zien. De prins worstelt
met zijn gezondheid en voelde
zich niet goed genoeg om het
lichaam van zijn vrouw te bege
leiden. Bernhard denkt dinsdag
wel bij de begrafenis aanwezig
te zijn.
De rouwstoet reed vervolgens
stapvoets langs de belangstellen
den uit Baarn en Soest, die zich
hadden verzameld om de laatste
eer te bewijzen. Daarna gingen
lijkwagen en gevolg met een
vaartje van tachtig kilometer
per uur naar paleis Noordeinde
in het centrum van Den Haag.
Bij het benzinestation langs de
Al2 ter hoogte van Zoetermeer
stonden honderden mensen.
De stoet arriveerde rond half
één bij het paleis, dat tegenwoor
dig als werkpaleis van koningin
Beatrix en prins Willem Alexan
der fungeert De dochters wacht
ten op het Haagse bordes, ter
wijl militairen de kist naar de
chapelle ardente droegen. Over
de kist lag de Nederlandse vlag.
Vanaf twee uur 's middags kre
gen hoogwaardigheidsbekleders
daar de gelegenheid de prinses
de laatste eer te bewijzen. Het
publiek mag vanaf vandaag tot
en met zondag van negen uur 's
ochtends tot tien uur 's avonds
langs de baar lopen
Petronella Thiebou (58) is één
van de trouwe Oranjefans onder
de ongeveer tweeduizend be
langstellenden: „Ik ben geko
men. omdat ik het gevoel heb
dat ik hier nu moét staan."
In haar jeugd vertelde haar va
der vaak over de bijzondere
vaartocht die hij aan het begin
van de Tweede Wereldoorlog
had gemaakt. De marinier
bracht de koningin en haar
dochters naar Canada. „Ik sta
hier ook voor hem. Hij vertelde
dan hoe hij prinses Beatrix mee
naar de kombuis van het schip
nam waar ze peentjes en uien
snoepte. Prinses Irene heeft ook
bij hem op schoot gezeten en
plaste toen op zijn broek. Vond
hij met erg, we zijn een konings
gezinde familie." GPD
i mensen tegen de muren
het hek rond het paleis. Me-
jw Choufoer uit Den Haag
int met haar voeten op een
nop bijna een meter hoogte,
par handen klemmen stevig
- de ijzeren spijlen van het
ch wel imposant", zegt ze
jze na een paar minuten weer
beneden komt. „Ik hoor ze
'jTiEaal grapjes maken om mij
j* jen. maar het is toch helemaal
t grappig Een schoolmeisje
steen grote rugzak giechelt te
lbaar vriendinnen: „Wij zijn
sabiedig."
ilichaam van prinses Juliana
3 fri eerder op de dag van pa-
i i<Soestdijk naar paleis Noord-
ie in Den Haag overge-
recht De vier dochters van de
begeleidden het
saffelijk overschot naar het pa
in Den Haag, waar Juliana
„IN HAAG - Juliana heeft er
n-j is koningin aan bijgedragen
hiallerlei ingrijpende verande
ren in het naoorlogse Neder-
udzojider dramatische schok-
a konden worden opgevan-
Ece-president mr. H. Tjeenk
Slink van de Raad van State
temde dat gisteren een van
tt grote verdiensten. De raad
Éi een buitengewone vergade-
Bg ter nagedachtenis van Julia-
(L In de moderne tijd is er geen
liode waarin zoveel verande
ren optraden als tijdens haar
hen. zo memoreerde hij. ANP
hij terug aan de ontspannen
sfeer ten paleize. „Op het tapijt
van koningin Beatrix zal geen
pluisje opgemerkt worden. Julia
na was daar gemakkelijker in.
Beatrix is streng - ik denk dat
zij meer op Bernhard lijkt -
Juliana is los en straalt warmte
uit."
Er wordt over Juliana's hofhou
ding weieens gezegd dat het een
lieflijke chaos was. ..Dat leek
mij wel een juiste typering,
maar de hofhouding zelf was
daar niet zo blij mee. Zij vonden
het wel lieflijk, maar van een
chaos was geen sprake."
