De student als proefkonijn
1
PZC
Wiai«fcW5r±l:
Vostokmeer: een tijdcapsule onder het ijs
Nieuwe
proefkliniek
23
Vaccinatieschade
Veel proefpersonen bij
wetenschappelijk
onderzoek zijn studenten.
Waarom worden zij
proefpersoon, wat moeten
ze ervoor over hebben en
wat schuift het?
STbêrbërrouwé
Mia een slangetje in
Muw slokdarm laten
l M we zuur in uw maag
druppelen. U wordt
ook gevraagd een
ballonnetje door te slikken. Vervol
gens pompen we het ballonnetje in
uw maag op. om klachten te meten.'
Deze oproep voor proefpersonen
hangt op plein J. de studentenkantine
van het Academisch Medisch Cen
trum (AMC). Plein J hangt vol met zul
ke briefjes.
!Worden studenten proefpersoon uit
motieven? Nee. blijkt uit rond-
jviaag bij honderdvijftig studenten in
het AMC en bij de Universiteit van
Amsterdam. Geen enkele gezonde stu
dent is voor nop proefpersoon ge
weest. Je moet een vergoeding krijgen
[die opweegt tegen het ongemak.
Nada Mason, vierdejaars geneeskun
de: .Ik kijk wat het verdient en of een
proef niet te veel schade bij me kan
aanrichten. Ik vraag wat andere men
sen van het onderzoek vinden en lees
me in. Ook van de onderzoeker krijg
je voor je begint informatie."
Voor studenten is het belangrijk wie
het onderzoek leidt. Voor bevriende
onderzoekers hebben ze veel over.
Gijs van de Laar, co-assistent in het
AMC: .Een vriend van me deed onder
zoek naar hart- en vaatziekten. Som
mensen hebben chronisch te
veel van de stof CRP in hun bloed.
Mijn vriend wilde weten of daardoor
de kans op het krijgen van hart- en
vaatziekten groter is. Ik vond het een
waardevol onderzoek, maar ik wist
ook dat CRP een rottig stofje is. Je
kunt er koorts van krijgen.
In het ergste geval reageer je aller-
en krijg je een anafylactische
shock. Ik heb eens iemand met zo'n
shock gezien. Dat is niet niks: je valt
neer en raakt weg. Daarbij was zo'n
dosis CRP wel op dieren getest,
maar nog nooit op mensen. Het hielp
dat de supervisor van het onderzoek
als eerste aan de beurt was. Ik zag dat
bij hem alles goed ging. Bovendien
was alles goed geregeld, ik lag aan de
hartbewaking en er was altijd iemand
bij me. Ik kreeg 350 euro."
Het is belangrijk dat de proefpersoon
vertrouwen heeft in de kundigheid en
integriteit van de onderzoeker. Dat is
eerder het geval bij onderzoek in het
werkte mee aan intern onderzoek bij
Pharma Bio-Research: „De eerste on
derzoeksdag kreeg ik de medicatie:
bloedverdunners. Daarna moest ik de
hele dag aanwezig zijn voor bloedaf
name, hartfilmpjes, bloeddruk meten.
De sfeer is ziekenhuisachtig. Ze zijn
steeds met je bezig en dat legt een
druk op je. De dagen daarna mochten
we doen wat we wilden. Je kunt tv kij
ken, pool spelen, computerspelletjes
doen, studeren of internetten. De tuin
kun je in onder begeleiding, met de
groep, een uurtje per dag. Iedereen
moet hetzelfde doen om het onder
zoek betrouwbaar te maken. Het staat
vast wat je precies moet eten en wan
neer. Als je lang intern bent. mag je in
overleg bezoek ontvangen."
Jesse Jorg. student politicologie, zat
twee keer twaalf dagen intern om een
middel tegen Alzheimer te testen: „Je
komt aparte types tegen bij Pharma
Bio-Research. Van die stripfiguurty
pes. een ex-gokverslaafde bijvoor
beeld." Spelen bij proefpersonen in
het AMC ideële motieven nog een rol.
bij studenten in medische bedrijven is
dat niet het geval. Het verdient sim
pelweg goed. Jorg: „Ik kreeg 3000 eu
ro. een enorme sloot geld voor twee
keer twaalf dagen relaxen."
Bang dat ze permanente schade over
houden aan het onderzoek zijn Smul
ders en Jorg niet. Smulders: „Ik ver
trouw erop dat er genoeg medische
begeleiding is als er iets misgaat."
Jorg: „Ik heb vertrouwen in Pharma
Bio-Research. maar de feitelijke risi
co's weet je niet. Ik vind dat iedereen
voor zich moet beslissen of hij daar
voor de verantwoordelijkheid wil ne
men."
Een student werkt mee aan een onderzoek naar hersenactiviteit bi) licht- en geluidsprikkels.
Foto Dolph Cantrijn
ziekenhuis dan bij onderzoek in een
commercieel bedrijf. Nada Mason: „Ik
voel me in veilige handen op de uni
versiteit. Mocht er iets misgaan, dan
vertrouw ik erop dat ze me snel weer
beter maken. Bij medisch onderzoek
in commerciële bedrijven ga ik daar
niet zomaar van uit."
Hersenen
„Je moet nooit meedoen aan onder
zoek met stoffen die op je hersenen of
zenuwstelsel inwerken", zegt Roel
Leendertse, student geneeskunde en
psychologie. „Ik heb tien tot vijftien
keer intern gezeten bij Pharma Bio-
Research in Zuidlaren en bij Kendle in
Utrecht. Dat zijn biomedische bedrij
ven die fase-één-geneesmiddelenon
derzoek doen. Dat houdt in dat ze met
gezonde proefpersonen werken en kij
ken hoe een nieuw middel in het li
chaam wordt opgenomen, verdragen
en uitgescheiden. Voor een genees
middel fase-één-onderzoek ingaat, is
het al tien jaar in ontwikkeling. Net
als bij onderzoek aan de universiteit
moet het onderzoek goedgekeurd
worden door een medisch-ethische
commissie. Je krijgt een fractie van de
dosis die bij dieren bijwerkingen ople
vert."
Bram Smulders, student informatica,
Het Universitair Medisch Cen
trum (UMC) St Radboud opent
binnenkort een proefkliniek
voor medisch onderzoek. Dit Cli
nical Research Center Nijmegen
is het eerste, officiële centrum
voor 'mensgebonden studies' in
Nederland. „Wij kunnen ook on
derzoek doen met zieke men
sen", zegt prof. dr. P. Smits. „Be
drijven die bijvoorbeeld in op
dracht van de farmaceutische in
dustrie experimenten doen,
kunnen wel proeven doen met
gezonde vrijwilligers, maar niet
met patiënten die zijn opgeno
men in een ziekenhuis."
Een ander voordeel van de
proefkliniek is dat het mensge
bonden onderzoek nu wordt ge
bundeld. Smits: „Er wordt in het
ziekenhuis en op de universiteit
medisch, wetenschappelijk on
derzoek gedaan. Dat is allemaal
verbrokkeld. Door de krachten
en kennis te bundelen, heeft on
ze proefkliniek meerwaarde."
woensdag 17 maart 2004
Gietijzeren
pannen tegen
bloedarmoede
Koken in gietijzeren pannen
is een goede oplossing om ij
zertekort in het bloed tegen
te gaan. Dit concludeert Paul
Prinsen Geerligs (Universi
teit van Amsterdam) uit zijn
promotieonderzoek in het
zuiden van Malawi. Daar is
bloedarmoede een ernstig
gezondheidsprobleem. Bij
volwassenen stijgt bij het ge
bruik van deze potten ook
het hemoglobinegehalte (bij
kinderen blijft dit ongewij-
zigd).
Klok
Kan het luiden van een zware kerkklok de kerk laten
barsten? Deze week buigen zestig wiskundigen zich
over deze en andere vraagstukken tijdens de 48ste
Studiegroep Wiskunde. Een van de vragen van dit
jaar betreft de scheurende Oude Kerk in Delft. De
enorme klok in deze kerk. de Bourdon genaamd, mag
alleen tijdens begrafenissen van leden van de Konink
lijke Familie nog geluid worden. Het luiden van de
klok zou namelijk deze scheuren veroorzaken.
Wiskundigen gaan berekenen waar deze scheuren
vandaan kunnen komen. Ligt het aan de geluidstril
ling, aan de beweging van de zware klok of is het feit
dat de toren scheef staat het probleem? Hoogte en
breedte van de toren, mate van scheefstand en ge
wicht van de klokken zijn van belang. Bouwtekenin
gen van de gemeente Delft geven aan dat het gewicht
van de toren al tijdens de bouw asymmetrisch ver
deeld is. De achterkant is zwaarder dan de voorkant,
daar zijn meer stenen en beton gebruikt. Verder
hangt de zwaarste klok aan de achterkant.