Een organisatie rond vorsten
kan ook niet chaotisch zijn. Ko
ningin Beatrix bijvoorbeeld
heeft nog ongeveer twintig per
soneelsleden, Juliana had veel
meer personeel. „Als dan chaos
regeert, komt er niets in een or
ganisatie tot stand."
En op het paleis Soestdijk, waar
Juliana in de jaren zestig ging
wonen, werden wel plannen ge
smeed waar het koningshuis nu
nog de aantrekkelijke gevolgen
van ondervindt. „Juliana heeft
de monarchie op financieel ge
bied veiliggesteld", vindt Cleve-
rens. In de jaren zeventig drukte
het groot aantal personeelsle
den zwaar op het budget van de
koningin. „Dat zinde haar niet.
Ze moest rondkomen met een be
drag van circa 5 miljoen gulden
en constateerde dat ze inteer
de."
Rond 1975 werd op haar ver
zoek besloten om de financiën
van het koningshuis te beschrij
ven. Dat was niet eerder ge
beurd. „Het financieel statuut
koninklijk huis werd vastge
steld."
Juliana had geregeld dat zij en
haar opvolgers zich geen finan
ciële zorgen meer hoefden te ma
ken. Tegelijk besloot de konin
gin dat een deel van haar perso
neel niet meer op haar eigen be
groting moest drukken. „Perso
neelsleden aan het hof kregen
de status rijksambtenaar. Dat
was zeer tegen hun zin. Ze wa
ren er trots op in dienst van de
koningin te zijn, maar werden
rijksambtenaar van een of an
der departement."
Paarse koets
Cleverens heeft er de pest over
in dat niet aan een van de laat
ste wensen van oud-koningin
Juliana tegemoet wordt geko
men.
„In een interview zei ze: mijn
man en ik willen in het wit be
graven worden. Er is deson
danks voor een paarse koets ge
kozen, die heus witte banden en
versierselen zal krijgen, maar de
koets blijft paars. Ik had haar
meer gegund."
Koningin Beatrix en de prinsessen Irene, Margriet en Christina kijken hoe de kist met prinses Juliana paleis Noordeinde in Den Haag wordt binnengedragen.
foto Michael Kooren/AP
door Edith Ramakers
MIDDELBURG - Oranjekenner
René Cleverens uit Middelburg
vindt dat met prinses Juliana
een echte vorstin is overleden.
„Er wordt vaak opgemerkt dat
ze een gemoedelijke, lieve
vrouw was, maar ze was zeker
ook een majesteit", zegt Cleve
rens. „Ik noemde haar na haar
aftreden altijd de oud-konin
gin."
Cleverens, die in zijn dagelijks
leven artsenbezoeker is, heeft
veel tijd gestoken in zijn hobby,
het vorstenhuis. Vaak zoveel dat
hij er een volledige dagtaak aan
had. Hij schreef boeken over het
koningshuis en kwam in contact
met het personeel van Juliana
en met haar hofhouding. „Ik
heb Juliana weieens een handje
geschud. Meer niet. Maar ik heb
wel mensen in haar omgeving le
ren kennen."
Met de hofmaarschalk van ko
ningin Juliana bijvoorbeeld,
raakte hij bevriend. Er gingen
deuren voor hem open, die voor
anderen gesloten bleven. Hij
schreef eind 2001 het boek, de
Koningsvleugel, dat ging over
de particuliere appartementen
in Paleis Noordeinde in Den
Haag Cleverens beschrijft tot in
detail hoe de kamers er vroeger
uitzagen. Eerder schreef hij in
'Niet verder dan ons Huis' over
de hofhouding rond de vorige
eeuwwisseling.
„Ik schrijf nu over paleizen en
mooie gebouwen, niet meer over
de mensen in en rond het hof.
Aan het hof willen ze dat niet.