Moddervulkaan als energiebron
Moddervulkanen in de Oostelijke Middellandse Zee
zijn ontstaan door breuken in de aardkorst Een fun
damentele rol is weggelegd voor strike-slip- en exten
siebreuken. Dit suggereert dat de langs deze breuken
gegenereerde rek de uitstoot van modder en vloei
stoffen vergemakkelijkt. Dat ontdekte Tiphaine Zitter
tijdens zijn
promotieon
derzoek aan de
VU. Moddervul
kanen ont
staan door de
uitstoot van
vloeistofrijke
modderstro
men. Ze zijn al
lang bekend op
land en in zee.
hoofdzakelijk
langs actieve
plaatgrenzen.
De weten
schappelijke
interesse voor
onderzeese
moddervulka
nen en geasso
cieerde feno
menen is toe
genomen, want men onderkent nu hun belang voor
bijvoorbeeld de uitstoot van broeikasgassen en de
vorming van gashydraten die mogelijk een nieuwe
energiebron zijn.
Door PI ETER LOMANS
Nog niet zo heel lang geleden stier
ven mensen als eendagsvliegen aan
allerlei infectieziekten. Mondiaal
zijn infectieziekten nog steeds mas
samoordenaars zonder weerga. De
westerse wereld heeft het gevaar
voor ziekte en dood sterk kunnen te
rugdringen door vaccinaties tegen
difterie, kinkhoest, tetanus, polio,
bof, mazelen, rode hond, hersen
vliesontsteking (Hib) en een aantal
andere infecties.
Zijn er dan helemaal geen nadelen te
bespeuren? Jawel. In een bijzonder
klein aantal van de gevallen treden
complicaties op door vaccinatie. Die
worden nauwkeurig geregistreerd en
onderzocht. Waar nodig worden de
vaccins bijgesteld en nog veiliger ge
maakt. Want als het beter kan, dan
moet het beter.
Elk voordeel heeft zijn nadeel. Dat
geldt ook voor de vaccinaties. De
huidige westerse generatie weet
dankzij de vaccinaties nauwelijks
meer wat een serieuze, levensbedrei
gende infectieziekte is. De aanzwel
lende boodschap dat aan vaccinaties
risico's kleven, valt daarom waar
schijnlijk bij veel mensen in een
vruchtbare bodem. Homeopathische
artsen en Stichtingen die wijzen op
de gevaren van vaccinatieschade
springen met groot enthousiasme in
het gapende gat. Van een levensbe
schermend spuitje, begint het vaccin
•angzaam maar zeker op te schuiven
Raar een ziekmakende, levensbedrei
gende aanslag op kleine kinderen.
De media, altijd op zoek naar span
nend nieuws dat de verkoopcijfers
°Pjaagt, zijn daar heel blij mee. In
Engeland, dat in dit opzicht het
voorland van Nederland mag heten,
•s jaren geleden grote beroering ont
staan over de BMR-prik, die zou moe
ten beschermen tegen bof, mazelen
en rodehond. Maar volgens kritische
vaccinatievolgers deed die BMR-prik
veel meer: kleine kinderen zouden
er veel sneller autist door kunnen
worden.
Ouders lopen dat risico natuurlijk
liever niet. Dus is in Engeland de
vaccinatiegraad onder kleine kinde
ren stevig gedaald. Waardoor veel
meer kinderen ziek zijn geworden,
soms met blijvende schade. Die dui
delijke link met autisme is - ondanks
uitgebreid onderzoek - nooit gevon
den.
In dat opzicht lijkt de Europese al
ternatieve antivaccinatiebrigade wel
een beetje op de moslims in Nigeria.
Ze hebben het idee dat het poliovac-
cin de moslims onvruchtbaar maakt.
„De argwaan onder moslims wordt
gevoed", schreef de Volkskrant on
langs, „door Amerikaanse internetsi
tes die alternatieve geneesmiddelen
promoten. De sites claimen dat het
vaccin onvruchtbaarheid, aids en
gekkekoeienziekte kan veroorza
ken."
Toe maar. Binnenkort zal ongetwij
feld een alternatieveling opstaan, die
beweert dat polio pas ontstaan is na
dat er tegen werd gevaccineerd. In
grote dankbaarheid zullen de media
de nieuwsbrenger bespringen. Net
zoals ze in overgrote meerderheid de
doldwaze Raëlianen met het spraak
makende nieuws over de kloonba-
by's met open armen hebben ont
vangen.
Het wordt zo langzamerhand tijd
voor een nieuw vaccin, dat de infec
tieziekten links en rechts voorbij
streeft. Voor een mentaal vaccin, dat
de hersenen en het hart beschermt
tegen al te veel geleuter en onwe
tendheid.