Iedereen heeft gebreken, ook die
genen die van adel zijn. maar zij
hebben vaak een naam hoog te
houden."
Als hij aan Juliana denkt, denkt
mocratie en het staatsbestel, pre
mier Balkenende gaf vooral
blijk van zijn waardering voor
het morele appèl dat Juliana al
decennia eerder dan hijzelf op
het Nederlandse volk deed.
De premier maakte daarbij veel
vuldig gebruik van de kersttoe
spraken die Juliana zelf schreef.
„Ze geloofde in vernieuwing en
verandering. 'Waar leven is, is
groei en actie', zei ze in 1954.
Telkens weer riep ze mensen op
om naar vermogen mee te doen
En om niet teleurgesteld af te ha
ken bij tegenslagen. Doorzet
tingsvermogen was een deugd,
die bij haar hoog stond aange
schreven."
Kamervoorzitter Weisglas stond
uitvoerig stil bij de lange reeks
bijzondere gebeurtenissen in
het leven van Juliana: waters
noodrampen, Duitse bezetting,
de onafhankelijkheid van Suri
name en crises in de familie.
„Zij heeft in haar leven de rol
van de pers zien veranderen en
daarbij moeten aanvaarden hoe
diep deze doordrong in de inti
miteit van haar gezin", zei Weis-
glas. „Dit heeft echter tegelijk
betekend dat veel Nederlandei's
in haar problemen hun eigen
problemen konden herkennen.
Er is wel eens opgemerkt dat
prinses Juliana uiterlijk en in
nerlijk veel gelijkenis vertoonde
met veel Nederlandse vrouwen
van haar generatie."
De plechtige bijeenkomst werd
besloten met een minuut stilte
en het Wilhelmus door het Resi
dentieorkest. GPD
HAAG - Sommige minis-
controleren nog snel of hun
wel uitstaat, terwijl strij-
vanhet Residentieorkest de
ruimte al vullen met de
•«moedige 'Elegy' van
Achter hun rug
>t een lege troon te midden
witte rozen. In 1979 sprak
ana voor het laatst vanaf die
'kdeStaten-Generaal toe.
k Tweede- en Eerste Kamer
«amen gisteren in de Ridder-
si bijeen in een bijzondere ver-
&nng van de Staten-Gene-
al ter herdenking van prinses
-'ana. Onder de genodigden
tt corps diplomatique, de
«■premiers Wim Kok en Piet
?0ng. provinciebestuurders,
Asters van Staat en topmen-
uit het bedrijfsleven en mili-
kring. Het parlement
raPte alle openbare vergade
ren tot na de uitvaart, behal-
Ke- Enige sprekers: senaats
letter Yvonne Timmerman,
*®er Balkenende en kamer
ver Frans Weisglas.
'trsoonlijk
*lis al gezegd over Juliana en
oetekenis voor Nederland,
/het werd op deze dag voor
/rede fleur van de natie nog
*eer herhaald, met hier en
een persoonlijker noot.
/g;as en Timmerman bena-
H :/er' de grote betekenis die
U a heeft gehad voor de de-
Van donderdag 25 t/m zond,
maart kan hel publiek afsch
nemen van prinses Juliana
paleis Noordeinde.
Koninklijke
Stallen
Lange Voorhout
Paleis F"1
Noordeinde
detailkaart
Korte
Voorhout
DEN HAAG - De hekken van paleis Noordeinde gaan vandaag
om negen uur open om de naar verwachting tienduizenden be
langstellenden toe te laten die tot zondagavond afscheid kunnen
nemen van prinses Juliana. Op de plattegrond is te zien hoe het
paleis te bereiken valt. infografiek ANP
Bereikbaarheid Paleis Noordeinde
li- Wegafzetting
mm Wandelroute
Route pendelbus
£fc Halte pendelbus
Toegang tot
rouwkapel
ia paleistuin I
OEN HAAG
HoM/ver
VBinnonhof
DEN
Malieveld
Ingang
parkeer-