Door SERVÊ VAESSEN
Vierduizend meter onder de ijs
kap van Antarctica ligt het Vo
stokmeer. Mogelijk leven heeft
zich in deze ijzige onderwater
wereld miljoenen jaren in iso
lement kunnen ontwikkelen.
In 1983 registreerden thermo
meters er de laagste tempera
tuur ooit op aarde gemeten:
89,6 graden onder nul. Gemid
deld wijst het kwik in Vostok
min 55 graden Celsius aan. net
zo koud als op de planeet Mars.
In de jaren zeventig stelden on
derzoekers met behulp van ra
dar vast dat er zich onder het
ijs in Vostok vloeibaar water
moest bevinden. Hoeveel bleef
nog onzeker, totdat halverwe
ge de jaren negentig radarme
tingen vanuit de ERS-1-satelliet
het meer volledig in kaart wis
ten te brengen. Inmiddels zijn
er meer dan zeventig soortge
lijke meren onder het ijs van
Antarctica ontdekt, waarvan
Vostok het grootste is. Het
meer meet 280 bij 60 kilome
ter en is op plaatsen vijfhon
derd meter diep.
Waarom het water niet be
vriest, was lange tijd niet hele
maal duidelijk. Totdat de Ame
rikaanse geofysicus Michael
Studinger van de Columbia
University begin vorig jaar defi
nitief aantoonde dat het Vo
stokmeer in feite een slenk is.
De slenk is ontstaan door uit
eendrijvende schollen in de
aardkorst, waardoor er een
laaggelegen vallei achterbleef
die zich vijftien miljoen jaar
geleden met water vulde ln de
slenk kan warmte uit het in
wendige van de aarde gemak
kelijk aan de oppervlakte ko
Stroomrichting ijsmassa
Vostok
boorstatlon
Illustratie
niet op schaal
Us 420.000 jaar oud
Gestopt met boren
op 3623 meter diepte
men en zo bevriezing verhin
deren. Ook de grote druk van
de ijskap erboven houdt het
meer in stand.
Vier kilometer dikke gletsjers
sluiten het Vostokmeer herme
tisch van de buitenwereld af.
Het isolement duurt al meer
dan een miljoen jaar en wel
licht hebben prehistorische le
vensvormen in de afzondering
van deze tijdcapsule een heel
eigen ecosysteem ontwikkeld.
In 1998 slaagde een internatio
naal consortium van onderzoe
kers erin 3600 meter diep in de
Vostokgletsjer te boren. 120
meter boven de grens met het
water stopte de boormachine
uit angst het Vostokmeer met
Hitte uit het Inwendige van de
aarde voorkomt bevriezing van
het meer
'gewone' bacteriën te besmet
ten. De diepste monsters waren
afkomstig uit het bevroren wa
ter van het meer. onder de glet
sjer. Twee teams van weten
schappers troffen er diverse
soorten bacteriën en algen aan.
DNA-onderzoek wees uit dat de
microben verwant zijn aan
eencelligen die elders op An
tarctica voorkomen. Niemand
weet of deze organismen uit
het meer zelf afkomstig zijn of
zich vanuit het oppervlak een
weg naar beneden hebben ge
baand.
Het Amerikaanse ruimtevaart-
bureau NASA heeft zich inmid
dels als belangstellende ge
meld. Het Vostokmeer lijkt na
melijk op een miniatuur van
Europa, een van de manen van
de planeet Jupiter. Het opper
vlak van Europa is bedekt met
een ijskap waaronder een oce
aan van vloeibaar water schuil
gaat. Net als de Vostokonder-
zoekers vragen sterrenkundi
gen zich af of er onder het ijs
leven voorkomt.
NASA denkt hardop na over
een mimtemissie naar Europa
en wil daarvoor het Vostok
meer als proefterrein gebrui
ken. Want hoe speur je in een
volstrekt geïsoleerde locatie
naar leven zonder dat micro
ben de boel van buitenaf be
smetten? Bijvoorbeeld met een
'cryorobot'. een kogelvormige
sonde met een miniatuuron
derzeeër.
Met behulp van warm water
smelt de robot zich een weg
door het ijs naar beneden. Ach
ter de sonde vriest alles met
een weer dicht zodat het smelt-
gat hermetisch gesloten blijft.
Vlak voordat de robot het meer
bereikt, steriliseert hij zichzelf
met chemicaliën om meeliften
de bacteriën uit te schakelen.
Gezien de technische proble
men die het ontwerpen van
een cryorobot met zich mee
brengt. zal een menselijke in
greep in het Vostokmeer nog
wel even op zich laten wach
ten.
